I stotą przeprowadzonych badań było ustalenie czy w faktycznym obrocie prawnym na wybranym studium przypadku – tu w ramach umów okresowych o obsługę starostw na terenie całego kraju, ceny takich usług uległy zmianie w okresie obowiązywania  poprzedniego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie, tj. w okresie 2002–2015. Badanie to ma wykazać zasadność podwyższenia owych stawek oraz wskazać na dynamikę faktycznego ich wzrostu na wybranym przykładzie.

Regulacja kosztów adwokackich co najmniej od czasu odzyskania przez Polskę niepodległości budziła i budzi wiele kontrowersji wśród sądów (orzeczniczo) i adwokatów, a także stron postępowania zarówno w zakresie wysokości stawek adwokackich, sposobu ich naliczania, jak też rozliczania, tj. domagania się kosztów adwokackich od strony przeciwnej danego postępowania. Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie generalnie podniesiono o 100% tzw. stawki adwokackie w stosunku do uregulowań zawartych w poprzednim rozporządzeniu, w podstawowym zakresieRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. nr 0 poz. 1800).. Takie działanie połączone było z wprowadzeniem drugiego rozporządzenia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzęduRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. nr 0 poz. 1801)..

Wskazać należy, że po raz pierwszy, historycznie rzecz ujmując, ustawodawca zdecydował się na rozwarstwienie w dwóch rozporządzeniach regulacji stawek adwokackich i stawek adwokackich adwokatów świadczących nieodpłatną pomoc prawną. Takie stanowisko spotkało się z negatywną oceną samorządu adwokackiego zarówno w zakresie rozwarstwienia tych stawek, jak i wysokości stawek pomocy prawnej udzielanej z urzęduZob. http://www.adwokatura.pl/z-zycia-nra/minister-budka-podpisal-rozporzadzenia-w-sprawie-stawek-adwokackich/ (dostęp: 14.01.2020 r.).. Przedmiotem niniejszego artykułu oraz badań naukowych są stawki wyrażone w sprawie opłat za czynności adwokackie, nie zaś w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa nieodpłatnej pomocy prawnej przez adwokata z urzędu. Żeby odpowiedzieć na pytanie, które jest tezą artykułu, czy zasadne było po około 13 latach podwyższenie stawek adwokackich w zasadniczym zrębie o 100%, należało przeprowadzić badania, które bezpośrednio wskazywałyby na rynkową wycenę usług adwokackich i ich ewentualny wzrost na przestrzeni lat 2002–2015, tj. w czasie obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieodpłatnej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Takiemu podejściu towarzyszy założenie, że w okresie tym niewątpliwie koszty pomocy prawnej uległy zmianie.

Istotą badania jest udzielnie odpowiedzi na pytanie, czy w omawianym okresie, tj. w latach 2002–2015, nastąpił rynkowy wzrost tych kosztów, a po wtóre, czy był to wzrost stuprocentowy. W związku z takim założeniem wybrano poznawczą metodę statystycznąA. Pieniążek, M. Stefaniuk, Socjologia prawa. Zarys wykładu, Warszawa 2014, s. 139. polegającą na zebraniu informacji publicznej w trybie i na zasadach przewidzianych ustawąUstawa z 6.09.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2001 nr 112 poz. 1198). od wszystkich (312 starostw, 16 marszałków województw i 16 wojewodów) w zakresie udzielenia informacji publicznej dotyczącej umowy lub umów cywilnoprawnych zawartych z adwokatem lub radcą prawnym albo z kancelarią prawną adwokatów, radców prawnych albo kancelarii prawnej adwokatów i radców prawnych dotyczących stałej obsługi prawnej w okresie obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu albo przesłanie informacji, że takie umowy nie zostały zawarteTreść wniosku in extenso.. Metoda ta pozwoliła, o czym niżej, wyświetlić na tle badanej grupy kształtowanie się kosztów obsługi prawnej o stałym, tj. ciągłym, charakterze, której istotą jest okresowe rozliczenie się (najczęściej miesięczne), co eliminuje pewną przypadkowość takich umów, bowiem są one najczęściej zawierane na dłuższy okres, co pozwala zbudować pełen obraz zmian kosztów takiej obsługi w badanym zakresiePor. zał. nr 1.. Dodać tu należy, że przedmiotem regulacji rozporządzeń, o której mowa w artykule, nie są koszty stałej obsługi prawnej jednostek samorządu terytorialnego czy też wojewodów, jednak umowy te wskazują na ukształtowanie się rynku w zakresie zmian odpłatności czynności adwokackich podejmowanych w sposób ciągły. Zebrane informacje w trybie dostępu do informacji publicznej omówione zostaną w 16 grupach odpowiadających województwom, z wyszczególnieniem poszczególnych lat oraz każdorocznej średniej z danych starostw, województwa i urzędów marszałkowskich. Analiza tych danych pozwala odpowiedzieć na tezę zawartą w niniejszym artykule. Zaznaczyć tu należy, że pełne dane w przedmiotowym zakresie zebrane są, co do zasady, w pełnych latach obowiązywania rozporządzenia z 2002 r. czyli z pełnych lat 2003–2015.

PRZEDMIOT WERYFIKACJI

W okresie od 2002 do 2015 r. podstawowe stawki adwokackie obowiązywały jako stawki minimalne i wynosiły przy wartości przedmiotu sprawy:

• do 500 zł – 60 zł;
• powyżej 500 zł do 1.500 zł – 180 zł;
• powyżej 1.500 zł do 5.000 zł – 600 zł;
• powyżej 5.000 zł do 10.000 zł – 1.200 zł;
• powyżej 10.000 zł do 50.000 zł – 2.400 zł;
• powyżej 50.000 zł do 200.000 zł – 3.600 zł;
• powyżej 200.000 zł – 7.200 zł§ 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r. nr 163 poz. 1348)..

Następnie od 2016 r. stawki minimalne wynosiły przy wartości przedmiotu sprawy:

• do 500 zł – 120 zł;
• powyżej 500 zł do 1.500 zł – 360 zł;
• powyżej 1.500 zł do 5.000 zł – 1.200 zł;
• powyżej 5.000 zł do 10.000 zł – 2.400 zł;
• powyżej 10.000 zł do 50.000 zł – 4.800 zł;
• powyżej 50.000 zł do 200.000 zł – 7.200 zł;
• powyżej 200.000 zł – 14.400 złRozporządzeni Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. nr 0 poz. 1800)..

Porównanie to wprost wskazuje na ich 100% wzrost w stosunku do stawek uregulowanych w roku 2002. 

W 2017 r. następuje kolejna zmiana w formie nowelizacji rozporządzenia obowiązującego od początku 2016 r., gdzie podstawowe stawki adwokackie obowiązują w następującej wysokościRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2016 r. poz. 1668).: 

• do 500 zł – 90 zł;
• powyżej 500 zł do 1.500 zł – 270 zł;
• powyżej 1.500 zł do 5.000 zł – 900 zł;
• powyżej 5.000 zł do 10.000 zł – 1.800 zł;
• powyżej 10.000 zł do 50.000 zł – 3.600 zł;
• powyżej 50.000 zł do 200.000 zł – 5.400 zł;
• powyżej 200.000 zł do 2.000.000 zł – 10.800 zł;
• powyżej 2.000.000 zł do 5.000.000 zł – 15.000 zł;
• powyżej 5.000.000 zł – 25.000 zł.

Tu zwraca uwagę zmiana polegająca na tym, że ustawodawca generalnie w noweli rozporządzenia obniżył minimalne stawki adwokackie w sprawach z wyboru do 150% (z poprzednich 200%) w stosunku do rozporządzenia z 2002 r. oraz o 25% w stosunku do stawek z 2016 r., przy czym wprowadził dwa nowe przedziały, tj. powyżej 2.000.000 zł do 5.000.000 zł wartości przedmiotu sprawy – 15.000 zł kosztów adwokackich oraz powyżej 5.000.000 zł wartości przedmiotu sprawy – 25.000 zł kosztów adwokackich.

Na tym tle powstało zagadnienie zasadności w pierwszej kolejności podniesienia omawianych stawek o 100% do 200% od kwot bazowych z 2002 r. oraz ich obniżenia o 25% w stosunku do ustalonych stawek na 2016 r., czyli do 150% w stosunku do stawki bazowej z 2002 r. Tabela przedstawiona niżej obrazuje obowiązywanie stawek niebędących stawkami sądowymi, ale umownymi, za pełną obsługę prawną starostw oraz urzędów marszałkowskich i urzędów wojewódzkich przez radców prawnych i adwokatów. Widać tu wyraźnie wzrost tych stawek od roku bazowego, a mianowicie 2002, a ściślej rzecz biorąc od 2003 r. jako pełnego roku obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieodpłatnej pomocy prawnej udzielonej z urzędu o kwotę 88,36%, tj. z 2.516 zł do 4.739,13 zł (por. zał. nr 1). Skoro przyjąć kwotę bazową 2.516 zł – a należy pamiętać, że w wyniku przeprowadzonych badań dane z pierwszych trzech lat (por. zał. nr 1) nie są pełne i należy podchodzić do nich z pewną ostrożnością poznawczą – to wskazać należy, że średnio w skali kraju koszty omawianej obsługi prawnej będącej przedmiotem wniosku o udzielenie informacji publicznej wynosiły za rok:

• 2004 – 2.629 zł, tj. o 4,49% wyższe od kwoty bazowej,
•  2005 – 2.648 zł, tj. 5,24% wyższe od kwoty bazowej,
• 2006 – 3.430zł, tj. 36,32% wyższe od kwoty bazowej,
• 2007 – 3.408,21 zł, tj. 35,43% wyższe od kwoty bazowej,
• 2008 – 3.850,29 zł, tj. 53,03% wyższe od kwoty bazowej,
• 2009 – 4.224,58 zł, tj. 67,90% wyższe od kwoty bazowej,
• 2010 – 3.981,21 zł, tj. 58,23% wyższe od kwoty bazowej,
• 2011 – 4.526,46 zł, tj. 79,92% wyższe od kwoty bazowej,
• 2012 – 4.532,91zł, tj. 80,16% wyższe od kwoty bazowej,
• 2013 – 4.191,68 zł, tj. 66,60% wyższe od kwoty bazowej,
• 2014 – 4.639,54zł, tj.84,40 % wyższe od kwoty bazowej,
• 2015 – 4.739,13 zł tj. 88, 36 % wyższe od kwoty bazowej.

Wzrost, jaki zaobserwowano dzięki przeprowadzonemu badaniu, jest generalnie stałym wzrostem cechującym się umiarkowanym postępem kosztów obsługi prawnej w górę. Średniorocznie przez 12 pełnych lat obowiązywania rozporządzenia z 2002 r., wzrost ten wyniósł 7,36% rocznie wśród badanych podmiotów. Z uwagi na brak kompletnych danych w roku 2002 rok ten został pominięty w końcowych wyliczeniach porównawczych i nie jest rokiem bazowym dla wniosków badań dotyczących zmiany kosztów usług prawnych mających być ewentualnym uzasadnieniem zmiany stawek adwokackich na przestrzeni badanego okresu.

Odpowiadając na pytanie tezy opracowania, tj. czy słusznie stawki adwokackie zostały podniesione w roku 2016 o 100% w stosunku do stawek obowiązujących w latach 2002–2015, a potem obniżone o 50% od kwot ustalonych na rok 2016 (tj. o 25% w stosunku do stawek bazowych), zauważyć można, że stawki wynagrodzenia adwokackiego sukcesywnie wzrastały od roku 2003 do roku 2009, przy czym chwilowo ustabilizowały się w latach 2006–2007, po czym w 2010 r. nastąpił niewielki spadek w wysokości 10,5% w stosunku do roku poprzedzającego. W kolejnych zaś latach, tj. 2011 i 2012, również odnotowano wzrost, przy czym stawki na przestrzeni tych dwóch lat były niemal identyczne. W roku 2013 zauważa się kolejny spadek w stosunku do poprzedzającego roku w wysokości 9%. W kolejnych latach, tj. 2014 i 2015, bez zakłóceń sukcesywnie rosły koszty adwokackie stałej obsługi prawnej wybranych podmiotów, jak wyżej na przestrzeni badanego okresu, począwszy od pierwszego wiarygodnego i dającego możliwość odniesienia roku 2003 do końcowego badanego okresu, tj. roku 2015, wzrosły blisko o 90% (88,36%). Zauważyć można zatem, że stawki adwokackie po roku 2015 zostały zwiększone w stosunku do rozporządzenia obowiązującego w latach 2002–2015 o 100%, co do zasady mogłoby to odpowiadać rzeczywistemu wzrostowi kosztów obsługi prawnej. Podczas obowiązywania przez krótki czas nowego rozporządzenia, od roku 2016 do roku 2017, stawki te, bardzo ściśle rzecz ujmując, były nieco zawyżone, bo o około 12%, jednakże rozporządzenie obowiązujące od 2017 roku, które polega na obniżeniu o 50% stawek z rozporządzenia obowiązującego w latach 2016–2017, które zostały podniesione o 100%, jest nieadekwatne do zmian cen rynkowych, jak i wydaje się zostało wprowadzone bez wcześniejszych badań rynkowych i jakiegokolwiek zapoznania się z sytuacją na rynku usług adwokackich. Zważywszy na to, że od roku 2003 do roku 2015 koszty obsługi prawnej wzrosły o ok. 88%, a po dwóch zmianach omawianego rozporządzenia w ostateczności ustalono podwyższenie kosztów adwokackich na poziomie o 50% wyższym od stawek obowiązujących w latach 2002–2015. Podnosząc w ostateczności o 50% stawki adwokackie przy wzroście o 88% wynagrodzeń adwokackich i radcowskich w latach 2003–2015 nastąpiło ich faktyczne zaniżenie o blisko 40% na koniec 2015 roku. Uwzględniwszy ogólny trend i stan faktyczny, a mianowicie 88,36% wzrost kosztów obsługi prawnej w badanym okresie oraz roczny wzrost tych kosztów o średnio 7,36%, to stawki te winny być wyższe o 88,36% oraz uwzględniwszy lata 2016 do 2019 (4 lata × 7,36% – średnioroczny wzrost na przestrzeni badanego okresu), to stawki te nie powinny wynosić 200% kwoty bazowej, albowiem jeśli dodamy 88,36% wzrost w badanym okresie oraz 29,44% średniego wzrostu poza okresem badanym, łącznie wzrost ten winien wynieść 217,8% stawek bazowych (z 2002 roku) na dzień dzisiejszy.

PODSUMOWANIE

Omawiane stawki nie powinny być podnoszone o 100%, a w konsekwencji obniżane o 50%, ale powinny one wynikać z realnego wzrostu cen usług na rynku, a zwiększenie stawek adwokackich winno przekładać się bezpośrednio na realia gospodarcze kraju. Na podstawie badań na przestrzeni badanych lat, jeżeli mamy zgeneralizować problem i przyjąć jedno z rozporządzeń, to oczywiście rozporządzenie wydane 22.10.2015 r., a obowiązujące od roku 2016, zdaje się być bardziej dostosowane do zmian rynkowych. Natomiast rozporządzenie obowiązujące od roku 2017 jest rozporządzeniem, które tylko nominalnie obniża stawki o 25% w stosunku do poprzedniej regulacji, bowiem faktycznie, tj. przy uwzględnieniu zmian rynkowych, obniża je jeszcze bardziej niż w nominalnej wysokości. Tworzy to znaczący rozziew pomiędzy 150% stawek bazowych a 217,8% realnego wzrostu kosztów obsługi prawnej w badanym przypadku przy stanie na rok 2019.

Zał. 1. Tabela średnich wynagrodzeń w latach 2002–2015