S pośród licznych Polaków, którzy w drugiej połowie XIX w. zasilili rosyjską naukę prawa, gdyż wykładali na rosyjskich uniwersytetach i publikowali w tym języku, najbardziej znany dziś w Polsce jest znakomity filozof prawa Leon Petrażycki (1867–1931)Zob. A. Kojder, Wstęp, (w:) L. Petrażycki, O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa, Warszawa 2002; idem, Leon Petrażycki 1867–1931, (w:) Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, pod red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008, s. 113–116; K. Opałek, Petrażycki Leon, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 25, s. 683–688; K. Pol, Poczet prawników polskich XIX i XX wieku, wyd. 2, przejrzał i uzupełnił A. Redzik, Warszawa: C.H. Beck 2011, s. 715–736.. Uczeni pamiętają o ogromnym wkładzie w rozwój kultury polskiej, w tym literatury, profesora prawa karnego na Uniwersytecie Petersburskim Włodzimierza Spasowicza (1829–1906) – znanego jako budowniczy adwokatury rosyjskiej, uwieczniony przez Dostojewskiego w Braciach Karamazow jako adwokat FetiukowiczK. Pol, Poczet prawników polskich, s. 253–271; zob.: W. Wasiljew, Włodzimierz Spasowicz (16.1.1829-6.10.1906), „Głos znad Pregoły” 2003, nr 12 (89), s. 6.. W dziedzinie prawa cywilnego w panteonie najwybitniejszych „rosyjskich” jurystów znajduje się Gabriel Szerszeniewicz (1863–1912), którego dzieła do dziś wznawiane są w RosjiZob. M. Zieliński, Gabriel Szerszeniewicz (1863–1912) – jego życie i pogląd na kwestię poszanowania prawa. W związku ze stuleciem śmierci, „Palestra” 2012, nr 1–2, s. 234–242., oraz profesor Uniwersytetu w Odessie Eugeniusz Waśkowski. Na temat Waśkowskiego nie powstało w Polsce żadne większe opracowanie biograficzneW 1930 r. w ramach „Albumu Prawników Polskich” publikowanego na łamach „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego” ukazał się krótki biogram Waśkowskiego z fotografią (z. 2). Niestety zabrakło miejsca dla E. Waśkowskiego w Poczcie prawników polskich XIX i XX wieku pióra Krzysztofa Pola. Krótki i niestety pełen błędów biogram uczonego został natomiast zamieszczony w dziele Adama Śródki pt. Uczeni polscy XIX–XX stulecia (t. IV, Warszawa 1998, s. 447–448). W literaturze rosyjskiej, w opublikowanym w 2007 r. dwutomowym dziele Wladimira Tomsinowa pt. Rosyjscy juryści XVIII–XX wieków: Szkice o życiu i twórczości, w tomie drugim jedenaście stronic poświęcono Waśkowskiemu (Владимир Алексеевич Томсинов, Российские правоведы XVIII–ХХ веков: Очерки жизни и творчества. В 2-х томах, t. 2, Москва: Зерцало 2007, s. 297–307). Zob. też: J. Róziewicz, Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wrocław–Gdańsk 1984, s. 246–247; idem, Polsko-radzieckie stosunki naukowe w latach 1918–1939, Wrocław–Gdańsk 1979, s. 37., choć od 1924 r. do śmierci był profesorem na polskim uniwersytecie. Nazwisko Waśkowskiego bardzo rzadko pojawia się dziś w opracowaniach dotyczących historii prawa cywilnego lub cywilnego procesowego. Częściej przywoływane jest natomiast w publikacjach dotyczących dziejów adwokaturyZob. A. Redzik, T. J. Kotliński, Historia Adwokatury, wyd. 2, Warszawa 2012, s. 98..

Prof. Eugeniusz Waśkowski – fotografia z lat 20. XX w.

Eugeniusz Włodzimierz Waśkowski urodził się 21 lutego 1866 r. w Akermanie, w Besarabii (od 1944 r. Białogród nad Dniestrem) w rzymskokatolickiej rodzinie ziemiańskiej Włodzimierza – wieloletniego adwokata w Odessie – i Malwiny z CzechowskichВ. А. Томсинов, Российские правоведы XVIII–ХХ веков, s. 297; A. Śródka, Uczeni polscy, s. 447.. Ukończył ze złotym medalem pierwsze gimnazjum w Odessie, a następnie (1884– 1888) tamtejszy wydział prawa na Noworosyjskim UniwersytecieWypada zauważyć, że w aktach personalnych podawał narodowość polską oraz religię rzymskokatolicką. Zob. m.in.: G. Hausmann, Universität und städtische Gesellschaft in Odessa, 1865–1917, Soziale und nationale Selbstorganisation an der Peripherie des Zarenreiches, Stuttgart: Steiner 1998, s. 579–580.. Zwieńczeniem studiów był stopień kandydata prawArchiwum Akt Nowych (dalej: AAN), Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 3., uzyskany na podstawie pracy dyplomowej o ograniczeniu windykacjiA. Śródka, Uczeni polscy, s. 447..

Wkrótce po ukończeniu studiów podjął pracę w adwokaturze, początkowo jako aplikant adwokacki, a potem jako adwokat przysięgłyAutorzy polscy podają, że wkrótce po studiach odbył aplikację sądową (1888–1894) (tak: A. Śródka, Uczeni polscy, s. 447.). Z kolei autorzy rosyjscy piszą, że w latach 1888-–1897 praktykował w adwokaturze, początkowo jako kandydat adwokacki, a potem jako adwokat przysięgły (В. А. Томсинов, Российскиеправоведы XVIII–ХХ веков, t. 2, s. 297–307 – wersji elektronicznej). Z informacji przedstawionej w celach emerytalnych wynika, że pracę zawodową rozpoczął 12 marca 1889 r., AAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 75..

W 1893 r. ukazała się w Petersburgu pierwsza monumentalna praca Waśkowskiego, dwutomowa Organizacyja adwokatury,Е. В. Васьковский, Организация адвокатуры: cz. 1–2: cz. 1 – Очерк всеобщей истории адвокатуры, Санкт‑Петербург 1893, ss. 396; cz. 2 – Исследование принципов организации адвокатуры, Санкт-Петербург 1893, ss. 213. którą poświęcił „Julii Władimiriwnie Waśkowskiej” – być może swojej siostrze. Dzieło to do dziś jest najgruntowniejszym opracowaniem na temat adwokatury w literaturze rosyjskiej, a także – zważywszy, że autor był Polakiem – literaturze polskiej, godnym przełożenia na język ojczysty.

Na podstawie studium o organizacji adwokatury Waśkowski wniósł podanie do Rady Wydziału Prawa Uniwersytetu w Petersburgu o nadanie mu stopnia magistra prawa, czyli w pewnym uproszczeniu odpowiednika ówczesnego niemiecko-austriackiego doktoratu. Z uwagi na brak innego dorobku naukowego i nieodbycie studiów zagranicznych postępowania nie przeprowadzono. Uniwersytet w Petersburgu nie miał też interesu w tym, żeby wysyłać Waśkowskiego na studia zagraniczne. Wówczas młody odeski uczony otrzymał pomoc z Imperatorskiego Uniwersytetu w Kazaniu, gdzie prawo cywilne wykładał Gabriel Szerszeniewicz, ale o tym niżej.

Strona tytułowa studium pt. Organizacja Adwokatury, cz. 1 (Sankt Petersburg 1893)

Strona tytułowa studium pt. Organizacja Adwokatury, cz. 2 (Sankt Petersburg 1893)

Zanim Waśkowski uzyskał magisterium minęło jednak nieco czasu. Jeszcze w 1893 r. opublikował dwudziestostronicowe opracowanie w sprawie reformy adwokatury w  RosjiIdem, Будущее русской адвокатуры: К вопросу о предстоящей реформе, Санкт-Петербург 1893, ss. 20. (wznowiono je w Moskwie w 2000 r.Idem, Будущее русской адвокатуры: К вопросу о предстоящей реформе, Москва 2000, ss. 31; ISBN 5-89391- 059-1.). W następnym roku ukazał się pierwszy tom podręcznika prawa cywilnego, który – jak pisał A. E. Szerstobitow we wstępie do jego reprintu z 2003 r.А. Е. Шерстобитов, Оригинальное и глубокое исследование теории гражданского права России конца ХIХ века, (w:) Е. В. Васьковский, Учебник гражданского права, Москва 2003 (ss. 380; ISBN 5-8354-0177-9), s. 7–8. – wypełnił dotkliwą lukę w nauce rosyjskiej, w której do połowy lat 90. XIX wieku nie było żadnego nowoczesnego podręcznika prawa cywilnego (nie licząc pochodzącego z 1868 r. przestarzałego dzieła Dymitra Mejera oraz wydania podręcznika Szerszeniewicza, które ukazało się w tym samym roku co dzieło WaśkowskiegoГ. Ф. Шершеневич, Учебник русского гражданского права, изд. 1. Казань 1894, изд. 10, Москва 1912.). Tom pierwszy poświęcony został teoretycznemu wprowadzeniu do prawa cywilnego oraz części ogólnej tegożЕ. В. Васьковский, Учебник гражданского права, t. 1 – Введение и общая часть, Санкт-Петербург 1894, ss. 169., wydany zaś dwa lata później tom drugi – prawu rzeczowemu, a w szczególności posiadaniu i prawu własnościIdem, Учебник гражданского права, t. 2 – Вещное право, Санкт-Петербург 1896, ss. 188.. Waśkowski pisał we wstępie do podręcznika, że obejmuje on zwięzły zarys teorii prawa cywilnego i pobieżnie omawia zagraniczne kodyfikacje cywilne (w tym literaturę), skupiając się w głównej mierze na prawie rosyjskim, rosyjskiej doktrynie oraz orzecznictwieFragment owego wstępu cytuje В. А. Томсинов („учебник, заключающий в себе сжатый очерк теории гражданского права с беглыми указаниями на иностранные кодексы и литературу и более подробное изложение действующего русского законодательства в связи с толкованиями отечественных юристов и кассационной прак‑ тикой”) – Российские правоведы XVIII–ХХ веков, s. 298–299.. Bardzo pochlebna recenzja pierwszego tomu dzieła ukazała się w czasopiśmie „Журнал Санкт-Петербургского Юридического общества”Adwokat A. A. Baszmakow wskazał, że książka napisana jest w sposób jasny, zwięzły, poprawnie stawiane są problemy i w sposób erudycyjny rozwiązywane ze wskazaniami do dalszych badań, i kończył, że jest bardzo cennym wzbogaceniem rosyjskiej literatury prawniczej, „Журнал Санкт-Петербургского Юридического oбщества” 1895, nr 1, s. 38..

Latem 1894 r., dzięki poparciu uniwersytetu kazańskiego, Eugeniusz Waśkowski wyjechał na roczne studia do Niemiec i Francji. Wysłuchał wykładów na wydziałach filozoficznych oraz prawniczych, ale najwięcej czasu poświęcił na pracę w zasobnych bibliotekach uniwersyteckich i studiowanie dzieł, do których dostęp w Rosji był utrudnionyZob. В. А. Томсинов, Российские правоведы XVIII–ХХ веков, s. 297–307 (strony z wyd. elektronicz­nego).. Po powrocie, jeszcze w 1895 r., przetłumaczył w wersji skróconej na rosyjski studium Rudolfa von Iheringa o posiadaniuРудольф фон Иеринг, Теория владения, Сокр. пер. Е. В. Васьковского, Санкт-Петербург 1895, ss. 48.. Zredagował też przetłumaczone z jego inicjatywy dzieło francuskiego filozofa, psychologa i historyka sztuki Hippolyte Adolphe Taine’a (1828–1893) o francuskiej filozofii pierwszej połowy XIX w., do którego napisał też przedmowęИпполит Тэн, Французская философия первой половины XIX века = Les philosophes classiques du XIX s. en France, Пер. с фр. изд. Ю. В., Под ред. и с предисл. Е. Васьковского, Санкт-Петербург 1896, s. 220.. Pod redakcją Waśkowskiego ukazały się też inne tłumaczenia, np.: Hermann Ferdinand Hitzig (1868–1911) – Granice dziedziczenia, Karl Adler (1865–1924) – Odpowiedzialność bez winy w prawie karnym i cywilnym, René Worms (1869–1926) – Socjologia a nauka prawna, Léonce Pierre Manouvrier (1850–1927) – Nauka prawa i antropologia.We wniosku o nominację profesorską na USB podano jeszcze: Erenberg – Wolność umów i jej ograniczenia, JSay – Akt prawny a nierówność ekonomiczna, Amira – Jak studiować naukę prawa. – AAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 4.

Być może w okresie poprzedzającym wyjazd na studia zagraniczne Waśkowski otrzymał list od prof. Szerszeniewicza. We wspomnieniu poświęconemu Szerszeniewiczowi, które ukazało się w 1938 r. w „Palestrze”, Waśkowski pisał:

„Po ukończeniu uniwersytetu w Odessie wstąpiłem do adwokatury oraz jednocześnie oddałem się pracy literackiej i naukowej. Pewnego dnia otrzymałem od Szerszeniewicza, którego osobiście nie znałem i nie widziałem, list treści następującej: «Dawno śledzę działalność naukową Pana i zdumiewa mnie, jak Pan znajduje czas do połączenia praktyki i teorii. Zapewne można tylko cieszyć się, widząc, jakich teoretyków ma w swoim gronie praktyka. Lecz, za pozwoleniem, mnie osobiście są bliższe interesy nauki uniwersyteckiej i uświadamiając sobie, że miejsce dla takich sił jest w Uniwersytecie, zdecydowałem się zwrócić do Pana z następującą propozycją: czy nie zechciałby Pan zamienić swój zawód, bezsprzecznie bardzo poczciwy, na nie mniej godny zawód naukowy». I on zaproponował mi habilitować się u niego. Przyjąłem skwapliwie tę propozycję, habilitowałem się i wkrótce rozpocząłem wykłady na uniwersytecie odeskimE. Waśkowski, Prof. Gabriel Szerszeniewicz (Z powodu 25-lecia od dnia śmierci), „Palestra” 1938, nr 1, s. 9.”.

Skrócony przekład Teorii posiadania Rudolfa von Iheringa dokonany przez Eugeniusza Waśkowskiego, opublikowany w Sankt Petersburgu w 1895 r.

W 1897 r. na Uniwersytecie w Odessie uzyskał Waśkowski stopień magistra. W tym samym roku, w październiku, rozpoczął pracę dydaktyczną na uniwersytecie jako docent postępowania cywilnegoG. Hausmann,Universität und städtische Gesellschaft in Odessa, s. 579–580. AAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 38 – z informacji dla celów emerytalnych wynika, że Waśkowski pracę na uniwersytecie rozpoczął 23 października 1897 r.. Po upływie kolejnych czterech lat, w roku 1901, na Uniwersytecie w Kazaniu uzyskał stopień doktora prawa cywilnego (odpowiednik habilitacji) – pod okiem Szerszeniewicza – na podstawie pracy Cywilistyczna metodologia (Цивилистическая методология, Ч. 1: Учение о толковании и применении гражданских законов)Е. В. Васьковский, Цивилистическая методология, Ч. 1: Учение о толковании и применении гражданских законов, Одесса: Экономическая 1901.Dzieło to wznowiono w 2002 r. – Е. В. Васьковский, Цивилистическая методология. Учение о толковании и применении гражданских законов, Москва: АО «Центр ЮрИнфоР» 2002, ss. 507– ISBN 5-89158-083-7.. Obszerna relacja z dyskusji odbytej w Kazaniu opublikowana została w wydawanym w Sankt Petersburgu tygodniku „Prawo”, który współredagował m.in. prof. Petrażycki„Право” 1901, nr 46 (niedziela 11 listopada), kolumny 2024–2026.. Dowiadujemy się z niej, że 28 października 1901 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu Kazańskiego odbyła się dysputa nad dysertacją adwokata i prywatnego docenta Uniwersytetu Odeskiego, magistra prawa cywilnego Eugeniusza Waśkowskiego, pt. Учение о толковании и применении гражданских законов. Oponentami byli prof. Gabriel Szerszeniewicz oraz docent Aleksander  Zawadzki (1873–1915) – uczeń Szerszeniewicza. Po wykładzie Waśkowskiego wystąpił prof. Szerszeniewicz, który wygłosił pochwałę dysertacji, podkreślił dojrzałość przemyśleń, wykorzystanie bogatej literatury, nie tylko stricte prawniczej, ale i filozoficznej. Wskazał też pewne szczegółowe fragmenty – głównie z zakresu zobowiązań – co do których nie podzielił zapatrywań Waśkowskiego. Słowa krytyki pod adresem metodologii dysertacji padły też ze strony docenta Zawadzkiego, a także z ust prof. W. A. Bogorodyckiego. Po odniesieniu się do zarzutów przez kandydata wydział jednogłośnie postanowił o wystąpieniu do senatu uniwersyteckiego o nadanie stopnia doktora prawa cywilnegoIbidem., co nastąpiło.

Po tym, jak ministerstwo powołało Waśkowskiego na stanowisko profesora nadzwyczajnego prawa i procesu cywilnego Uniwersytetu w Odessie, czyli w 1904 r., Rada Wydziału Prawa poprosiła o opinię prof. Aleksandra Zagorowskiego na temat prac WaśkowskiegoВ. А. Томсинов, Российские правоведы XVIII-ХХ веков.. Zarzucił on Waśkowskiemu oderwanie od nauki prawa na rzecz dywagacji teoretycznych i filozoficznych. Waśkowski nie pozostał dłużny starszemu koledzeIbidem.. Poza tekstami polemicznymi z Zagorowskim w roku 1906 w Petersburgu opublikował podręcznik morskiego prawa handlowego (Учеб­ник морского торгового законоведения)Е. В. Васьковский, Учебник морского торгового законоведения, Сост.: проф. Е. В. Васьковский, присяж. повер. О. Я. Пергамент, Санкт-Петербург: Тип. А. Бенке 1906, ss. 260..

W latach 1906–1909 prof. Waśkowski był prorektorem uniwersytetuAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 3.. W tym czasie, w 1907 r., uzyskał tytuł profesora zwyczajnegoIbidem.. 24 maja 1909 r. stracił stanowisko i został usunięty z uniwersytetuAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 38 – z informacji dla celów emerytalnych wynika, że Waśkowski zakończył pracę na uniwersytecie z dniem 24 maja 1909 r.. Nastąpiło to na podstawie orzeczenia całego składu Senatu Rządzącego – za „niepowzięcie zarządzeń przeciwko studentom podczas wystąpień lat 1905–1906”. Od tego czasu, aż do 1917 r. prawdopodobnie wykonywał zawód adwokata w Odessie. Jednocześnie prowadził badania naukowe.

W 1913 r. ukazał się liczący niemal siedemset stronic tom pierwszy zakrojonego na dużą skalę systemu procesu cywilnego (Курс гражданского процесса, t. 1 – Субъекты и объекты процесса, процессуальные отношения и действия)Е. В. Васьковский, Курс гражданского процесса, t. 1: Субъекты и объекты процесса, процессуальные отношения и действия, Москва 1913, ss. 691.. Dzieło to dedykował „drogiemu ojcu w czterdziestolecie działalności adwokackiej”. W następnym roku Waśkowski wydał nieznacznie skromniejszy podręcznik procedury cywilnejIdem, Учебник гражданского процесса, Москва 1914, ss. 571., który po licznych recenzjach przerobił i opublikował w drugim, zmienionym wydaniu w 1917 r.Idem, Учебник гражданского процесса, 2-е изд., перераб., Москва 1917, ss. 429. Podręcznik ten po rozpadzie ZSRR był w Rosji wznawiany co najmniej trzykrotnieWśród owych wydań są wersje przerobione i uwspółcześnione, jak ta wydana w Krasnodarze. Zob. Е. В. Васьковский, Учебник гражданского процесса, pod red. i z przedmową: В. А. Томсинова, Москва: Зерцало 2003, ss. 464 (ISBN 5-8078-0090-7); idem, Учебник гражданского процесса, Краснодар 2003, ss. 52 (ISBN 5-8209-0185-1); idem, Учебник гражданского процесса, Москва: Allpravo.Ru 2005..

W ostatnich latach pobytu w Rosji Waśkowski opublikował kilka mniejszych prac,  w tym skryptówЕ. В. Васьковский, Руководство к толкованию и применению законов: Для начинающих юристов, Моск‑ ва: Бр. Башмаковы 1913, ss. 152. Skrypt ten został wznowiony w 1997 r. (zob. Е. В. Васьковский, Руководство к толкованию и применению законов. Для начинающих юристов, Вступ. ст. В. Д. Мазаева, Москва: Юрид. бюро «Городец» 1997, ss. 126; ISBN 5-89391-017-6.. Na uwagę zasługują zadania z prawa cywilnegoZadania praktyczne z prawa cywilnego publikował od co najmniej 1904 r. Е. В. Васьковский, Сборник задач по русскому гражданскому праву: Пособие для практ. Занятий, Одесса: «Экономическая» тип 1904, ss. 82 (opublikowane też w: „Записки имп. Новороссийского ун-та” 1904, т. 98, s. 1–86); idem, Задачи по русскому гражданскому праву: Пособие для практ. Занятий, 2-е изд., изм. и доп, Одесса: Образование 1907, ss. 87. oraz z procesu cywilnegoЕ. В. Васьковский, Задачи по гражданскому процессу, 2-е изд., перераб., Москва 1915, ss. 77.. Nie posiadamy dokładnych informacji o działalności Waśkowskiego w latach 1909–1917Nie udało się ustalić, w jakim celu powstało sprawozdanie z wyjazdu służbowego w 1916 r. dotyczące kontroli niektórych instytucji charytatywnych i edukacyjnych – Отчёт по командировке 1916 года д. с. с. Васьковского: Заметки и наблюдения при осмотре некоторых благотворительно-воспитательных заведений и учреждений, получающих пособия из средств Роман. ком. на дело призрения сирот сел. населения и детей ниж. чинов, призв. на действ. воен. службу, в пределах Владим., Воронеж., Екатериносл. и Рязан. губ., Петроград 1916, ss. 51..

Strona tytułowa podręcznika Курс гражданского процесса (Moskwa 1913)

W 1917 roku, po rewolucji lutowej, Rada Profesorów Uniwersytetu w Odessie podjęła uchwałę o przywróceniu na katedrę prof. Waśkowskiego, na co wyraził zgodę Rząd Tymczasowy. W dniu 4 maja 1917 r. prof. Waśkowski wznowił zatem wykłady z prawa i procedury cywilnejAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 38 (tu data dzienna o rozpoczęciu pracy na uniwersytecie – informacja dla celów emerytalnych), k. 3. Zob. też J. Róziewicz, Polsko-rosyjskie powiązania, s. 247.. Po tzw. bolszewickiej reformie uniwersytetów w instytucje zastępujące uniwersytety, w roku 1918, Waśkowski – dzięki zwolnieniu w 1909 r., mający „dobre notowania” u bolszewików – został dziekanem Wydziału Prawniczego tejże instytucji, czyli byłego uniwersytetuAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 4. Według A. Śródki po przywróceniu go na uniwersytet powierzono mu stanowisko dziekana Wydziału Prawa, którym był do 1919 r. A. Śródka, Uczeni polscy, s. 447–448.. Jednocześnie, prawdopodobnie od ok. 1917, był sędzią pokoju w OdessieIbidem, s. 447–448., honorowym Sędzią Pokoju oraz Prezesem Zjazdu Sędziów Pokoju w Odessie – aż do 1920 r., czyli do likwidacji przez bolszewików sądów pokojuAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 4..

Nie jest jasne, co działo się z Waśkowskim w okresie od 1919 do 1924 r. Niektórzy autorzy sugerują, że w 1919 r. dotarł do Wilna i tam został prezesem Zjazdu Miejskiego Sędziów Pokoju, będąc nim do 1926 r.A. Śródka, Uczeni polscy, s. 447 – Autor prawdopodobnie błędnie odczytał zapis z akt osobowych w AAN. A. Śródka podaje też, że Waśkowski był sędzią honorowym przy wileńskim Sądzie Okręgowym, ale inne źródła nie potwierdzają tego. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że co najmniej do 1923 r. przebywał w Odessie. Potwierdza to pismo prof. Karola Lutostańskiego  z 30 października 1923 r.AAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 5., z którego dowiadujemy się o tym, że Waśkowski prowadzi w Odessie Dom Polski i że planuje w najbliższym czasie przyjazd do PolskiIbidem.. Nie jest zatem prawdą, że w 1921 r. był profesorem w Wilnie, jak przyjmują niektórzyZob. A. Supruniuk, M. A. Supruniuk, Nauki prawne w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1944, (w:) Nauki historycznoprawne w polskich uniwersytetach w II Rzeczypospolitej, red. M. Pyter, Lublin 2008, s. 265–266; A. Śródka, Uczeni polscy, s. 447..

W 1919 r. dzięki zaangażowaniu środowisk naukowych Polski i Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego reaktywowano w Wilnie polski uniwersytet, nadając mu imię założyciela z 1579 r., króla Stefana Batorego. Organizacji Wydziału Prawa podjął się współtwórca od 1915 r. Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, a wcześniej ceniony działacz społeczny i adwokat w Kaliszu Alfons Parczewski (1849–1933), który kierował wydziałem do 1923 r. On to czynił starania, aby obsadzić zaplanowane katedry możliwie kwalifikowanymi siłami naukowymi. Nie było to łatwe z uwagi na fakt, że przed 1914 r. istniały tylko dwa polskie uniwersytety (we Lwowie i w Krakowie), a w latach 1915–1919 utworzono lub reaktywowano cztery kolejne (Warszawa, Lublin, Poznań i Wilno) i każdy z nich potrzebował kadry. Zajęcia dydaktyczne obejmowali niejednokrotnie praktycy, z których część stała się z czasem również znakomitymi uczonymiNa temat Wydziału Prawa i Nauk Społecznych USB zob. M. Tarkowski, Początki Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Aspekt organizacyjno-personalny, (w:) Społeczeństwo a władza. Ustrój, prawo, idee, pod red. J. Przygodzkiego i M. J. Ptaka, Wrocław 2010; idem, Główne kierunki pracy badawczej profesorów Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Przegląd Wschodni” 2011, z. 4..

W 1923 r. Wydział Prawa i Nauk Społecznych USB zwrócił się do kierowników katedr cywilistycznych we Lwowie, Krakowie i Warszawie z prośbą o wskazanie kandydatów na katedrę prawa cywilnegoW aktach Eugeniusza Waśkowskiego jako prof. USB znajdujących się w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym (Lietuvos Centrinis Valstybes Archyvas), jak i w aktach tegoż w Archiwum Akt Nowych zachowała się dokumentacja dotycząca obsadzenia drugiej katedry prawa cywilnego. Archiwalia litewskie wykorzystał Mikołaj Tarkowski i na ich podstawie zrekonstruował powołanie Waśkowskiego na katedrę. Zob. M. Tarkowski, Początki Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, s. 686–690.. Najwcześniej skierowano prośbę do Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, bo 30 czerwca 1923 r. Profesor Ernest Till w piśmie z 7 września 1923 r.Przesłanym do Wilna przez dziekana Wydziału Prawa prof. Romana Longchamps de Berier 10 września 1923 r. AAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 8. odniósł się do trzech propozycji, oceniając pozytywnie predyspozycje oraz dorobek naukowy Romana Kuratow-Kuratowskiego i Zygmunta NagórskiegoTrzeciego kandydata zaproponowanego prawdopodobnie przez USB, Kazimierza Kierskiego, uznał prof. Till raczej za publicystę specjalizującego się w prawie publicznym w prawie narodów (międzynarodowym publicznym), ibidem, k. 9–10.. Profesorowie UJ Fryderyk Zoll, Władysław Leopold Jaworski i Stanisław Gołąb odpowiedzieli na pismo z USB z 4 października 1923 r. wspólną opinią z 15 października tego roku. Wskazali oni jako kandydata dr. Tomasza Sołtysika, referenta w krakowskim oddziale Prokuratorii Generalnej RP, który m.in. współpracował z prof. Fryderykiem Zollem przy wydaniu Zarysu prawa prywatnego. Wskazano też „młodych, ale bardzo obiecujących”, choć nieposiadających jeszcze publikacji naukowych dr. Jana Gwiazdomorskiego i dr. Jana WasilkowskiegoAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 6–7.. W trzeciej kolejności Wydział Prawa USB poprosił pismem z 24 października 1923 r.  o opinię na temat wybranego kandydata prof. Karola Lutostańskiego z UW, który negatywnie ocenił kandydaturę, jako nienaukową. Jednocześnie napisał:

„Pozwalam sobie natomiast wysunąć kandydaturę profesora Uniwersytetu Odesskiego Eugeniusza Waśkowskiego, jednego z najlepszych cywilistów w dawnej Rosji pracujących, Polaka, prowadzącego Dom Polski, pragnącego powrócić do kraju. Wiadomo mi, że już optował za Polską i w najbliższym czasie spodziewany jest jego powrót. Dopytywał się, czy może liczyć na odpowiednie zajęcia w Polsce. Prof. Waśkowski jest doskonale obeznany nie tylko z prawem rosyjskiem, ale i z prawem francuskiem oraz ogólnie zachodnio-europejskiem, także pozyskanie jego do Wilna byłoby zdobyczą pierwszorzędną. Zaznaczam, że prof. Waśkowski posiada wybitne zdolności pedagogiczneIbidem, k. 5.”.

Propozycję prof. Lutostańskiego w Wilnie przyjęto i wkrótce podjęto starania w kierunku zaproszenia uczonego na katedrę we wszechnicy batorowej. Ten zaproszenie musiał przyjąć, skoro 31 maja 1924 r. rektorat USB wysłał do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (dalej: Min. WRiOP) pismo, w którym informował, że Rada Wydziału Prawa i Nauk Społecznych na posiedzeniu w dniu 22 marca 1924 r. a Senat Uniwersytecki na posiedzeniu w dniu 30 maja tego roku uchwaliły jednogłośnie „powołać dr. Eugeniusza Waśkowskiego, byłego profesora zwyczajnego Uniwersytetu Noworosyjskiego w Odessie na II Katedrę Prawa Cywilnego w charakterze profesora zwyczajnego” i w związku z tym rektorat prosi o „wyjednanie u Prezydenta” nominacji dla prof. WaśkowskiegoIbidem, k. 1.. Do pisma dołączono referat komisji do obsadzenia II Katedry Prawa Cywilnego, opinie profesorów z Krakowa (wspólna), prof. Karola Lutostańskiego z Warszawy oraz prof. Ernesta Tilla ze Lwowa, a także niektóre prace kandydata (w odrębnej przesyłce). Ministerstwo dość szybko przygotowało odpowiednie dokumenty, bo 16 lipca 1924 r. Rada Ministrów skierowała do Prezydenta wniosek o mianowanie Eugeniusza Waśkowskiego profesorem zwyczajnym prawa cywilnego USB wraz z uzasadnieniemIbidem, k. 14. Prezesem Rady Ministrów był wówczas prof. Władysław Grabski.. Prezydent Stanisław Wojciechowski akt mianowania podpisał w Spale 28 lipca 1924 r.Ibidem, k. 15. Publikację nominacji zarządzono w „Monitorze Polskim” – k. 18.

Nie znamy szczegółowych okoliczności przybycia Waśkowskiego do Wilna. Zajęcia objął w roku akademickim 1924/1925. Nieznane są też bliższe dane na temat życia osobistego Waśkowskiego, poza informacją przekazaną przez Piotra Hübnera, który pisał: „Eugeniusz Waśkowski przywiózł z Rosji «damę». Nazywał ją żoną, brał dodatek... Kwestura zażądała metryki ślubu. Nie byłoP. Hübner, Kartki z dziejów nauki w Polsce, odc. 85 Ciężkie przejścia osobiste, „Forum Akademickie” 2007, nr 5.”.

W roku akademickim 1925–1926 prof. Waśkowski był dziekanem Wydziału Prawa, a w latach 1926–1932 i 1933/1934 prodziekanemA. Supruniuk, M. A. Supruniuk, Nauki prawne w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, s. 272.. Uczestniczył też w założeniu w tymże roku przez prof. Wacława Komarnickiego „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” – jako kierownik działu prawniczegoZob. A. Redzik, (w:) S. Milewski, A. Redzik, Themis i Pheme. Czasopiśmiennictwo prawnicze w Polsce do 1939 roku, Warszawa: Iskry 2011, s. 197–198.. Dość szybko wchodził aktywnie w życie polskiego środowiska prawniczego. W 1926 r. Minister Sprawiedliwości powołał go w skład Rady PrawniczejA. Śródka, Uczeni polscy, s. 447. O Radzie Prawniczej zob. L. Górnicki, Prawo cywilne w pracach Komisji Kodyfikacyjnej RP 1919–1939, Wrocław 2000, s. 31–32; M. Mohyluk, Porządkowanie prawa w II Rzeczypospolitej: Komisja Kodyfikacyjna i Rada Prawnicza, CPH 1999, z. 1–2., a w roku 1928 został powołany do grona Komisji Kodyfikacyjnej RP,  w której pracował w Sekcji Postępowania Cywilnego i był referentem postępowania niespornegoS. Grodziski, Prace nad kodyfikacją i unifikacją polskiego prawa prywatnego (1919–1947), KPP 1992, z. 1–4, s. 55.. Zajmował się także prawem morskimAAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 86–88 (z referatu o mianowanie Waśkowskiego profesorem honorowym USB).. Podejmował też problematykę prawa zobowiązań oraz prawa rzeczowego. Coraz więcej publikował. Na łamach „Gazety Sądowej Warszawskiej”, „Palestry”, „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego”, „Głosu Prawa” i „Rocznika Prawniczego WileńskiegoA. Redzik, (w:) S. Milewski, A. Redzik, Themis i Pheme, s. 169, 191, 193, 197–202, 216, 218, 223, 242, 252, 254, 355, 364, 367, 370, 373, 541, 569, 591.”.

Od 1930 r. Rada Wydziału Prawa i Nauk Społecznych USB występowała do Min. WRiOP z prośbą o pozostawienie prof. Waśkowskiego w czynnej służbieW piśmie z 12 czerwca 1930 r. wnioskowano o pozostawienie w czynnej służbie na 5 lat, czyli do ukończenia 70. roku życia, ale Min.WRiOP pozostawiło na rok. AAN, Zesp. Min. WRiOP, sygn. 6427, mkf B 15420, k. 19, 21, 22 (pismo z Min.WRiOP z 12 czerwca 1930 r.). Podobnie było w latach kolejnych, zob. ibidem, k. 27, 30, 36.. W 1934 r. wniosku jednak nie uwzględniono i z dniem 31 sierpnia 1934 r. prof. Waśkowski przeszedł w stan spoczynkuIbidem, k. 63. Zob. też RPW 1935, s. 429–430 (tu krótki życiorys); RPW 1936, s. I (Sprawozdanie z działalności Wydziału Prawa i Nauk Społecznych). W tym samym roku ze względów politycznych w stan spoczynku przeniesiony został profesor prawa karnego USB Stefan Glaser. Z uwagi jednak na nieangażowanie się polityczne Waśkowskiego nie wydaje się uzasadnione wiązanie obydwu przeniesień w stan spoczynku.. W roku akademickim 1934/35 sprawował powierzone mu uchwałą Rady Wydziału zastępstwo nieobsadzonej katedry procedury cywilnej w pełnym wymiarze godzinIbidem, k. 55, 64 (pełny wymiar, tj. 5 godzin wykładu i 2 godziny seminarium tygodniowo). Zob. też RPW 1936, R. VIII, s. XII.. Zauważyć wypada, że wykłady z procedury cywilnej prowadził Waśkowski już co najmniej od początku lat trzydziestychRPW 1938, R. IX, s. 350., a katedrą kierował do wojny.

W czerwcu 1936 r. Wydział Prawa USB skierował do Ministerstwa pismo z wnioskiem o mianowanie Waśkowskiego profesorem honorowymIbidem, k. 83 (pismo z USB informujące o uchwale Rady WPiNS z 25 maja oraz popierającej ją uchwale Senatu z 19 czerwca).. Ministerstwo jesienią skierowało wniosek do Prezydenta RP, który akt mianowania podpisał 15 grudnia 1936 r.Ibidem, k. 93, 94.

Profesor Eugeniusz Waśkowski należał też do Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwa im. Ignacego Daniłowicza w WilnieZob. m.in. RPW 1935, s. 432–433.. W 1938 r. został członkiem korespondentem Polskiej Akademii UmiejętnościRocznik PAU 1938.. W ostatnich latach przed wojną dołączył do składu redakcji „Orzecznictwa Sądów PolskichA. Redzik, (w:) S. Milewski, A. Redzik, Themis i Pheme, s. 591.”.

 

Pierwsze polskie publikacje prof. Waśkowskiego ukazały się w 1924 r. w „Gazecie Sądowej Warszawskiej”, a dotyczyły niezawisłości sędziowskiej, sposobu powoływania na urzędy sędziowskie, nieusuwalności sędziowskiej oraz składu sędziowskiegoZob. E. Waśkowski, Niezawisłość sądu i jego gwarancje (Z powodu projektu ustawy o ustroju sądów zwyczajnych), GSW 1924, nr 30, s. 453–458; idem, Kolegjalność czy jednoosobowość, GSW 1924, nr 36, s. 549–553; idem, Nieusuwalność sędziów i jej granice, GSW 1924, nr 39, s. 597–600; idem, O sposobach powołania na urzędy sędziowskie, GSW 1924, nr 42, s. 645–648, nr 43, s. 661–664..  W 1925 r. w jubileuszowym wydaniu lwowskiego „Przeglądu Prawa i Administracji” opublikował krótki artykuł pt. Uprawnienie, roszczenie, żądanie, skarga (Przyczynek do analizy zasadniczych pojęć cywilistycznych).Idem, Uprawnienie, roszczenie, żądanie, skarga (Przyczynek do analizy zasadniczych pojęć cywilistycznych), PPiA 1925, R. L, s. 420–424. W tym samym roku na łamach pierwszego tomu „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” pisał o rozwoju ustawodawstwa cywilnego w XIX w.Idem, Rozwój ustawodastwa cywilnego w XIX wieku, RPW 1925, R. I, s. 89–116; odbitka, Wilno 1925, ss. 28. W roku 1927 opublikował artykuł o przyznaniu stron w procesie cywilnymIdem, Przyznanie stron w procesie cywilnym (Z powodu projektu polskiej procedury cywilnej), RPW 1927, R. II, s. 1–32; odbitka, Wilno 1927, ss. 32.. Projekt polskiego kodeksu postępowania cywilnego zaczął omawiać w 1928 r. na łamach „Palestry”Idem, O projekcie kodeksu procedury cywilnej, „Palestra” 1928, s. 193–209, 241–251, 289–307, 377–388; 1929, s. 193–209, 241–251, 289–307, 377–388; 1930, s. 433–449 [zmiana tytułu na O Kodeksie postępowania cywilnego] 1931, s. 97–107, 241–255; 1932, s. 1–15.. W 1929 r. w RPW omówił zasady ustroju sądów powszechnych po wydaniu nowej regulacjiIdem, Zasady ustroju sądów (Z powodu wydania Prawa o Ustroju Sądów Powszechnych), RPW 1929, R. III, s. 84– 176; odbitka, Wilno 1929, ss. 93., a w 1930 r. przedstawił zasady procesu cywilnego w związku z projektem k.p.c.Idem, Zasady procesu cywilnego (Z powodu projektu polskiej procedury cywilnej), RPW 1930, R. IV, s. 265–381. W tym samym roku na łamach „Wileńskiego Przeglądu Prawniczego” pisał o źródłach prawa rosyjskiegoIdem, Źródła prawa rosyjskiego obowiązującego na Ziemiach Polskich, „Wileński Przegląd Prawniczy” 1930., a w kolejnych latach w periodyku tym publikował o prawie i procesie cywilnymIdem, Prawomocność wyroku a jego wykonalność, WPP 1935, nr 2; idem, Hipoteka sądowa, WPP 1935, nr 4. lub o adwokaturze, w tym interesujący szkic historyczny na temat etatyzacji adwokaturyIdem, Dwie próby etatyzacji adwokatury, WPP 1936, nr 9..

W 1931 r. opublikował System procesu cywilnego,Idem, System procesu cywilnego. I. Wstęp teoretyczny. Zasady racjonalnego ustroju sądów i procesu cywilnego, Wilno 1932 [właściwie 1931], ss. 219. o którym autor noty w „Gazecie Sądowej Warszawskiej” pisał: „Podjętą przez Sz. Profesora pracę należy powitać z uznaniem. Dzięki tej pracy wzbogacona będzie nasza literatura prawnicza, dotychczas tak uboga w zakresie naukowego opracowania zasad procesu cywilnego. Wstęp teoretyczny, który obecnie został wydany, oparty jest na wszechstronnem opanowaniu dotychczasowych wyników nauki, jak również na doświadczeniach praktyki. Zawiera także wiele bardzo trafnych spostrzeżeń na tle obowiązującego prawa o ustroju sądów powszechnych oraz ustaw procesowych, obowiązujących dotąd w poszczególnych naszych dzielnicach, tudzież kodeksu postępowania cyw. 1930 r.GSW 1932, nr 2, s. 25.”.

W 1932 r. ukazał się Podręcznik procesu cywilnego, 1 – Ustrój sądów cywilnych, 2 – Postępowanie sporne.E. Waśkowski, Podręcznik procesu cywilnego: ustrój sądów cywilnych, postępowanie sporne, Wilno 1932, ss. 301. Był to – jak informowano we wstępie – skrót wykładów autora prowadzonych na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych USB, a początkiem ich był wspomniany System procesu cywilnego. Godne podkreślenia jest w dziale pierwszym umiejętne wprowadzenie bogatego aparatu porównawczego regulacji angielskich, austriackich, francuskich, niemieckich i amerykańskich. Znakomicie opracowano także zagadnienie  niezawisłości sądów. Z kolei dział drugi podzielony został na dwie części – część ogólną, czyli zasady postępowania, podmioty i przedmiot procesu, oraz część szczególną, w której omówiony został przebieg procesu wg k.p.c. w sądach okręgowym, apelacyjnym i Najwyższym, a także przepisy o postępowaniu w sądach grodzkich oraz sądach polubownych. W GSW czytamy: „Przejrzystość stylu i jasność wykładu znakomicie ułatwia korzystanie z książki. Należy ją zalecić nie tylko studentom, dla których przede wszystkim jest przeznaczona, lecz i tym wszystkim, którzy chcą zapoznać się bliżej z naszym nowym kod.post.cyw.”GSW 1932, nr 24, s. 342..

Strona tytułowa Systemu procesu cywilnego (Wilno 1932, właściwie 1931)

W 1934 r. ukazały się wydane nakładem Koła Prawników Studentów USB drugie wydania skryptów z wykładów prawa cywilnego – części ogólnejE. Waśkowski, Prawo cywilne. Część ogólna. Skrypt wg wykładów prof. Eugeniusza Waśkowskiego, wyd. 2, Wilno 1934, ss. XI+207. i części szczegółowejIdem, Prawo cywilne. Część szczegółowa. Skrypt wg wykładów prof. Eugeniusza Waśkowskiego, wyd. 2, Wilno 1934, ss. III+246..

W związku z wejściem w życie w 1932 r. regulacji ujednolicającej organizację adwokatury w Polsce Waśkowski powrócił do pisania o adwokaturze, a czynił to na łamach „Palestry” lub „Gazety Sądowej Warszawskiej”. Podejmował zadania istoty adwokatury oraz etyki adwokackiejIdem, Zadanie i znaczenie adwokatury, „Palestra” 1932, nr 3–10, s. 90–100; idem, Zasady etyki adwokackiej, „Palestra” 1933, s. 1–21; odbitka jako Zadanie adwokatury i zasady etyki adwokackiej, Warszawa 1934, ss. 34., w późniejszych latach przestrzegał zaś przed marginalizacją adwokatury przez przeludnienie jej i tym samym doprowadzenie do zaniku zasad etycznychIdem, Quo vadis palestro?, GSW 1937, nr 27–28, s. 400–404; idem, Co począć z adwokaturą? GSW 1937, nr 31–32, s. 439–442.. Podjął też problematykę możliwości wydzielania na wzór francuski lub angielski adwokatury przed Sądem NajwyższymIdem, Adwokatura przy Sądzie Najwyższym, GSW 1937, nr 21, s. 301–304..

Opracowania z zakresu procesu cywilnego publikował w latach trzydziestych przede wszystkim w „Polskim Procesie Cywilnym”, zajmując się nade wszystko kwestiami praktycznymiZob. m.in.: idem, Legitymacja ad causam współwłaścicieli nieruchomości w sprawie przeciwko osobom trzecim o prawa dotyczące tejże nieruchomości, PPC 1934, nr 19; idem, Powództwo i jego zmiana, PPC 1935, nr 3; idem, Istota procesu cywilnego, PPC 1936, nr 12–13, odbitka, Warszawa 1936; idem, Skarga, powództwo i prawo do ochrony sądowej, PPC 1937, nr 9–10, odbitka, Warszawa 1937, ss. 11; idem, Wykładnia ustaw procesowych, PPC 1936, nr 16–17; idem, Istota czynności procesowych, PPC 1937, nr 24, odbitka, Warszawa 1938, ss. 9. Zob. także idem, Uznanie sędziowskie przy wykładni ustaw cywilnych, GSW 1937, nr 1, s. 4–7.. Publikował też glosy do orzeczeń Sądu NajwyższegoNp. idem, Glosa, „Orzecznictwo Sądów Najwyższych w Sprawach Podatkowych i Administracyjnych” 1935, nr 1..

Wiele uwagi poświęcił prawu zobowiązań. Na temat relacji Kodeksu zobowiązań do części pierwszej dziesiątego tomu rosyjskiego Zwodu Praw pisał na łamach WPPIdem, Kodeks zobowiązań a 1 cz. 10 t. Zwodu Praw, WWP 1934, nr 4, s. 109–114, nr 5, s. 145–154; odbitka, Wilno 1934, ss. 42.. O nowych ideach w k.z. – na łamach lwowskiego „Głosu PrawaIdem, Nowe idee w kodeksie zobowiązań, „Głos Prawa” 1934, nr 10; odbitka, Lwów 1934, ss. 10.”. O mocy wstecznej kodeksu oraz o istocie i źródłach zobowiązań opublikował artykuły w dodatku do GSW „Nowy Kodeks ZobowiązańIdem, Moc wsteczna kodeksu zobowiązań, NKZ 1934; idem, Istota i źródła zobowiązań (przyczynek do wykładni art. 1 i 2 k.z.), NKZ 1937, nr 11–12.”, o karze wadialnej pisał zaś tuż przed wojną w „Kwartalniku Prawa PrywatnegoIdem, Kara wadialna według Kodeksu zobowiązań, KPP 1939, z. 2, s. 103–109.”.

Z zakresu prawa rzeczowego wypowiadał się stosunkowo rzadko, ale zajmował wyraźne stanowisko np. co do ochrony posiadania i samej jego istotyIdem, Przyszłość skarg posesoryjnych, „Palestra” 1937, nr 1–2, s. 10–32; idem, Ochrona posiadania według projektu prawa rzeczowego, „Głos Prawa” 1938, nr 6–8; odbitka, Lwów 1938. Waśkowski uważał, że skoro posiadanie korzysta samo przez się z ochrony prawnej, to jest prawem..

W 1936 r. prof. Waśkowski zabrał głos w sprawie reformy studiów prawniczychIdem, O reformie studiów prawniczych, „Głos Prawa” 1936, nr 9–12., a dwa lata później – we wspomnianym wyżej tekście – obszernie scharakteryzował sylwetkę swojego mistrza Gabriela SzerszeniewiczaIdem, Prof. Gabriel Szerszeniewicz (z powodu 25-lecia od dnia śmierci), „Palestra” 1938, s. 3–10..

Strona tytułowa Podręcznika procesu cywilnego (Wilno 1932)

Najważniejszym dziełem Waśkowskiego wydanym po polsku jest opublikowana odcinkami w latach 1933–1936 i w formie jednolitej w 1936 r. Teorja wykładni prawa cywilnego: metodologja dogmatyki cywilistycznej w zarysieIdem, Teorja wykładni prawa cywilnego: metodologja dogmatyki cywilistycznej w zarysie, „Palestra” 1933, s. 113–132, 273–278, 353–370, 510–538, 623–633, 695–709; 1934, s. 8–17, 73–83, 260–267, 352–359, 603–622, 667–685, 767–794; 1935, s. 266–282, 809–827; 1936, s. 3–13, 119–141; odbitka, Warszawa 1936, ss. 276 [nakładem Izby Adwokackiej w Warszawie].– dzieło niestety dziś nieco zapomniane, a godne lektury każdego teoretyka prawa i cywilisty.

 

Profesor Eugeniusz Waśkowski po wrześniu 1939 r. zamieszkał prawdopodobnie w Warszawie. Autorzy biogramów podają, że zmarł w Warszawie 29 maja 1942 r.A. Śródka, Uczeni polscy, s. 447. Pytania: Kiedy przybył do Warszawy? Gdzie mieszkał? Jakie były okoliczności śmierci uczonego? Gdzie został pochowany? – pozostają póki co bez odpowiedzi.