W środę 27 maja 2015 r. w Sali Lustrzanej Pałacu Staszica, gmachu Polskiej Akademii Nauk, odbyła się konferencja naukowa przedstawicieli zawodów prawniczych. Jej tematem była głośna i wielokrotnie już komentowana tzw. wielka nowelizacja Kodeksu postępowania karnego, która już wkrótce – bo od 1 lipca – będzie spędzała sen z powiek praktykom wymiaru sprawiedliwości. W przededniu zakończenia vacatio legis nowelizacji Towarzystwo Inicjatyw Prawnych i Kryminalistycznych Paragraf 22, we współpracy z Samorządem Doktorantów Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz Kołem Naukowym Nauk Sądowych Aplikantów KSSiP, zaprosiło do dyskusji nad kontradyktoryjnością procesu karnego przedstawicieli sądownictwa, prokuratury, adwokatury oraz radców prawnych.

Po przywitaniu uczestników konferencji przez apl. prok. Jędrzeja Kupczyńskiego oraz apl. adw. Piotra Modzelewskiego apl. prok. Jakub Kłosiński przedstawił krótką prezentację Organizatora.

Towarzystwo Inicjatyw Prawnych i Kryminalistycznych Paragraf 22 to stowarzyszenie powstałe na przełomie 2014/2015 roku. Jego członkowie – w przeważającej mierze absolwenci studiów prawniczych – stawiają sobie za cel popularyzację wiedzy o prawie i naukach pokrewnych, zarówno wśród osób związanych z zawodami prawniczymi, jak i tylko zainteresowanych tą problematyką.

Merytoryczną część konferencji rozpoczęło wystąpienie apl. adw. Piotra Modzelewskiego, w którym omówił on najważniejsze zmiany legislacyjne, mające zmierzać do zmiany charakteru procesu karnego. Otworzył tym samym panel I konferencji – Zwiększona kontradyktoryjność – i oddał głos przedstawicielowi adwokatury adw. Krzysztofowi Stępińskiemu (Izba Adwokacka w Warszawie) oraz prokuratorowi Prokuratury Okręgowej w Warszawie, Jakubowi Romelczykowi.

Adwokat Krzysztof Stępiński wskazywał problemy organizacyjne, jakie wiążą się z wprowadzonymi, obszernymi zmianami. Jego zdaniem nie tylko prokuratura, o czym wielokrotnie mówiono w toku dyskusji nad zakresem nowelizacji, ale także adwokatura nie jest zdolna do udźwignięcia tak znacznej odpowiedzialności za proces karny. Wskazywał dalej, że problemy organizacyjne, ale także ewentualny brak merytorycznego przygotowania do poszczególnych rozpraw, mogą zagrażać dobru wymiaru sprawiedliwości. Swoje uwagi adw. K. Stępiński skonkludował twierdzeniem, że łatwo jest zmienić prawo, ale dużo trudniej zmienić nastawienie uczestników procesu.

W podobnym tonie wypowiadał się prok. Jakub Romelczyk. Wskazywał on, że w systemie pracy przyjętym w obowiązującej ustawie o prokuraturze nie jest możliwe, aby prokurator prawidłowo poprowadził lub nadzorował śledztwo, a następnie uczestniczył osobiście w rozprawie wszczętej przez wniesienie przez niego aktu oskarżenia.

Obawy przedstawicieli prokuratury i adwokatury podzielił także SSR dla Warszawy- ‑Śródmieścia Piotr Maksymowicz. Skrytykował również postulowane projekty „przypisania” sędziego do prokuratora, co miałoby ułatwić skoordynowanie harmonogramu ich rozpraw, ale w rzeczywistości mogłoby wywołać uzasadnione wątpliwości co do ich bezstronności.

W drugim panelu, pt. Zmiana charakteru postępowania przygotowawczego, gości przywitał apl. prok. Jędrzej Kupczyński. O zmianach w obrębie śledztw i dochodzeń dyskutowali prokurator Prokuratury Rejonowej dla Warszawy-Woli Izabela Dołgań-Szymańska i nadkomisarz Sebastian Strzeżek (Komenda Stołeczna Policji).

Z wypowiedzi pani prokurator Izabeli Dołgań-Szymańskiej dało się wywnioskować, że pomimo daleko idącego przeobrażenia postępowania jurysdykcyjnego postępowanie przygotowawcze może toczyć się według dawnych wzorów, z większym niż dotychczas udziałem policji i innych oskarżycielskich organów nieprokuratorskich.

Z kolei nadkomisarz Strzeżek zwracał uwagę na zwiększenie zakresu odpowiedzialności organów policji, która ma odciążyć prokuraturę, aby mogła ona swoje siły skupić na postępowaniu sądowym.

W toku dyskusji zwracano uwagę na daleko idący brak precyzji ustawodawcy i liczne furtki prawne uchwalonych przepisów wielkiej nowelizacji. Zdaniem uczestników może to doprowadzić do tego, że pozostając w zgodzie z prawem, organy prokuratury będą prowadzić postępowanie przygotowawcze w tym samym zakresie jak dotychczas. Poza ich zainteresowaniem pozostałby więc nowy jego cel, którym ma być jedynie zebranie danych umożliwiających podjęcie decyzji o przekazaniu sprawy sądowi lub odmiennym zakończeniu śledztwa  lub dochodzenia. Podnoszono także wątpliwości co do statusu dowodów „prywatnych”, które mogłyby już na tym etapie postępowania mieć dla niego istotne znaczenie.

Apl. adw. Anna Winczakiewicz (Izba Adwokacka w Warszawie) przedstawiła następnie najważniejsze zmiany, jakie wielka nowelizacja przewiduje w obrębie trybów konsensualnych zakończenia postępowania karnego. Omówiła nowe instytucje rozszerzające możliwość zakończenia postępowania „umową” między prokuratorem a oskarżonym. Zdaniem twórców nowelizacji zmiana ta ma doprowadzić do zwiększenia do 80 proc. liczby spraw kończonych w tych trybach.

W ramach panelu III: Tryby konsensualne zakończenia postępowania karnego głos zabrali SSR dla Warszawy-Mokotowa Piotr Maksymowicz i adw. Krzysztof Stępiński.

Pan sędzia Piotr Maksymowicz zwracał w szczególności uwagę na brak konsekwencji w podstawowych założeniach nowelizacji. Zwiększenie bowiem zakresu instytucji konsensualnych prowadzi w konsekwencji do tego, że mniej spraw toczy się w ramach procesu, procedury karnej zaś nie czyni „bardziej kontradyktoryjną”.

Adwokat Krzysztof Stępiński, podobnie jak jego rozmówca, nie podzielił entuzjazmu związanego ze zwiększeniem możliwości konsensualnego zakończenia postępowania karnego. Zwracał uwagę na grożące niebezpieczeństwa, jakim może być chociażby fakt, że przekonanie oskarżonego do poddania się odpowiedzialności zawsze stanowi pokusę dla organu śledczego. Nadto może to zostać wykorzystane w ramach taktyki śledczej w sprawach złożonych podmiotowo.

W dalszej kolejności apl. adw. Damian Tokarczyk (Izba Adwokacka w Warszawie) zaprosił do dyskusji adw. Bogumiła Zygmonta (Izba Adwokacka w Warszawie) oraz r. pr. Dariusza Jagiełłę (Okręgowa Izba Radców Prawnych w Łodzi). Przedstawił następnie zmiany w obrębie dostępu do pomocy prawnej z urzędu i nowej roli radców prawnych w procesie karnym.

Obaj prelegenci zgadzali się, że udział profesjonalnych pełnomocników jest nieodzownym elementem kontradyktoryjnego procesu. Pozytywnie odnosili się tym samym do możliwości wyznaczenia „na żądanie” obrońcy, jak i pełnomocnika z urzędu. Zwracali jednak uwagę, że nie dotyczy to postępowania przygotowawczego, w którym nadal obrońcę z urzędu może uzyskać jedynie osoba korzystająca z prawa ubogich.

Nadto r. pr. Dariusz Jagiełło wskazywał, że pomimo zrównania uprawnień radców prawnych i adwokatów w postępowaniu karnym może się okazać, iż niewielki jedynie odsetek przedstawicieli „młodszej korporacji” będzie istotnie zainteresowany udziałem w charakterze obrońcy w procesie karnym.

Na zakończenie konferencji ponownie głos zabrali apl. prok. Jędrzej Kupczyński i apl. adw. Piotr Modzelewski. Podsumowując obrady, stwierdzili, że pomimo zaledwie kilku tygodni dzielących nas od dnia 1 lipca 2015 r. nadal więcej pozostaje pytań niż odpowiedzi. Nawiązali również do tytułu wydarzenia, wyrażając nadzieję, że wszelkie obawy zostaną rozwiane, a możliwości wykorzystane przez przedstawicieli każdego z zawodów. Zaakcentowali także, że wśród przedstawicieli zawodów związanych z wymiarem sprawiedliwości panuje przekonanie, iż rozwiązania wielkiej nowelizacji spotkają się z nieprzychylnym przyjęciem w praktyce sądowej oraz z próbami szerokiego korzystania z „furtek”, które zostawił ustawodawca.

Następnie organizatorzy podziękowali uczestnikom konferencji, w szczególności prelegentom, oraz współorganizatorom, partnerom i patronom. Zaprosili także do udziału w drugiej części wydarzenia, która – o ile nowelizacja wejdzie w życie w terminie, co, jak wynikało z głosów z sali, wcale nie jest takie oczywiste – odbędzie się prawdopodobnie w pierwszych tygodniach 2016 r. Jej celem będzie zweryfikowanie nadziei i możliwości związanych z wielką nowelizacją procedury karnej oraz skonfrontowanie obaw z rzeczywistością czekającą po 1 lipca.