N ajnowszy, majowy zeszyt „Fordham Law Review” (vol. 82 z 2014 r.) złożony jest głównie z tekstów wystąpień przedstawionych podczas sympozjum „Colloquium the legal profession’s monopoly on the practice of law”, które odbyło się na Fordham Univer­sity w październiku 2013 r. Jest to kilkanaście obszernych (liczących po kilkanaście lub częściej po kilkadziesiąt stron każdy) artykułów, a właściwie esejów poświęconych amerykańskiej adwokaturze XXI wieku.

Sympozjum otworzyło foreword W. Bradleya Wendela The profession’s monopoly and its core values. Zajmującą ciągle monopolistyczną pozycję profesję adwokacką charakteryzują jego zdaniem cztery podstawowe wartości:

1. kompetencja;
2. promowanie sprawiedliwości i moralności;
3. doskonalenie profesji i jego samorządu;
4. stały zawodowy indywidualny rozwój…

Referat zatytułowany Access to justice requires access to attorneys: restrictions on the practice of law serve a societal purpose przedstawiła Lisa H. Nicholson. Dostęp do sprawiedliwości wymaga dostępu do adwokata, ograniczenia w praktyce prawniczej służą zaś społecznemu celowi. Autorka jest zdecydowaną przeciwniczką deregulacji profesji prawniczej. Dostrzegając problem niezaspokojonych potrzeb na usługi prawnicze osób o niskich i umiarkowanych dochodach, przestrzega przed oferowanymi im „nieadwokackimi” usługami prawniczymi. Wskazuje, że same siły rynku są nieefektywne, niewystarczające, by ochronić społeczeństwo przed nieodpowiedzialnymi lub niekompetentnymi „nonattorney”, „nonlawyer” dostawcami usług prawniczych. Adwokatura wymaga zmian, w tym także urealnienia zakresu działań pro bono, by dostęp do adwokatów był łatwiejszy.

Jessica Dixon Weaver w referacie Overstepping ethical boundaries? Limitations on state efforts to provide access to justice in family courts przekonywała audytorium o konieczności udziału profesjonalnych prawników w sprawach z zakresu prawa rodzinnego. Sądy amerykańskie „zasypywane są” sprawami rodzinnymi prowadzonymi przez strony osobiście (pro se), bez pełnomocnika. W sprawach tych z konieczności funkcję adwokata przejmuje sędzia, który instruuje stronę o istniejących i stojących przed nią możliwościach procesowych. Chodzi głównie o uboższą część społeczeństwa, dla której jedyną pomocą państwa (stanu) była produkcja formularzy i druków informacyjnych, stanowiących substytut „adwokata dla ubogich”, podczas gdy złożoność spraw rodzinnych wymaga przyznania stronie nie fikcyjnej, ale prawdziwej pomocy.

Bridgette Dunlap przedstawiła referat zatytułowany Anyone can „think like a lawyer”: how the lawyers’ monopoly on legal understanding undermines democracy and the rule of law in the United States. Autorka koncentruje się na roli prawników w społeczeństwie amerykańskim, która powinna być znacząca, bo przecież „nikt nie potrafi «myśleć jak prawnik»”… Choć USA kreują się na budowniczego i promotora sprawiedliwości i praworządności poza granicami (np. w Kambodży), to u siebie w domu mają z tym poważne problemy – stwierdza autorka. Złożoność amerykańskiego systemu prawnego powoduje, że z jego znajomością wśród Amerykanów bywa różnie. Społeczeństwo w małym stopniu akceptuje prawników jako ogólnych ekspertów z wyłącznym dostępem do prawniczej wiedzy. Autorka wskazuje powszechnie występującą nieznajomość podstawowych zasad prawnych wśród „laików”, np. w zakresie czynów niedozwolonych lub przestępstw, czego przykładem ma być rozpowszechnianie przez młodych ludzi „amatorskich” fotografii z treściami seksualnymi, co nie jest przez nich postrzegane jako działanie bezprawne. W tej sytuacji ABA powinna uruchomić programy ułatwiające dostęp do porad prawnych oraz podnoszące podstawową wiedzę prawną w społeczeństwie.

The lawyer’s monopoly – what goes and what stays to tytuł wystąpienia Benjamina H. Bartona. Autor od kilkunastu lat jest zwolennikiem tego, co określamy zbiorczo „deregulacją”, czyli zniesieniem monopolu adwokatury na usługi prawnicze, co mają uzasadniać uwarunkowania ekonomiczne. Zastanawia się, co z tej pozycji monopolistycznej odeszło już, a co pozostało nadal. Zmiany są, ale bardziej „informally” niż ustawowe. Połączenie komputeryzacji, out- i insourcingu oraz „praktyki” prawniczej prowadzonej przez „nonlawyer”, a także wirtualnych prawników jak „LegalZoom”, czy też „Rocket Lawyer”, radykalnie zmieniły kształt rynku usług prawniczych, z oferującego drogie „produkty”  z bardzo wyśrubowaną stawką godzinową, na rynek tańszy, oferujący klientowi prawnicze produkty w dogodniejszej formie i cenie. Autor stawia pięć argumentów:

1. na rynku usług prawnych dokonują się radykalne zmiany i część rynku zarezerwowana dotąd dla prawników kurczy się;
2. wobec tych radykalnych zmian regulacje profesji prawniczych pozostają niezmienione, jako że tworzące je korporacje i sądy „nie chcą same kołysać łodzi na wzburzonych morzach”;
3. utrzymując „w prawie” status quo, spowodują faktyczne zniesienie kontroli rynku usług prawniczych, gdyż to sam rynek wytwarza nowe reguły;
4. dotychczasowe regulacje będą miały „moc” wobec prawników „procesowych”, ich siła zaś osłabnie wobec koncentrujących się na działalności „non litigation”;
5. skorzystają na tym konsumenci prawnych usług. Jak daleko zajdą te zmiany?

Za 10 lat będzie tak jak dziś, bo zmiany regulacji dotyczących zawodów prawniczych będą minimalne. W konkluzji autor „kluczy” i podaje inne możliwe scenariusze, w tym także „nuclear option”, polegającą na nagłym wprowadzeniu zakazu wykonywania pozakorporacyjnej, nieadwokackiej, nieautoryzowanej praktyki prawniczej [the unauthorized practice of law (UPL)]. Zanim jednak „opcja nuklearna” się ziści, można bliżej przyjrzeć się zagadnieniu „nieprawniczych usług prawniczych” dzięki publikacji Compliance and claim funding: testing the borders of lawyers’ monopoly and the unauthorized practice of law, autorstwa Michele DeStefano. Pomimo panującej w wielu stanach prohibicji na the unauthorized practice of law (UPL) prowadzona jest ona nadal w większości stanów...

Artykuł Legal information, the consumer law market, and the first amendment autorstwa Renee Newman Knake zwraca uwagę na „prawo jako informację” w świetle I poprawki do amerykańskiej konstytucji. Skoro prawo jest informacją (a ściślej „speech”), nikt nie ma prawa wprowadzać na „rynku usług prawniczych” ograniczeń i pozbawiać konsumentów dostępu do informacji prawniczej. Także i zakaz działalności nieautoryzowanych prawników (UPL) może być postrzegany jako naruszenie I poprawki.

Protecting the profession or the public? Rethinking unauthorized-practice enforcement to referat przedstawiony przez Deborah L. Rhode i Lucy Buford Ricca. Autorki zastanawiają się, czy „nieadwokackie” usługi prawne szkodzą profesjonalistom, czy też społeczeństwu. Raczej profesjonalistom. W referacie The legal profession’s monopoly: failing to protect consumers Laurel A. Rigertas zwraca uwagę na konieczność „obalenia” monopolu adwokatury w celu ochrony „konsumentów” rynku usług prawniczych. Jack P. Sahl w referacie zatytułowanym Cracks in the profession’s monopoly armor omawia kolejne ataki na „adwokacki monopol” w zakresie świadczenia usług prawniczych w świetle takich dokumentów, jak „Resolution 15” oraz „Limited License Legal Technicians Rule”, wydanych przez Washington Supreme Court. O ile pierwszy dokument ma znaczenie dla sądów wojskowych, o tyle drugi dopuszcza do wykonywania usług prawnych „techników-nieprawników”. Zmiany te, zdaniem autora, wprowadzono dla dobra społeczeństwa.

Dla odmiany Leslie C. Levin w artykule The monopoly myth and other tales about the superiority of lawyers zaprzecza wyjątkowej pozycji profesjonalnych prawników. Ich monopol jest mitem, a na temat wyższości prawników rozpowszechnia się niezliczoną ilość bajek. O monopolu można mówić jedynie w zakresie prawa do reprezentowania strony przed sądem. W rezultacie w wielu systemach (np. w Japonii) istnieje podział na prawników „sądowych” oraz „niesądowych”. Autorka twierdzi w świetle przeprowadzonych badań, jakoby brak było podstaw do stwierdzenia, że adwokatów charakteryzuje „wyższa” etyka zawodowa niż innych świadczących usługi prawne. Adwokatura skupia się na kontrolowaniu rynku usług prawnych. Kontrola dostępu do zawodu, lata prawnej edukacji i liczne uregulowania nie zrobiły prawie niczego, by odróżnić prawników od konkurujących z nimi „nonlawyers”. Istnieją obszary, w których strona  nie powinna być reprezentowana przez „nonlawyers”, ale poza nimi adwokatura powinna pozwolić „nieprawnikom” świadczyć pewne usługi prawne dla ludności. To ograniczenie monopolu uczyniłoby usługi prawnicze dostępniejszymi dla pewnych grup ludności.

The great disruption: how machine intelligence will transform the role of lawyers in the delivery of legal services autorstwa Johna O. McGinnisa i Russella G. Pearceto – rzecz o roli „hardware” i „software” w wykonywaniu zawodu prawnika. Na ile „mechaniczna inteligencja” zmieniła funkcjonowanie prawników oraz świadczenie przez nich usług prawniczych? Wiemy, że bardzo, ale nie tylko. Dla wielu prawników okazała się śmiercionośna, bo oto przekształca się ona w „machine lawyering”. Powstaje rynek elektronicznych usług prawniczych. Jest on jeszcze „świeży”, ale już widać, że „mechaniczna inteligencja” „podkopuje” monopol prawników. Ten nowy twór będzie odgrywał coraz większą rolę w pięciu obszarach prawnej praktyki: poszukiwaniach, badaniach, tworzeniu dokumentów, tworzeniu akt i notatek służbowych i prowadzeniu analizy. W końcu „mechaniczna inteligencja” stanie się szybsza i skuteczniejsza niż wielu prawników w świadczeniu tych usług. Dla prawników pozostanie tylko niewielka część dotychczas wykonywanych usług, głównie reprezentowania stron w sądzie albo dostarczania usług, gdzie ludzkie relacje są kluczowe. Innym aspektem zagadnienia jest to, że prócz prawników z „mechanicznej inteligencji” skorzystają skwapliwie „nonlawyers”, by poprawić poziom świadczonych przez nich usług prawniczych. W ostatecznym rozrachunku „mechaniczna inteligencja” spowoduje obalenie monopolu prawników. Autorzy twierdzą, że skorzysta na tym społeczeństwo, bo dla klientów prawnicze usługi staną się bardziej transparentne i dostępne. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości tym samym stanie się łatwiejszy.

Dana Remus w artykule Hemispheres apart, a profession connected wskazuje dwoisty charakter profesji prawniczej. Złożona jest z dwóch półkul, z których jedna służy klientowi korporacyjnemu, druga zaś klientowi indywidualnemu, co nie powinno implikować podwójnych standardów etycznych. John S. Dzienkowski wygłosił referat zatytułowany The future of big law: alternative legal service providers to corporate clients. „Big Law” to wielkie firmy świadczące usługi dla korporacyjnych klientów. Autor analizuje przemiany zachodzące na amerykańskim rynku firm nieprawniczych, których oferta skierowana do klienta korporacyjnego zawiera także usługi prawne. Sięganiu po oferty tych firm sprzyja zawód, jaki spotykał korporacje ze strony „in-house lawyers”.

W referacie What do we talk about when we talk about control? Anthony J. Sebok omówił zagadnienie „champertyzmu”, czyli inwestowania w proces przez osobę (firmę) niebędącą stroną w celu osiągnięcia korzyści finansowych. Autor zwraca uwagę na zagrożenia płynące z tego typu działalności zarówno dla strony procesu cywilnego, jak i dla jej pełnomocnika, polegające na utracie kontroli nad procesem i staniu się bezwolnymi wykonawcami „sponsora procesu”, który najczęściej nie jest prawnikiem.

Carole Silver w referacie zatytułowanym Globalization and the monopoly of aba-approved law schools: missed opportunities or dodged bullets? podjęła zagadnienie wykształcenia prawniczego. Globalizacja zaznacza się także na rynku usług prawnych i powinna przełamać monopol uznawanych dotychczas przez ABA szkół prawa.

W referacie Putting the legal profession’s monopoly on the practice of law in a global context Laurel S. Terry stwierdza, że „nie ma jasności” co do zakresu „monopolu adwokatury” zarówno w samej Ameryce, jak i na świecie. W większości krajów monopol ten ograniczony jest jedynie do reprezentowania strony w postępowaniu sądowym, brak go w pozostałym zakresie usług prawniczych. Niejasna sytuacja co do owego monopolu wynika głównie z tego, że same usługi prawne nie zostały zdefiniowane w sposób wyczerpujący. Różnice występują w definicjach zawartych w ustawach krajowych, jak i w międzynarodowych aktach prawnych. Autor dochodzi do wniosku, że wyłączność do używania tytułu zawodowego nie pokrywa się z monopolem na wykonywanie usług prawniczych.

Uczestnicy sympozjum dzielili się na zwolenników tradycyjnego modelu adwokatury oraz na „liberałów” optujących za jego zniszczeniem, a kierujących się zasadą „każdy może być prawnikiem (adwokatem)”. Środowiska akademickie wydają się być zdominowane przez opcję „liberalną”. Krajowi zwolennicy „deregulacji” działają z zapatrzenia w amerykańską scenę „usług prawniczych” i wszelkie zachodzące na niej przemiany przyjmują z bezkrytycznym uwielbieniem. Zapominają, że nie wszystko, co pochodzi z Ameryki, godne jest naśladowania. Ani oni, ani też amerykańscy „liberałowie” raczej niewiele wspólnego mają z praktyką „lawyeringu”, a sądząc, że liberalizacja przeprowadzona zostanie w interesie społeczeństwa, w rzeczywistości działają na jego szkodę.