W Polsce rejestracja instytucji ważnych dla prawidłowego obrotu gospodarczego w drodze postępowania sądowego ma długą tradycję. Z jednej strony może to świadczyć o zaufaniu, którym ustawodawca obdarzył rejestrację podmiotów obrotu gospodarczego czy też pewnych instytucji prawa prywatnego przez sądyPrzykładem może być rejestracja zastawów. W historii instytucji zastawu rejestrowego w jego ścisłym rozumieniu jedynym wyłomem od zasady, że rejestr prowadzony jest przez właściwy sąd, stanowił przedwojenny zastaw na pojazdach mechanicznych, przy czym odejście od sądowej rejestracji na rzecz dokonywania rejestracji przez władze administracji ogólnej, właściwe miejscowo, zgodnie z przepisami o ruchu pojazdów mechanicznych uargumentowane było ścisłym powiązaniem przedmiotu tego rodzaju zastawu z prowadzonymi przez te organy administracji publicznej ewidencjami. Por. np. M. Leśniak, Zastaw bez przeniesienia posiadania przedmiotu zastawu, Zakamycze 2004, s. 53; J. Widło, Zastaw rejestrowy na prawach, Warszawa 2008, s. 66., z drugiej pojawia się jednak pytanie, czy zaufanie to wynika rzeczywiście z faktu, że model ten funkcjonuje w sposób zadowalający, czy też raczej z pewnego przywiązania do tradycji, w imię zasady „lepsze jest wrogiem dobrego” – bądź też braku koncepcji na wprowadzenie lepszych, efektywniejszych rozwiązań.

Polska koncepcja rejestracji spółek handlowych

Przyglądając się bowiem kwestii rejestracji spółek handlowych – bo do nich ograniczy się niniejszy wywód – zwłaszcza z praktycznego punktu widzenia, dostrzec można, że obecnie funkcjonujący w Polsce model nastręcza sporo problemów. Po pierwsze – co zresztą samo przez się jest oczywiste i w zasadzie nie powinno podlegać dyskusji – wymaga od osoby składającej wniosek o wpis znajomości wymagań dotyczących katalogu niezbędnych do złożenia dokumentów. Po drugie – wymaga od niej praktycznej umiejętności prawidłowego wypełnienia tychże dokumentów – co nie jest już tak oczywiste ani – tym bardziej – łatwe. Rzecz jasna, założyciele osoby prawnej mogą skorzystać w tym zakresie z usług profesjonalnego pełnomocnikaPrzy czym należy pamiętać, że „profesjonalizm” pełnomocnika jest swego rodzaju założeniem, a nie gwarancją prawidłowego wykonania usługi. , przy czym pojawia się tutaj problem na pierwszy rzut oka banalny, ale jednak dosyć istotny – wiąże się to ze stosunkowo wysokim kosztem. A częstokroć jest przecież tak, że osoby chcące otworzyć działalność gospodarczą w formie spółki handlowej nie dysponują wystarczającymi środkami finansowymi, by koszt ten ponieść, bądź też posiadane aktywa wolą przeznaczyć na rozpoczęcie faktycznej działalności, a nie na jej zarejestrowanieKtóre przecież samo w sobie pociąga za sobą konieczność uiszczenia opłaty sądowej oraz opłaty za publikację w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. . W związku z tym jawi się następująca sytuacja – początkujący wspólnicy np. spółki jawnej, nieobeznani jeszcze z procedurami prawnymi dotyczącymi otwierania i prowadzenia tego typu działalności, zmuszeni są do bezbłędnego przygotowania wielu wymienionych w Kodeksie spółek handlowych dokumentów i przesłania ich sądowi rejestrowemuStosownie do art. 6942 k.p.c. w sprawach rejestrowych wyłącznie właściwy jest sąd rejonowy (sąd gospodarczy) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę podmiotu, którego wpis dotyczy (sąd rejestrowy)., w którym sędzia bądź referendarz sądowy dokona ścisłej analizy ich poprawności i zgodności z wyznaczonymi prawem i przyjętą praktyką wymaganiami.

Problemy związane z czasem trwania rejestracji

Ponadto Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje w Dziale VI Księgi II terminów rejestracji, w związku z czym znajdują zastosowanie ogólne zasady odnoszące się do czasu trwania postępowania, a więc art. 6 k.p.c., zgodnie z którym Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy. „Przeciwdziałanie przewlekaniu postępowania” jest jednak zwrotem niedookreślonym, w związku z czym przedsiębiorca, który złożył wniosek o wpis spółki handlowej do Krajowego Rejestru Sądowego, nie może spodziewać się, w jakim terminie nastąpi rozstrzygnięcie. Mogą to więc być dwa dni, a może pół roku, w zależności od wielu czynników, w tym tego, jak bardzo napięty jest terminarz właściwego sądu rejestrowego. Problem ten nie jest może na tyle doniosły w przypadku spółek kapitałowych, bowiem ze względu na treść art. 161 k.s.h. i art. 323 k.s.h. w związku z art. 11 k.s.h. odpowiednio – spółka z o.o. od momentu zawarcia umowy spółki, a spółka akcyjna od chwili zawiązania spółki mogą uczestniczyć w obrocie gospodarczym, natomiast w przypadku spółek osobowych czas trwania postępowania rejestrowego jest de facto czasem zamrożenia możliwości prowadzenia działalności – co często wiąże się z utratą możliwych do osiągnięcia w tym czasie zyskówSpółki osobowe nabywają bowiem podmiotowość z momentem wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym – zob. odpowiednio art. 25(2) k.s.h. – dla spółki jawnej, art. 94 k.s.h. – dla spółki partnerskiej, art. 109 § 1 k.s.h. – dla spółki komandytowej i art. 134 § 1 k.s.h. – dla spółki komandytowo-akcyjnej. Zob. również art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.o swobodzie działalności gospodarczej.. Dodatkowo przyszły przedsiębiorca musi liczyć się z ewentualnością, że zamiast postanowienia o dokonaniu wpisu w przesyłce nadanej przez sąd rejestrowy otrzyma wezwanie do uzupełnienia braków formalnych wniosku w terminie 7 dni. Instytucji uzupełnienia braków formalnych wniosku o wpis w rejestrze ustawodawca również nie poświęcił uregulowania szczególnego, w związku z czym również w tym zakresie musimy sięgnąć do ogólnych zasad procedury cywilnej, a więc art. 130 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. I tak oto, po miesięcznym – przypuśćmy – wyczekiwaniu na reakcję sądu rejestrowego, dowiadujemy się, że mamy 7 dni na uzupełnienie bądź poprawienie wniosku. Szczęście w nieszczęściu, że w zarządzeniu o wezwaniu strony (jej pełnomocnika) do poprawienia lub uzupełnienia pisma procesowego (art. 130 § 1 zdanie pierwsze) rozpoznający wniosek sędzia lub referendarz powinien dokładnie określić te czynności. Uchybienie temu wymaganiu sprawia bowiem, że termin wykonania czynności przez stronę nie zaczyna biec (postanowienie SN z 17 listopada 1998 r., III CKN 871/98, LEX nr 50714). Kwestia precyzyjności wezwań była zresztą poruszana przez Sąd Najwyższy kilkakrotnie, m.in. w postanowieniu z 24 stycznia 2005 r., III UZ 20/04, OSNP 2005, nr 16, poz. 258:

„Nieprecyzyjne wezwanie do uzupełnienia braków formalnych środka odwoławczego powoduje, że nie może nastąpić jego odrzucenie wskutek niewykonania tego wezwania, zwłaszcza wówczas, gdy jest kierowane do osoby niezorientowanej w regulacjach procesowych dotyczących uzupełnienia braków formalnych pism procesowych”.

Taka linia orzecznicza Sądu Najwyższego wprowadziła spore ułatwienie dla kandydatów na przyszłych wspólników, partnerów,  komplementariuszy etc., zobowiązała bowiem sąd rejestrowy do precyzyjnego określenia, w jaki sposób powinni oni uzupełnić braki – a więc jakie czynności i o jakiej treści powinni oni przedsięwziąć. Wprowadziła dodatkowo rygor – w stosunku do wnioskodawcy wezwanego do uzupełnienia braków formalnych w sposób nieprecyzyjny nie biegnie bowiem ustawowy, siedmiodniowy termin. Ale jakie to ma praktyczne znaczenie dla czekającego na otwarcie działalności przedsiębiorcy? Właściwie żadne. Wnioskodawcy – sygnatariusze umowy spółki jawnej jak nie mogli prowadzić działalności gospodarczej, tak nie mogą, a w dodatku na skutek braku precyzji ze strony wzywającego sądu czas rejestracji ulegnie drastycznemu przedłużeniu. W praktyce najczęściej będzie bowiem tak, że nienależycie poinstruowana strona nie uzupełni braków formalnych lub uzupełni je niewłaściwie, co poskutkuje wydaniem postanowienia o zwrocie wniosku, od którego przysługiwało jej będzie zażalenie. Kiedy zażalenie zostanie rozpatrzone na korzyść wnoszącego je wnioskodawcy, sprawa wróci do punktu wyjścia i odzyska on prawo uzupełnienia braków formalnych w ustawowym terminie, w dodatku precyzyjnie wskazanych. Ale nie odzyska on straconych na oczekiwanie postanowienia o zwrocie wniosku oraz rozpoznanie zażalenia przez sąd odwoławczy dni, tygodni i miesięcy, a tym samym możliwości prowadzenia przez ten czas działalności i osiągania z tego tytułu zysków.

Założenia aksjologiczne rejestracji przedsiębiorców

Niezaprzeczalne jest, że kwestie zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (w szczególności tej „na wielką skalę”) są z punktu widzenia ustawodawcy zagadnieniami o znaczeniu kapitalnym, stąd nie dziwi fakt, że chcąc zapewnić stabilność obrotu gospodarczego i bezpieczeństwo jego uczestników, zdecydował się na wprowadzenie szczegółowych regulacji prawnych w tym zakresie. Na podstawie powyżej podjętych rozważań i przywołanych przykładów wydaje się jednak, że polski legislator nazbyt mocno skoncentrował się na realizacji tychże postulatów, marginalizując niejako „drugą stronę medalu”, a więc postulat zapewnienia łatwego i szybkiego dostępu do prowadzenia działalności gospodarczej, który wymieniany jest przecież jako jeden z głównych kierunków niezbędnych reform gospodarczych. Rozwiązaniem optymalnym w tym zakresie byłoby więc stworzenie systemu, w którym osoby zamierzające prowadzić działalność gospodarczą mogłyby tę działalność podejmować bez zbędnych utrudnień, przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, których gwarantem byłoby państwo, jako podmiot prawnie regulujący podstawy jej funkcjonowania.

W obecnym stanie prawnym gwarancję stabilności i bezpieczeństwa obrotu w zakresie podejmowania działalności gospodarczej w formie spółek handlowych stanowi wymóg zarejestrowania takiej działalności w publicznym rejestrze – Krajowym Rejestrze Sądowym. Esencją tej gwarancji są wynikające z ustawy o KRS zasady, a także fakt, że wpis dokonywany jest przez sędziego bądź referendarza sądowego – a więc osobę wykwalifikowaną, posiadającą stosowną wiedzę i tym samym pozwalającą na przyjęcie domniemania, że wpisy w rejestrze będą dokonywane w sposób właściwy i rzetelny.

Zdecydowanie gorzej przedstawia się sytuacja z punktu widzenia przyszłych przedsiębiorców – oni bowiem zazwyczaj nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, a obecny model zakłada, że cały ciężar rejestracji spoczywa właśnie na nich – to wnioskodawca obowiązany jest do właściwego przygotowania dokumentacji, rola sądu rejestrowego ogranicza się zaś jedynie do badania prawidłowości zebranych i wypełnionych przez nich dokumentów, a w konsekwencji – dokonania wpisu w przypadku poprawności bądź też wezwania do uzupełnienia w przypadku wykrycia braków formalnych.

Alternatywny sposób rejestracji na przykładzie uregulowań ukraińskich

O tym, że sytuację tę da się rozwiązać lepiej, świadczyć może analiza analogicznych regulacji w systemie prawa Ukrainy. Tam bowiem ustawodawca doszedł do wniosku, że w celu zapewnienia „sprawności” postępowania zasadne będzie powierzenie przeprowadzenia rejestracji nie niezaznajomionemu z procedurami i wymaganiami przedsiębiorcy, a osobie wykwalifikowanej – państwowemu rejestratorowi. Stosownie do art. 1 ustawy o państwowej rejestracji osób prawnych i osób fizycznych-przedsiębiorców państwowy rejestrator (Державний реєстратор) jest to urzędnik, który stosownie do ustawy o państwowej rejestracji dokonuje w imieniu państwa państwowej rejestracji osób prawnych oraz osób fizycznych-przedsiębiorcówПро державну реєстрацію юридичних осіб та фізичних осіб-підприємців: За­кон України від 15.05.2003 р. // Відомості Верховної Ради України. – 2003. – № 31–32. Dalej: ustawa o państwowej rejestracji. . Wspomniana ustawa jest szczególnym aktem normatywnym, regulującym całość procedury rejestracyjnej, a także jej istotę. Zgodnie z art. 4 ustawy o państwowej rejestracji stanowi ona potwierdzenie faktu utworzenia bądź ustania osoby prawnej, a także potwierdzenie faktu nabycia lub utraty przez osobę fizyczną statusu osoby fizycznej-przedsiębiorcy. Wnioskiem – na Ukrainie funkcjonuje jeden tryb rejestracji dla wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, przy czym bez znaczenia pozostaje, czy działalność będzie prowadzona w formie spółki handlowej, czy w formie indywidualnej. Rozwiązanie to jest zresztą słuszne, gdyż pozwala uniknąć mnożenia procedur związanych z rozpoczynaniem działalności gospodarczej przez reprezentujących różne formy prawne przedsiębiorców, jak ma to miejsce w Polsce, gdzie – jak już wskazano – spółki handlowe rejestrowane są przez sąd w Rejestrze Przedsiębiorców KRS, natomiast przedsiębiorcy indywidualni rejestrowani są w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności GospodarczejProcedurę rejestracji w CEIDG określają art. 26 i n. ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 672) (dalej: ustawa o swobodzie działalności gospodarczej). . Podział ten, jak się zdaje, uzasadniony jest szczególną doniosłością funkcjonowania spółek handlowych w obrocie, przy czym argument ten zdaje się być coraz mniej aktualny – nietrudno bowiem wyobrazić sobie, czy nawet wskazać w praktyce, przykłady, gdy indywidualny przedsiębiorca prowadzi działalność na szerszą skalę niż niejedna spółka handlowa. Zresztą tendencja ta wydaje się być dostrzegana również przez samego ustawodawcę, co przejawia się w działaniach takich, jak obniżenie minimalnego kapitału zakładowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Tym samym należy wnioskować, że ustawodawca zdaje sobie sprawę z faktu, iż prowadzenie działalności w indywidualnej formie nie wiąże się – a w każdym razie nie w każdym przypadku musi wiązać się – z mniejszą skalą prowadzonej działalnościKolejnym potwierdzeniem jest zmiana wprowadzona do k.s.h. w styczniu 2009 r., polegająca na wykreśleniu konieczności obowiązkowego przekształcenia spółki cywilnej (a więc swoistego konglomeratu indywidualnych działalności gospodarczych) w spółkę jawną, w przypadku gdy przychody netto spółki cywilnej w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągnęły wartość powodującą, zgodnie z przepisami o rachunkowości, obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych. Świadczy to o swoistym przyzwoleniu ustawodawcy na prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej w wielkich rozmiarach. . W związku z tym rozwiązanie zastosowane przez ustawodawcę ukraińskiego, polegające na tożsamości trybów rejestracji, z zachowaniem pewnych drobnych odmienności, w tym zakresie uznać należy za słuszne.

Procedura rejestracji spółek handlowych na Ukrainie

Wracając jednakże do samej procedury rejestracji na Ukrainie, w kontekście osób prawnych (taki bowiem status mają wszystkie spółki  handlowe w prawie Ukrainy, co wynika z art. 1 ustawy Ukrainy o spółkach handlowych)Spółką handlową jest osoba prawna, której kapitał statutowy (zakładowy) podzielony jest na części między uczestników. Zgodnie z tą ustawą spółkami handlowymi są przedsiębiorstwa, instytucje i organizacje, stworzone na zasadzie porozumienia przez osoby prawne bądź fizyczne, poprzez zjednoczenie ich majątku i działalności gospodarczej w celu osiągnięcia zysku. Do katalogu spółek handlowych należą: spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z dodatkową odpowiedzialnością, spółki pełne i spółki komandytowe. Про господарські товариства: Закон України від 19.09.1991 № 1576-XII // [Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1991, N 49, ст.682]. Jest to zresztą zgodne z funkcjonującym na Ukrainie modelem osoby prawnej, opartym na art. 80 KcU, oraz poglądami doktryny, rozumianej jako system istotnych społecznych powiązań, za pośrednictwem których ludzie bądź grupy przez nich tworzone jednoczą się dla osiągnięcia zamierzonych celów w jeden, wystrukturalizowany i funkcjonalnie zdyferencjonowany podmiot. Por. Я. М. Шевченко, Цивільний кодекс України: Науково-практичний коментар. – К.: Концерн «Видавничий Дім «Ін Юре». – 2004. – Ч. 1., s. 118., wskazać należy, że stanowi ona warunek konieczny dla podejmowania przez nie działalności gospodarczej, dopiero bowiem z chwilą zarejestrowania tworzony podmiot nabywa osobowość prawnąWynika to z brzmienia art. 87 ust. 4 Kodeksu cywilnego Ukrainy. . Rejestrację wszczyna się na wniosek jednego lub kilku założycieli bądź osoby przez nich upoważnionej (w dalszej części, ze względu na przejrzystość wywodu, posługiwać się będziemy ogólnym określeniem „wnioskodawca”), którzy za pośrednictwem poczty lub drogą elektroniczną przesyłają państwowemu rejestratorowi, właściwemu ze względu na miejsce położenia siedziby przyszłej osoby prawnej, formularz rejestracyjny z załącznikami, wśród których znajdują się m.in. dokumenty założycielskie, potwierdzenie dokonania opłaty, której wysokość wynosi obecnie 170 hrn (tj. ok. 60 zł), i informacje o planowanym rozłożeniu udziałów na poszczególnych uczestnikówKompletny katalog zawarty został w art. 24 pkt 1 ustawy o państwowej rejestracji. W art. 24 pkt 2–7 wskazane są również dokumenty, składane w przypadku wystąpienia pewnych szczególnych okoliczności po stronie wnioskodawcy. . Otrzymawszy przesyłkę, państwowy rejestrator obowiązany jest jeszcze tego samego dnia sporządzić protokół odbiorczy, omawiający otrzymane dokumenty, i odesłać jego kopię wnioskodawcy ze wzmianką o dacie przyjęcia dokumentów. Data przyjęcia dokumentów wpisywana jest również do dziennika ewidencji spraw rejestrowych.

Następnie państwowy rejestrator dokonuje sprawdzenia nadesłanych przez wnioskodawcę dokumentów, przy czym kontrola ta odbywa się kolejno na dwóch płaszczyznach:

1. kompletności i prawidłowości przedłożonych dokumentówArt. 24 pkt 11 ustawy o państwowej rejestracji. Przesłankami pozostawienia wniosku bez rozpoznania są: brak właściwości rejestratora, niedochowanie formy bądź wymagań w zakresie dokumentów założycielskich, wskazanych w art. 8 pkt 1, 2, 4–7, art. 10 pkt 5 ustawy o państwowej rejestracji, otrzymanie przez rejestratora orzeczenia sądu w przedmiocie zakazu prowadzenia czynności rejestracyjnych wobec wnioskodawcy, złożenie dokumentów niekompletnych bądź złożenie dokumentów przez osobę nieupoważnioną. ,
2. braku przesłanek ustawowych uzasadniających odmowę dokonania rejestracji, których katalog zawarty został w art. 27 ustawy o państwowej rejestracjiArt. 25 pkt 1 ustawy o państwowej rejestracji. . 

Wskazać jednak należy, że warunkiem przeprowadzenia kontroli wskazanej w punkcie 2 jest pozytywny wynik kontroli, o której mowa w pkt 1. W przypadku bowiem, gdy w wyniku kontroli w zakresie spełnienia wymogów formalnych, zawartych również w art. 24 ustawy o państwowej rejestracji, państwowy rejestrator wykryje jakieś braki formalne, pozostawia wniosek bez rozpoznania, przy czym obowiązany jest nie później niż następnego dnia roboczego po dacie przyjęcia dokumentów zawiadomić o tym wnioskodawcę odpowiednio za pośrednictwem poczty (list polecony z opisem zawartości) lub drogą elektroniczną, ze wskazaniem podstaw pozostawienia bez rozpoznania,  a więc konkretnych wad wniosku bądź załączonych do niego dokumentów, które przesądziły o niemożliwości nadania procedurze rejestracji dalszego biegu, oraz odesłać dokumentyArt. 24 pkt 12 ustawy o państwowej rejestracji.. Pozostawienie bez rozpoznania nie stoi jednak na przeszkodzie ponownemu złożeniu wniosku – co świadczy o tym, że wnioskodawca nie jest związany żadnym terminem, lecz do skutku może on składać bądź uzupełniać wniosek – mądrzejszy o poprzednie doświadczenia.

W przypadku pozytywnego wyniku kontroli pod względem formalnym bądź uzupełnienia przez wnioskodawcę braków (podstaw pozostawienia bez rozpoznania) wskazanych w zawiadomieniu i po sprawdzeniu, czy nie zachodzą przesłanki uzasadniające odmowę dokonania rejestracji, państwowy rejestrator wpisuje do nadesłanego formularza rejestracyjnego nadany numer identyfikacyjny i dokonuje wpisu do Jedynego Państwowego Rejestru Osób Prawnych. Najpóźniej następnego dnia roboczego bezpłatnie wysyła wnioskodawcy wyciąg z rejestru oraz jeden oryginalny komplet dokumentów założycielskich.

Cała procedura nie może trwać dłużej niż trzy dni robocze od daty przyjęcia dokumentów. Dzień dokonania wpisu w Jedynym Państwowym Rejestrze Osób Prawnych uważa się za dzień dokonania państwowej rejestracji, co w konsekwencji, w związku z brzmieniem art. 87 ust. 4 KcU, oznacza, że dzień ten jest de facto dniem powstania osoby prawnej.

Zalety ukraińskiej koncepcji rejestracji spółek handlowych

Procedura taka, w przypadku prawidłowego wypełnienia i skompletowania dokumentów, przy uwzględnieniu również czasu pracy poczty, trwa od jednego do dwóch tygodni. W przypadku braków formalnych procedura ta o około tydzień się przedłuży – przy czym uzależnione jest to również od czasu reakcji wnioskodawcy. Nawet wliczając więc, że wysłany wniosek był niekompletny lub nieprawidłowo wypełniony, przewidując w miarę szybką reakcję wnioskodawcy, który zastosuje się do wskazań zawiadomienia o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania, należy liczyć, że procedura taka potrwa około 3 tygodni, co w polskiej praktyce stanowi czas dosyć rzadko spotykany, nawet w sytuacji, gdy wszystkie złożone dokumenty były prawidłowe i kompletne.

Kolejnym argumentem, który należy podnieść na korzyść ukraińskiego systemu rejestracji spółek handlowych, jest jego prostota. Ciężar przygotowania dokumentacji co prawda również spoczywa na wnioskodawcy, przy czym jasno określony – w zasadzie w jednym akcie, tym samym zresztą, do którego przedsiębiorca myślący o rejestracji musi dotrzeć w celu zaznajomienia się z procedurą – jest katalog dokumentów, na który składają się formularz rejestracyjny, oryginał uchwały założycieli o powołaniu osoby prawnej, dwa egzemplarze dokumentów założycielskich, tj. statutu bądź umowy, dowód uiszczenia opłaty oraz dokument zawierający sposób podziału kapitału zakładowego pomiędzy uczestników osoby prawnej. Ich skompletowanie i wypełnienie nie powinno nastręczać problemów, ponieważ formularz rejestracyjny zawiera jedynie oświadczenie woli w przedmiocie wniesienia zmian do Jedynego Państwowego Rejestru Osób Prawnych i podstawowe dane odnośnie do rejestrowanej osoby prawnej. Podobnie nie powinno wiązać się z problemami przedłożenie pozostałych dokumentów, szczególnie że ustawa o państwowej rejestracji przewiduje możliwość posłużenia się przez założycieli osoby prawnej tzw. statutem modelowym, tj. typowym dokumentem założycielskim, zatwierdzonym przez Gabinet Ministrów Ukrainy, wykorzystywanym dla celów tworzenia osób prawnych o odpowiedniej formie organizacyjnoprawnej i prowadzenia przez nie działalności, zawierającym określone ustawowo zasady, regulujące status prawny, prawa, obowiązki i stosunki związane z utworzeniem  i prowadzeniem działalności gospodarczej przez odpowiednie osoby prawneDefinicja statutu modelowego została zawarta w słowniczku ustawowym, znajdującym się w art. 1 pkt 1 ustawy o państwowej rejestracji. . Wykorzystanie takiego statutu minimalizuje możliwość niezgodności złożonego dla celów rejestracji dokumentu z wymaganiami formalnymi, w związku z tym, że w zasadzie wyklucza ono inwencję uczestników, tym samym eliminując możliwość popełnienia przez nich błędów. Analiza przepisów ustawy prowadzi zresztą do wniosku, że wykorzystanie statutu modelowego następuje poprzez oświadczenie woli złożone w uchwale o utworzeniu osoby prawnej, o czym wzmiankę do Jedynego Państwowego Rejestru Osób Prawnych wprowadza państwowy rejestrator. W związku z tym wnioskodawca, który chce swoją organizację i działalność oprzeć na statucie modelowym, obowiązany jest tylko do złożenia formularza rejestracyjnego, uchwały o utworzeniu osoby prawnej, dowodu uiszczenia opłaty i dokumentu zawierającego sposób podziału kapitału zakładowego między uczestników tworzonej osoby prawnej.

Oprócz tego do obowiązków państwowego rejestratora należy również realizowanie tzw. „zasady jednego okienka”, tj. zgłoszenie nowo zarejestrowanej spółki do organów podatkowych, emerytalnych i statystycznychArt. 26 ustawy o państwowej rejestracji., przy czym wskazać należy, że przepisy prawa ukraińskiego w tym zakresie zawierają sporo niedociągnięć i są przedmiotem krytyki ze strony przedstawicieli praktyki i doktryny, a także działań nowelizacyjnych, prowadzonych z różnym skutkiem przez ustawodawcę. „Zasada jednego okienka” jest jednak realizowana również w polskim systemie rejestracji spółek handlowych.

Wnioski płynące z analizy prawnoporównawczej

Jednakże, mimo pewnych legislacyjnych niedociągnięć, zamysł ukraińskiego ustawodawcy w zakresie rejestracji spółek handlowych należy oceniać bardzo pozytywnie. Jest to bowiem sposób bardzo korzystny dla przedsiębiorców – ze względu na szybkość i stosunkowo niskie koszty, przy jednoczesnym zapewnieniu pewności i stabilności w zakresie danych wprowadzanych do rejestru. Prawo ukraińskie nie przewiduje co prawda analogicznego do funkcjonującego w prawie polskim uregulowania stanowiącego, że rejestracja dokonuje się ex tunc, przy czym należy w tym miejscu zadać pytanie, czy jest ono potrzebne. Co z tego, że spółka po trwającej kilka miesięcy rejestracji otrzyma postanowienie, z którego wynika, iż została zarejestrowana z datą wsteczną, skoro w większości przypadków (nie wliczając w to spółek kapitałowych, które – jak wspomniano – mogą prowadzić działalność jako spółki kapitałowe w organizacji) okres ten jest okresem wyłączenia z obrotu. Wydaje się bowiem, że zaciąganie zobowiązań z nadzieją na konwalidację wadliwych czynności prawnych po otrzymaniu postanowienia o wpisie jest co najmniej bardzo ryzykowne – o ile w ogóle można mówić, że jest ono możliwe.

Ukraiński ustawodawca nie ustrzegł się co prawda błędów natury legislacyjnej, jednakże koncepcję przez niego obraną uznać należy za trafioną. Do argumentów przemawiających na korzyść takiego systemu możemy zaliczyć przede wszystkim jego szybkość i prostotę, przy czym prostota ta może być rozumiana w kontekście kompleksowego uregulowania w zasadzie wszystkich najważniejszych kwestii w jednym akcie, co, po pierwsze, ułatwia poruszanie się w tej tematyce osobom wcześniej z nią niezaznajomionym, eliminując konieczność zapoznania się z systemem skomplikowanych czasem powiązań, po drugie zaś, pozwala uniknąć tworzenia wielu różnych szczegółowych, lecz czasem różniących się od siebie tylko nieznacznie procedur, co stwarza wrażenie złożoności całego systemu. O prostocie tej mówić można  również w odniesieniu do samego schematu procedury, który ciężar prowadzenia postępowania zdejmuje z barków przyszłego przedsiębiorcy, powierzając go wykwalifikowanemu państwowemu rejestratorowi, który po otrzymaniu dokumentów obowiązany jest do dokonywania wszystkich w zasadzie czynności.

Konstatując – założyciele spółki handlowej, chcąc ją zarejestrować, muszą faktycznie zapoznać się z treścią jednego aktu prawnego, a właściwie tylko niektórych jego przepisów. Obowiązani są wyłącznie do zebrania i nadesłania państwowemu rejestratorowi wskazanej w jednym artykule dokumentacji, przy czym jeżeli złożą dokumenty niekompletne bądź zawierające braki – otrzymają instrukcje, co i jak należy uzupełnić bądź poprawić. A uzupełnienie owych braków może nastąpić w terminie dla nich wygodnym (wiadomo, że im szybciej, tym lepiej), w związku z czym nie jest konieczna znajomość sformalizowanych procedur, której brak działa wyłącznie na ich niekorzyść. Wysyłają więc oni – bądź dosyłają ewentualnie – dokumenty i śpią spokojnie, mając świadomość, że resztę czynności wykona już państwowy rejestrator w przewidzianym ustawowo, krótkim terminie.

Procedura taka nie jest prawu polskiemu obca – znana jest choćby z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w zakresie rejestracji przedsiębiorców w CEIDG. I funkcjonuje dosyć sprawnie, choć rynek pokazał, że nie służy ona tylko rejestracji „drobnych” przedsiębiorców. Na tym – i wyżej opisanym – gruncie rodzi się więc pytanie, czy nie nadszedł czas, by ustawodawca jeszcze raz dokonał oceny wartości i rozważył zasadność procedury rejestracji spółek handlowych, która ma odzwierciedlenie w obecnie obowiązujących uregulowaniach.