Zainstaluj aplikację Palestra na swoim urządzeniu

Palestra 11-12/2012

Prawo do wnoszenia skarg przez osadzonych w systemie penitencjarnym Polski i w wybranych krajach członkowskich Unii Europejskiej* (cz. 2)

Udostępnij

*Niniejszy artykuł powstał na kanwie opinii z 26 kwietnia 2011 r. pod tym samym tytułem, autorstwa dr. Marcina Warchoła, zleconej przez Biuro Analiz Sejmowych.

ANGLIA I WALIAOpis systemu Anglii i Walii pochodzi ze strony internetowej www.ppo.gov.uk

 

Osadzeni mogą składać w Anglii i Walii skargi na dwa sposoby. Mogą wykorzystywać wewnętrzne procedury w zakładzie karnym lub korzystać z instytucji zewnętrznych.

W ramach zakładu karnego te skargi mogą mieć formę ustną lub pisemną i być kierowane do pracowników zakładu, do oficera medycznego lub do członka lokalnego Zarządu Niezależnego Monitoringu (Independent Monitoring Board).

W odniesieniu do skarg pisemnych wewnątrz zakładu karnego postępowanie jest trójinstancyjne. Następnie osadzeni mogą się udać do Rzecznika praw więźniów i osób pod nadzorem sądowym (Prisons and Probation Ombudsman).

Jest również możliwość występowania ze skargą do instytucji zewnętrznych, bez koniecznego wcześniejszego wyczerpywania drogi wewnątrz zakładu karnego. Jednakże część organizacji zajmujących się tego rodzaju skargami oczekuje, aby skarżący wyczerpał wcześniej procedurę skargową wewnątrz zakładu karnego. Do instytucji, które formalnie nie wymagają uprzedniego skorzystania z wewnętrznych procedur, należą: Komisja badania spraw karnych (The Criminal Cases Review Commission), Komisja do spraw równości rasowej (Commission for Racial Equality), czy też Urząd do spraw odszkodowań za szkody karnoprawne (The Criminal Injuries Compensation Authority).

Rzecznik praw więźniów i osób pod nadzorem sądowym (Prisons and Probation  Ombudsman) jest mianowany przez Sekretarza Stanu do spraw Wymiaru Sprawiedliwości (the Secretary of State for Justice) i jest niezależnym i niezawisłym organem do przyjmowania skarg od więźniów i osób poddanych dozorowi (the Probation Service).

Skarga może dotyczyć niemal wszystkiego, co ma związek z traktowaniem osadzonego przez służbę więzienną (Prison Service), z wyjątkiem decyzji dotyczących zwolnień warunkowych.

Warunkiem skorzystania z możliwości wniesienia skargi do Rzecznika jest wykorzystanie postępowania skargowego wewnątrz zakładu karnego. Po pierwsze, są to nieoficjalne skargi do pracowników więzienia. W sytuacji braku efektu można wystąpić z oficjalną skargą na formularzu skarg i zażaleń. Jeśli również nie odniesie ona efektu, to można skierować odwołanie do administracji nadrzędnej wewnątrz zakładu karnego, a formularz odwołania przesłać do Rzecznika. Jeśli sprawa wciąż nie zostanie załatwiona pozytywnie dla skarżącego, to dopiero wówczas może on wnieść skargę do Rzecznika w terminie miesiąca od otrzymania odpowiedzi. Jeśli przez 6 tygodni skarżący nie otrzyma odpowiedzi na swoje odwołanie, wniesione w ramach zakładu karnego, może wystąpić ze skargą do Rzecznika.

Wnosząc skargę do Rzecznika, skarżący również może wypełnić formularz dołączony do specjalnego informatora, doręczanego osadzonym. Istnieje także możliwość złożenia skargi w sposób nieformalny, np. listownie.

Dyrektorat ds. Informacji przy Home Office wydał broszurę dla więźniów, w której zawarte są sporządzone w przystępnym języku informacje dla nich, dotyczące ich uprawnień oraz kompetencji i obowiązków urzędników biura Rzecznika.

Po złożeniu skargi pracownicy Biura Rzecznika zapoznają się z nią i w ciągu 10 dni informują skarżącego o przyjęciu lub odmowie jej przyjęcia. Odmowa przyjęcia jest uzasadniana. Procedowanie polega na badaniu na nowo dowodów, a następnie urząd ten formułuje wnioski na temat stosownych kroków, jakie należy podjąć. Skarżący jest informowany o decyzji pozytywnej dla niego, tj. akceptującej jego zarzuty i wnioski, a także o decyzji oddalającej skargę.

Badanie przyjętej skargi polega na zgromadzeniu informacji na temat konkretnej sprawy oraz zapoznaniu się ze stanowiskiem służby więziennej i innych osób. Ostateczna decyzja Rzecznika może mieć następującą postać:

  1. Rozwiązanie na miejscu – oznacza to próbę znalezienia rozwiązania, które będzie do przyjęcia zarówno dla skarżącego, jak i dla władz więzienia. Jest to często najszybszy sposób załatwienia skargi i przypomina w pewien sposób mediację.
  2. Krótki raport lub pismo – Rzecznik korzysta z tej metody, gdy dwie strony nie mogą dojść do porozumienia. Ten sposób również jest dość szybki.
  3. Kompletny raport – z tej metody Rzecznik także korzysta wtedy, gdy dwie strony nie mogą dojść do porozumienia. Taki raport jest bardziej szczegółowy niż krótki raport i jego napisanie trwa dłużej.

Rozpatrzenie skargi ww. sposobami dokonywane jest w ciągu 12 tygodni od jej złożenia. W razie podzielenia zarzutów i wniosków skarżącego Rzecznik formułuje zalecenia dla służby więziennej określające, co należy zrobić w celu rozwiązania problemu, z którym zwraca się skarżący.

 

NIEMCY

 

W Niemczech problematyka związana z wnoszeniem skarg przez osadzonych uregulowana jest w ustawie o wykonywaniu kary pozbawienia wolności i więziennych środkach poprawy i zabezpieczenia (Strafvollzugsgesetz – StVollzG) z 16 marca 1976 r. (BGBl. I S. 581, 2088).

W § 108 tej ustawy przewidziano prawo do wnoszenia skarg (Beschwerderecht). Przepis ten stanowi:

  1. „Osadzony posiada możliwość zwrócenia się do Kierownika Zakładu Karnego z prośbami, inicjatywami i skargami w sprawach, które jego samego dotyczą.
  2. Jeśli sprawdza (dokonuje przeglądu, inspekcji) przedstawiciel władzy nadzorczej zakładu, to osadzony może do niego się zwracać w sprawach, które jego samego dotyczą.
  3. Istnieje prawo kierowania zażalenia do przełożonego na czynności urzędnika”.

Osadzony ma prawo do rozpatrzenia swojej skargi w stosownym terminieOLG Karslruhe, ZfStrVo 2002, s. 189.. Nie może jednakże żądać, aby nastąpiło to w formie pisemnej. Do uznania administracji zakładu karnego pozostawiono rodzaj formy (ustna czy pisemna), w jakiej załatwiona zostanie skarga osadzonegoLG Hamburg, ZfStrVo 79, s. 128.. Jednakże w poważniejszych sprawach interes osadzonego nakazuje, aby rozpatrzenie skargi nastąpiło w formie pisemnejOLG Koblenz, ZStrVo 81, s. 62.. W odniesieniu do omawianego tu prawa do skargi obowiązuje, podobnie jak w całym systemie niemieckiego prawa karnego, zakaz nadużywania prawaZob. więcej na temat zakazu nadużywania prawa w systemie niemieckim, włoskim i polskim: M. Warchoł, Nadużycie prawa w świetle orzecznictwa i doktryny polskiej i obcej. Rozprawa doktorska obroniona na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego w dniu 10 czerwca 2009 r., druk w bibliotece WPiA; tenże, Wzywanie tzw. egzotycznych świadków, czyli o nadużyciu prawa, „Rzeczpospolita” z 18 czerwca 2008 r.; tenże, Cel nie uświęca środków, „Rzeczpospolita” z 21 listopada 2008 r.; tenże, Pojęcie „nadużycia prawa” w procesie karnym, Prok. i Pr. 2007, z. 11, s. 48 i n.; tenże, Nadużycie prawa w zakresie porozumień karnoprocesowych w systemie niemieckim, „Studia Iuridica” 2008, nr 49, 201; tenże, Nadużycie prawa w zakresie łączności spraw karnych, (w:) Węzłowe problemy procesu karnego, pod red. P. Hofmańskiego, Warszawa 2010, s. 692 i n.. Nie podlegają zatem rozpatrywaniu skargi, które mają za cel jedynie bezzasadne obciążenie administracji zakładu karnego. Chodzi tu np. o sytuację wysyłania sukcesywnie bardzo wielu skarg o tej samej treściTak orz. OLG Celle z 18 maja 1981 r. – 3 Ws 129/81; LG Dortmund, NStZ 81, s. 275.. Podobnie należy traktować skargi osadzonych zawierające zniewagi, inwektywy czy groźbyM. Schuler, K. Laubenthal, Strafvollzugsgestez, Bund und Länder, Berlin 2009, s. 826.. Sąd w Monachium określił w jednym z orzeczeń takie zachowanie mianem nadużycia obywatelskich praw (ein Missbrauch staatsbürgerlicher Rechte)OLG München, NJW 1957, s. 795. W przywołanej w przypisie 6. rozprawie doktorskiej zgłoszony został postulat przeniesienia na grunt prawa polskiego niemieckiej koncepcji zakazu nadużycia prawa. Należy przyjąć, że postulat ten odnosi się również do postępowania administracyjnego, podczas którego badane są skargi osadzonych w Polsce. Tym samym pisma kierowane zarówno do organów Służby Więziennej, jak i sędziego penitencjarnego, zawierające zniewagi czy też groźby, mogą być pozostawiane bez rozpoznania. .

Przepis § 109 przewiduje skargę do sądu. Zgodnie z jego ust. 1: „można składać skargę do sądu na zastosowanie środków (Massnahme)Dla terminu Massnahme występującego w § 109 i n. omawianej ustawy użyte zostało w treści artykułu najczęściej występujące tłumaczenie, tj. „środki”. Na gruncie prawa karnego wykonawczego rozumieć się będzie wielokrotnie to pojęcie też jako działania, czy też czynności. w danej sprawie w zakresie wykonania  kary. W drodze wniosku można także żądać zobowiązania do wydania środka odrzuconego lub niepodjętego. (2) Skarga na rozstrzygnięcie sądowe jest tylko wówczas dopuszczalna, gdy skarżący poprzez zastosowanie środka lub jego odrzucenie lub niepodjęcie doznał naruszenia swoich praw. (3) Prawo krajowe może przewidywać, że skarga może zostać złożona dopiero po uprzednim postępowaniu administracyjnym”.

Stosowne regulacje wprowadziły takie landy jak Brema, Hamburg i Schleswig-HolsteinR. P. Callies, H. Müller-Dietz, Strafvollzugsgesetz. Kommentar, München 2008, s. 531..

W § 110 uregulowano właściwość sądów penitencjarnych. Stanowi on, że „odnośnie do skargi rozstrzyga sąd penitencjarny, w którego okręgu ma siedzibę organ administracyjny do spraw więziennictwa (Vollzugsbehörde)Pojęcie „Die Vollzugsbehörde” oznacza organ administracji, który zajmuje się wykonywaniem prawomocnych wyroków sądów karnych. Zadaniem jego jest przydzielanie skazanych do właściwych zakładów karnych lub kierowanie ich do zakładów leczniczych. Zajmuje się również zwalnianiem z wykonywania kary pozbawienia wolności i środków zabezpieczających.. Poprzez rozstrzygnięcie w postępowaniu administracyjnym prowadzonym według § 109 ust. 3 nie zmienia się właściwość sądu penitencjarnego”.

Zgodnie z § 111: „Uczestnikami postępowania sądowego są skarżący i organ administracyjny (die Vollzugsbehörde), który zarządził stosowanie zaskarżonych środków lub środki zawnioskowane odrzucił lub ich nie zastosował”. Z kolei „w postępowaniu przed Wyższym Sądem Krajowym lub przed Federalnym Sądem Najwyższym uczestnikiem jest wedle ust. 1 nr 2 właściwy organ nadzoru”.

Według § 112 wniosek, o którym mowa w art. 109, musi zostać złożony w terminie dwóch tygodni od doręczenia pisemnie informacji o zastosowaniu danego środka. Powinien mieć on formę pisemną. Może zostać zgłoszony do protokołu rozprawy. Również w przypadku przeprowadzenia wcześniej postępowania administracyjnego termin ten wynosi 2 tygodnie. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu osadzonemu przysługuje prawo złożenia wniosku o przywrócenie terminu, jeśli bez swojej winy mu uchybił.

Przepis § 113 przewiduje możliwość złożenia tzw. wniosku o podjęcie (Vornahmeantrag): „(1) Jeśli skarżący zarzuca zaniechanie podjęcia określonego środka, może złożyć swój wniosek o wydanie rozstrzygnięcia sądowego nie wcześniej niż przed upływem 3 miesięcy od złożenia wniosku o podjęcie danego środka, chyba że wcześniejsze wystąpienie do sądu jest konieczne z powodu określonych okoliczności. (2) Jeśli zachodzi dostateczna podstawa do tego, aby zawnioskowany środek nie był jeszcze podejmowany, to sąd odracza postępowanie do upływu określonego przez niego terminu. Termin ten może zostać przedłużony. Jeśli wnioskowany środek zostanie podjęty w ustawowym terminie, to spór w sprawie zostaje zakończony. (3) Wniosek w trybie ust. 1 jest dopuszczalny jedynie do upływu roku od złożenia wniosku o podjęcie środka, chyba że złożenie wniosku przed upływem terminu rocznego było niemożliwe wskutek siły wyższej lub z powodu szczególnych okoliczności konkretnej sytuacji jest to niemożliwe”.

W piśmiennictwie wskazuje się przykład złożenia w październiku przez osadzonego wniosku o przyznanie mu urlopu. W marcu następnego roku ten wniosek nie został jeszcze rozpatrzony. W tej sytuacji osadzony może złożyć wniosek o zmuszenie podmiotu właściwego do rozpoznania wniosku do jego rozpoznaniaM. Schuler, K. Laubenthal, Strafvollzugsgestez, s. 856..

 

WŁOCHY

 

We Włoszech problematyka skarg osadzonych na wymiar sprawiedliwości przewidziana została w ustawie z 26 lipca 1975 r. (nr 354) Ordinamento penitenziarioPol. „Porządek penitencjarny” (pubblicata nella Gazzetta Ufficiale del 9 agosto 1975 n. 212, S.O.)..

Ustawa zwana Ordinamento penitenziario reguluje w art. 35 prawo skargi (Diritto di reclamo. Zgodnie z nim „osadzeni i internowani mogą kierować odwołania lub skargi ustne lub pisemne, także w kopercie zamkniętej: do dyrektora zakładu, a także do inspektorów, do dyrektora generalnego instytucji do spraw prewencji i kary oraz do Ministra Sprawiedliwości. Mogą oni kierować skargi również do sędziego penitencjarnego (magistrato di sorveglianza), do władzy sądowej i sanitarnej w trakcie jej wizyty w zakładzie karnym, do przewodniczącego rady gminy, do prezydenta Republiki”.

Spośród podmiotów wymienionych w art. 35 Ordinamento penitenziario, do których skazany może kierować skargi, szczególną rolę odgrywa sędzia penitencjarny, sprawujący nadzór nad legalnością wykonywania kary pozbawienia wolności. Zadania sędziego penitencjarnego określone są w art. 69 (Funzioni e provvedimenti del magistrato di sorveglianza).

  1. Sędzia penitencjarny czuwa nad właściwą organizacją zakładów karnych i prewencyjnych i przedstawia Ministrowi potrzeby i oczekiwania różnych służb, w szczególności w odniesieniu do działalności reedukacyjnej.
  2. Sprawuje on nadzór nad zapewnieniem, aby wykonywanie kary pozbawienia wolności było zgodne z ustawą i regulaminami.
  3. Nadzoruje wykonywanie środków zabezpieczających (misure di sicurezza personali).
  4. Rozstrzyga w przedmiocie ponownego analizowania kwestii niebezpieczeństwa sprawcy, o którym mowa w art. 208 kodeksu karnego, i stosowania, wykonywania, przekształcenia lub odwołania, także wcześniejszego, środków zabezpieczających (misure di sicurezza).
  5. Zatwierdza w formie decyzji program wykonywania kary, o którym mowa w art. 13. Jeśli stwierdzi, że znajdują się w nim elementy stanowiące naruszenie praw osadzonego lub internowanego, zamienia go ze wskazaniem na konkretne uchybienia. Rozstrzyga o dopuszczeniu do pracy na zewnątrz zakładu karnego. W trakcie wykonywania kary wydaje odpowiednie decyzje nakierowane na eliminowanie ewentualnych naruszeń praw osadzonych i internowanych.
  6. Rozstrzyga decyzją zaskarżalną do sądu najwyższego (per cassazione) według procedury przewidzianej przez art. 14 w odniesieniu do skarg osadzonych i internowanych odnoszących się do kwestii: a) dotyczących przydzielenia do pracy, wynagrodzenia, wykonywania pracy i zabezpieczenia socjalnego, b) podejmowania decyzji dyscyplinarnych i ich wykonywania. (10) Wykonuje wszystkie inne funkcje przewidziane przez ustawę.

WĘGRYOpis systemu węgierskiego pochodzi z opracowania, którego autorem jest David Vig, Prisoners’ Rehabilitation in Hungary: Struggling Ideals, Lacking Resources, „Journal of Criminal Justice and Security” 2010/6/29, year 12, no. 2, s. 176–177.

 

System kontroli nad decyzjami wydawanymi przez zarząd służby więziennej wobec skazanych można podzielić na 2 rodzaje.

Co do zasady, decyzja odnosząca się do wykonywania kary pozbawienia wolności jest wydawana przez odpowiedniego zarządcę oddziału, w którym znajduje się osadzony (pierwsza instancja). Od jego decyzji może się osadzony odwołać do dyrektora całego zakładu karnego w terminie 15 dni. Jeśli zaś dyrektor zakładu decydował jako pierwsza instancja, to drugą instancją, do której może się osadzony odwoływać, jest główny dyrektor służby więziennej. Przewidziano limit czasowy 30 dni dla administracji w każdej instancji na odniesienie się do skargi. Jest to tzw. wewnętrzny system rozpatrywania skarg (inner control).

Oprócz tego istnieje również tzw. zewnętrzna kontrola (outer control). Część decyzji administracji zakładu karnego, które mają istotne znaczenie dla osadzonego, może być zaskarżona do sędziego penitencjarnego, którym jest inny sędzia i inny sąd aniżeli ten, który skazywał osadzonego.

Niezależnie od powyższych skarg osadzony może dodatkowo składać skargę do prokuratora, który według prawa węgierskiego i w odróżnieniu od większości systemów prawnych Unii Europejskiej posiada kompetencję do sprawowania kontroli zwierzchniej nad administracją więzienną. Jego niezależność zaś jest gwarantowana konstytucyjnie.

Czwartym elementem kontroli nad skargami kierowanymi przez osadzonych jest ombudsman, który rozpatruje skargi w zakresie złego traktowania osadzonego przez służbę więzienną.

 

SZWECJAhttp://www.sweden.gov.se/content/1/c6/01/61/94/0602f648.pdf, http://www.kriminalvarden.se/upload/ Informationsmaterial/The_Prison_Treatment_Act.pdf

 

W Szwecji problematyka składania przez osadzonych skarg na wymiar sprawiedliwości uregulowana jest w ustawie The Prison Treatment Act z 1 lipca 1974 r.

Zasadniczo znaczna większość skarg osadzonych jest rozpatrywana przez władze zakładu karnego. Jednakże część decyzji w tym zakresie wydaje Administracja Krajowego Zakładu Karnego i Probacji (the National Prison and Probation Administration). Jeśli osadzony nie jest usatysfakcjonowany decyzją wydaną przez zarząd danego zakładu karnego, może składać apelację do ww. Administracji. Instytucja ta może następnie uchylić tę decyzję. Jeśli w następstwie ponownego rozpatrzenia osadzony wciąż twierdzi, że nie doszło do naprawienia jego naruszonych interesów, może apelować do okręgowego sądu administracyjnego.

Oprócz powyższego osadzeni, którzy twierdzą, że zostali potraktowani niesprawiedliwie, że doszło do naruszenia ich interesów, mogą składać skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich (parlamentarnego ombudsmana – the Parliamentary Ombudsman). Na etapie badania skargi może on wizytować dany zakład karny i rozmawiać na osobności z osadzonym. Ombudsman może wydawać krytyczne (lecz niewiążące) opinie i proponować zmiany w systemie zarządzania i administracji zakładów karnych. Podobnie jak polski ombudsman (rzecznik praw obywatelskich) nie posiada natomiast kompetencji do zmiany orzeczeń sądowych lub innych decyzji organów administracji.

Zgodnie z Sekcją 70Przedmiotowa ustawa zawiera tzw. sekcje – odpowiednik polskich artykułów. ww. ustawy decyzję o ograniczeniu aktywności osadzonego podejmuje Zarząd Nadzoru (Supervision Board) po zapoznaniu się z raportem Służby Więziennej i Probacji (the Prison and Probation Service) i na jej wniosek. Ten Zarząd może taką decyzję podjąć również z własnej inicjatywy.

Sekcja 74 stanowi, że decyzje wydawane w indywidualnych sprawach przez Służbę Więzienną i Probacji na mocy niniejszej ustawy mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego, chyba że inna procedura została przewidziana brzmieniem sekcji 80. Inne decyzje tej Służby nie podlegają zaskarżeniu.

Według Sekcji 75 dana decyzja, zanim będzie mogła zostać zaskarżona w trybie sekcji 74, podlega ponownemu zbadaniu (zweryfikowaniu) przez Służbę Więzienną i ProbacjiPrzepis ten przypomina w swej treści art. 7 § 3 zd. 3 polskiego Kodeksu karnego wykonawczego, który reguluje kwestię tzw. dewolutywności względnej skargi skazanego.. Wniosek o ponowną analizę może składać osadzony, którego interesy zostały naruszone przez daną decyzję.

Odwołanie dotyczące danej decyzji, która nie została ponownie przeanalizowana przez Służbę, powinno być potraktowane jako wniosek o ponowną analizę.

Decyzja ponownie przeanalizowana nie może zostać zmieniona na niekorzyść osadzonegoOznacza to sui generis zakaz reformationis in peius..

Sekcja 76 stanowi, że żądanie ponownej analizy (request for review of a decision) powinno być wniesione na piśmie w ciągu 3 tygodni od dnia, w którym osadzony został poinformowany o danej decyzji. W tym żądaniu osadzony winien wskazać, jaką decyzję skarży i o jaką zmianę w niej wnosi.

Na mocy Sekcji 77 Służba Więzienna i Probacji powinna sprawdzić, czy żądanie ponownego zbadania decyzji zostało wniesione w ustawowym terminie. Jeśli zostało wniesione po terminie, powinno zostać zawsze odrzucone, chyba że opóźnienie nastąpiło bez winy osadzonego.

Decyzja wydana przez Służbę Więzienną i Probacji na mocy sekcji 74 § 1 podlega zaskarżeniu do sądu, w którego okręgu znajduje się więzienie (Sekcja 78).

Na zasadzie Sekcji 79 decyzja Zarządu Nadzoru (Supervision Board) wydana na podstawie sekcji 70 i 71 podlega zaskarżeniu do Krajowego Zarządu Nadzoru (National Supervision Board). Decyzja Krajowego Zarządu Nadzoru nie podlega zaskarżeniu.

 

PODSUMOWANIE

 

Analiza polskiego systemu prawnego wykazała, że osadzeni w naszym kraju dysponują niezbędnymi instrumentami prawnymi umożliwiającymi im skuteczne dochodzenie chronionych przepisami praw. Jakkolwiek nie do końca może być dla nich jednoznaczne, w jakim zakresie mogą poddać kontroli sądu zapadłe wobec nich decyzje. Mogące się rodzić na tym tle wątpliwości należy uznać za zrozumiałe, skoro kwestia ta nie jest oczywista zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie. Wykładnia językowa przemawia za stanowiskiem, że kontroli w tym trybie podlega jedynie legalność decyzji,  a brak jest jednocześnie wystarczających przesłanek za odejściem od niej, ponieważ ich prawidłowość może być zbadana w trybie administracyjnym, i to zarówno na drodze służbowej przez organy Służby Więziennej, jak i przez organ postępowania wykonawczego od niej niezależny, tzn. sędziego penitencjarnego. Przyjętej interpretacji nie przeciwstawiają się również względy konstytucyjne. Zakazane jest bowiem jedynie pełne wyłączenie drogi sądowej, przez „wprowadzenie takich ograniczeń, które by znosiły lub naruszały istotę tego prawa” [por. L. Garlicki, komentarz do art. 77 ustawy zasadniczej, (w:) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, Warszawa 2007, praca zb. pod red. L. Garlickiego, teza 23 i przywołane w niej orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego]. Skoro na drodze sądowej, w trybie art. 7 k.k.w., może być zbadana najważniejsza kwestia, czyli legalność zapadłej decyzji, to trudno dopatrywać się w ograniczeniu poczynionym przez ustawodawcę w omawianym przepisie naruszenia istoty prawa określonego w art. 77 ust. 2 Konstytucji RP.

Z uwagi na to, że wykładnia przepisu art. 7 § 1 k.k.w. wywołuje rozbieżności zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie, pożądana wydaje się ingerencja ustawodawcy w jej treść. Osoby pozbawione wolności mają ograniczony dostęp do literatury naukowej, a jeżeli nawet do niej dotrą, wywody dotyczące wykładni poszczególnych przepisów nie dla wszystkich z nich są do końca zrozumiałe. Stąd też ważne jest, ażeby przepisy, których są oni adresatami, były formułowane w sposób jak najbardziej komunikatywny. Można odnieść wrażenie, że posłużenie się przez prawodawcę w art. 7 § 1 k.k.w. terminem „legalność” zmniejszyłoby wątpliwości, powstające obecnie przy interpretacji omawianego przepisu. Uprawnione wydaje się jednocześnie założenie, że świadomość u osadzonych zakresu, w jakim jest dokonywana przez sąd kontrola kwestionowanych decyzji, mogłaby pomóc im zaakceptować zapadające rozstrzygnięcia, nawet jeżeli w większości przypadków będą one dla nich niesatysfakcjonujące. Obecnie zaobserwować można sytuacje, w których orzeczenia sprowadzające się do zbadania wyłącznie legalności decyzji, częstokroć z istoty swej zwięzłe w swych motywach, rodzą u skazanych przekonanie o nienależytym rozpoznaniu skargi i generują kolejne skargi, których adresatami są inne znane skazanym podmioty, np. Rzecznik Praw Obywatelskich.

Z przedstawionych w opracowaniu w zarysie informacji z wybranych krajów Unii Europejskiej wynika, że nie tylko w Polsce normodawca przewidział wielotorowość dochodzenia swych praw przez osadzonych. Jakkolwiek system składania przez nich skarg jest w poszczególnych krajach wspólnoty ukształtowany w zróżnicowany sposób, to regułą jest, że istnieją procedury przewidujące składanie skarg do organów będących odpowiednikami polskiej Służby Więziennej oraz do instytucji zewnętrznych, w tym organów sądowych. Przy czym, jak można zauważyć, w prawodawstwach niektórych krajów istnieje tendencja do ograniczania możliwości zbadania sprawy przez instytucje niezależne do czasu przeprowadzenia kontroli wewnętrznej.

Tak przykładowo jest w Anglii i Walii, gdzie osadzeni, by móc zwrócić się do rzecznika praw więźniów i osób znajdujących się pod nadzorem sądowym (Prisons and Probation Ombudsman), muszą najpierw wyczerpać wewnętrzne procedury skargowe w ramach zakładu karnego.

Od wyczerpania drogi administracyjnej może być również uzależniona kontrola sądowa. W Szwecji, gdzie skargi, co do zasady, rozpatrywane są przez władze zakładu karnego, osadzony nieusatysfakcjonowany z wydanych w jego sprawie decyzji musi  w pierwszej kolejności zaskarżyć je do Administracji Krajowego Zakładu Karnego i Probacji. Dopiero po wydaniu decyzji przez ten organ, jeśli jest ona dla niego niezadowalająca, ma możliwość skierowania sprawy na drogę sądową, tj. złożenia środka zaskarżenia do okręgowego sądu administracyjnego. „Furtkę” do zbliżonego rozwiązania pozostawił normodawca niemiecki w ustawie o wykonywaniu kary pozbawienia wolności i więziennych środkach poprawy i zabezpieczenia (Strafvollzugsgesetz – StVollzG) z 16 marca 1976 r. (BGBl. I S. 581, 2088). Zgodnie bowiem z treścią wskazanego wcześniej § 109 (3) tego aktu prawnego przepisy krajowe mogą uzależnić prawo składania skarg do sądu od uprzedniego wykorzystania drogi postępowania administracyjnego. Jak wynika z wcześniej wskazanych informacji, „furtka” ta została w praktyce w niektórych landach wykorzystana.

Na tle tych unormowań prawo osadzonego do składania skarg w rodzimym systemie penitencjarnym wygląda korzystnie. Zapadłe wobec niego decyzje może on poddać kontroli zarówno w trybie administracyjnym, jak i sądowym. Korzystając z trybu administracyjnego, ma możliwość wyboru pomiędzy kontrolą służbową, dokonywaną przez organy Służby Więziennej, a kontrolą organu czuwającego nad legalnością i prawidłowością pozbawienia wolności, czyli kontrolą sędziego penitencjarnego. Jak trafnie zauważył Hołda, skorzystanie z jednej z tych dróg nie wyklucza drugiej, podobnie jak i możliwości poddania decyzji kontroli sądowejZ. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2007, s. 84..

Obecnie możliwe jest zatem zaistnienie sytuacji, w której zaskarżona decyzja może być w różnoraki sposób zweryfikowana przez uprawione do tego organy. W takim wypadku, w razie odmiennych stanowisk organów badających decyzję w trybie skargowym, należy stwierdzić, że nie powinny wystąpić wątpliwości co do tego, którego organu stanowisko powinno mieć decydujące znaczenie. Z racji tego, że nadzór nad prawidłowością i legalnością wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania sprawuje sędzia penitencjarny, to stanowisko tego organu powinno być rozstrzygające w przypadku jego kolizji ze stanowiskiem Służby Więziennej. Podobnie trudno sobie wyobrazić, by stanowisko organów badających sprawę w trybie administracyjnym wywoływało skutki prawne, jeżeli w zakresie legalności weryfikowanej decyzji pozostawałoby ono w sprzeczności ze stanowiskiem sądu.

Warto jest jednak postawić sobie pytanie, czy zasady ekonomiki procesowej nie przemawiałyby za ograniczeniem, przynajmniej w niektórych przypadkach, możliwości skorzystania z kontroli sądowej do czasu wyczerpania drogi postępowania administracyjnego. Aktualnie obowiązujące przepisy wręcz wykluczają możliwość ograniczenia się do drogi postępowania administracyjnego bez ryzyka utraty możliwości skierowania sprawy na drogę postępowania przed sądem w przypadku zakończenia tego pierwszego postępowania niesatysfakcjonującym dla osoby pozbawionej wolności rozstrzygnięciem. Termin do złożenia skargi do sądu, jak to zostało wcześniej wskazane, wynosi 7 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia decyzji i ma on charakter zawity. W sprawach, w których możliwe jest złożenie skargi do sądu, osadzony, jeżeli nie chce narazić się na utratę możliwości zbadania przez sąd zgodności z prawem decyzji ingerującej w jego prawa i wolności, nie może zatem ograniczyć się do drogi postępowania administracyjnego, albowiem złożenie skargi w tym trybie nie wstrzymuje biegu ww.  terminu do złożenia skargi do sądu. Można odnieść wrażenie, że takie rozwiązanie nie jest do końca trafionym posunięciem prawodawcy, zwłaszcza w odniesieniu do spraw, w których nie ma możliwości odwrócenia skutków zapadłych decyzji. Wymaga ono ponownego przemyślenia.

Wydaje się, że godne rozważenia jest wprowadzenie ograniczenia możliwości złożenia skargi do sądu przez osadzonego na decyzje funkcjonariuszy, pracowników i organów Służby Więziennej do czasu wyczerpania drogi postępowania administracyjnego. W przypadku zmian w tym kierunku najrozsądniejsze byłoby wprowadzenie w tych sprawach rozwiązania umożliwiającego traktowanie skarg adresowanych do sądu jako skarg złożonych w trybie art. 6 § 2 k.k.w., podlegających rozpatrzeniu według zasad określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 13 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz.U. z 2003 r. nr 151, poz. 1467). Przykładowo skarga osoby pozbawionej wolności na decyzję dyrektora zakładu karnego musiałaby być w pierwszej kolejności zbadana przez dyrektora okręgowego Służby Więziennej, a dopiero w przypadku ewentualnego nieprzychylenia się przez niego do skargi osoba ta miałaby możliwość złożenia skargi na decyzję dyrektora okręgowego Służby Więziennej do sądu penitencjarnego, jeżeli nie zgadzałaby się z motywami decyzji tego ostatniego organu, w zakresie, w jakim badał on legalność kwestionowanej decyzji. Wszystkie skargi na decyzje funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej rozpatrywałby zatem dyrektor zakładu karnego, w trybie określonym w art. 6 § 2 k.k.w., a osadzony miałby możliwość złożenia skargi do sądu penitencjarnego dopiero na decyzję dyrektora zakładu karnego – jeżeli argumentacja tego ostatniego organu, w zakresie, w jakim badał on legalność kwestionowanej decyzji, wskazująca, dlaczego nie przychylił się on do zarzutów zawartych w skardze, byłaby dla niego nieprzekonywająca. Proponowane rozstrzygnięcie mogłoby ograniczyć liczbę skarg kierowanych do sądu penitencjarnego, będącego w swej istocie sądem prawa, z drugiej strony opóźniałoby jednak zbadanie przez ten podmiot kwestionowanych przez osadzonych decyzji. Jednakże nawet jeżeli niektóre z nich bywają nielegalne, to wydaje się, że możliwość złożenia skargi w każdym czasie do niezależnego organu, jakim jest sędzia penitencjarny, wydaje się być wystarczającą gwarancją, że w przypadku ewentualnego wprowadzenia postulowanych zmian zakres ochrony praw osób pozbawionych wolności nie uległby zmniejszeniu.

Innym, jak się wydaje, godnym rozważenia postulatem jest wprowadzenie wzorów formularzy skarg do ewentualnego wykorzystania przez osadzonych. Jak wynika z przedstawionych w treści artykułu informacji, w Anglii i Walii osoby pozbawione wolności mogą wykorzystywać formularze do wnoszenia skarg zarówno wewnątrz zakładu karnego, jak i do Rzecznika praw więźniów i osób pod nadzorem sądowym (Prisons and Probation Ombudsman). Można odnieść wrażenie, że i w Polsce takie rozwiązanie mogłoby okazać się przydatne, albowiem wielu spośród osadzonych ma trudności z wyrażaniem myśli w drodze pisemnej i precyzyjnym formułowaniem swoich oczekiwań.

0%

Informacja o plikach cookies

W ramach Strony stosujemy pliki cookies. Korzystanie ze Strony bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza zgodę na ich zapis lub wykorzystanie. Możecie Państwo dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies w przeglądarce internetowej w każdym czasie. Więcej szczegółów w "Polityce Prywatności".