W prowadzony z dniem 7.11.2019 r. art. 271¹ Kodeksu postępowania cywilnego Ustawa z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469), dalej nowelizacja z 2019 r. przewiduje, że jeżeli sąd tak postanowi, świadek składa zeznanie na piśmie. Samą możliwość składania przez świadków zeznań na piśmie należy ocenić pozytywnie. Mogłoby to w szczególności umożliwić wstępną selekcję przydatności świadków i ustne przesłuchiwanie przed sądem tylko tych, którzy mają informacje istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Niestety, nowy art. 271¹ k.p.c. został zredagowany zbyt syntetycznie, co będzie powodowało znaczne trudności w jego stosowaniu w praktyce. Nie ma mechanizmów, które pozwalałyby ocenić wiarygodność świadka składającego zeznania na piśmie, a także sprawdzić, czy zeznania złożył samodzielnie, bez niedozwolonych wpływów strony lub jej pełnomocnika.

1. Dotychczasowy stan prawny

Dowód z zeznań świadka nie jest zupełną nowością w polskim systemie prawnym. Już od 12.12.2012 r. obowiązywał art. 505²⁵ § 1 k.p.c., stanowiący, że w europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń świadek mógł składać zeznania na piśmie, jeśli sąd tak postanowił.

Wprowadzenie art. 505²⁵ § 1 k.p.c. było wymuszone przez prawo unijne – wymagał tego art. 9 ust. 1 (od 14.07.2017 r. – art. 9 ust. 2) rozporządzenia (WE) nr 807/2007 z 11.07.2007 r. ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeńRozporządzenie (WE) nr 807/2007 z 11.07.2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Dz.Urz. UE z 2007 r. L 199, s. 1). Szerzej por. K. Weitz (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, teza 1 do art. 50525. . Przepis ten traktowany był jednak jako niezbyt istotny wyjątek. Już po jego wprowadzeniu na gruncie ogólnych przepisów o procesie przyjmowano, że „nie jest dopuszczalne przyniesienie przez świadka pisemnego wywodu zeznań i złożenie go w sądzie, a następnie stwierdzenie, że zeznaje zgodnie z treścią tego pisma”T. Ereciński (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 2, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, teza 6 do art. 271; por. także orzeczenie SN z 27.10.1960 r. (III CR 599/59), OSNC 1962/1, poz. 23..

Wraz z wejściem w życie z dniem 7.11.2019 r. ogólnego uregulowania art. 271¹ k.p.c., które niejako pochłonęło dotychczasowy art. 505²⁵ § 1 k.p.c., ten ostatni przepis został uchylony. Nie doszło natomiast do uchylenia art. 505²⁵ § 2 k.p.c., w myśl którego przesłuchanie strony następuje na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. Możliwość ta nadal dotyczy jedynie europejskiego postępowania w sprawach drobnych roszczeń; w ogólnych przepisach o procesie nie wprowadzono możliwości przesłuchania strony w formie pisemnej.

2. Zeznanie świadka na piśmie a ogólne zasady przeprowadzania tego dowodu

Do zeznań świadka na piśmie nie da się stosować większości zasad, które zostały w doktrynie i orzecznictwie przyjęte w odniesieniu do przeprowadzania tego dowodu w tradycyjnej, ustnej formie (art. 258 i n. k.p.c.)Szerzej M. Dziurda (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do zmian 2019, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2019, tezy 5–9 do art. 2711 .. Odrębności są tak istotne, że można uznać, iż ustne oraz pisemne zeznania świadka stanowią dwa odrębne środki dowodowe.

W odniesieniu do ustnych zeznań świadka podkreślano, że w ich trakcie nie może on odczytywać wcześniej spisanych przez siebie zeznań. Nie wolno mu także posługiwać się pisemnymi notatkami sporządzonymi przez inne osoby. Na korzystanie z własnych notatek świadek musi uzyskać zgodę sąduA. Cudak (w:) Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz. Art. 1–366, red. K. Piasecki, K. Marciniak, Legalis/el. 2016, nb 3 do art. 271..

Zwracano uwagę, że przy ocenie wiarygodności tego dowodu istotne jest nie tylko to, co świadek zeznaje, ale także to, w jaki sposób to czyniŁ. Błaszczak (w:) Dowody i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, Warszawa 2015, s. 562.. Podkreślano, jak duże znaczenie ma w przypadku zeznań świadków zasada bezpośredniości. Dzięki temu, że sąd może obserwować zachowanie świadka oraz reakcje na zadawane pytania, jest w stanie lepiej ocenić wiarygodność jego zeznańK. Knoppek (w:) System Prawa Procesowego Cywilnego, red. T. Ereciński, t. II cz. 2, Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2016, s. 40..

W przypadku zeznań świadka na piśmie żadnej z tych zasad nie da się dochować. Inaczej niż w odniesieniu do tradycyjnych zeznań przed sądem, złożenie przez świadka zeznań zgodnie z art. 271¹ k.p.c. nie zapewnia zachowania fundamentalnej zasady bezpośredniości. Powoduje to, że bardzo trudno będzie ocenić wiarygodność zeznań świadka złożonych na piśmie. Sąd ani strony nie będą mogły obserwować jego reakcji  na dodatkowe pytania, które przecież często są zadawane właśnie w celu sprawdzenia (podważenia) wiarygodności zeznań.

3. Ryzyko braku wiarygodności zeznań świadka na piśmie

W literaturze już wyrażono obawy, że regulacja art. 271¹ k.p.c. jest zbyt lakonicznaPojawiły się jednak także wypowiedzi bardziej przychylne dowodowi z zeznań świadka na piśmie. Por. zwłaszcza M. Homenda, Pisemne zeznania świadka według nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 4.07.2019 r. Uwagi w świetle zasad postępowania cywilnego, „Polski Proces Cywilny” 2019/3. W poprzednim stanie prawnym K. Weitz, Recenzja: Hans-Jürgen Ahrens, Der Beweis im Zivilprozess, „Polski Proces Cywilny” 2016/1, s. 179.. Powoduje to, że nie ma gwarancji, iż świadek złoży zeznania osobiście, a na ich treść nie będą miały wpływu inne osoby, a zwłaszcza jedna ze stron lub jej pełnomocnikM. Klonowski, Kierunki zmian postępowania cywilnego w projekcie Ministra Sprawiedliwości ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 27.11.2017 r. – podstawowe założenia, przegląd proponowanych rozwiązań oraz ich ocena, „Polski Proces Cywilny” 2018/2, s. 196.. Obawa ta jest tym bardziej realna, że w obecnym stanie prawnym nie ma żadnych ograniczeń w kontaktach strony (jej pełnomocnika) ze zgłoszonym świadkiem. Przeciwnie, z nowego art. 242¹ k.p.c. wynika, że strona, która wnosiła o wezwanie na rozprawę świadka (podobnie jak biegłego lub innej osoby), powinna dołożyć starań, by osoba ta stawiła się w wyznaczonym czasie i miejscu, w szczególności zawiadomić ją o obowiązku, czasie i miejscu stawiennictwaNie wprowadzono jednak żadnej sankcji w razie niedopełnienia obowiązku wynikającego z art. 2421 k.p.c..

Trafnie zauważono, że zastosowanie art. 271¹ k.p.c. może sprawić, że rzeczywistymi autorami zeznań świadków będą pełnomocnicy stron, „przekładający na język procesu” to, co świadek chciał oświadczyć. Co więcej, wyrażono obawę, że „nieograniczona możliwość sfabrykowania zeznań świadka pozostawia ten dowód poza jakąkolwiek kontrolą sądu. Brak możliwości weryfikacji, czy osoba podpisana pod oświadczeniem jest jego autorem, może nasilić zjawisko krzywoprzysięstwa – największą barierą dla potencjalnych krzywoprzysięzców jest właśnie konieczność osobistego stawiennictwa w sądzie”M. Klonowski, Kierunki zmian…, s. 196..

Nawet jednak abstrahując od tak drastycznych sytuacji, w żadnym przypadku przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka na piśmie sąd nie będzie mógł dokonać oceny wiarygodności świadka, co istotnie utrudni ocenę wiarygodności zeznańM. Skibińska, Dowód z zeznań świadka w świetle projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 8.01.2019 r. (w:) Postępowanie cywilne – wprowadzone i projektowane zmiany 2019, red. G. Jędrejek, S. Kotas, F. Manikowski, Warszawa 2019, s. 127.. Nie ma mechanizmu, który pozwoliłby sądowi sprawdzić, czy zeznania na piśmie świadek sporządził samodzielnie – bez niedozwolonego wpływu stron, ich pełnomocników lub osób trzecich. Nie da się także zapewnić, żeby przed przygotowaniem pisemnych zeznań, a nawet w trakcie ich przygotowywania, świadkowie ich nie uzgadniali – nawet jeśli sąd wyznaczy im wszystkim ten sam termin na złożenie zeznań na piśmie.

4. Praktyczne trudności w przeprowadzaniu dowodu z zeznań świadka na piśmie

W art. 271¹ k.p.c. odesłano do odpowiedniego stosowania art. 274 § 1 i art. 276 k.p.c., regulujących odpowiedzialność porządkową świadka. Nie jest jasne, czy i w jakim zakresie stosuje się inne przepisy dotyczące tradycyjnych zeznań świadka (Oddział 3 „Zeznania świadka”; art. 258–277 k.p.c.). Wykładnia systemowa przemawiałaby za odpowiedzią twierdzącą, wątpliwości budzi jednak, w jakim celu ustawodawca odsyłał do odpowiedniego stosowania jedynie art. 274 § 1 i art. 276 k.p.c.

Mimo tych wątpliwości należy przyjąć, że zeznanie świadka na piśmie musi zawierać informacje na temat jego osoby (w szczególności wieku oraz zawodu), a także stosunku do stron. Jeżeli świadek jest powiązany z jedną ze stron – zwłaszcza rodzinnie lub zawodowo – powinien to ujawnić na wstępie pisemnych zeznań. W braku informacji na ten temat sądowi trudno ocenić wiarygodność zeznań świadka, dlatego w myśl art. 266 § 2 przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do stron. Należy przyjąć, że informacje te powinny znaleźć się także w treści pisemnych zeznańSzerzej M. Dziurda (w:) Kodeks…, teza 46 do art. 2711 ..

W samym art. 271¹ k.p.c. zawarto tylko dwa uregulowania dotyczące składania zeznań na piśmie. Po pierwsze, w takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie jego tekstu. Po drugie, świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd. Odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 165 § 2 k.p.c. oznacza, że oddanie pisma procesowego w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego (Poczty Polskiej S.A.) jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu.

Artykuł 271¹ k.p.c. nie wyłącza rozwiązania – stosowanego powszechnie w arbitrażu – zgodnie z którym sama strona składa w sądzie pisemne zeznania zgłoszonych przez siebie świadków. Pośrednio za dopuszczeniem takiej możliwości przemawia uregulowanie art. 241¹ k.p.c., w myśl którego strona, która wnosiła o wezwanie na rozprawę świadka, powinna dołożyć starań, by stawił się on w wyznaczonym czasie i miejscu.

O zeznaniu świadka na piśmie w rozumieniu art. 271¹ k.p.c. można jednak mówić tylko wówczas, gdy sąd uprzednio, przed złożeniem zeznań, dopuści ten dowódDowód z zeznań świadka na piśmie może zostać dopuszczony także w planie rozprawy – por. art. 2059 § 1 k.p.c.. Jeżeli strona złoży pisemne zeznania świadka z własnej inicjatywy, przed rozstrzygnięciem wniosku dowodowego w tym przedmiocieZa stanowiskiem tym przemawia w szczególności to, że dopuszczenie dowodu z zeznań świadka na piśmie wymaga precyzyjnego sformułowania tezy dowodowej – nie tylko z udziałem strony, która taki dowód zgłasza, ale także strony przeciwnej oraz sądu., takie zeznania będzie można traktować jedynie jako dokument prywatny.

Zawarte w art. 271¹ k.p.c. odesłania do odpowiedniego stosowania art. 174 § 1 oraz art. 176 k.p.c. nakazują jednak przyjąć, że zawsze to sam świadek będzie ponosił odpowiedzialność za doręczenie do sądu lub nadanie (por. art. 165 § 2 k.p.c.) zeznań w zakreślonym terminie – także wówczas, gdy powierzył to innej osobie, strony nie wyłączającSzerzej M. Dziurda (w:) Kodeks…, tezy 48–49 do art. 2711 ..

5. Kary porządkowe wobec świadka

W art. 271¹ k.p.c. przewidziano, że do zeznań świadka na piśmie stosuje się odpowiednio art. 274 § 1 i art. 276 k.p.c. Brak odesłania do art. 274 § 2 k.p.c. jest oczywisty – nie byłoby możliwe, by świadek składający zeznania na piśmie „oddalił się bez zezwolenia przewodniczącego”. Większe wątpliwości budzi brak odesłania do odpowiedniego stosowania art. 275 k.p.c.

Odpowiednie stosowanie art. 274 § 1 oznacza, że za nieuzasadnione niezłożenie zeznań na piśmie sąd może skazać świadka na grzywnę w wysokości do 3.000 zł (art. 163 § 1 k.p.c.). Pewne wątpliwości budzi sposób stosowania dalszych sankcji przewidzianych w art. 274 § 1 k.p.c., w myśl którego sąd wezwie świadka „powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie”. Odpowiednie stosowanie tego przepisu może polegać na tym, że sąd wyznacza świadkowi drugi termin na złożenie zeznań, a jeśli ten ponownie tego nie uczyni, może go skazać na grzywnę po raz drugi. Trzecia i kolejne grzywny nie są przewidziane.

Mimo braku odesłania do art. 275 k.p.c. należy przyjąć, że do świadka skazanego za niezłożenie zeznań na piśmie przepis ten powinien mieć zastosowanie per analogiam (zwłaszcza gdyby uznać, że termin zakreślony na podstawie art. 271¹ na złożenie zeznań – jako skierowany do świadka, a nie strony – nie może zostać przywrócony na podstawie art. 168 i n. k.p.c.). Jeżeli zatem świadek w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę usprawiedliwi niezłożenie zeznań na piśmie, sąd powinien go od grzywny zwolnić. Tym bardziej, gdyby niezłożenie zeznań na piśmie w terminie spowodowało zarządzenie przymusowego doprowadzenia, skuteczne usprawiedliwienie świadka powinno spowodować zwolnienie go od takiego sprowadzenia. Brak stosowania art. 275 k.p.c., choćby w drodze analogii, pozbawiałby świadka elementarnych gwarancji wynikających z tego przepisu.

Artykuł 271¹ k.p.c. przewiduje ponadto możliwość odpowiedniego stosowania art. 276 k.p.c. (w całości). W przypadku zeznań na piśmie nie zawsze da się jednak łatwo ocenić, jakie zachowanie świadka stanowi odpowiednik jego niestawiennictwa (art. 274 § 1), a jakie – odmowy zeznań (art. 276). Na gruncie art. 505²⁵ § 1 przyjęto, że ze względu na konieczność „odpowiedniego” stosowania powołanych przepisów należy uznać, że art. 274 § 1 k.p.c. będzie miał zastosowanie w sytuacji, gdy świadek mimo wezwania sądu nie przedkłada tekstu zeznania w sądzie, natomiast art. 276 k.p.c., gdy świadek wyraźnie odmawia złożenia takiego zeznania – czyli na przykład składa pismo, w którym oświadcza, że zeznań nie złożyK. Jasińska, A. Lejko, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do zmian wprowadzonych ustawą z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, LEX/el. 2009, teza 6 do art. 50525..

Bez żadnych wątpliwości grzywna przewidziana w art. 276 k.p.c. może znaleźć zastosowanie, gdy świadek co prawda złoży zeznania na piśmie, ale odmówi złożenia przyrzeczenia. Brak przy tym zasadniczych przeszkód do nakazania aresztowania świadka na czas nieprzekraczający tygodnia – na podstawie odpowiednio stosowanego art. 276 § 2 k.p.c.

Zgodnie z art. 394^1a § 6 k.p.c. na skazanie świadka na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowę zwolnienia świadka od grzywny lub przymusowego sprowadzenia przysługuje zażalenie. De lege lata jest to zażalenie poziome, rozpoznawane przez inny skład tego samego sądu. Lege non distinguente przysługuje ono także świadkowi skazanemu za niewykonanie obowiązku złożenia zeznań na piśmie w myśl art. 271¹ k.p.c.Szerzej M. Dziurda (w:) Kodeks…, tezy 38–44 do art. 2711 .

6. Artykuł 271¹ k.p.c. a umowy dowodowe

Zgodnie z art. 458⁹ § 1 w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa). Nie jest jasne, czy umowa dowodowa może wyłączać dowód z zeznań świadka na piśmie, przy zachowaniu dopuszczalności ustnego go przesłuchania. Może za tym przemawiać argument, że rozwiązanie takie pozwalałoby wyeliminować wskazane wyżej trudności, które mogą się wiązać z przeprowadzaniem dowodu z zeznań świadków na piśmie.

Silniejsze wydają się jednak argumenty za odpowiedzią negatywną. Już na gruncie wykładni gramatycznej można mieć wątpliwości, czy umowa dowodowa może dotyczyć jedynie formy dowodu. Literalnie art. 458⁹ § 1 k.p.c. pozwala jedynie na „wyłączenie określonych dowodów”, a nie określonej formy przeprowadzenia dowodu. Można jednak rozważać także stanowisko przeciwne – różnice między ustnymi i tradycyjnymi zeznaniami świadka są na tyle istotne, że można nawet twierdzić, że są to w istocie odrębne środki dowodowe.

Bardziej istotne są wątpliwości natury funkcjonalnej. Przyznanie stronom możliwości umownego wyłączenia pisemnej formy zeznań świadka przesądzałoby o konieczności wyboru formy ustnej, wymagającej rozprawy. Także zaś w postępowaniu w sprawach gospodarczych dopuszczenie dowodu z zeznań świadka może okazać się konieczne, jeśli po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 458¹⁰ k.p.c.). Wiążący wybór przez strony bardziej czasochłonnej formy ustnej pozostawałby w sprzeczności z wyrażoną w art. 458⁸ § 4 k.p.c. dyrektywą, że przewodniczący i sąd są obowiązani podejmować czynności tak, by rozstrzygnięcie w sprawie zapadło nie później niż sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozewSzerzej M. Dziurda (w:) Kodeks…, tezy 62–63 do art. 2711 ..

7. Praktyczne zastosowanie przepisu

Zeznania świadka na piśmie stosowane są w szerokim zakresie w postępowaniu arbitrażowym. Służą jednak przede wszystkim ocenie, czy świadek ma informacje istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W razie odpowiedzi pozytywnej świadek z reguły jest przesłuchiwany ustnie – w szczególności na wniosek strony przeciwnej do tej, która świadka zgłosiła.

Niestety, uregulowanie art. 271¹ k.p.c. nie przewiduje przesłuchania świadka, który złożył zeznania na piśmie. Tak przeprowadzony dowód jest zaś z założenia mało wiarygodny. Abstrahując nawet od ryzyka niedozwolonego wpływania przez strony, pełnomocników lub osoby trzecie na treść zeznań – a także uzgadniania ich treści przez świadków – zeznania na piśmie nie pozwalają na zadawanie świadkom dodatkowych pytań, zarówno merytorycznych, jak i mających na celu sprawdzenie wiarygodności świadka. Można co najwyżej postulować, by w razie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka na piśmie teza dowodowa była maksymalnie rozbudowana i w miarę możliwości obejmowała wszystkie pytania strony przeciwnej do tej, która świadka zgłosiła. W przypadku zeznań świadka na piśmie teza dowodowa może się w praktyce upodabniać do formy stosowanej w przypadku pomocy sądowej (art. 235 § 1 k.p.c.), czyli składać się z połączonych list pytań przygotowanych przez obydwie strony oraz ewentualnie przez sąd.

Nawet jednak w razie spełnienia tych postulatów należy się obawiać, że ze zeznania świadka na piśmie nie zawsze będą wiarygodne. Można mieć obawy, że często w ich przygotowaniu będzie miała udział jedna ze stron lub jej pełnomocnik.

Jeżeli jednak zeznania świadka są niezbędne z punktu widzenia art. 227 k.p.c., to gdy sąd uzna zeznania złożone na piśmie za mało wiarygodne, na podstawie art. 241 k.p.c. może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego. Przepis ten rozumiany jest szeroko, przyjmuje się np., że powtórzenie postępowania dowodowego może być uzasadnione tym, że protokół dowodowy jest niedokładny bądź nieczytelny, lub że strona bez swej winy nie brała udziału w postępowaniu dowodowymT. Ereciński (w:) Kodeks…, teza 3 do art. 241; por. także wyrok SN z 5.01.1999 r. (III CKN 83/98), LEX nr 786358..

Tym bardziej należy uznać, że jeżeli zeznania złożone przez świadka na piśmie budzą wątpliwości, sąd na postawie art. 241 k.p.c. powinien powtórzyć ten dowód – tym razem ustnie. Z możliwości tej należy korzystać zawsze, gdy wymagają tego okoliczności, a zwłaszcza gdy dowód z zeznań świadka na piśmie nie jest wiarygodny. Niestety, wniosek strony w tym przedmiocie nie jest dla sądu wiążący. Jeżeli jednak strona należycie uzasadni, dlaczego w realiach konkretnej sprawy dowód z zeznań świadka na piśmie powinien być powtórzony przed sądem, trudno sobie wyobrazić, żeby sąd nie zastosował art. 241 k.p.c.Szerzej M. Dziurda (w:) Kodeks…, teza 24 do art. 2711 .

Za dopuszczalne uznać należy także zastosowanie art. 272 k.p.c., w myśl którego świadkowie, których zeznania przeczą sobie wzajemnie, mogą być konfrontowani. Nie ma przeszkód, żeby (ustnej) konfrontacji poddać świadków, którzy swe zeznania złożyli na piśmie.

Należy podzielić postulat wyrażony w doktrynie, żeby z art. 271¹ k.p.c. korzystać w ograniczonym zakresie, jeżeli przed przystąpieniem do czynności dowodowych można rozsądnie zakładać, że nie będzie to miało negatywnego wpływu na ocenę wiarygodności i mocy dowodowej relacji świadka, a zarazem istnieją istotne względy pozwalające na ocenę, że przesłuchanie świadka przed sądem powodowałoby zbędne i nadmierne koszty (ekonomiczne lub społeczne). Jako przykład wskazano sytuację, w której wielu świadków – niezwiązanych z żadną ze stron – miałoby zeznawać co do tzw. faktu „negatywnego”, np. w związku z bezprawnym posłużeniem się ich danym osobowymiTak trafnie T. Szanciło (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Art. 1–50539, red. T. Szanciło, Legalis/el. 2019, nb 4 do art. 2711 ..

Co do zasady jednak dowody z zeznań świadka powinny być przeprowadzane w formie tradycyjnej, przed sądem, a zeznania na piśmie powinny stanowić wyjątek. Dodatkowe trudności wiązać się będą z tym, że jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, decyzja co do formy zeznań świadków będzie musiała zapaść na bardzo wczesnym etapie postępowania. Zgodnie z art. 205⁹ §1 k.p.c. obligatoryjny element planu rozprawy stanowi „rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron”, a zatem m.in. rozstrzygnięcie, czy i w jakiej formie – pisemnej czy przed sądem – zostaną przesłuchani zgłoszeni świadkowie.

Podsumowanie

Wprowadzenie możliwości składania przez świadków zeznań na piśmie należy ocenić pozytywnie. Zdarzają się sytuacje, że potencjalny świadek przebywa np. na stałe za granicąNa dodatek poza terytorium Unii Europejskiej, a zatem nie można skorzystać z unijnych przepisów o transgranicznym przeprowadzaniu dowodów. Por. rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z 28.05. 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych (Dz.Urz. UE z 2001 r. L 174, s. 1).i złożenie zeznań na piśmie to jedyny wchodzący w grę sposób przeprowadzenia tego dowodu. Także w sytuacjach typowych zeznania na piśmie mogą umożliwić wstępną selekcję przydatności świadków i przesłuchiwanie przed sądem tylko tych, którzy mają informacje istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Niestety, nowy art. 271¹ nie przewiduje, że świadek, który złożył zeznania na piśmie, na wniosek strony przeciwnej musi zostać przesłuchany. Tylko takie rozwiązanie pozwoliłoby ocenić wiarygodność świadka, a także zadać mu dodatkowe pytania merytoryczne. De lege lata do dodatkowego przesłuchania świadka, który złożył już zeznania na piśmie, może dojść w formie powtórzenia dowodu na podstawie art. 241 k.p.c., zależy to jednak od uznania sądu.

Celowe byłoby także doprecyzowanie, jakie elementy powinno obligatoryjnie zawierać zeznanie świadka na piśmie. Oprócz przedstawienia informacji o relacji do stron oraz karalności za fałszywe zeznania, świadek pod rygorem odpowiedzialności karnej powinien składać oświadczenie, że zeznania na piśmie złożył samodzielnie, bez niedozwolonych wpływów strony, jej pełnomocnika lub osób trzecichSzerzej M. Dziurda (w:) Kodeks…, tezy 45–47 do art. 2711 ..

W obecnym stanie prawnym dowód z zeznań świadka na piśmie zazwyczaj nie będzie miał dużej wartości dowodowej. W praktyce może być przydatny przede wszystkim wówczas, gdy zeznania świadków – zwłaszcza licznej grupy osób niemających bliższych związków ze stronami – mają się sprowadzać do prostego potwierdzenia lub zaprzeczenia twierdzeniu o jednym, określonym fakcieTak trafnie T. Szanciło (w:) Kodeks…, nb 4 do art. 2711 ..