ABSTRAKT

Prezentowany przegląd orzecznictwa stanowi omówienie najistotniejszych wyroków i decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanych w okresie od kwietnia do czerwca 2024 r. dotyczących: obowiązku przestrzegania praw człowieka, prawa do życia,  prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawa do rzetelnego procesu sądowego, prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności wypowiedzi, zakazu dyskryminacji, skarg indywidualnych.

I.  Obowiązek przestrzegania praw człowieka (art. 1) 

Rozszerzenie jurysdykcji eksterytorialnej  państw Konwencji na podstawie kryterium „wpływu na wynikające z Konwencji interesy skarżących” w dziedzinie zmiany klimatu – niezależnie od tego, czy odnosi się do przestrzeni prawnej Konwencji czy pozostaje poza nią –  prowadziłoby do  niemożliwego do zaakceptowania poziomu niepewności po stronie państw w kwestii ich odpowiedzialności. W przypadku podstawowej działalności ludzkiej lub braków w zwalczaniu potencjalnych negatywnych szkodliwych skutków zmiany klimatu prowadziłoby to do przyjęcia jurysdykcji eksterytorialnej państwa  w związku z  interesami osób znajdujących się poza jego terytorium i niepowiązanych w żaden konkretny sposób z danym państwem. Przyjęcie takiego argumentu oznaczałoby nieograniczone rozciągnięcie jurysdykcji eksterytorialnej  na podstawie Konwencji i odpowiedzialności na jej podstawie  praktycznie na cały świat.  To z kolei przekształciłoby Konwencję w traktat globalny odnoszący się do sfery zmiany klimatu.

Decyzja o odrzuceniu skargi Duarte Agostinho i inni v. Portugalia i 32 inne państwa, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 39371/20, par. 208 – dot. terytorialnej jurysdykcji Portugalii w związku ze skargą grupy młodych Portugalczyków w sprawie szkód wywołanych zmianą klimatu; braku jurysdykcji eksterytorialnej pozostałych państw.

Koncepcję jurysdykcji dla celów art. 1 Konwencji odzwierciedla znaczenie tego terminu w prawie międzynarodowym publicznym, inne dokumenty prawa międzynarodowego mogą obejmować jednak inny zakres ochrony niż wynikający z Konwencji. Przy wykonywaniu obowiązku na podstawie art. 19 Konwencji Trybunał nie jest związany interpretacją podobnych dokumentów przez inne ciała międzynarodowe, ze względu na  możliwe różnice treści przepisów zawartych w innych dokumentach międzynarodowych albo możliwe różnice między rolą Trybunału oraz podobnych ciał.

Decyzja o odrzuceniu skargi Duarte Agostinho i inni v. Portugalia, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 39371/20, par. 209.

II.  Prawo do życia (art. 2)

Skargi dotyczące zaniedbań państwa w przeciwdziałaniu zmianom klimatu należą do kategorii spraw dotyczących działalności z natury mogącej zagrażać życiu jednostki. Możliwości stosowania art. 2 nie można jednak oceniać in abstracto jako instrumentu ochrony ludności przed możliwymi szkodami środowiskowymi wynikającymi ze zmian klimatu. Art. 2 może wchodzić w grę w przypadku skarg na działania lub bezczynność państwa w kontekście zmian klimatu, jeśli istnieje „rzeczywiste i bezpośrednie” zagrożenie dla życia, które w kontekście zmian klimatu należy rozumieć jako poważne zagrożenie nieuchronnymi i nieodwracalnymi negatywnymi skutkami zmian klimatu, których występowanie najprawdopodobniej będzie coraz częstsze i z coraz poważniejszymi skutkami. W związku z tym test w tym zakresie musi polegać na ocenie, czy istniało poważne, rzeczywiste i możliwe do ustalenia zagrożenie życia. Oznacza to również, iż art. 2 będzie wchodzić w grę w razie poważnego ryzyka znacznego skrócenia oczekiwanej długości życia z powodu zmian klimatu.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 509, 511 – dot. niespełnienia przez państwo obowiązku walki ze zmianą klimatu.

III.  Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Zasada pewności prawnej może zostać naruszona w sytuacji, gdy sądy krajowe stosują w swoim orzecznictwie wyjątki sprzeczne z brzmieniem obowiązujących przepisów ustawowych lub przyjmują rozszerzającą wykładnię negującą gwarancje proceduralne przyznane przez prawo mające w szczególności chronić członków władzy sądowniczej przed ingerencją władzy wykonawczej.

Wyrok Aydin Sefa Akay v. Turcja, 23.04.2024 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 59/17, par. 115 - dot. tymczasowego aresztowania sędziego służącego w mechanizmie sędziowskim ONZ i z tego powodu posiadającego immunitet dyplomatyczny.

III.I.  Ust. 1 lit. f

Pierwsza część art. 5 ust. 1 lit. f (zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa) zezwala  na pozbawienie wolności osoby ubiegającej się o azyl lub innego imigranta do czasu wyrażenia przez państwo zgody  na takie wkroczenie. Do tego czasu  każde wkroczenie jest „nielegalne”, a pozbawienie wolności osoby, która chce wkroczyć, a potrzebuje na to zgody, ale jej jeszcze nie posiada, może być uznane za dokonane w celu  „zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu”.  Rozstrzygające jest ustalenie, czy doszło do wkroczenia legalnego, czy faktycznego.  Istnieje więc możliwość, że chociaż występujący o azyl lub inny imigrant znajduje się niezaprzeczalnie fizycznie na terytorium państwa, nie posiada jednak jego zgody na wkroczenie zgodnie z prawem. W takim przypadku może zostać pozbawiony wolności z powołaniem się na art. 5 ust. 1 lit. f. Zakres stosowania tego przepisu nie jest ściśle ograniczony do procedury granicznej. Moment, od którego część pierwsza art. 5 ust. 1 lit. f przestaje mieć zastosowanie,  zależy w dużym stopniu od prawa krajowego. Jego interpretacja, w razie potrzeby zgodnie z prawem UE, należy w pierwszej kolejności do władz krajowych. Dotyczy to również interpretacji odnoszących się do transpozycji do prawa krajowego prawa UE.

Wyrok M.B.v. Holandia, 23.04.2024 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 71008/16, par. 64 – dot. decyzji o umieszczeniu skarżącego w areszcie imigracyjnym z uzasadnieniem zagrożenia dla porządku publicznego.

Chociaż upływ czasu nie ma rozstrzygającego znaczenia przy ocenie, czy pozbawienie wolności objęte jest stosowaniem pierwszej części art. 5 ust. 1 lit. f, pozostaje ważny dla ustalenia istnienia wystarczająco bliskiego związku miedzy aresztem imigracyjnym i nielegalnym wkroczeniem na terytorium państwa. Jeśli po upływie dłuższego czasu skarżący jest nadal fizycznie obecny na terytorium państwa, ścisłej kontroli wymaga spełnienie wymagania bliskiego związku  między aresztem imigracyjnym i zapobieżeniem nielegalnemu wkroczeniu. 

Wyrok M.B. v. Holandia, 23.04.2024 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 71008/16, par. 74.

IV.  Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

Przy stosowaniu regulacji proceduralnych sądy krajowe muszą unikać nadmiernego formalizmu, który może  uniemożliwić zapewnienie praktycznego i skutecznego prawa dostępu do sądu na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji. Prawo to ulega naruszeniu, gdy regulacje proceduralne przestają służyć celom pewności prawnej i właściwego wymiaru sprawiedliwości, stając się rodzajem bariery uniemożliwiającej stronie doprowadzenie do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez właściwy sąd.  Sądy powinny unikać nadmiernego  formalizmu, biorąc pod uwagę praktyczne przeszkody, na jakie skarżący mogą być narażeni w związku z korzystaniem z nowych technologii.

W kontekście rozwoju digitalizacji wymiaru sprawiedliwości w państwach Konwencji Trybunał odnotował poglądy wyrażone przez TSUE na temat posługiwania się technologiami cyfrowymi w wymiarze sprawiedliwości. TSUE uznał, że nowe technologie powinny być używane jako instrument poprawy skutecznego i praktycznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości i wymagana jest kontrola sądowa ich implementacji dla zabezpieczenia praw proceduralnych stron.

Wyrok Patricolo i inni v. Włochy, 23.05.2024 r., Izba (Sekcja I), skargi nr 37943/17, 54009/18 i 20655/19, par. 94 – dot. zbyt rygorystycznych warunków formalnych składania dokumentów w drodze elektronicznej.

IV.I.  Ust. 2 (domniemanie niewinności)

W kontekście procesu karnego domniemanie niewinności działa jako gwarancja proceduralna  nakładająca wymagania  dotyczące m.in. ciężaru dowodu; domniemań faktycznych i prawnych,  wolności od samooskarżenia; rozgłosu medialnego przed procesem, rozpowszechniania informacji przed rozprawą, oraz przedwcześnie wyrażanego przez sąd orzekający albo innych funkcjonariuszy publicznych przekonania o winie oskarżonego. Z potrzeby zapewnienia, aby prawo zagwarantowane przez art. 6 ust. 2 było praktyczne i skuteczne, Trybunał stopniowo rozwinął „drugi aspekt” domniemania niewinności, który pojawia się wraz  z zakończeniem postępowania karnego w drodze uniewinnienia albo umorzenia postępowania karnego. 

Wyrok Nealon and Hallam v. Wielka Brytania, 11.06.2024 r., Wielka Izba, skargi nr  32483/19 i 35049/19, par. 101 – 102 – dot. odmowy odszkodowania za pomyłkę sądową z powodu niespełnienia nowego warunku ustawowego.

Niezależnie od charakteru sprawy,  głównym celem domniemania niewinności w jego drugim aspekcie jest ochrona jednostek, które zostały uniewinnione od zarzutów karnych albo wobec których postępowanie karne zostało umorzone, przed traktowaniem przez funkcjonariuszy publicznych i władze jako w ich przekonaniu osoby faktycznie winne zarzuconych przestępstw. Osoby te są w oczach prawa niewinne i muszą być  w taki sposób traktowane. Domniemanie niewinności pozostaje więc w mocy również po zakończeniu postępowania karnego, co oznacza konieczność poszanowania niewinności danej osoby w odniesieniu do każdego zarzutu, którego zasadność nie została udowodniona.  Służy ono również ochronie jej dobrego imienia oraz sposobowi, w jaki powinna być publicznie postrzegana. 

Wyrok Nealon and Hallam v. Wielka Brytania, 11.06.2024 r., Wielka Izba, skargi nr  32483/19 i 35049/19), par. 108 – 109.

Trybunał zgodził się, że oczyszczający skutek wyroku uniewinniającego znajduje odzwierciedlenie w samej Konwencji.  Prawomocne uniewinnienie oznacza, że oskarżony nie może być oskarżony, sądzony ani skazany ponownie za to samo przestępstwo, umorzenie nie musi jednak uniemożliwiać ponownego wszczęcia postępowania. Decyzje władz w sprawie roszczeń byłego oskarżonego uniewinnionego o odszkodowanie albo o zwrot kosztów obrony nie posiadają – w ocenie Trybunału – cech  uzasadniających wyższy poziom ochrony domniemania niewinności na podstawie art. 6 ust. 2 Konwencji niż w przypadku osoby, wobec której postępowanie karne zostało umorzone. W rezultacie utrzymywanie tego – akceptowanego dotychczas w orzecznictwie – zróżnicowania nie jest już ani konieczne ani pożądane.

Wyrok Nealon and Hallam v. Wielka Brytania, 11.06.2024 r., Wielka Izba, skargi nr  32483/19 i 35049/19, par. 166.

Niezależnie od tego, czy sprawa  karna zakończyła się uniewinnieniem czy umorzeniem, decyzje i uzasadnienia sądów lub innych organów w prowadzonych następnie postępowaniach powiązanych z wcześniejszą sprawą będą oznaczały naruszenie art. 6 ust. 2 Konwencji w jego drugim aspekcie, jeśli  będą oznaczały przypisanie osobie wchodzącej w grę odpowiedzialności karnej, a więc wyrażenie przekonania o jej winie naruszenia normy wiążącej się z odpowiedzialnością karną, sugerujące, że postępowanie karne  powinno zakończyć się w inny sposób.

Wyrok Nealon and Hallam v. Wielka Brytania, 11.06.2024 r., Wielka Izba, skargi nr  32483/19 i 35049/19, par. 168.

Ochrony, jaką zapewnia art. 6 ust. 2  w jego drugim aspekcie, nie można interpretować w sposób uniemożliwiający sądom w toczącym się następnie postępowaniu – w którym realizują funkcję inną niż sędziego karnego – orzekanie co do faktów, które były już rozpatrywane we wcześniejszym postępowaniu karnym, pod warunkiem, że czynią to w sposób nieprzypisujący danej osobie odpowiedzialności karnej.  

Wyrok Nealon and Hallam v. Wielka Brytania, 11.06.2024 r., Wielka Izba, skargi nr  32483/19 i 35049/19, par. 169.

V.  Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

Trybunał może zajmować się problemami wynikającymi ze zmian klimatu jedynie w granicach realizacji uprawnień wynikających z art. 19 Konwencji polegających na zapewnieniu przestrzegania zobowiązań państw Konwencji i Protokołów do niej. W tym zakresie Trybunał jest i musi pozostać świadomy faktu, iż środki mające służyć zwalczaniu zmiany klimatu oraz  ich negatywnych skutków wymagają działań legislacyjnych w sferze kształtowania ram polityki oraz regulacji w rozmaitych dziedzinach.  W demokracji, która jest fundamentalną cechą europejskiego porządku publicznego wyrażoną w preambule Konwencji w połączeniu z zasadami subsydiarności i  dzielonej odpowiedzialności, działania takie z konieczności podejmowane są w demokratycznym  procesie podejmowania decyzji.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 410–411.

Nawet, jeśli w dłuższej perspektywie zmiany klimatu stwarzają egzystencjalne zagrożenia dla całej ludzkości, nie zmienia to faktu, że w perspektywie krótkoterminowej konieczność przeciwdziałania zmianom klimatu wiąże się z różnymi konfliktami, do których wyważenia należy dążyć w demokratycznych procesach decyzyjnych, uzupełnionych kontrolą sądową sprawowaną przez sądy krajowe i Trybunał.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 421.

Art. 8 może wchodzić w grę z powodu niekorzystnych skutków dla zdrowia jednostek oraz ich dobrostanu i jakości życia nie tylko z powodu rzeczywistych niekorzystnych skutków zmiany klimatu, ale także wystarczająco poważnego ryzyka ich wystąpienia. Może on mieć zastosowanie w sprawach dotyczących środowiska, niezależnie od tego, czy zanieczyszczenie zostało bezpośrednio spowodowane przez państwo, czy też jego odpowiedzialność wynikała z braku odpowiednich regulacji adresowanych do przedsiębiorstw prywatnych.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 435.

Każde państwo we własnym zakresie odpowiada  za przeciwdziałanie zmianom klimatu, a podejmowane przez nie działania są zależne od możliwości państwa. Państwo nie może uchylać się od odpowiedzialności przez  wskazanie na odpowiedzialność innych państw. 

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 442.

Naruszenie praw wynikających z Konwencji w rezultacie wyrządzenia szkód wynikających z emisji gazów cieplarnianych na świecie oraz działań i zaniechań państw w zwalczaniu negatywnych skutków zmian klimatu może pociągać za sobą odrębną odpowiedzialność każdego z państw Konwencji pod warunkiem, że posiada ono jurysdykcję w rozumieniu art. 1 Konwencji. W sprawach związanych ze zmianami klimatu obowiązki każdego państwa ograniczają się do jego własnej jurysdykcji terytorialnej.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 443.

Żaden artykuł Konwencji nie zapewnia ogólnej ochrony środowiska jako takiego. Oznacza to, że lepiej służą takiej ochronie inne instrumenty międzynarodowe i ustawodawstwo krajowe.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 445.

Trybunał musi pamiętać o swojej roli subsydiarnej i potrzebie przyznania państwom Konwencji marginesu swobody we wdrażaniu polityk i środków mających przeciwdziałać  zmianom klimatu, a także o potrzebie odpowiedniego poszanowania obowiązujących zasad konstytucyjnych w danym państwie, w tym odnoszących się do podziału władz.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 457.

Art. 8 należy postrzegać jako obejmujący prawo jednostek do skutecznej ochrony przez władze państwowe przed poważnymi negatywnymi skutkami zmian klimatu dla życia, zdrowia, dobrobytu i jakości życia.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 519.

Przyjęcie, że państwa muszą korzystać z pewnej swobody w tej dziedzinie, wymaga rozróżnienia  jej zakresu w odniesieniu  do – z jednej strony –  zaangażowania państwa w walkę ze zmianami klimatu i ich negatywnymi skutkami oraz ustalenia celów w tym zakresie, a z drugiej – do wyboru środków służących ich osiągnięciu.

W odniesieniu do pierwszego aspektu, charakter i waga zagrożenia oraz ogólna zgoda co do wyzwań związanych z realizacją nadrzędnego celu polegającego na skutecznej ochronie klimatu przez redukcję emisji gazów cieplarnianych zgodnie z przyjętymi zobowiązaniami  państw Konwencji do osiągnięcia neutralności węglowej, wymagają zawężenia swobody państw. Szeroką swobodę należy natomiast przyznać państwom w sferze wyborów środków, w tym wyborów operacyjnych i polityk przyjmowanych dla osiągnięcia celów i zobowiązań międzynarodowych z uwzględnieniem ich priorytetów i zasobów.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 543.

Biorąc pod uwagę  podejście przyjęte w sprawach dotyczących ochrony środowiska oraz szczególne cechy i złożoność kwestii dotyczących zmian klimatu, należy wskazać następujące rodzaje zabezpieczeń proceduralnych w procesach decyzyjnych państwa w sprawach dotyczących zmian klimatu:

1. Informacje w posiadaniu władz publicznych mające znaczenie przy przyjmowaniu i wdrażaniu odpowiednich regulacji i środków przeciwdziałania zmianom klimatycznym muszą  być ogólnie dostępne, a szczególnie  dla osób, które mogą być dotknięte konkretnymi regulacjami i środkami lub ich brakiem. W związku z tym muszą być dostępne zabezpieczenia proceduralne mające zapewnić dostęp do rezultatów odpowiednich badań, umożliwiający ocenę grożącego ryzyka.
2. Muszą być dostępne procedury umożliwiające uwzględnienie w procesie decyzyjnym w szczególności interesów osób dotkniętych lub zagrożonych skutkami regulacji oraz podjętych środków lub ich braku.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 554.

Od instytucji edukacyjnych oczekuje się podejmowania właściwych środków dla zapobiegania użyciu niebezpiecznych przedmiotów przez uczniów w pomieszczeniach szkoły lub pod jej opieką. 

Wyrok Biba v. Albania, 7.05.2024 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 24228/18, par. 72 – dot. oddalenia pozwu o odszkodowanie za poważne obrażenia doznane przez syna skarżącego w rezultacie ataku przez innego ucznia przez strzał z procy

w prywatnej szkole w trakcie przerwy między lekcjami. 

Nawet jeśli nie można oczekiwać od personelu nauczycielskiego zapewnienia ciągłego nadzoru nad każdym uczniem, aby móc natychmiast reagować na każde nieprzewidziane zachowanie, władze szkolne są odpowiedzialne za dyscyplinę szkolną, w tym między uczniami, przez cały czas pobytu uczniów w szkole lub nawet poza nią pod opieką szkoły. Gdyby było inaczej, ochrona nieletnich w godzinach zajęć szkolnych nie byłaby zapewniona, bowiem żadna władza nie byłaby odpowiedzialna za ich bezpieczeństwo podczas przerw.

Wyrok Biba v. Albania, 7.05.2024 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 24228/18, par. 73.

W sytuacji, gdy kwestia medycznej pomocy w śmierci (PAD –  Physician aid-in-dying) jest nadal rodzi wyjątkowo drażliwe kwestie moralne i etyczne a opinie w tej dziedzinie w krajach demokratycznych głęboko różnią się, państwa muszą w niej korzystać ze znacznej swobody. Na tle art. 8 rozciąga się ona na ich decyzję o interwencji oraz – po jej podjęciu – na regulacje prawne przyjęte dla zachowania równowagi konkurujących interesów.  Swoboda ta, chociaż  znaczna, nie jest jednak nieograniczona i pozostaje pod kontrolą Trybunału.

Wyrok Dániel Karsai v. Węgry, 13.06.2024 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 32312/23, par. 144 – dot. uniemożliwienia śmiertelnie choremu pacjentowi skorzystania z medycznej pomocy w śmierci z powodu istnienia ogólnego zakazu.

VI.  Wolność wypowiedzi (art. 10)

Korzystanie z wolności słowa nie jest możliwe bez możliwości dokładnego i kompleksowego przekazywania informacji. Wykonywanie fotografii i kopii dokumentów archiwalnych umożliwia historykom i badaczom uchwycenie dokładnych i niezmienionych obrazów oryginalnych dokumentów. Ułatwia to dokładniejsze i wierniejsze rozpowszechnianie zapisów historycznych, które są niezbędne do pracy naukowej i świadomej debaty publicznej. Uprawnienie to odpowiada również prawu społeczeństwa do otrzymywania informacji, rozszerzając zasięg dostępu do dokumentów historycznych poza fizycznymi granicami  archiwów.

Wyrok Suprun v. Rosja, 1.06.2024 r., Izba (Sekcja III), skargi nr 58029/12, 29440/19  i inne, par. 90 – dot. ograniczenia dostępu do archiwów represji z okresu Związku Sowieckiego.

VII.  Zakaz dyskryminacji (art. 14)

Odpowiedzialność władz na podstawie art. 14 za zapewnienie poszanowania bez dyskryminacji fundamentalnej wartości może również wchodzić w grę, kiedy możliwe postawy rasistowskie wynikające ze stygmatyzacji określonej osoby wchodzą w grę w kontekście art. 8.  Tym bardziej, gdy postawy takie zajmują nie osoby prywatne, ale funkcjonariusze państwa.

Wyrok Zăicescu i Fălticineanu v. Rumunia, 23.04.2024 r., Izba (Sekcja IV), skarga 42917/16, par. 142 – dot. uniewinnienia dwóch wysokich oficerów wojska, którzy zostali wcześniej skazani za zbrodnie związane z Holokaustem w drodze nadzwyczajnej apelacji ukrytej przed ofiarami Holokaustu i opinią publiczną.

VIII.  Skargi indywidualne (art. 34) 

VIII.I.  Status pokrzywdzonego – jednostki

Przy stosowaniu art. 6 w kontekście środowiskowym kwestia statusu  pokrzywdzonego  musi być interpretowana w sposób ewolucyjny w świetle warunków panujących we współczesnym społeczeństwie, a  jakakolwiek nadmiernie formalistyczna interpretacja tego pojęcia sprawiłaby, że ochrona praw zagwarantowanych w Konwencji byłaby nieskuteczna i iluzoryczna.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 482.

Orzecznictwo Trybunału dotyczące statusu ofiary opiera się na istnieniu bezpośredniego wpływu kwestionowanego działania lub zaniechania na skarżącego lub realnego ryzyka jego wystąpienia. Jednakże w kontekście zmian klimatycznych każdy może być, w taki czy inny sposób i w jakimś stopniu bezpośrednio dotknięty lub realnie zagrożony bezpośrednio  niekorzystnymi skutkami zmian klimatycznych. W rezultacie potencjalnie ogromna liczba osób mogłaby na tej podstawie ubiegać się o status pokrzywdzonego na podstawie Konwencji. W przypadku środków ogólnych w sprawach dotyczących zmian klimatu klasa osób mogących ubiegać się o status pokrzywdzonego może być bardzo szeroka, jednak  akceptacji statusu pokrzywdzonego w tych sprawach bez wystarczającego i szczegółowego uzasadnienia  nie dałoby się pogodzić z  zakazem actio popularis w mechaniźmie Konwencji i skutecznym funkcjonowaniem prawa do skargi indywidualnej.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 483.

Ze względu na szczególne cechy zmian klimatycznych przy określaniu kryteriów statusu pokrzywdzonego – który opiera się na istnieniu rzeczywistego ryzyka „bezpośredniego wpływu” na skarżącego – Trybunał będzie opierał się na kryteriach takich, jak stopień i dotkliwość ryzyka indywidualnych negatywnych skutków zmian klimatycznych dla konkretnych osób, biorąc pod uwagę w każdym przypadku pilność potrzeby ich ochrony.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 486.

Ubieganie się o status pokrzywdzonego na podstawie art. 34 Konwencji w kontekście skarg dotyczących szkody lub ryzyka szkody wynikającej z domniemanych zaniedbań ze strony państwa w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym wymaga od skarżącego wykazania, że kwestionowane zaniedbania dotknęły go osobiście i bezpośrednio. Trybunał musi ustalić następujące okoliczności:

1. skarżący musi być w znacznym stopniu narażony na niekorzystne skutki zmian klimatycznych, tj. poziom i dotkliwość (jego ryzyko) niekorzystnych skutków działania lub zaniechania władz, które dotknęły skarżącego; oraz
2. musi istnieć pilna potrzeba zapewnienia indywidualnej ochrony skarżącego w sytuacji braku lub nieadekwatności jakichkolwiek uzasadnionych środków mających prowadzić do  ograniczenia szkody.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 487.

VIII.II.  Status pokrzywdzonego – Stowarzyszenia

Aby można było uznać, iż stowarzyszenie posiada locus standi do wniesienia skargi na podstawie art. 34 Konwencji ze względu na zarzut niepodjęcia przez państwo Konwencji odpowiednich środków ochrony jednostek przed negatywnymi skutkami zmiany klimatu na życie ludzkie i zdrowie, musi ono: (a) zostać zgodnie z prawem zarejestrowane w danym państwie lub mieć uprawnienie do działania w nim;  (b) potrafić wykazać, że realizuje w ten sposób konkretny cel zgodny z jego celami statutowymi obrony praw człowieka jego członków lub innych pokrzywdzonych  w danym państwie, ograniczając się lub nie do działań zbiorowych  wobec zagrożeń związanych ze zmianą klimatu; oraz (c) potrafić wykazać, że można uznać je za rzeczywiście reprezentatywne i zdolne do działania w imieniu członków lub innych pokrzywdzonych w danym państwie, których życie, zdrowie lub dobrobyt, chronione przez Konwencję jest zagrożone w rezultacie zmiany klimatu.

Wyrok Verein Klimaseniorinnen Schweiz i inni v. Szwajcaria, 9.04.2024 r., Wielka Izba, skarga nr 53600/20, par. 500.