1. Zasada specjalności

Artykuł 27 decyzji ramowejDecyzja ramowa Rady nr 2002/584 z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.U. L 190, 18/07/2002 P. 0001-0020), dalej: decyzja ramowa., ustanawiający zasadę specjalności, został implementowany do polskiego porządku prawnego w art. 607e k.p.k.Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.), dalej: k.p.k., który stanowi, że osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego zasada specjalności stanowi także ujemną przesłankę dla orzeczenia kary łącznej, obejmującej kary pozbawienia wolności wymierzone za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazaniaWyrok Sądu Najwyższego z 20 października 2011 r., III KK 140/11, LEX nr 1044023; por. także wyrok Sądu Apelacyjnego z 20 października 2011 r., II Aka 412/11, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2012, z. 1, poz. 89. Odmiennie M. Tomkiewicz, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r., sygn. akt III KK 140/11, „Prokuratura i Prawo” 2013, z. 4, s. 168 i n.; taż, Zarządzenie wykonania kary za przestępstwa stanowiące podstawę przekazania osoby ściganej w ramach Europejskiego Nakazu Aresztowania, „Prokuratura i Prawo” 2013, z. 5, s. 117..

Zgodne z zasadą specjalności będzie natomiast wykonanie kar nieizolacyjnych, np. grzywny lub ograniczenia wolności, przy czym nadmienić trzeba, że jako obejście zakazu wynikającego z zasady specjalności uznaje się także wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolnościG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych. Komentarz, wyd. 1, Warszawa: Wolters Kluwer 2010, s. 276.. Warto zaznaczyć, że przestępstwa, które stanowią podstawę przekazania, nie zawsze będą dokładnie odzwierciedlały te, które były objęte ENA. Nakaz ten stanowi w rzeczywistości jedynie wniosek kierowany do państwa wykonania o wydanie danej osoby. Organ sądowy państwa wykonania może natomiast zmodyfikować zakres, na podstawie którego następuje przekazanie. W przypadku braku stosownego zastrzeżenia w decyzji o przekazaniu uznać natomiast trzeba, że zakres przekazania jest tożsamy z tym wynikającym z wnioskuTamże, s. 275..

Oczywistym problemem, jaki pojawia się w kontekście stosowania omawianej zasady, jest tożsamość przestępstwa, które stanowiło podstawę przekazania, i przestępstwa, co do którego toczy się postępowanie karne. Aby ją stwierdzić, należy zbadać, czy znamiona przestępstwa według jego opisu prawnego w wydającym nakaz państwie członkowskim są takie same jak te, ze względu na które nastąpiło przekazanie osoby, i czy istnieje wystarczająca zgodność pomiędzy danymi widniejącymi w nakazie aresztowania a danymi wymienionymi w późniejszej czynności procesowej. Zmiany dotyczące okoliczności czasu i miejsca są dozwolone, o ile wynikają z zebranych w ramach postępowania toczącego się w wydającym nakaz państwie członkowskim informacji, dotyczących zachowania opisanego w nakazie aresztowania, nie zmieniają charakteru przestępstwa i nie pociągają za sobą spełnienia przesłanek odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania na mocy art. 3 i 4 decyzji ramowejWyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 1 grudnia 2008 r. w sprawie C-388/08, Artur Leymann i Aleksei Pustovarov (Dz.U. UE C 2009.44.23/1)..

Brak zgody na przekazanie w zakresie, jaki nie stanowi podstawy przekazania, jest negatywną przesłanką procesową, o której mowa w art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Jest to także bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k.Por. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, wyd. 5, Warszawa: Wolters Kluwer 2008, s. 1282; A. Górski, A. Sakowicz, (w:) K. T. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 3, Warszawa: C. H. Beck 2009, s. 1378. Na stanowisku tym stoi również Sąd NajwyższyWyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2008 r., V KK 354/08, „Biuletyn Prawa Karnego” 2009, nr 2, s. 31. oraz sądy apelacyjneWyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 lutego 2013 r., II AKa 268/13, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2013, z. 10, poz. 82, zapadły co prawda na gruncie art. 596, statuującego zasadę specjalności (nota bene określoną przez skład orzekający jako fundamentalna) w postępowaniu ekstradycyjnym, ze względu na podobieństwo regulacji może stanowić argument w niniejszej dyskusji. W podobnym tonie wypowiada się także Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 15 grudnia 2010 r., II AKa 191/10, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2011, z. 4, poz. 48.. W wypadku stwierdzenia jej wystąpienia należałoby zatem prowadzone postępowanie umorzyć. Wszystkie czynności podjęte w postępowaniu in personam uznaje się w takim przypadku za wadliweWyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 16 lutego 2007 r., II AKa 42/07, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2007, z. 3, poz. 37.. W doktrynie odnaleźć jednak można pogląd, zgodnie z którym należałoby wówczas rozważyć zawieszenie postępowania do czasu ustania przeszkody, co miałoby miejsce np. na skutek nieopuszczenia w ciągu 45 dni terytorium Polski przez osobę ściganąG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 277.. Ponadto na gruncie postępowania ekstradycyjnego w starszym orzecznictwie można odnaleźć pogląd, zgodnie z którym umorzenie należałoby uznać za przedwczesne, ponieważ z faktu niezajęcia stanowiska przez państwo przekazania nie można wyinterpretować braku zgody na ściganie za przestępstwa inne niż podstawa przekazaniaWyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25 czerwca 2004 r., II AKz 284/04, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych” 2005, nr 1, poz. 7.. Umorzenie byłoby więc możliwe dopiero po wystąpieniu z wnioskiem do danego państwa o wyrażenie zgody na ściganie za inne przestępstwa, a do tego czasu postępowanie należałoby zawiesić. Pogląd ten nie wydaje się trafny. Przepisem, który pozwala na zawieszenie postępowania, jest art. 22 § 1 k.p.k. Przeszkody, o których tam mowa, uniemożliwiające prowadzenie postępowania, są natury faktycznej, a nie prawnej, jak te, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k.Por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 lipca 2009 r., II AKz 417/09, LEX nr 1116242; postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2010 r., WZ 45/10, LEX nr 844386. Brak zgody na przekazanie w zakresie, jaki nie stanowi podstawy przekazania, bez wątpienia jest przesłanką natury prawnej i z tego powodu nie może stanowić podstawy zawieszenia postępowania. Prowadzi to do wniosku, że postępowanie karne prowadzone w stosunku do przestępstw, które nie stanowiły podstawy przekazania, należy umorzyć, co nie wyklucza oczywiście ich ponownego wszczęcia w sytuacji, gdy ustanie zaistniała przeszkoda.

2. Wyjątki od zasady specjalności

2.1. Oświadczenie państwa

Państwo wykonania nakazu może złożyć oświadczenie o dopuszczalności ścigania lub  wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za wszystkie czyny popełnione przed przekazaniem, chyba że organ sądowy tego państwa w orzeczeniu o przekazaniu postanowi inaczej. Zgodnie z art. 27 ust. 1 decyzji ramowej oświadczenie, o którym tu mowa, jest składane w Sekretariacie Generalnym Rady. Ma ono charakter abstrakcyjny w tym sensie, że w stosunku do państwa członkowskiego, które wystosowało podobną notyfikację, domniemana jest zgoda na pociągnięcie do odpowiedzialności przekazanego również za inne przestępstwa niż te, które stanowiły podstawę przekazaniaPor. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom III, wyd. 4, Warszawa: C. H. Beck 2012, s. 619.. O ograniczonym zastosowaniu tego wyjątku świadczy niewielka liczba państw (jedynie Austria i Estonia), które dotychczas złożyły taką notyfikację, oraz to, że funkcjonuje on na zasadzie wzajemności jedynie pomiędzy państwami, które złożyły takie oświadczenieA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1380; W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 7, Warszawa: Lexis Nexis 2010, s. 689; G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 285..

2.2. Pozostanie na terytorium Polski lub powrót

Zasada specjalności nie znajdzie zastosowania w sytuacji, gdy osoba przekazana, pomimo takiej możliwości, nie opuściła terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła. Przypadek ten jest również określany jako domniemana zgoda na prowadzenie postępowania w stosunku do przestępstw, które nie stanowiły podstawy przekazaniaG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 284–285 oraz 288.. Możliwość opuszczenia kraju powinna być oceniana in concreto, a jako przypadki uniemożliwiające opuszczenie kraju podaje się: stan zdrowia, klęski żywiołowe lub inne przypadki siły wyższejTamże, s. 288..

Sformułowanie „prawomocne zakończenie postępowania” należy rozumieć także jako prawomocne zakończenie postępowania wykonawczegoT. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1284; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks, s. 620.. W takim przypadku okres 45 dni będzie liczony od dnia wykonania kary lub innego środka polegającego na pozbawieniu wolności albo od dnia, w którym darowano karę na skutek ułaskawienia lub amnestii. W przypadku zastosowania środków probacyjnych termin zaczyna biec od zakończenia okresu próby, ponieważ nie jest możliwe opuszczenie terytorium kraju zgodnie z prawem. Jeżeli natomiast w postępowaniu nie zapadł wyrok skazujący, termin będzie liczony od prawomocnego zakończenia postępowaniaA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1380; G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 288.. Sposób liczenia terminu określa art. 123 § 1 i 2 k.p.k.S. Steinborn, (w:) J. Grajewski, L. K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom 2, wyd. 2, Warszawa: Wolters Kluwer 2010, s. 783. W doktrynie zaznacza się także, że o treści art. 607e § 3 pkt 2 należy pouczyć osobę ściganąA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1380.. Jak wynika z orzecznictwa, wyjazd z kraju i powrót do niego w trakcie trwania postępowania karnego nie stanowi rezygnacji z ochrony przyznanej przez zasadę specjalnościPostanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2013 r., V KK 160/12, OSNKW 2013, nr 4, poz. 30..

2.3. Brak pozbawienia wolności ściganego

Zgodnie z art. 607e § 3 pkt 3 k.p.k. nie jest dopuszczalne wykonanie kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności, jeżeli przestępstwo, za które zostały one orzeczone, nie stanowiło podstawy przekazania. Nie stoi to natomiast na przeszkodzie orzeknięciu kar nieizolacyjnych,  nawet w sytuacji, gdyby nie były one objęte nakazemT. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1284.. Sytuacja ta nie będzie jednak dotyczyła wykonania kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Wykonanie takiej kary będzie dopuszczalne jedynie w przypadku wyrażenia zgody przez samego przekazanego (art. 607e § 3 pkt 7 k.p.k.) lub organu sądowego państwa wykonania nakazu (art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k.)A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1380; G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 289.. Należy stanąć na stanowisku, że omawiany wyjątek znajduje zastosowanie tylko w przypadku wydania osoby w celu wykonania orzeczonych wcześniej kar. Oznacza to, że art. 607e § 3 pkt 3 k.p.k. nie będzie mógł zostać zastosowany w sytuacji, w której celem przekazania jest dopiero prowadzenie postępowania karnego, w wyniku którego orzeczono karę nieizolacyjną (a więc sytuacje, o których mowa w art. 607e § 3 pkt 4 i 5 k.p.k.). Odmienna interpretacja powodowałaby, że zasada specjalności mogłaby być obchodzona w ten sposób, że prowadzono by postępowanie karne w stosunku do czynu, który nie stanowił podstawy przekazania i jednocześnie jest zagrożony karą pozbawienia wolności, innym środkiem polegającym na pozbawieniu wolności, lub postępowanie karne wiązałoby się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka polegającego na pozbawieniu wolności (a więc sprzecznie z art. 607e § 3 pkt 5 k.p.k.), a następnie orzekano by karę nieizolacyjną i stwierdzano, że zastosowanie znajduje tu wyjątek z art. 607e § 3 pkt 3 k.p.k. Taka wykładnia byłaby jednak nie do pogodzenia z decyzją ramową i prowadziłaby do dekonstrukcji wyjątków określonych w art. 607e § 3 pkt 4 i 5 k.p.k.Podobnie A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1380–1381; odmiennie S. Steinborn, (w:) Kodeks, s. 784.

2.4. Brak możliwości zastosowania środka polegającego na pozbawieniu wolności

Zgodnie z art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k. zasada specjalności jest wyłączona w sytuacji, gdy postępowanie karne nie wiąże się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka polegającego na pozbawieniu wolności. Nie stanowi to jednak przeszkody w użyciu takiego środka w odniesieniu do ścigania przestępstw, które stanowiły już podstawę przekazania. Zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dopiero wykonanie prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności wymaga uzyskania zgody organu sądowego państwa wykonania nakazu (art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k.)Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 1 grudnia 2008 r. w sprawie C-388/08, Artur Leymann i Aleksei Pustovarov (Dz.U. UE C 2009.44.23/1).. Artykuł 607e § 3 pkt 4 k.p.k. stanowi implementację art. 27 ust. 3 lit. c decyzji ramowej, zgodnie z którym zasada specjalności nie ma zastosowania w sytuacji, gdy sądowa procedura karna nie daje podstaw do zastosowania środków ograniczających wolność osobistą. Bardzo łatwo dostrzec tu dysonans pomiędzy sformułowaniem użytym w decyzji ramowej a tym z k.p.k. Literalna wykładnia polskiej ustawy prowadzi bowiem do wniosku, że możliwe w stosunku do przekazanego byłoby zastosowanie środka nieizolacyjnegoW tę stronę zdaje się iść Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 maja 2010 r., V KK 222/09, LEX nr 603810 ., który w rzeczywistości ograniczałby wolność osobistą osoby ściganej (np. dozór policyjny lub zakaz opuszczania kraju). Biorąc zatem pod uwagę postulat wykładni zgodnej z prawem europejskimL. Klimek, European Arrest Warrant: Procedural Instrument for Public Order Enforcement in the EU’s Area of Freedom, Security and Justice, „Czech Yearbook of International Law”, Huntington, New York 2012, p13. Artykuł dostępny pod adresem: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2067338 (19 czerwca 2014 r.). (oraz – co nie mniej istotne – możliwość powoływania się na decyzje ramowe w celu uzyskania przed sądem krajowym państw członkowskich wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem unijnymPkt 38 uzasadnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03, Maria Pupino (Dz.U. UE C 2005.386). Por. także A. Gajda, Europejski nakaz aresztowania a ochrona praw jednostki, „Europejski Przegląd Sądowy” 2007, nr 7, s. 24; W. Grzeszczyk, Zmiany prawa karnego wprowadzone ustawą z dnia 18 marca 2004 r., „Prokuratura i Prawo” 2004, z. 7–8, s. 82.),  należałoby uznać, że organy procesowe mogą stosować jedynie te środki zapobiegawcze, które nie ograniczają wolności osobistej przekazanegoPor. A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1381; S. Steinborn, (w:) Kodeks, s. 785; G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 290..

2.5. Brak zagrożenia karą lub środkiem polegającym na pozbawieniu wolności

Możliwe jest ściganie osoby przekazanej za przestępstwo inne niż stanowiące podstawę przekazania, jeżeli nie jest zagrożone karą lub środkiem polegającym na pozbawieniu wolności (art. 607e § 3 pkt 5 k.p.k.). Wyjątek ten stanowi transpozycję art. 27 ust. 3 lit. d decyzji ramowej i odmiennie niż art. 27 ust. 3 lit. c dopuszcza ukaranie karą lub innym środkiem, które prowadzą do ograniczenia wolności osobistej, co na gruncie prawa polskiego oznacza możliwość orzeczenia każdej kary i środka karnego, z wyjątkiem kary pozbawienia wolnościPor. A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1381; G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 290; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 1 grudnia 2008 r. w sprawie C-388/08, Artur Leymann i Aleksei Pustovarov (Dz.U. UE C 2009.44.23/1).. Omawiany wyjątek znajdzie zastosowanie zarówno w sytuacji, gdy przekazanie nastąpiło w celu prowadzenia postępowania przygotowawczego, jak również odnosi się do postępowania sądowegoA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1382..

W tym miejscu warto zaznaczyć, że przypadki, o których mowa w art. 607e ust. 3 pkt 4 i 5 k.p.k., stanowią niezależne od siebie wyjątki od zasady specjalności i z tego powodu przesłanki w nich opisane nie muszą być spełnione łącznie, np. nie będzie dopuszczalne prowadzenie postępowania karnego w stosunku do przekazanego o czyn zagrożony karą ograniczenia wolności, jeżeli miałoby być zastosowane tymczasowe aresztowanieTamże, s. 1382; S. Steinborn, (w:) Kodeks, s. 787.. Pogląd ten znalazł oparcie w uchwale siedmiu sędziów Sądu NajwyższegoUchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 24 listopada 2010 r., I KZP 19/10, OSNKW 2010, nr 2, poz. 103. Por. także wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2010 r., II KK 177/09, LEX nr 577175..

2.6. Wyrażenie zgody przez ściganego na przekazanie i zrzeczenie się prawa określonego w art. 607e § 1 k.p.k.

Osoba ścigana może wyrazić zgodę na przekazanie i zrzec się korzystania z prawa określonego w art. 607e § 1 k.p.k. Są to dwa odrębne od siebie oświadczenia, a z punktu widzenia uchylenia zasady specjalności istotniejsze jest to drugie. W celu ustalenia treści złożonego oświadczenia konieczna jest dokładna analiza protokołu posiedzenia w przedmiocie wykonania ENAG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 290.. Omawiane oświadczenie ma charakter abstrakcyjny i dotyczy wszystkich przestępstw popełnionych przed wydaniem postanowienia o przekazaniu. Zgodnie z art. 13 ust. 4 decyzji ramowej zgoda na zrzeczenie się ochrony wynikającej z zasady specjalności nie może być cofnięta, jednakże możliwe jest złożenie przez państwo członkowskie oświadczenia, że będzie ono honorować cofnięcie takiej zgody. Polska do tej pory nie złożyła takiego oświadczenia, jednakże cofnięcie zgody jest dopuszczalne w następujących państwach: Belgia, Dania, Irlandia, Finlandia, Litwa i SzwecjaT. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1283.. Zgodnie z art. 13 ust. 4 decyzji ramowej przy ocenie dopuszczalności cofnięcia zgody stosuje się przepisy państwa, które dokonało przekazania. Za ostateczny termin złożenia oświadczenia o cofnięciu zgody zarówno na przekazanie, jak i na rezygnację z ochrony, którą zapewnia zasada  specjalności, należy uznać dzień fizycznego przekazaniaG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 291..

Wyrażenie zgody, stosownie do treści art. 13 ust. 1 decyzji ramowej, następuje zgodnie z prawem krajowym państwa wykonującego nakaz. Państwo to powinno przyjąć niezbędne środki, aby zapewnić, że zgoda ta oraz w odpowiednich przypadkach zrzeczenie się określone w ust. 1 zostały wyrażone w sposób wskazujący, że osoba, której to dotyczy, wyraziła je dobrowolnie i mając pełną świadomość konsekwencji. W tym celu osoba, której dotyczy wniosek, ma prawo do korzystania z pomocy prawnej (art. 13 ust. 2 decyzji ramowej). Oświadczenia (zgoda na przekazanie, jak i zrzeczenie się ochrony) powinny zostać formalnie zarejestrowane, zgodnie z procedurą państwa wykonującego nakaz, co w większości przypadków będzie przybierało formę protokołu. W doktrynie podkreśla się, że sąd miejsca wydania ENA jest związany oświadczeniem złożonym przed sądem miejsca wykonaniaA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1382; G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 291..

2.7. Zrzeczenie się prawa określonego w art. 607e § 1 k.p.k. po przekazaniu

Osoba ścigana po jej przekazaniu może złożyć przed sądem właściwym do rozpoznania sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z prawa określonego w art. 607e § 1 k.p.k. w odniesieniu do czynów popełnionych przed przekazaniem. Jego brak stanowi negatywną przesłankę procesową, o której mowa w art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k.Wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 2011 r., V KK 135/11, LEX nr 794538. Oświadczenie to w odróżnieniu od abstrakcyjnego oświadczenia, o którym mowa w art. 607e § 3 pkt 6 k.p.k., ma charakter konkretny i dotyczy poszczególnych czynówG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 281.. Sądem właściwym będzie sąd pierwszej instancji rozpoznający sprawę lub właściwy do jej rozpoznania, a w przypadku przekazania w celu wykonania kary sąd, o którym mowa w art. 607e § 2 k.p.k.T. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1284. Odmiennie G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 293, gdzie wskazano jako właściwy sąd, który wyrokował w pierwszej instancji. Oświadczenie może zostać złożone zarówno ustnie do protokołu, jak też na piśmie. Dopuszcza się także w tej kwestii działalność obrońcyA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1383; S. Steinborn, (w:) Kodeks, s. 791. Odmiennie G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 292.. Powinno ono być jednoznaczne, dobrowolne i złożone z pełną świadomością konsekwencjiPor. wyrok Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 2009 r., II KK181/09, LEX nr 519672; wyrok Sądu Najwyższego z 9 września 2010 r., III KK 242/10, R-OSNKW 2010, poz. 1693.. Warto tu jednak wspomnieć o chyba zbyt daleko idącym poglądzie orzecznictwa, zgodnie z którym złożenie wniosku o wydanie wyroku łącznego, który obejmowałby wyrok nieobjęty ENA i w konsekwencji prowadził do rozstrzygnięcia korzystnego dla skazanego, należy traktować jako dorozumianą zgodę, o której mowa w art. 607e § 2 pkt 7Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 lipca 2009 r., II AKz 771/09, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2009, z. 8, poz. 99.. Zgoda, o której mowa w tym przepisie, z uwagi na doniosłość skutków, które za sobą pociąga, powinna być wyrażona wprost i nie można jej domniemywać. W przypadku toczącego się postępowania przygotowawczego powinno ono zostać złożone już w jego trakcie przed organem ścigania, a następnie niezwłocznie powtórzone przed sądem właściwym do rozpoznania sprawyT. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1284. Odmiennie A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1382.. Złożenie oświadczenia przed prokuratorem stanowi impuls dla niego do złożenia wniosku o przyjęcie takiego oświadczenia przez sądG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 292; por. także postanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2013 r., V KK 160/12, OSNKW 2013, nr 4, poz. 30..  Brak powtórzenia go przed sądem właściwym do rozpoznania sprawy powinien skutkować umorzeniem postępowania.

Zgodnie z art. 27 ust. 3 lit. f decyzji ramowej zrzeczenie się korzystania z zasady specjalności po przekazaniu sporządza się zgodnie z prawem krajowym państwa wydającego nakaz w taki sposób, aby jego brzmienie wyraźnie świadczyło, że osoba ta uczyniła to dobrowolnie i mając pełną świadomość konsekwencji. W tym celu osoba ta ma prawo do korzystania z pomocy prawnej.

Z uwagi na fakt, że w wypadku wyrażenia zgody na ściganie po przekazaniu brak jest odpowiednika art. 13 ust. 4 decyzji ramowej wyłączającego cofnięcie zgody, należy dopuścić możliwość odwołania złożonego oświadczeniaTak G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 293. Podobnie S. Steinborn, (w:) Kodeks, s. 792.. Odmienne, wydaje się nietrafne, stanowisko zajął natomiast Sąd Najwyższy, powołując się na naturę składanego oświadczeniaPostanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2013 r., sygn. akt V KK 160/12, OSNKW 2013, nr 4, poz. 30. Por. także postanowienie Sądu Najwyższego z 23 października 2013 r., IV KO 55/13, LEX nr 1385694.. Argumentem nie może tu być także okoliczność pouczenia osoby przekazanej o konsekwencjach złożonego oświadczenia, gdyż jest ono irrelewantne dla możliwości jego cofnięciaPor. A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1383.. Z takim samym pouczeniem będziemy bowiem mieli do czynienia w przypadku oświadczenia, o którym mowa w art. 13 decyzji ramowej, przy czym w tym przypadku ustawodawca wyłączył dopuszczalność jego cofnięcia. Brak takiego stwierdzenia w przypadku oświadczenia złożonego po przekazaniu na zasadzie argumentum a contrario przemawia za dopuszczalnością jego cofnięcia. Jest to możliwe do momentu rozpoczęcia wykonywania kary lub środka polegającego na pozbawieniu wolnościG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 293..

2.8. Zgoda organu sądowego państwa wykonania nakazu

Organ sądowy państwa wykonania nakazu, który przekazał osobę ściganą na wniosek sądu właściwego do wydania nakazu, może wyrazić zgodę na ściganie lub wykonanie kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania. Wniosek nie będzie konieczny w sytuacji notyfikacji oświadczenia, o którym mowa w art. 27 ust. 1 decyzji ramowej. Zgodnie z art. 607e § 4 k.p.k. wniosek taki powinien odpowiadać wymogom nakazu określonym w art. 607c § 1 i 2 k.p.k. Zgodnie z doktryną i orzecznictwem powinien on przyjąć formę postanowienia, a nie np. zarządzeniaTamże, s. 294; postanowienie Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 1997 r., II KO 72/98, OSNKW 1997, nr 7–8, poz. 67.. Sądem właściwym do wystąpienia z takim wnioskiem będzie w postępowaniu przygotowawczym i sądowym sąd właściwy do rozpoznania sprawy zgodnie z zasadami ogólnymi. Z uwagi na zasadę skargowości przy ściganiu przestępstw sąd powinien działać na wniosek prokuratoraT. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1283. Odmiennie A. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1383–1384 oraz G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 294.. Nie zmienia to faktu, że możliwe jest prowadzenie postępowania przygotowawczego w stosunku do przestępstw, które nie stanowiły podstawy przekazania, o ile nie będzie w nim zastosowany środek polegający na pozbawieniu wolności (art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k.)G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 294.. Natomiast w sytuacji wystąpienia z wnioskiem o rozszerzenie wykonania prawomocnie orzeczonych kar pozbawienia wolności sąd, o którym mowa w art. 607e § 2 k.p.k., czyli ten, który prawomocnie orzekł w sprawie, czyni to z urzęduT. Grzegorczyk, Kodeks, s. 1283.. Należy zaznaczyć, że na wystąpienie z wnioskiem nie trzeba czekać do zakończenia postępowania w stosunku do przestępstw, które stanowiły podstawę przekazania, ale można z nim wystąpić już w jego tokuG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 278..

Jak podkreśla się w doktrynie, wniosek, o którym mowa w art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k., może dotyczyć tylko tych przestępstw, które mogą stanowić podstawę wydania nakazu. Odmienna interpretacja prowadziłaby do obejścia przepisów i de facto umożliwiała ściganie osób czy też wykonywanie kar, co do których brak jest możliwości wydania nakazuA. Górski, A. Sakowicz, (w:) Kodeks, s. 1384; S. Steinborn, (w:) Kodeks, s. 794. Odmiennie W. Grzeszczyk, Kodeks, s. 689.. Stosownie do art. 27 ust. 4 decyzji ramowej wniosek powinien zostać rozpatrzony w ciągu 30 dni. Zgodnie z wykładnią zaprezentowaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie stanowi to przeszkody dla wprowadzenia w prawodawstwie poszczególnych państw członkowskich środka odwoławczego od wydanego orzeczenia, o ile tylko ostateczna decyzja zostanie wydana w terminach określonych w art. 17 decyzji ramowejWyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 30 maja 2013 r. w sprawie C-168/13, Jeremy F. przeciwko Premier ministre (Dz. U. UE C 2013.358)..

Sąd miejsca wykonania nakazu obligatoryjnie odmówi zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwa, które nie były podstawą przekazania w sytuacji wystąpienia obligatoryjnych przesłanek odmowy wykonania ENA (art. 3 decyzji ramowej), a może odmówić zgody w sytuacji wystąpienia fakultatywnych przesłanek odmowy wykonania ENA (art. 4 decyzji ramowej). W przypadku wydania zgody na rozszerzenie zakresu przekazania jej zakres (ewentualnie w przypadku braku jego określenia – zakres wniosku) będzie wyznaczał dopuszczalność prowadzenia postępowania przeciwko osobie przekazanejG. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie, s. 295..

3. Podsumowanie

Przedstawiona powyżej charakterystyka ograniczenia w ściganiu za przestępstwa inne niż te stanowiące podstawę przekazania na podstawie ENA nie pozostawia wątpliwości co do tego – szczególnie w kontekście liczby wyjątków od niej – że nie ma ona charakteru absolutnego i państwa członkowskie dążą raczej do rozszerzania możliwości ścigania przekazanej osoby niż do jej zawężenia. W przyszłości należy oczekiwać umocnienia się tej tendencji. Niebagatelną rolę odgrywa tu zaufanie pomiędzy państwami i ukształtowany w podobny sposób w różnych krajach standard ochrony praw człowieka. Kierunki zmian należy ocenić pozytywnie, biorąc pod uwagę zasady legalizmu oraz ekonomii procesowej. Skoro bowiem osoba dopuszczająca się przestępstwa powinna ponieść odpowiedzialność karną za jego popełnienie i brak jest powodów, które zagrażałyby prawom jednostki w przypadku przekazania danej osoby do ścigania przez państwo wykonania ENA, należy stwierdzić, że doprowadzi to do zmniejszenia kosztów nie tylko pieniężnych, ale też czasowych, które należałoby ponieść, aby skazać danego sprawcę.