K onferencja „Inność, tolerancja, uprzedzenia” zorganizowana została przez Naczelną Radę Adwokacką w Warszawie (NRA) oraz Komisję Praw Człowieka przy NRA (KPCz). W spotkaniu udział wzięli nie tylko przedstawiciele zawodów prawniczych, ale również – co uznać można za wielką jego zaletę – badacze i praktycy z innych dziedzin, m.in. psycholodzy i socjolodzy. Konferencja zgromadziła uczestników z całej Polski, co sprzyjało żywym dyskusjom, wymianie doświadczeń i obserwacji. Uroczystego otwarcia dokonali adw. Andrzej Zwara, prezes NRA oraz adw. Mikołaj Pietrzak, przewodniczący KPCz przy NRA.

Wystąpienia prelegentów podzielono na trzy panele. Po każdym z nich przewidziano czas na dyskusję. Jako pierwszy, w panelu moderowanym przez wiceprzewodniczącą KPCz przy NRA adw. Katarzynę Szodę-Wolską, wystąpienie pt. Mowa nienawiści od strony psychologicznej przedstawił dr hab. Michał Bilewicz z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wskazał on przykłady antysemityzmu obecne w mediach, polityce, a nawet sztuce. Dokonał również próby odpowiedzi na pytanie, gdzie „zaczyna się” mowa nienawiści. Opierając się na wynikach badań socjologicznych, nakreślił etymologię zjawiska. Badania te miały za zadanie określić m.in., jak przekonania ludzi wpływają na ich zachowanie – dystans społeczny, dyskryminację prawną itd. Poruszony został problem obraźliwych etykiet słownych i konsekwencji mowy nienawiści dla mniejszości. Co istotne, prelegent przedstawił także, jak mowę nienawiści postrzegają sami członkowie mniejszości. Z przedstawionych wyników badań wynika m.in., że mowa nienawiści wpływa na poczucie bezpieczeństwa cudzoziemców oraz ich utożsamianie się z danym krajem. Wiceprezeska Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego (PTPA), r.pr. Karolina Kędziora, w wystąpieniu Deficyty standardu równości w Polsce przybliżyła standardy prawa polskiego w odniesieniu do prawa antydyskryminacyjnego. Co najcenniejsze, prelegentka zwróciła uwagę na niewystarczającą ochronę prawną na gruncie prawa karnego oraz defekty tzw. ustawy antydyskryminacyjnej. Jej zdaniem jednym z największych problemów jest zamknięty katalog przesłanek antydyskryminacyjnych wskazany w tzw. ustawie równościowej. Karolina Kędziora podała przykłady spraw, którymi zajmuje się PTPA. Za problem generalny uznała ona dyskryminację w szkolnictwie wyższym. Relacja pomiędzy studentami a wykładowcami jest porównywalna do relacji pracownik–przełożony, nie ma tu natomiast instrumentu ochrony, jakim w drugim przypadku jest Kodeks pracy. Poruszono także kwestię dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Wskazany tu przykład, który wywołał ciekawą dyskusję, dotyczył niedopuszczenia do egzaminów końcowych  studentów z niepełnosprawnością, którzy kończyli studia z zakresu fizjoterapii w jednej z prywatnych szkół wyższych. Otóż uznano, że ze względu na niepełnosprawność osoby te nie będą w stanie wykonywać w przyszłości zawodu, dlatego nie mogą przystąpić do egzaminu. Pytanie natomiast, dlaczego władze szkoły doszły do takich wniosków dopiero w momencie, gdy studenci kończyli już naukę (studia te były płatne). Dr Witold Klaus, przewodniczący Zarządu Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, przedstawił temat dotyczący cudzoziemców jako ofiar uprzedzeń. Analiza danych na temat liczby cudzoziemców w Polsce, postrzegania ich przez obywateli Polski (nastawienia społecznego) i przestępstw dokonywanych z nienawiści pozwoliła przybliżyć uczestnikom faktyczną sytuację. Jak wspomniał doktor, 32% Polaków twierdzi, że ma negatywny stosunek do cudzoziemców, 22% – pozytywny. Co ciekawe, na tle pozostałych krajów europejskich w Polsce cudzoziemców jest relatywnie mało (0,1–0,2% mieszkańców). Średnio co trzeci Polak twierdzi, że cudzoziemców jest w kraju za dużo. Wspomniano również o sytuacji w Unii Europejskiej. Około 9% migrantów w UE padło ofiarą przestępstw motywowanych uprzedzeniami. Ochrona praw cudzoziemców jest trudna nie tylko ze względów prawnych. Większość z nich negatywnie ocenia również działania Policji, twierdząc, że funkcjonariusze często kierują się uprzedzeniami na tle pochodzenia, religii czy orientacji seksualnej.

Ożywiona dyskusja skupiła się wokół problemów ścigania przestępstw z nienawiści, badań nad antysemityzmem (jak badać, kto powinien badać, które badania są wiarygodne), dostępu osób z niepełnosprawnością do edukacji, swobody wyboru i uprawiania przez nie zawodu, a także edukacji w zakresie prawa antydyskryminacyjnego.

Panel drugi, moderowany przez adw. Pawła Osika, członka KPCz przy NRA, rozpoczęło wystąpienie dr Anny Śledzińskiej-Simon Inność i uprzedzenia a sprawa romska w Polsce. Prelegentka skupiła się na problemach społeczności romskiej koczującej przy ul. Kamińskiego we Wrocławiu (zarówno z punktu widzenia prawa, jak i w ujęciu społecznym) oraz na orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawach o nakaz opuszczenia miejsca zamieszkania. Dr Dorota Pudzianowska z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w wystąpieniu pt. Tęczowe rodziny w polskich sądach omówiła problematykę związków partnerskich w kontekście ich uznawalności przez organy administracji oraz w orzecznictwie sądów krajowych. Przedstawiła również wpływ orzecznictwa sądów administracyjnych na praktyki straży granicznej w Polsce. Dr Anna Zawidzka-Łojek z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego zaprezentowała referat pt. Biorąc wiek poważnie – problemy dyskryminacji ze względu na wiek. Czy w Polsce istnieje problem dyskryminacji z powodu wieku? Czym jest ageizm? Jakie regulacje zastosowano w omawianej kwestii na płaszczyźnie prawa unijnego? Jak Trybunał Sprawiedliwości analizuje sprawy dotyczące dyskryminacji wielokrotnej? Odpowiedzi na te pytania oraz refleksje na temat specyfiki dyskryminacji ze względu na wiek zakończyły panel drugi.

Trzecią część konferencji, moderowaną przez adw. Justynę Metelską, wiceprzewodniczącą KPCz, rozpoczął prof. dr hab. Mirosław Wyrzykowski, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, rozważaniami na temat Konstytucyjnych determinantów tolerancji. Profesor dokonał swego rodzaju uporządkowania znaczeń tytułowej „tolerancji”, wokół której skupiły się rozważania wszystkich prelegentów. Uczynił to zarówno na płaszczyźnie semantycznej, jak i etycznej, społecznej, a po części i filozoficznej. Przypomniał on, że „gwarantem wolności jednostki jest tolerancja”, której można jednak wyznaczyć pewne granice. Justyna Chrzanowska, pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych ds. postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, przybliżyła zgromadzonym, jak sędziowie Trybunału w Strasburgu analizują sprawy związane z mową nienawiści, podpierając się konkretnymi przykładami  z orzecznictwa. Wskazała również, że Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r. – mimo że nie ujmuje przestępstw z nienawiści wprost – stanowi odpowiednie narzędzie do dochodzenia praw w tym zakresie (m.in. art. 8, 10, 11, 14 Konwencji). Mirosław Wróblewski, radca prawny, dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, zapoznał uczestników z działaniami podejmowanymi przez RPO jako organ do spraw wspierania równego traktowania. Opisał on badania prowadzone przez Rzecznika w tym obszarze. Ostatnie wystąpienie, dotyczące praw mniejszości narodowych w praktyce, stanowiło niezwykle cenny wywód na temat konfrontacji przepisów prawa z rzeczywistością. Dr Małgorzata Szeroczyńska, zastępca Prokuratora Rejonowego Warszawy-Śródmieście, zwróciła uwagę na konkretne bariery, na jakie natrafiają prokuratorzy w codziennej pracy. Wśród nich wymieniła zarówno problemy prawne (m.in. zagadnienie nawoływania do nienawiści a wolność głoszenia poglądów, swoboda wypowiedzi dziennikarskiej, artystycznej, równość wobec prawa), jak i problemy „czynnika ludzkiego” (uprzedzenia wśród samych prokuratorów i sędziów, brak szkoleń z zakresu praw człowieka, brak edukacji wśród pracowników organów ścigania). Małgorzata Szeroczyńska w swoim wystąpieniu położyła duży nacisk na aspekt poruszany również w poprzednich wystąpieniach, a mianowicie wagę prawidłowej edukacji na każdym jej szczeblu – wśród uczniów, nauczycieli, osób publicznych, prawników czy naukowców. Zasugerowała również, że najskuteczniejszym sposobem walki z uprzedzeniami jest karanie poprzez edukację, polegające np. na umożliwieniu ludziom tkwiącym w uprzedzeniach kontaktu z członkami mniejszości, co zazwyczaj zmniejsza lęki i obawy wynikające z niewiedzy.

Była to już 10., jubileuszowa konferencja zorganizowana przez NRA oraz KPCz. Konferencje te okazują się być wyjątkową okazją do wymiany doświadczeń, artykułowania problemów i sugerowania istniejących rozwiązań nie tylko w pracy adwokatów, ale też sędziów, prokuratorów i radców prawnych w zakresie respektowania i promowania praw człowieka.