23 października 2011 r. weszła w życie ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawDz.U. nr 85, poz. 458, dalej: nowela.. Jej art. 1 pkt 1 i 2 zmienia art. 156 i 510 § 2 k.c., zastępując wzmianki o zapisie wzmiankami o zapisie zwykłym; nie zmienia to merytorycznego sensu tych przepisów, skoro pojęcie zapisu w rozumieniu przepisów dotychczasowych odpowiada pojęciu zapisu zwykłego w rozumieniu k.c. zmienionego nowelą. Natomiast art. 1 pkt 3–26 noweli zmienia albo dodaje niektóre przepisy księgi czwartej k.c. (spadki); te modyfikacje dotyczą art. 922 (definicja spadku), 932 i 939 (dziedziczenie ustawowe), 967 (ogólne przepisy o dziedziczeniu testamentowym), 968, 981¹ –981⁶ (zapis), 986, 986¹, 988, 989, 990¹ (wykonawca testamentu), 993, 995, 996, 998, 999¹, 1000, 1003–1007 (zachowek), 1029¹ (stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego), 1033, 1034¹ –1034³ (odpowiedzialność za długi spadkowe) i 1039–1042 (dział spadku). Najważniejszą zmianą wynikającą z noweli jest wprowadzenie instytucji zapisu windykacyjnego. Nowela zmienia też kilka ustaw innych niż k.c. Niniejszy artykuł opisuje kwestie z dziedziny prawa międzyczasowego prywatnego i prawa prywatnego międzynarodowego, pojawiające się na tle zmian księgi czwartej k.c. wprowadzonych nowelą.

KWESTIE MIĘDZYCZASOWE

Nowela zawiera tylko jeden przepis międzyczasowy – art. 8 – który dotyczy wydłużenia przez nowelę terminów przedawnienia przewidzianych w art. 1007 k.c. Powstaje więc pytanie, wedle jakich zasad należy rozstrzygnąć pozostałe kwestie międzyczasowe wywołane wejściem w życie noweli.

Artykuł 3 k.c. stanowi, że ustawa nowa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. W wyroku z 26 stycznia 2006 r., II CK 374/05Biuletyn SN 2006, nr 5. i uchwale z 25 października 2006 r., III CZP 67/06OSNC 2007, nr 6, poz. 89., Sąd Najwyższy zasadnie przyjął, że art. 3 k.c. utracił moc obowiązującą wskutek desuetudo w zakresie, w jakim pozwala na wywodzenie działania wstecz ustawy nowej z jej celu. W zakresie, w jakim przepisy przejściowe ustawy nowej i art. 3 k.c. nie rozstrzygają kwestii międzyczasowych powstałych na tle zmian k.c., należy odwołać się do ogólnych zasad prawa międzyczasowego prywatnego innych niż zasada niedziałania ustawy wstecz, wynikających głównie z ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilnyDz.U. nr 16, poz. 94, dalej: p.w.k.c.. Pogląd o stosowaniu p.w.k.c. do  rozstrzygnięcia takich kwestii wyraził SN w szczególności w wyrokach z: 7 listopada 2008 r., II CSK 293/08OSNC-ZD 2009, nr 3, poz. 70., 25 maja 2007 r., I CSK 84/07OSNC-ZD 2008, nr 2, poz. 35. i 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1157/00LEX nr 80262. oraz uchwałach z 19 maja 2009 r., III CZP 139/08OSNC 2009, nr 11, poz. 144. i 21 listopada 2006 r., III CZP 102/06OSNC 2007, nr 7–8, poz. 104.. Przepisy te są wówczas stosowane na zasadzie analogiiPor. M. Kłoda, Prawo międzyczasowe prywatne. Podstawowe zasady, Warszawa 2007, s. 222–242..

Z brzmienia art. 1 noweli nie wynika, aby wprowadzane tym przepisem zmiany k.c. miały działać wstecz. Takie działanie należy zatem wykluczyć, zgodnie z art. 3 k.c. Poza kwestią uregulowaną w art. 8 noweli przy rozstrzyganiu kwestii międzyczasowych powstałych na tle noweli należy się odwołać do p.w.k.c.

Podstawowe reguły intertemporalne z dziedziny prawa spadkowego wyrażają art. LI–LIII p.w.k.c. Zgodnie z art. LI p.w.k.c. do spraw spadkowych stosuje się co do zasady prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Wyjątek od tej zasady dotyczy zdolności osób, formy i wad oświadczenia woli w zakresie testamentów, ich odwołania i umów o zrzeczenie się dziedziczenia, które to kwestie podlegają zgodnie z art. LII § 1 p.w.k.c. prawu obowiązującemu w chwili złożenia takiego oświadczenia. Nadto umowa zbycia spadku podlega ustawie obowiązującej w chwili jej zawarcia (art. LII § 2 p.w.k.c.). Wreszcie przepisy ustawy nowej o dziale spadku stosuje się także do spadku otwartego przed dniem jej wejścia w życie, chyba że przed tym dniem zawarto umowę o dział spadku albo zakończono odpowiednie postępowanie przed sądem w pierwszej instancji (art. LIII p.w.k.c.).

W pierwszej kolejności należy zidentyfikować przepisy noweli, które dotyczą kwestii nieobjętych zasadą wyrażoną w art. LI p.w.k.c.

Po pierwsze, wynikająca z nowego art. 981¹ § 1 k.c. norma, wedle której zapis windykacyjny wymaga sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego, poddana jest zasadzie z art. LII § 1 p.w.k.c. Zgodnie z tą zasadą normę tę należy stosować do testamentu sporządzonego od dnia wejścia w życie noweli. Jak trafnie zauważa P. RoubierP. Roubier, Le droit transitoire, Paris 2008 (reprint wydania z 1960 r.), s. 309 i 310., mimo że prawa wynikające z czynności na wypadek śmierci nie są nieodwołalnie przyznane, czynność jest dokonana co do formy z chwilą jej sporządzenia zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, czynność zaś nieważna z powodu naruszenia tych przepisów nie staje się, w braku retroakcji ustawy nowej, ważna wskutek późniejszej ich zmiany. Innymi słowy, skutek w postaci ważności albo nieważności czynności na wypadek śmierci co do formy powstaje już z chwilą jej dokonania, gdyż jest ściśle związany ze sposobem, w jaki wtedy zachowuje się osoba dokonująca czynności, a nie ze skutkami materialnoprawnymi tej czynności. Stąd art. 981¹ § 1 k.c. nie może być stosowany do formy testamentu sporządzonego przed wejściem w życie tego przepisu, gdyż nie działa wstecz.

Po drugie, zgodnie z art. 8 noweli, art. 1007 k.c. w brzmieniu nadanym nowelą, który przewiduje pięcioletnie terminy przedawnienia, należy stosować, ilekroć przed dniem wejścia w życie noweli nie upłynął dany termin przedawnienia. O tym, czy termin przedawnienia upłynął przed tym dniem, rozstrzygają przepisy dotychczasowe. Wedle  dotychczasowego brzmienia art. 1007 k.c. przewidziane w nim terminy przedawnienia wynosiły trzy lata. Jeżeli termin przedawnienia ulega w danym przypadku wydłużeniu stosownie do art. 8 noweli, należy oczywiście uwzględnić także jego bieg w okresie przed wejściem w życie noweli.

Po trzecie, dotyczące działu spadku art. 1039–1042 k.c. w brzmieniu nadanym nowelą stosuje się, wedle art. LIII p.w.k.c., ilekroć przed dniem wejścia w życie noweli nie zawarto umowy o dział spadku ani nie zakończono w pierwszej instancji postępowania o dział spadku. Możliwe jest zatem zastosowanie tych przepisów k.c. także do spadków otwartych przed tym dniem. Ponieważ jednak zmiany tych przepisów dokonane nowelą związane są wyłącznie z wprowadzeniem instytucji zapisu windykacyjnego, praktyczne skutki ich zastosowania do spadków otwartych przed tym dniem ograniczą się do rzadkich zapewne przypadków, w których spadek otworzył się pod rządami przepisów przewidujących zapis windykacyjny, jak np. kodeks Napoleona. Oczywiście zakończenie postępowania o dział spadku w pierwszej instancji następuje z chwilą wydania orzeczenia merytorycznego przez sąd orzekający w pierwszej instancji. Jeżeli takie orzeczenie wydano przed chwilą wejścia w życie noweli, uchylenie tego orzeczenia po tej chwili i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania nie powinno uchybiać stosowaniu przepisów dotychczasowych o dziale spadku, skoro już raz nastąpiło zakończenie postępowania w pierwszejinstancjiTak J. Gwiazdomorski, Międzyczasowe prawo prywatne, „Nowe Prawo” 1965, nr 6 i 7–8, s. 769..

Stosownie zaś do art. LI p.w.k.c. stosowanego per analogiam pozostałe przepisy księgi czwartej k.c. w brzmieniu nadanym nowelą stosuje się, jeżeli śmierć spadkodawcy nastąpiła po wejściu w życie noweli. Te pozostałe przepisy to przepisy inne niż część art. 981¹ § 1 obejmująca normę odnoszącą się do formy testamentu, art. 1007 i art. 1039–1042 k.c.

W szczególności zasada stosowania ustawy nowej, ilekroć spadkodawca zmarł pod jej rządami, dotyczy przepisów o zawartości spadku, o tym, kto i w jakich częściach dziedziczy z ustawy, o materialnoprawnych skutkach stwierdzenia praw do spadku, ochronie dziedziczenia, odpowiedzialności za długi spadkowe, stosunkach między współspadkobiercami i zachowkuTak J. Gwiazdomorski, Międzyczasowe, s. 766 i 767; E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 1997, s. 186.. Artykuł 932 § 6 k.c., dodany nowelą, który usuwa wątpliwość istniejącą przed dniem wejścia w życie noweli, nie może być stosowany do spadków otwartych przed tym dniem, skoro nowela nie działa wstecz. Nie wyklucza to oczywiście przyjęcia w drodze wykładni, że także przed tym dniem obowiązywała norma wyrażona w tym przepisie, jednak taka wykładnia nie powinna się odwoływać do noweliPor. M. Kłoda, Prawo międzyczasowe, s. 108 i 109..

Ustawa z dnia śmierci spadkodawcy jest właściwa także dla oceny treści testamentu, choćby został on sporządzony przed wejściem w życie tej ustawyTak J. Gwiazdomorski, Międzyczasowe, s. 767 i 768 i E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, s. 186.. Zastosowanie ustawy nowej, pod której rządami zmarł spadkodawca, do skutków materialnoprawnych testamentu sporządzonego pod rządami ustawy dawnej, nie jest retroaktywne, ponieważ skutki te powstają dopiero w chwili śmierci spadkodawcyPor. definicja retroaktywności w: M. Kłoda, Prawo międzyczasowe, s. 83..

Stąd, jeżeli spadkodawca zmarł w okresie od dnia wejścia w życie noweli, przepisy k.c. zmienione nowelą rozstrzygną, czy sporządzony przez niego testament obejmuje skuteczny zapis windykacyjny albo zapis zwykły, a także dopuszczalność oraz skutki powołania i określenia uprawnień wykonawcy testamentu; będzie tak nawet wtedy, gdy testament sporządzono przed tym dniem. Należy podkreślić, że projekt noweli opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnegohttp://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje-kodyfikacyjne/komisja-kodyfikacyjna-prawa-cywilnego/, odsłona 7 maja 2011 r. zawierał art. 7 w następującym brzmieniu: „Ustawy nie stosuje się do rozporządzeń zawartych w testamencie sporządzonym przed jej wejściem w życie”. Gdyby nowela obejmowała taki przepis, nie stosowałaby się ona do treści ani skutków zapisu ani powołania wykonawcy testamentu, jeżeli testament sporządzono przed jej wejściem w życie. Jednak w braku takiego przepisu kwestie te należy rozstrzygnąć zgodnie z art. LI p.w.k.c.

Zatem ważny jest zapis windykacyjny zawarty w testamencie sporządzonym przed wejściem w życie noweli, o ile testament sporządzono w formie przewidzianej przepisami obowiązującymi w chwili jego sporządzenia (art. LII § 1 p.w.k.c.) – niekoniecznie w formie aktu notarialnego wymaganej przez nowy art. 981¹ § 1 k.c. – a śmierć testatora nastąpiła po wejściu w życie noweli. Inną kwestią jest wykładnia takiego testamentu pozwalająca przyjąć, że zamiarem testatora było uczynienie zapisu windykacyjnego. Kwestię tę należy oczywiście rozstrzygać zgodnie z przepisami k.c. o wykładni testamentu; nowela nie zmieniła tych przepisów. Z drugiej strony należy uwzględniać okoliczności faktyczne istniejące w chwili sporządzenia testamentuTak J. Gwiazdomorski, Międzyczasowe, s. 768., gdyż to one są istotne dla ustalenia woli testatora. Taką okolicznością jest zaś niewątpliwie znaczenie wyrazu „zapis”, jakie istniało w polskim języku prawnym i prawniczym przed wejściem w życie noweli. Wydaje się zatem, że jeżeli testament sporządzono przed wejściem w życie noweli i użyto w nim wyrazu „zapis” albo innego pochodnego (np. „zapisać”), wyraz ten należy rozumieć jako odnoszący się do zapisu zwykłego, wedle terminologii wprowadzonej nowelą, chyba że z pozostałej treści testamentu, okoliczności towarzyszących jego sporządzeniu lub zastosowania art. 961 k.c. wynika co innego.

KWESTIE PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

16 maja 2011 r. weszła w życie ustawa z 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodoweDz.U. nr 80, poz. 432, dalej: p.p.m. z 2011 r., która zastąpiła tak samo zatytułowaną ustawę z 12 listopada 1965 r.Dz.U. nr 46, poz. 290, dalej: p.p.m. z 1965 r. Określa ona prawo właściwe, w szczególności dla stosunków prawa spadkowego i rzeczowego.

Jeżeli prawo obce, wskazane jako właściwe przez p.p.m. z 2011 r., każe stosować do danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje się prawo polskie (art. 5 ust. 1 p.p.m. z 2011 r.). Nie dotyczy to jednak m.in. przypadku, gdy prawo obce zostało wskazane w drodze wyboru prawa (art. 5 ust. 2 pkt 1 p.p.m. z 2011 r.). Instytucję odesłania zwrotnego (przez prawo obce do prawa polskiego) przewidywał też art. 4 § 1 p.p.m. z 1965 r. Nadto art. 4 § 2 p.p.m. z 1965 r. stanowił, że jeżeli obce prawo ojczyste, wskazane jako  właściwe przez tę ustawę, każe stosować do danego stosunku inne prawo obce, stosuje się to inne prawo (odesłanie dalsze).

Zarówno p.p.m. z 2011 r., jak i p.p.m. z 1965 r. przewidują trzy statuty z dziedziny prawa spadkowego, które mogą dotyczyć przepisów k.c. zmienionych nowelą: formy testamentu, ważności czynności (rozrządzeń) na wypadek śmierci (art. 65 p.p.m. z 2011 r. i art. 35 zd. 1 p.p.m. z 1965 r.) i (pozostałych) spraw spadkowych (art. 64 p.p.m. z 2011 r. i art. 34 p.p.m. z 1965 r.).

Prawo właściwe dla formy testamentu określa Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze 5 października 1961 r.Dz.U. z 1969 r. nr 34, poz. 284, dalej: Konwencja. Weszła ona w życie wobec Polski 2 listopada 1969 r.

Zgodnie z art. 1 akapit 1 Konwencji rozporządzenie testamentowe jest ważne pod względem formy, jeżeli jest ona zgodna z prawem wewnętrznym: a) miejsca, w którym spadkodawca dokonał rozporządzenia, b) obowiązującym w państwie, którego obywatelem był spadkodawca bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, c) miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zamieszkania bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, d) miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo e) w odniesieniu do nieruchomości – miejsca ich położenia. Użyte w tym postanowieniu wyrażenie „prawo wewnętrzne” wskazuje, że Konwencja nie dopuszcza odesłania. Jeżeli chociaż jedno z praw wskazanych w tym postanowieniu jest prawem polskim, dla ważności testamentu wystarcza, że został on sporządzony zgodnie z prawem polskim; w takim razie w szczególności dla przyjęcia, że zawarty w testamencie sporządzonym po wejściu w życie noweli zapis windykacyjny jest ważny pod względem formy, wystarcza zachowanie formy aktu notarialnego wymaganej art. 981¹ § 1 k.c. Z drugiej strony, jeżeli chociaż jedno z praw wskazanych w art. 1 akapit 1 Konwencji jest prawem obcym, dla ważności pod względem formy zapisu windykacyjnego wystarcza zachowanie odpowiednich wymogów tego prawa obcego. W szczególności gdy testament obejmujący taki zapis jest sporządzany za granicą, dla ważności tego zapisu wystarcza zachowanie wymogów co do formy prawa miejsca sporządzenia testamentu, choćby pozostałe łączniki, wskazane w art. 1 akapit 1 lit. b–e Konwencji, prowadziły do zastosowania prawa polskiego, wedle którego ten zapis byłby nieważny.

Wedle art. 64 ust. 1 p.p.m. z 2011 r. spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci. W braku takiego wyboru sprawa spadkowa podlega prawu ojczystemu spadkodawcy z chwili jego śmierci (art. 64 ust. 2 p.p.m. z 2011 r.). Natomiast art. 34 p.p.m. z 1965 r. przewidywał w sprawach spadkowych właściwość prawa ojczystego spadkodawcy z chwili jego śmierci, nie dopuszczając wyboru prawa. Z drugiej strony art. 65 p.p.m. z 2011 r. i art. 35 zd. 1 p.p.m. z 1965 r. przewiduje, że o ważności testamentu i innych rozrządzeń (czynności) na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili ich dokonania. Jeżeli prawo obce wskazane na podstawie art. 64 ust. 2 albo art. 65 p.p.m. z 2011 r. przewiduje zastosowanie prawa polskiego, należy stosować prawo polskie.  Ta ostatnia zasada dotyczyła też art. 34 i 35 zd. 1 p.p.m. z 1965 r., przy czym możliwe było także odesłanie dalsze.

Podstawową kwestią, która pojawia się na tle przepisów omawianych w poprzednim akapicie, jest wyznaczenie zakresu normy z art. 65 p.p.m. z 2011 r. albo art. 35 zd. 1 p.p.m. z 1965 r. Nie ulega wątpliwości, że obejmuje ona w szczególności kwestie wad oświadczenia woli dotykających testamentu albo innej czynności na wypadek śmierci, zdolności do dokonania takiej czynności, wykładni postanowień takiej czynności i dopuszczalności dokonania czynności prawnej danego rodzaju (np. czy w ogóle dopuszczalny jest testament)M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2010, s. 302; W. Ludwiczak, Międzynarodowe prawo prywatne, Poznań 1996, s. 285 i 286; M. Sośniak, Z kolizyjnej problematyki spadkobrania testamentowego, „Studia Prawnicze” 1976, nr 1–2, s. 10–25; J. Gołaczyński, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2003, s. 224; K. Bagan-Kurluta, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2002, s. 224 i 225; A. Mączyński, Kolizyjna problematyka czynności prawnych na wypadek śmierci (zagadnienia wybrane), „Krakowskie Studia Prawnicze” 1979, s. 74–76 (trzej ostatni autorzy nie wspominają o wykładni).. Niektórzy autorzy proponują objęcie nią także dopuszczalności treści czynności prawnej, poddając jednak statutowi spadkowemu (art. 34 p.p.m. z 1965 r. i art. 64 p.p.m. z 2011 r.) zapis testamentowy i pozycję wykonawcy testamentuM. Pazdan, Prawo prywatne, s. 298 i 302; J. Gołaczyński, Prawo prywatne, s. 220, 221 i 224; K. Bagan-Kurluta, Prawo prywatne, s. 224 i 225.. Nawet ci autorzy rozumieją więc wąsko „dopuszczalność treści czynności”. Za wąskim ujęciem zakresu normy z art. 65 p.p.m. z 2011 r. (art. 35 zd. 1 p.p.m. z 1965 r.) przemawia też wyjątkowy, w stosunku do poprzedniego artykułu, charakter tego przepisu. Nadto szersze jej ujęcie prowadziłoby do komplikacji, uzależniając wywołanie skutku przez rozrządzenie testamentowe od kumulatywnego zastosowania statutu czynności prawnej mortis causa, który rozstrzygałby, czy rozrządzenie to jest ważne (np. z uwagi na uzależnienie od warunku), i statutu spadkowego, który rozstrzygałby o skutkach tego rozrządzenia (np. czy warunkowe rozrządzenie jest skuteczne). Dlatego proponuję, aby statutowi czynności prawnej na wypadek śmierci poddać tylko dopuszczalność rozrządzenia danego rodzaju, np. to, czy w ogóle dopuszczalny jest zapis lub powołanie wykonawcy testamentu. Natomiast pozostałe kwestie dotyczące treści danego rozrządzenia, w tym dopuszczalność zastrzeżenia warunku lub terminu, regulowałby statut spadkowy.

Stąd prawo polskie rozstrzygnie o tym, czy w ogóle dopuszczalny jest zapis lub powołanie wykonawcy testamentu, jeżeli jest właściwe wedle art. 65 p.p.m. z 2011 r. albo art. 35 zd. 1 p.p.m. z 1965 r. Natomiast przepisy księgi czwartej k.c. w brzmieniu nadanym nowelą, inne niż dotyczące tego zagadnienia i formy testamentu, znajdą zastosowanie, jeżeli prawo polskie jest właściwe wedle art. 64 p.p.m. z 2011 r. albo art. 34 p.p.m. z 1965 r.; w szczególności dotyczy to przepisów rozstrzygających o tym, czy dany zapis jest zapisem zwykłym, czy windykacyjnym.

Wydaje się, że art. 64 p.p.m. z 2011 r. stosuje się, ilekroć spadkodawca zmarł w okresie od dnia 16 maja 2011 r. (analogia z art. LI p.w.k.c.), art. 65 p.p.m. z 2011 r. stosuje się zaś do czynności dokonanych od tego dnia (analogia z art. LII § 1 p.w.k.c.)Por. M. Kłoda, Zagadnienia międzyczasowe nowego prawa prywatnego międzynarodowego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2011, nr 2, pkt 14..

Wedle dominującego poglądu zapis windykacyjny wywołuje bezpośredni skutek rzeczowy w postaci przejścia przedmiotu zapisu na zapisobiercę bez konieczności zawarcia umowy o przeniesieniu tego przedmiotu, jeżeli taki skutek przewiduje nie tylko prawo właściwe dla dziedziczenia, ale też prawo właściwe dla zapisanego prawa (statut rzeczowy) z chwili śmiercispadkodawcyM. Pazdan, Prawo prywatne, s. 298 i tenże, Kolizyjnoprawna problematyka nabycia spadku, „Studia Cywilistyczne” 1974, s. 171; J. Gołaczyński, Prawo prywatne, s. 220 i 221; J. Kawecka-Pysz, Kolizyjnoprawne aspekty nabywania nieruchomości położonych w Polsce przez cudzoziemców, „Rejent” 1999, z. 2, s. 114.. Nieco upraszczając sprawę, co do zasady, statutem rzeczowym będzie prawo państwa, w którym dana rzecz jest położona (art. 41 p.p.m. z 2011 r., z uwzględnieniem art. 42–47 tej ustawy, albo art. 24 p.p.m. z 1965 r.).

Jeżeli zatem przedmiot zapisu windykacyjnego podlegającego prawu obcemu w myśl art. 64 p.p.m. z 2011 r. albo art. 34 p.p.m. z 1965 r. jest położony w Polsce, co do zasady, to prawo polskie rozstrzygnie, czy zapis ten wywoła bezpośredni skutek rzeczowy przewidziany tym prawem obcym, zgodnie z następującymi zasadami. Zgodnie z art. 981¹ § 1 k.c. taki skutek będzie dopuszczalny, jeżeli spadkodawca zmarł po wejściu w życie noweli. Nadto art. 981¹ § 2 k.c. rozstrzygnie, czy skutek taki nastąpi z uwagi na charakter przedmiotu zapisu windykacyjnego, art. 981² k.c. rozstrzygnie zaś tę kwestię z uwagi na to, czy ten przedmiot należy do spadkodawcy albo czy spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. To prawo obce właściwe dla dziedziczenia rozstrzygnie, czy zapis można uczynić z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Jednak z art. 981³ § 1 k.c. wydaje się wynikać niedopuszczalność wywołania przez zapis windykacyjny bezpośredniego skutku rzeczowego uzależnionego od warunku lub terminu. Ten ostatni przepis zapobiegnie więc bezpośredniemu skutkowi rzeczowemu zapisu windykacyjnego, jeżeli zgodnie z prawem obcym stosującym się do tego zapisu:

1. przejście na zapisobiercę przedmiotu tego zapisu ma nastąpić po chwili śmierci spadkodawcy, w razie ziszczenia się warunku albo nadejścia terminu, lub
2. zapisobierca ma, po tej chwili, utracić ten przedmiot. W takim razie zapis ten wywoła tylko skutki obligacyjne.