P rzyjmuje się, że wiarygodność to: „przypisywany przez przesłuchującego stopień prawdopodobieństwa, z jakim informacje zawarte w zeznaniu świadka (lub w poszczególnych jego fragmentach) opisują stan faktyczny, prawdziwy”J. M. Stanik, Psychologiczne problemy metod przesłuchań świadków, „Przegląd Psychologiczny”, t. 47, nr 2, s. 172.. W konsekwencji wiarygodność informacji zawartych w danym zeznaniu, to znaczy przypisywane mu prawdopodobieństwo trafności odzwierciedlenia stanu faktycznego, może być przedstawiona jako punkt na osi o biegunach: niewiarygodne (fałszywe) – wiarygodne (prawdziwe).

Wiarygodność nie jest pojęciem psychologicznym, lecz prawniczym, i jedynie sądy mają kompetencję do końcowej oceny wiarygodności dowodów, w tym zeznań świadków; wiarygodność należy również odróżniać od prawdziwości, a niewiarygodność od kłamstwaM.in. J. M. Stanik, Badania nad psychologicznymi uwarunkowaniami wiarygodności zeznań świadków; (w:) Świadek w procesie sądowym, S. Waltoś (red.), Warszawa 1985; M. Maciejski, Psychologiczna analiza sposobów przesłuchania świadków i reguł oceny ich zeznań w praktyce sędziowskiej a stopień przypisywanej im wiarygodności, niepubl. rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski w Katowicach 2008.. Niezależnie od powyższego dopuszcza się możliwość traktowania zgodności lub niezgodności psychologicznych zmiennych charakteryzujących zeznania i proces ich formułowania się z prawami psychologii jako psychologiczne aspekty i wskaźniki wiarygodności zeznań. Psycholog sądowy nie jest uprawniony do dokonania wprost oceny wiarygodności zeznań świadków, ale może poddać ocenie psychologicznej warunki wpływające na wiarygodność zeznania, zmienne warunkujące rezultaty zeznań świadków oraz efekt procesu ich formowania się i na tej podstawie dokonywać ich ocenyM.in. J. M. Stanik, Badania; 1985; tenże, Teoretyczne i metodologiczne przesłanki opiniodawstwa psychologicznego w procesie sądowym, „Postępy Psychiatrii i Neurologii” 2000, nr 9, s. 73..

1. KLASYCZNE I WSPÓŁCZESNE PODEJŚCIE DO PSYCHOLOGICZNEJ OCENY ZEZNAŃ ŚWIADKÓW

Dążenie do stworzenia trafnej metody oceny psychologicznych uwarunkowań zeznań świadków już od wielu lat jest jednym z największych aktualnych wyzwań dla psychologów sądowychM. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001; A. Vrij, Detecting lies and deceit: pitfalls and opportunities, Chichester 2008.. Badacze i praktycy stale poszukują nowych, skutecznych sposobów na uzyskiwanie pełnych, nieobciążonych błędami lub zniekształceniami zeznań. W przeszłości w psychologii zeznań świadków poszukiwano głównie zależności między psychologicznymi cechami świadka a ich możliwym wpływem na wiarygodność składanych przez nich zeznań – za wiarygodnych uznawano świadków psychicznie  i fizycznie zdrowych, emocjonalnie zrównoważonych i dojrzałych, niedoświadczających zaburzeń lub dysfunkcji poznawczychM. Ciosek, Psychologia sądowa; L. Woszczek, Wpływ upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim na wiarygodność zeznań małoletnich świadków, niepubl. rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski w Katowicach 1999.. Obowiązywał pogląd, zgodnie z którym ocena wiarygodności zeznań opierała się na ocenie właściwości psychicznych świadka, uwzględniano także dane biograficzne i demograficzne świadków obejmujące wiek, płeć, wykształcenie, status społecznyZ. Marten, Wstęp do psychologii sądowej, Katowice 1990..

Jednakże odróżnienie zeznań wiarygodnych (szczerych i prawdziwych) od zeznań niewiarygodnych (nieprawdziwych lub nieszczerych) jest sprawą trudną z teoretycznego, jak i metodologicznego punktu widzenia. Szczerość zeznań nie jest bowiem równoznaczna z prawdą – osoba składająca jak najszczersze zeznania może formułować w rzeczywistości sądy nieprawdziwe, co zdarza się stosunkowo częstoM. Ciosek, Psychologia sądowa.. Ponadto wyżej przedstawione założenie okazało się sprzeczne z obserwacjami i doświadczeniami praktyki sądowej, albowiem posiadanie przez świadka określonych cech, do których można by zaliczyć chociażby posiadanie wysokiego wykształcenia, doświadczenia życiowego czy bardzo dobrze rozwiniętych funkcji poznawczych, nie jest jednoznaczne z tym, że składane przez niego zeznania są wiarygodneL. Woszczek, Wpływ upośledzenia umysłowego.. Pomimo odpowiednich predyspozycji do spostrzegania, zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania treści pamięciowych świadkowie mogą bowiem świadomie dążyć do zafałszowania obrazu zdarzenia, składać fałszywe zeznaniaM. Ciosek, Psychologia sądowa; L. Woszczek, Wpływ upośledzenia umysłowego..

Obecnie w psychologii przyjmuje się, że nawet uczciwy świadek, składający zeznania szczere, a więc takie, w których treść wypowiedzi jest zgodna z subiektywnym przekonaniem o prawdziwości, może popełniać błędy, chociażby ze względu na składanie zeznania pod wpływem efektu dezinformacjiJ. M. Stanik, Psychologiczna problematyka zeznań świadków, (w:) Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Warszawa 1986; R. Polczyk, Mechanizm efektu dezinformacji w kontekście zeznań świadka naocznego, Kraków 2007.. Ponadto, według tradycyjnych założeń, co do zasady świadków małoletnich uznawano za niewiarygodnych i odmawiano waloru dowodu ich zeznaniom. W praktyce niejednokrotnie prowadziło to do umarzania postępowań w sprawach o przestępstwa seksualne na szkodę małoletnich, ze względu na brak dostatecznych dowodówF. Arntzen, Psychologia zeznań świadków, Warszawa 1989; A. Trankell, Reliability of evidence, Stockholm 1972; L. Stroemwall, P. A. Granhag, How to detect Deception? Arresting the beliefs of police officers, prosecutors and judges, „Psychology, Crime and Law”, vol. 9, s. 23.. Dlatego też ocena wiarygodności zeznań nie może opierać się wyłącznie na ocenie właściwości świadka (kto składa zeznania), ale powinna również obejmować analizę ich treści (co zeznaje).

2. ANALIZA TREŚCIOWA JAKO METODA OCENY ZEZNAŃ ŚWIADKÓW

Przyjmując powyższe rozważania za punkt wyjścia, psychologowie sądowi rozpoczęli poszukiwania odpowiednich dla specyfiki postępowania sądowego metod oceny wiarygodności zeznań. W literaturze psychologicznej wyróżnia się kilka systemów  oceny zeznań i kilkadziesiąt kryteriów wiarygodnościZob. m.in.: S. H. Adams, Statement analysis: What do suspect’s words really reveal?, „FBI Law Enforcement Bulletin”, October 1996; L. A. Stroemwall, R. Willen, Detecting Male and Female Criminals’ Truths and Lies, referat przedstawiony na 19th Conference of the European Association of Psychology and Law, Sorrento, 2009; A. Vrij, Wykrywanie kłamstw i oszukiwania – psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej, Kraków 2009.. Pierwszym, który przyjął założenie, że zeznania oparte na osobistych doświadczeniach świadka będą różniły się pod względem formy i treści od zeznań nieszczerych, i przedstawił koncepcję treściowych psychologiczne wskaźników prawdy i fałszu, był niemiecki psycholog sądowy Udo UndeutschA. Trankell, Reliability.. Od nazwiska tego twórcy przyjęło się także nazywać hipotezę stanowiącą podstawę teoretyczną analizy treściowej, zgodnie z którą w zeznaniach nieszczerych, względem zeznań szczerych, dostrzec można różnice treściowe i formalne. Dotychczas za najbardziej znaczący w opracowaniu systemu oceny zeznań należy uznać wkład psychologów niemieckich, w tym powołanego Udo Undeutscha, ale również Friedricha Arntztena, Maxa Stellera i Guentera Koehnkena, którzy już od początku lat pięćdziesiątych minionego stulecia proponowali systematyczny opis kryteriów oceny zeznań.

3. OCENA PRAWDZIWOŚCI ZEZNANIA (STATEMENT VALIDITY ASSESSMENT)

Ocena prawdziwości zeznania – Statement Validity Assessment (zwana dalej: SVA) jest techniką wypracowaną przez niemieckich psychologów sądowych Maxa Stellera i Guenthera Koehnkena. Autorzy sporządzili listę kryteriów oceny zeznań i opisali procedurę służącą do oceniania prawdziwości relacji naocznego świadka. Od połowy lat osiemdziesiątych Statement Validity Assessment zyskało znaczną popularność wśród psychologów sądowych na całym świecie, przeprowadzono także liczne badania nad poprawnością diagnoz uzyskiwanych przy użyciu tejże technikiA. Vrij, Wykrywanie kłamstw..

Analiza treściowa, zgodnie z koncepcją Stellera i Koehnkena, składa się z czterech etapów: analizy akt sprawy; strukturalizowanego wywiadu; opartej na kryteriach analizy treści (Criteria-Based Content Analysis, dalej: CBCA), polegającej na systematycznej ocenie treści i cech uzyskanej relacji naocznego świadka oraz integracji wyników CBCA z informacjami ze zbioru pytań kontrolnych (Validity Checklist, określana w literaturze polskiej jako Lista kontrolna prawdziwości).

Zdaniem twórców techniki SVA do grupy kryteriów treściowych, na podstawie których dokonuje się analizy zeznania, zaliczyć należy 19 następujących wskaźnikówA. Memon, A. Vrij, R. Bull, Prawo i psychologia: wiarygodność zeznań i materiału dowodowego, Gdańsk 2003; A. Vrij, Detecting lies.:

I. Cechy ogólne:

1) logiczna struktura: relacja naocznego świadka ma logiczną strukturę, jeśli zasadniczo ma sens, to znaczy jeśli jest spójna i logiczna, a różne jej części pasują do siebie, czyli nie są niezgodne lub sprzeczne ze sobą;
2) niestrukturalizowany sposób prezentacji: występuje wtedy, gdy informacja jest  rozproszona w całej relacji, a nie przedstawiona w strukturalizowanym, spójnym i chronologicznym porządku;
3) duża liczba szczegółów: sprawdza się, czy relacja jest bogata w szczegóły, zawiera dokładne opisy miejsc, czasu, osób, przedmiotów i zdarzeń.

II. Szczegółowe treści:

4) osadzenie w kontekście: występuje, jeśli zdarzenia są zlokalizowane w czasie i przestrzeni, a działania są powiązane z codziennymi czynnościami i przyzwyczajeniami świadka;
5) opisy interakcji: kryterium to jest spełnione, jeśli zeznanie zawiera informację o interakcjach, w których uczestniczy przynajmniej oskarżony i świadek, i jeżeli ta informacja składa się przynajmniej z trzech części, to znaczy akcji – reakcji – akcji;
6) odtwarzanie wypowiedzi: występuje, jeśli w relacji pojawiają się wypowiedzi lub części rozmowy są przytaczane w ich oryginalnej formie i jeżeli w odtworzonych dialogach można rozróżnić wypowiedzi poszczególnych osób;
7) nieoczekiwane komplikacje podczas incydentu: sprawdza się, czy opis danego zdarzenia zawiera elementy, które są w pewnym stopniu nieoczekiwane;
8) niezwykłe szczegóły: szczegóły dotyczące osób, przedmiotów lub zdarzeń, które są niezwykłe lub jedyne w swoim rodzaju, lecz ważne w danym kontekście;
9) niepotrzebne szczegóły: są one obecne wtedy, gdy świadek opisuje szczegóły związane z zarzutami, ale nieistotne dla oskarżenia;
10) szczegóły dokładnie opisane i błędnie rozumiane: kryterium to jest spełnione, jeśli świadek mówi o szczegółach, które są poza horyzontem jego rozumienia;
11) powiązanie skojarzenia z innymi zdarzeniami: kryterium to występuje, gdy świadek opisuje rozmowę, która nie dotyczy danego przestępstwa, lecz odnosi się do innych podobnych zdarzeń;
12) opisy stanu umysłu świadka: uznaje się, że to kryterium jest spełnione, jeśli świadek opisuje uczucia lub myśli doświadczane przez siebie podczas danego incydentu, jak również gdy relacjonuje swoje ówczesne procesy poznawcze;
13) przypisywanie przestępcy określonego stanu umysłu: to kryterium jest obecne, jeśli świadek opisuje uczucia, myśli lub motywy przestępcy w czasie incydentu.

III. Treści związane z motywacją:

14) spontaniczne poprawki: kryterium to jest spełnione, jeśli świadek spontanicznie wprowadza poprawki lub spontanicznie dodaje informacje do materiału wcześniej przekazanego;
15) przyznawanie się do niepamięci: można uznać, że to kryterium jest spełnione, jeśli świadek przyznaje się do tego, że czegoś nie pamięta;
16) wysuwanie wątpliwości co do własnego zeznania: uważa się za spełnione, jeśli świadek wyraża zaniepokojenie, że jakaś część jego relacji wydaje się nieprawdziwa lub nieprawdopodobna;
17) obniżanie własnej wartości: dochodzi do niego wtedy, gdy świadek przytacza niekorzystne dla siebie szczegóły, mające charakter samooskarżenia;
18) wybaczanie przestępcy: uznaje się za spełnione w przypadkach okazywania przychylności domniemanemu sprawcy w tym sensie, że świadek usprawiedliwia go lub nie obwinia.

IV. Elementy specyficzne dla przestępstwa:

19) szczegóły charakterystyczne dla danego przestępstwa: kryterium to uznaje się za spełnione, jeżeli świadek opisuje zdarzenia w sposób odpowiadający temu, jak zdaniem specjalistów pewne przestępstwa są popełnione.

Według Stellera i Koehnkena analiza przy użyciu kryteriów treściowych nie jest wystarczająca, aby sformułować ostateczny wynik co do prawdziwości zarzutów. Domniemana ofiara może z różnych powodów składać zeznanie, które nie spełni większości kryteriów treściowych, spreparowane relacje spełnią zaś niekiedy kilka tych kryteriów. W celu standaryzacji ostatecznej oceny wiarygodności zeznania opracowano Listę kontrolną prawdziwości (Validity Checklist), zawierającą następujące wskazówki:

1. Cechy psychologiczne:
a) niestosowność języka i wiedzy;
b) niestosowność emocji;
c) podatność na sugestię.

2. Cechy wywiadu:
a) zadawanie pytań w sposób sugerujący odpowiedź, naprowadzający na nią lub zmuszający do niej;
b) niedostateczna ogólna jakość wywiadu.

3. Motywacja:
a) wątpliwe motywy złożenia doniesienia;
b) wątpliwy kontekst ujawnienia incydentu czy złożenia doniesienia;
c) nacisk na złożenie fałszywego doniesienia.

4. Pytania badawcze:
a) niezgodność z prawami natury;
b) niezgodność z innymi zeznaniami;
c) niezgodność z innymi dowodami.

4. NAUKOWA ANALIZA TREŚCI - SCIENTIFIC CONTENT ANALYSIS (SCAN)

Hipoteza Udo Undeutscha stała się podstawą teoretyczną techniki nazwanej przez jej twórców Scientific Content Analysis (SCAN)A. Vrij, Detecting lies.. Zgodnie z hipotezą Undeutscha kryteria SCAN będą częściej występowały w zeznaniach szczerych niż w zeznaniach nieszczerych. Zdaniem autorów tej techniki wiarygodność zeznań (i wyjaśnień) złożonych w formie pisemnej będą potwierdzałyA. Sapir, The LSI course on scientific content analysis (SCAN), Phoenix 2000; S. H. Adams, Statement analysis.:

1. Zaprzeczanie oskarżeniom.
2. Omijanie w poszczególnych częściach zeznania imion (używanie zaimków) i unikanie opisywania związków łączących świadka (podejrzanego) z osobami uczestniczącymi w zdarzeniu.
3. Spontaniczne zmiany (poprawki) treści zeznań (wyjaśnień).
4. Przyznawanie się do niepamięci lub braku pewności co do składanych zeznań.
5. Następujące proporcje treściowe: zeznanie składa się w 20% z opisu zdarzeń prowadzących do zdarzenia; w 50% z opisu zdarzeń objętych postępowaniem; a w 30% z opisu tego, co wydarzyło się po zdarzeniu.
6. Ujęcie opisu emocji, których badany doświadczał w trakcie zdarzenia.
7. Umieszczenie również opisu emocji, których doświadczał przed zdarzeniem objętym postępowaniem.
8. Koncentracja na opisach emocji, których świadek doświadczał po zdarzeniu.
9. Dokonanie opisu zdarzeń taką liczbą słów, która jest adekwatna do czasu jego trwania.
10. Przedstawienie zdarzeń w porządku chronologicznym.
11. Pomijanie niektórych fragmentów opisywanych zdarzeń, w szczególności przedstawiających osobę badanego w niekorzystnym świetle.
12. Przedstawianie opisów w pierwszej osobie, przy użyciu czasu przeszłego.
13. Używanie wielu zaimków (ja, on, ona).
14. Język użyty przez świadka jest zróżnicowany – niektóre fragmenty zdarzenia świadek opisuje, używając innego słownictwa.

5. KONTROLA RZETELNOŚCI (REALITY MONITORING) W literaturze polskojęzycznej nazwę techniki zaproponowanej przez M. K. Johnson i C. L. Raye – Reality Monitornig tłumaczy się najczęściej jako „monitorowanie rzeczywistości” (zob. m.in. A. Memon, A. Vrij, R. Bull, Prawo i psychologia; A. Vrij, Wykrywanie kłamstw). Zdaniem autora posłużenie się nazwą polską – „kontrola realności” – pozwala na pełniejsze oddanie istoty tej metody i jej założeń teoretycznych.

W 1981 r. M. K. Johnson i C. L. Raye opublikowały swoje idee i odkrycia dotyczące cech tak zwanych odzyskanych wspomnień. Dowiodły, że wspomnienia realnych doświadczeń są rezultatem procesów percepcyjnych, a co za tym idzie, jest prawdopodobne, że będą one zawierać informacje percepcyjne (szczegóły wizualne, dźwiękowe, smaki i odczucia fizyczne), informacje kontekstualne (szczegóły dotyczące tego, gdzie i kiedy wydarzenie nastąpiło) oraz informacje emocjonalne (szczegóły dotyczące tego, jak ktoś się czuł podczas wydarzenia). Zdaniem autorek prawdziwe wspomnienia są zwykle przejrzyste, wyraźne i żywe (ang. vivid), wspomnienia wydarzeń wymyślonych mają zaś swoje źródło wewnątrz (w umyśle), dlatego jest prawdopodobne, że będą one zawierać operacje poznawcze, takie jak myślenie i rozumowanie. Na tej podstawie autorki sformułowały hipotezę, która stała się fundamentem techniki Reality Monitoring, że kłamcy w mniejszym stopniu posługują się w swoich wypowiedziach informacjami percepcyjnymi, kontekstualnym i emocjonalnymi, a w większym stopniu informacjami poznawczymiA. Vrij, Detecting lies..

Reality Monitoring (kontrola realności) w opracowaniu S. L. Sporera (2006) posługuje się listą 8 kryteriów, przy czym kryteria od 1 do 7 traktowane są jako wskaźniki szczerości i mają występować częściej w wypowiedziach szczerych, a kryterium 8. wskazuje kłamstwo, czyli można oczekiwać jego częstszego spełnienia w wypowiedziach kłamliwych:

1. Przejrzystość: odnosi się do przejrzystości i żywości wypowiedzi, to kryterium jest spełnione, jeśli relacja jest jasna, wyraźna i żywa.
2. Informacje percepcyjne: kryterium pojawia się, gdy w wypowiedzi zawarte są doświadczenia sensoryczne, takie jak dźwięki, zapachy, odczucia fizyczne oraz szczegóły wzrokowe.
3. Informacje dotyczące przestrzeni: występują, jeśli w wypowiedzi zawarte są informacje dotyczące miejsc lub rozmieszczenia ludzi i przedmiotów.
4. Informacje dotyczące czasu: uznawane za spełnione, gdy w wypowiedzi zawarte są informacje dotyczące tego, kiedy doszło do zdarzenia, albo dokładny opis sekwencji wydarzeń.
5. Uczucia: to kryterium występuje, jeśli w wypowiedzi zawarta jest informacja dotycząca tego, jak uczestnik czuł się w trakcie wydarzenia.
6. Możliwość zrekonstruowania historii: pojawia się, jeśli jest możliwe zrekonstruowanie wydarzenia na podstawie danych informacji.
7. Realizm: występuje, jeśli historia jest prawdopodobna, realistyczna i ma sens.
8. Operacje poznawcze: wystąpienie w opisach rozumowania przeprowadzonego przez uczestnika w trakcie trwania zdarzenia (np. „Wydawało mi się, że nie potrafiła prowadzić samochodu”) będzie wskazywało na nieszczerość zeznań.

6. UŻYTECZNOŚĆ KRYTERIÓW TREŚCIOWYCH W PRAKTYCE SĄDOWEJ

Od początku lat osiemdziesiątych prowadzono intensywne badania nad oceną przydatności przedstawionych powyżej technik psychologicznej analizy treściowej zeznań świadków, trafności dokonywanych przy ich użyciu oraz dopuszczalności ich stosowania w diagnozie sądowo-psychologicznej. Szczególną uwagę poświęcono SVA i w okresie ostatnich dwudziestu lat przeprowadzono blisko 40 terenowych i eksperymentalnych badań, zmierzających do ustalenia, czy technika ta jest przydatna dla praktyki sądowej i jaki jest poziom jej trafnościZob. m.in. liczne prace A. Vrija; L. Stroemwall, P. A. Granhag, How to detect Deception.. Zdaniem większości autorów analiza zeznań świadków przy wykorzystaniu Statement Validity Assessment, SCAN i Reality Monitoring w ich obecnej formie nie spełnia wymogów dopuszczalności metody naukowej w postępowaniu sądowym. Konieczne jest prowadzenie dalszych badań i poszukiwanie sposobów na poprawę trafności dokonywanych przy ich użyciu diagnoz.

W literaturze wskazuje się, że założenia teoretyczne analizowanych technik budzą poważne wątpliwości i dotychczas nie zdołano zgromadzić dostatecznych danych empirycznych potwierdzających hipotezę Undeutscha oraz koncepcję Johnson i Raye. Ponadto przeprowadzone dotychczas nad SVA i Reality Monitoring badania dostarczają sprzecznych wyników co do użyteczności poszczególnych kryteriów treściowych – w jednych badaniach te same kryteria są spełniane częściej przez zeznania szczere, w innych przez zeznania nieszczere, a w kolejnych brak jest różnic między nimi. Najważniejszym zarzutem kierowanym wobec technik psychologicznej analizy treściowej jest jednak poprawność uzyskiwanych za ich pomocą wyników – metody te nie mogą być wykorzystywane w postępowaniu sądowym ze względu na stwierdzony  empirycznie współczynnik trafności w przedziale od 65% do 75% (przy współczynniku wynoszącym 50% w drodze losowego wyboru). Oznacza to, że w około 25–30% przypadków rozstrzygnięcia ekspertalne oparte na analizie treściowej są błędne. Warto przy tym podkreślić, że z technik analizy treściowej korzysta się zazwyczaj po to, by ocenić zeznania świadków bądź ofiar; błąd w ocenie wiarygodności zeznań może sprawić, że powstanie dowód z opinii sądowej obciążający osobę niewinną lub przemawiający za uznaniem za niewinnego faktycznego sprawcę przestępstwa.

Tabela 1. Trafność ocen dokonywanych z użyciem SVA i RMZa: A. Vrij, Detecting lies..

Nadto w literaturze wskazuje się brak sformalizowanych reguł decyzyjnych, na podstawie których można byłoby określić, czy zeznanie jest prawdziwe, czy nieA. Vrij, Wykrywanie kłamstw.. Podkreślenia wymaga również to, że rzeczą trudną, a być może nawet niemożliwą, jest określenie wpływu, jaki na zeznania świadka wywierają czynniki zewnętrzne.

7. MASAM - POLSKA METODA ANALIZY ZEZNAŃ ŚWIADKÓW DOROSŁYCH

Rewizja dotychczasowych wyników badań oraz dostępnej literatury skłoniła badaczy z Zakładu Psychologii Klinicznej i Sądowej do podjęcia próby skonstruowania nowej techniki analizy treściowej. Nową metodę – MASAM – oparto na modelu rezultatów zeznań świadków Jana M. Stanika, zakładającym wpływ trzech podstawowych grup  zmiennych na uzyskiwane od świadka i utrwalone w postaci protokołu ślady pamięcioweJ. M. Stanik, Psychologiczna problematyka zeznań świadków, (w:) Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Warszawa, 1986.. Ustalono także odmienną procedurę dokonywania oceny psychologicznych uwarunkowań wiarygodności.

Przeprowadzone w 2009 r. badania pilotażowe, obejmujące analizę trzydziestu zeznań przeprowadzoną przez grupę dwunastu sędziów kompetentnych, potwierdziły istotnie wyższą trafność diagnostyczną nowej techniki od istniejących metod; MASAM uzyskał około 17-procentowy poziom błędów, podczas gdy istniejące, przedstawione powyżej metody dostarczają około trzydziestu pięciu wadliwych diagnoz na sto przeprowadzonych analizB. W. Wojciechowski, MASAM: the more accurate content veracity assessment tool, referat wygłoszony na 20th Conference of the European Association of Psychology and Law, Gotheburg, 2010.. Zastosowanie MASAM pozwala także odróżnić zeznania oparte na osobistych doświadczeniach świadka od relacji zmyślonych lub świadomie zniekształconych. W Instytucie Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach kontynuowane są badania nad technikami analizy treściowej, zmierzające do wypracowania trafnej i rzetelnej metody oceny psychologicznych uwarunkowań wiarygodności zeznań. Wyniki uzyskane w 2011 r., na podstawie ponad 1200 analiz treściowych zeznań świadków dorosłych, również potwierdziły słuszność przyjętych założeń teoretycznych MASAM. Stwierdzono wyjątkowo wysoką, bo wynoszącą niemal 90% trafność ocen zeznań składanych w postępowaniach sądowych, a dokonywanych z zastosowaniem tej technikiB. W. Wojciechowski, Współczesne metody analizy treści zeznań świadków dorosłych jako narzędzie oceny psychologicznych uwarunkowań wiarygodności, referat wygłoszony na XXXIV Zjeździe Naukowym Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Katowice 2011.. Aktualnie realizowane są badania zmierzające do stworzenia spójnego modelu uzyskiwania zeznań (przesłuchiwania), a następnie ich treściowej analizy i psychologicznej oceny.