W art. 148 § 2 Kodeksu karnego Ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1517 ze zm.), dalej k.k. ustawodawca wyróżnił tzw. kwalifikowane typy zabójstw, w tym zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem i zabójstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Na tle stosowania powyższych przepisów pojawiają się liczne orzeczenia sądowe, zawierające przekrój rozmaitych poglądów i stanowisk. Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o sens i istotę znamion „szczególnego okrucieństwa” i „motywacji zasługującej na szczególne potępienie” w oparciu o prezentowane na przestrzeni ostatnich lat poglądy sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.

Do 1997 r. żadna z polskich ustaw karnych nie przewidywała kwalifikowanych typów zbrodni zabójstwa. Kodeksem karnym z 6.06.1997 r. ustawodawca zdecydował się na zmianę ówczesnego stanu prawnego i wewnętrzne zróżnicowanie art. 148 k.k., poprzez wprowadzenie katalogu kwalifikowanych typów zabójstw. Wśród wyróżnionych przez ustawodawcę typów znalazło się między innymi zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem oraz zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Zabieg ten miał na celu wyodrębnienie szczególnie nagannych form działania sprawców i zaostrzenie co do nich odpowiedzialności karnej, poprzez podwyższenie dolnego limitu wymiaru kary – z 8 do 12 lat pozbawienia wolności.

Od czasu wprowadzenia do polskiego porządku prawnego katalogu kwalifikowanych typów zabójstw art. 148 § 2 k.k. ulegał kilkukrotnym zmianom normatywnym. W wyniku nowelizacji z 2005 r. istotnie podwyższono wymiar kary za zabójstwa w typie kwalifikowanym, eliminując karę pozbawienia wolności i pozostawiając wyłącznie zagrożenie w postaci 25 lat pozbawienia wolności lub kary dożywotniego pozbawienia wolności Ustawa z 27.07.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2005 r. nr 163 poz. 1363). . Zmiana ta spotkała się z szeroką krytyką ze strony przedstawicieli nauki prawa karnego. W literaturze słusznie wskazywano, że okoliczności stanowiące podstawę wyodrębnienia kwalifikowanych typów zabójstw mogłyby być brane pod uwagę przy sądowym wymiarze kary, a wymiar kary w typie kwalifikowanym jest właściwie pochłaniany przez wymiar kary przy typie podstawowym B. Michalski (w:) Kodeks karny. Część szczegółowa. Komentarz, red. A. Wąsek, Warszawa 2004, t. 1, s. 170; A. Nowak, Nowe ujęcie zabójstwa kwalifikowanego, „Prokuratura i Prawo” 2012/5, s. 78. . Z uwagi na uchybienia w procesie legislacyjnym Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 16.04.2009 r. uznał wprowadzone zmiany za niezgodne z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483). i usunął z polskiego porządku prawnego kwalifikowane typy zabójstw Wyrok TK z 16.04.2009 r. (P 11/08), LEX nr 488896. .

Od 2009 do 2010 r. w polskim prawie karnym nie funkcjonowały więc kwalifikowane typy zabójstw, a okoliczności takie, jak np. wzięcie zakładnika, szczególne okrucieństwo, uprzednie zgwałcenie, dokonanie rozboju czy naganna motywacja sprawcy mogły być wyłącznie przedmiotem rozważań sądu w ramach dyrektyw sądowego wymiaru kary. Ustawą z 26.11.2010 r., która weszła w życie z dniem 22.03.2011 r., ponownie wprowadzono do polskiego Kodeksu karnego kwalifikowane typy zabójstw Ustawa z 26.11.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy o Policji (Dz.U. z 2010 r. nr 240 poz. 1602). . Pomimo pojawiających się już wcześniej wątpliwości zdecydowano się na ponowne zawarcie we wskazanym katalogu zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem oraz zabójstwa w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Analizując powyższe zmiany, można zatem z łatwością zauważyć, że kwalifikowane typy zabójstw istnieją już pewien czas w polskim systemie prawnym. Pomimo stosunkowo długiego okresu obowiązywania art. 148 § 2 k.k., do dnia dzisiejszego ustawodawca nie wprowadził legalnej definicji znamion szczególnego okrucieństwa oraz motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Brak jest również jednolitego, precyzyjnego i ścisłego sposobu ich wykładni. Na tym tle pojawiają się więc liczne orzeczenia sądowe, zawierające przekrój rozmaitych poglądów i stanowisk. Niniejsza praca stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o sens, wzajemny wpływ i korelację wyżej wymienionych znamion w oparciu o prezentowane na przestrzeni ostatnich lat poglądy sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.

1. Znamię szczególnego okrucieństwa jako znamię przestępstwa zabójstwa w ujęciu doktrynalnym i orzecznictwie sądowym

Zgodnie z art. 148 § 2 pkt 1 Kodeksu karnego „kto zabija człowieka ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”. Jak zasygnalizowano już wcześniej, ustawodawca ani w treści samego art. 148 Kodeksu karnego, ani w treści art. 115 Kodeksu karnego nie zdefiniował ani nie doprecyzował użytego przez siebie sformułowania „ze szczególnym okrucieństwem”. Posłużenie się przez ustawodawcę bardzo ogólnym, nieostrym i nieprecyzyjnym pojęciem spowodowało całkowite oddanie jego interpretacji i wykładni organom wymiaru sprawiedliwości oraz przedstawicielom nauki prawa karnego. W praktyce na tle stosowania ww. normy doszło więc do pojawienia się pewnych trudności interpretacyjnych, które możemy zaobserwować, przyglądając się orzecznictwu sądowemu.

1.1. Okrucieństwo a szczególne okrucieństwo

W doktrynie prawa karnego wskazuje się, że trudności w wykładni sformułowanego przez ustawodawcę znamienia sprawia sam dobór słów i użyty zwrot „szczególne okrucieństwo” J. Giezek (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2014, komentarz do art. 148 k.k. (w:) Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane w Kodeksie karnym z 1997 r.– naukowa i sądowa wykładnia znamion kwalifikujących, Warszawa 2017, s. 88. . Zgodnie z definicją słownikową PWN okrucieństwo to „skłonność do znęcania się”, „czyn okrutny, budzący grozę” Zob. https://sjp.pwn.pl/ (dostęp: 30.05.2021 r.). . W świetle tak rozumianego pojęcia orzecznictwo sądowe jest zgodne, że każde zabójstwo jest ze swej istoty okrutne, albowiem godzi w najcenniejsze dobro prawnie chronione, jakim jest życie człowieka. Skutkiem zabójstwa jest przecież odebranie drugiemu człowiekowi najcenniejszego przymiotu – życia Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 31.03.2014 r. (II AKa 51/14), LEX nr 1455679. . Tworząc kwalifikowany typ zabójstwa, ustawodawca nie posłużył się jednak samym sformułowaniem „okrucieństwo”, a zwrotem „ze szczególnym okrucieństwem”. Tym samym ustawodawca nie tylko wprowadził konieczność rozróżniania czynów na te okrutne i nieokrutne, ale również w ramach samej kwalifikacji okrucieństwa zdecydował się na jego gradację – w postaci wyróżnienia wyjątkowego podtypu zabójstwa – popełnionego ze szczególnym okrucieństwem. Stworzenie tak ogólnego znamienia, złożonego z dwóch abstrakcyjnych, szacunkowych, niedookreślonych zwrotów, dostarczyło orzecznictwu sądowemu licznych problemów interpretacyjnych.

Pierwsze próby zdefiniowania wskazanego pojęcia oraz wyjaśnienia różnic pomiędzy okrucieństwem a szczególnym okrucieństwem pojawiły się już na gruncie Kodeksu z 1969 r. Wprawdzie ustawodawca znamię „szczególnego okrucieństwa” w stosunku do zbrodni zabójstwa wprowadził po raz pierwszy w Kodeksie karnym z 1997 r., sformułowanie to funkcjonowało jednak już w Kodeksie z 1969 r. w stosunku do przestępstwa stypizowanego w art. 168 k.k. Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 76. Ówczesny Kodeks karny w art. 168 stanowił, że doprowadzenie innej osoby do poddania bądź wykonania nierządnego czynu poprzez zastosowanie przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. Natomiast, zgodnie z § 2, sprawca, który działał ze szczególnym okrucieństwem bądź dopuszczał się zgwałcenia wspólnie z innymi osobami, podlegał karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 Ustawa z 19.04.1969 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1969 r. nr 13 poz. 94). . Na gruncie powyższego przepisu Sąd Najwyższy, już w wyroku z 30.05.1995 r., wskazał na konieczność ustalenia, gdzie przebiega granica pomiędzy zwykłym okrucieństwem a okrucieństwem szczególnym, a także na konieczność stopniowania rzeczonego pojęcia. Sąd Najwyższy zauważył, że „użyte w art. 168 § 2 k.k. z znamię «szczególnego okrucieństwa» jest oczywiście znamieniem w pełni ocennym, to nie może jednak ulegać wątpliwości, że winno być ono odnoszone do zachowań wyjątkowo drastycznych i odrażających. Znamieniem kwalifikującym jest bowiem nie samo «okrucieństwo» lecz okrucieństwo «szczególne», a więc okrucieństwo, które podlegać musi stopniowaniu” Wyrok SN z 30.05.1995 r. (III KRN 31/95), LEX nr 24631. .

Choć powyższe orzeczenie wyraźnie wskazało na konieczność oceniania stanu faktycznego przez pryzmat rozróżniania zwykłego okrucieństwa i okrucieństwa szczególnego, to nie dostarczyło ono jasnych kryteriów tego podziału ani nawet jego przykładowego katalogu. W dalszym ciągu pozostał zatem praktyczny problem oceny stanu faktycznego sprawy i kwalifikacji prawnej czynu za pomocą abstrakcyjnych i uznaniowych pojęć.

1.2. Wykładnia znamienia szczególnego okrucieństwa w orzecznictwie sądowym

Próbując ujednolicić wykładnię „szczególnego okrucieństwa”, zarówno w orzecznictwie sądowym, jak i doktrynie, wskazuje się dwie kwestie: zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem musi charakteryzować się zachowaniem wyróżniającym się w sposób wyjątkowo naganny, a zachowanie to może w szczególności przybrać formę zadawania ofierze dodatkowych, niepotrzebnych cierpień, których skala i nasilenie wykraczają poza samo osiągnięcie celu w postaci odebrania życia innemu człowiekowi Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2014, s. 166 (w:) Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 77. .

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 13.12.2001 r. wskazał, że aby uznać, iż mamy do czynienia z kwalifikowanym typem zabójstwa, konieczne jest ustalenie, że zabójca, chcąc zabić innego człowieka, dopuścił się również zachowań nieproporcjonalnych w stosunku do zachowań niezbędnych do realizacji głównego celu, jakim jest pozbawienie życia innej osoby. Działania sprawcy muszą być nader intensywne, czyli na przykład takie, które są zupełnie zbędne do osiągnięcia celu zabójstwa, powodujące dodatkowe, niepotrzebne cierpienia, zarówno fizyczne (np. tortury), jak i psychiczne (np. pozorowana egzekucja) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 13.12.2001 r. (II AKa 168/00), LEX nr 54684. .

W wyroku z 19.09.2002 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19.09.2002 r. (II AKa 182/02) (w:) J. Ptak, Szczególne okrucieństwo jako znamię przestępstwa zabójstwa, „Prokuratura i i Prawo” 2015/9, s. 105. podniósł, że „w przypadku art. 148 § 2 k.k. oznacza więcej niż typowo naganny sposób pozbawienia życia innej osoby, chodzi więc o szczególnie drastyczny i brutalny sposób działania, powodowanie śmierci na raty, połączony z zadawaniem ofierze niepotrzebnych dodatkowych cierpień, torturowanie, maltretowanie, męczenie, zabicie w sposób okrutny”.

Podobne stanowisko przedstawił w wyroku z 10.11.2005 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10.11.2005 r. (II AKa 28/05) (w:) J. Ptak, Szczególne okrucieństwo jako znamię przestępstwa zabójstwa, „Prokuratura i Prawo” 2015/9, s. 105. . Podkreślił on jednak również, że „dla przyjęcia, iż doszło do zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, konieczne jest uznanie, że sprawca działał drastycznie, chciał upokorzyć ofiarę, poniżyć, maltretować, męczyć, a czyny te wykraczały poza realizację zamiaru zabójstwa”.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt konkretnych okoliczności faktycznych, sądy powszechne za zachowania szczególnie okrutne uznały między innymi:

• pozostawienie konającego pokrzywdzonego, w mroźny dzień, przywiązanego do drzewa, przed zwłokami jego żony Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23.03.2006 r. (II AKa 14/06), LEX nr 196128. ,
• zaatakowanie ofiary znienacka poprzez kilkukrotne uderzenie młotkiem w głowę, czego skutkiem była utrata przez niego przytomności, a następnie późniejsze skrępowanie kończyn dolnych i górnych, wleczenie ciała po betonowych schodach, z uderzaniem przy tym głową pokrzywdzonego o kolejne stopnie, kolejno spuszczenie betonowego bloku o wadze około 10 kg na głowę ofiary oraz rozległe uderzanie w twarz, kopanie po korpusie, powodujące tym samym zgon ofiary Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10.05.2017 r. (II AKa 547/16), LEX nr 2343441. ,
• polanie krocza pokrzywdzonego gorącą stearyną Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30.06.2016 r. (II AKa 118/16), LEX nr 2300263. ,
• zachowanie oskarżonego polegające na tym, że przez około pół godziny regularnie i systematycznie zadawał pokrzywdzonemu liczne ciosy w głowę, tułów, ręce i nogi, uderzając w wymienione okolice rękami, w tym zaciśniętymi w pięść, łokciami, kolanami, poręczą od fotela oraz drewnianą szufladą, wchodząc na ciało pokrzywdzonego i zadając mu uderzenia piętą, kopiąc po całym ciele, w tym w twarz, oraz wykręcając pokrzywdzonemu ręce i nogi, w tym uderzając kolanem w wykręconą i unieruchomioną lewą rękę pokrzywdzonego oraz uderzając jego głową Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7.04.2014 r. (II AKa 79/14), LEX nr 1466968. ,
• zabójstwo popełnione w związku z rozbojem, poprzez zadawanie wielokrotnych ciosów w głowę o znacznej sile, wielokrotne kopanie nogami pokrzywdzonej po głowie, skrępowanie dłoni kablem od ładowarki telefonicznej oraz sznurem, przywiązanie do nogi stołu, oblanie mieszkania substancją łatwopalną – ropą naftową, podduszenie pokrzywdzonej za szyję i wlewanie do jej jamy ustnej ropy naftowej, która to substancja następnie dostała się do żołądka pokrzywdzonej, co spowodowało zgon ofiary Wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie z 3.01.2020 r. (II K 132/19), LEX nr 3103168. .

Jednocześnie sądy w wielu postępowaniach nie dopatrzyły się wypełnienia znamion „szczególnego okrucieństwa”. I tak Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie toczącej się pod sygnaturą akt VIII K 50/07, uznał, że działanie sprawcy polegające na zadaniu ofierze siedmiu ciosów nożem, wyciągnięciu ciała na klatkę schodową, przy czym to wszystko działo się na oczach kilkuletniego syna pokrzywdzonej, któremu sprawca zabronił wzywania pomocy, nie wypełniało znamion szczególnego okrucieństwa Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie (VIII K 50/07) (w:) M. Całkiewicz, Modus operandi sprawców zabójstw, Warszawa 2010, s. 347. Jak podaje autorka, oskarżony zmarł przed uprawomocnieniem się wyroku, co skutkowało ostatecznie umorzeniem postępowania. .

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 10.05.2001 r. wskazał zaś, że „nie ma niczego okrutnego w zadaniu ciosu (czy kilku ciosów) nożem w wykonaniu zamiaru pozbawienia ofiary życia. Okrucieństwo polega na powodowaniu dodatkowych cierpień ofiary, udręczeniu jej ponad granice niezbędne dla osiągnięcia celu sprawcy, a nie na działaniach po temu niezbędnych, należących do istoty przestępstwa sprawcy” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 10.05.2001 r. (II AKa 78/01), LEX nr 48431. .

Z kolei w wyroku z 27.06.2006 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie zajął stanowisko, że „uderzenia, jakie zadawał oskarżony kastetem, nie świadczą jeszcze, że czyn ten miał charakter szczególnego okrucieństwa. Przedmiot ten, tak jak wiele innych przedmiotów (nóż, młotek, siekiera, pałka drewniana itp.), może służyć do dokonania zbrodni zabójstwa, ale o szczególnym okrucieństwie nie decyduje wyłącznie rodzaj użytego do zabójstwa narzędzia, ale także sposób jego użycia” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 27.06.2006 r. (II AKa 162/06), LEX nr 192830. .

Z analizy powyższych orzeczeń płyną zatem następujące wnioski.

1. Zachowanie, które ma zostać za uznane za szczególnie okrutne, musi być czymś więcej niż tylko nagannym sposobem pozbawienia drugiego człowieka życia. Działanie to musi charakteryzować się wyjątkową okrutnością, brutalnością, powodowaniem śmierci na raty, zadawaniem dodatkowych cierpień, maltretowaniem, torturowaniem, męczeniem Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30.06.2016 r. (II AKa 118/16), LEX nr 2300263. .
2. O szczególnym okrucieństwie mówimy również wtedy, gdy środki dobrane przez sprawcę do realizacji celu zabójstwa są nieproporcjonalne w stosunku do rodzaju i natężenia oporu stawianego przez ofiarę (tu sąd odnosił się do wielokrotnego uderzania ofiary po głowie i po kończynach drewnianą szufladą, podczas gdy ofiara reagowała wyłącznie słownie, nawet przy założeniu, że prowokowała sprawcę) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7.04.2014 r. (II AKa 79/14), LEX nr 1466968. .
3. Dla oceny, czy doszło do czynu szczególnie okrutnego, ma znaczenie brutalność sprawcy, która odnosi się zarówno do momentu i sposobu działania (np. działanie sprawcy polegające na zaatakowaniu znienacka, za pomocą narzędzia obiektywnie niebezpiecznego). Jednakże sama brutalność działania sprawcy nie jest wystarczająca do uznania przesłanki szczególnego okrucieństwa za spełnioną. Konieczne jest ustalenie istnienia w chwili czynu woli sprawcy do zadania ofierze zbędnego okrucieństwa, i to w dodatku ocenianego jako szczególne Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10.05.2017 r. (II AKa 547/16), LEX nr 2343441. .
4. Szczególne okrucieństwo to nie tylko działania nakierowane na psychiczne czy fizyczne udręczenie ofiary, czy wymierzanie jej ciosów powodujących dodatkowy ból przed śmiercią. Szczególne okrucieństwo to nie tylko działania zbędne do samego pozbawienia życia drugiego człowieka. Szczególne okrucieństwo to także same czynności ukierunkowane na spowodowanie śmierci, jeżeli trwają znaczny okres, gdy towarzyszą im liczne czynności brutalizujące modus operandi, jak zadawanie kopnięć w miejsca newralgiczne dla procesów życiowych, a także gdy śmierć zostaje zadana na wiele sposobów – sprawcy, nie będąc pewnymi, czy śmierć nastąpiła, poszukują innych jeszcze narzędzi dokonania zbrodni, po czym – niejako dla pewności – w odmienny sposób zadają obrażenia.
5. „(...) ani sama społeczna odraza, ani takież potępienie jakiegoś zabójstwa nie wystarczają do przyjęcia, że sprawca działał ze szczególnym okrucieństwem” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 20.09.2001 r. (II AKa 195/01) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem (za lata 1998–2003), Toruń 2004, s. 319. .

Co istotne, w orzecznictwie sądowym podkreśla się, że szczególne okrucieństwo odnosi się nie tylko do elementów przedmiotowych, ale i do podmiotowych czynu. Szczególnie istotne jest nastawienie sprawcy czynu, znamię szczególnego okrucieństwa nie polega bowiem tylko i wyłącznie na wyjątkowo nagannych formach działania sprawcy. Aby uznać, że dany czyn jest w istocie kwalifikowaną postacią zbrodni zabójstwa, konieczne jest ustalenie, iż sprawca w chwili popełniania czynu działał z rozeznaniem zadawania śmierci w warunkach szczególnego okrucieństwa. Wskazuje się, że sprawca musi działać z nastawieniem charakteryzującym się bezwzględnością, brakiem litości, z chęcią lub z godzeniem się na uśmiercenie drugiego człowieka w warunkach wzmożonego cierpienia czy poniżenia.

Jak wskazał w wyroku z 3.07.2002 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie, szczególne okrucieństwo to nie samo zadawanie cierpień, bólu i dolegliwości, niepotrzebnych z punktu widzenia osiągnięcia skutku śmierci. To również nie samo wyrządzanie dodatkowych dolegliwości, ukierunkowanych na udręczenie i maltretowanie ofiary. Nawet najbardziej drastyczny sposób popełnienia zbrodni sam z siebie nie stanowi o szczególnym okrucieństwie. Konieczne jest wykazanie, że sprawca działał z nastawieniem w postaci chęci lub godzenia się na okazanie ofierze swojego szczególnego okrucieństwa Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 3.07.2002 r. (II AKa 28/02) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem (za lata 1998–2003), Toruń 2004, s. 323–324. .

Analiza powyższych orzeczeń potwierdza dotychczas wyrażone w doktrynie wnioski.

1. Nie istnieje w orzecznictwie jednolite stanowisko w zakresie rozumienia pojęcia szczególnego okrucieństwa. Wykładnia sądowa posługuje się różnymi sformułowaniami, powtarzając jedynie, że szczególnie okrutne zabijanie musi wyróżniać się wyjątkowo nagannymi formami zachowania, drastycznością i zadawaniem dodatkowych, zbędnych z punktu widzenia osiągnięcia celu śmierci cierpień Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 99. .
2. Wykładni pojęcia szczególnego okrucieństwa dokonuje się na gruncie konkretnych, kazuistycznych przypadków, nie jest bowiem możliwe stworzenie jednolitej definicji z uwagi na posłużenie się przez ustawodawcę termiami abstrakcyjnymi, ogólnymi, nieprecyzyjnymi i niedookreślonymi. Skutkiem tego jest konieczność posługiwania się przy uzasadnianiu kwalifikacji prawnej konkretnymi przykładami z dotychczasowej praktyki orzeczniczej Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 99. .
3. Znamię szczególnego okrucieństwa odnosi się zarówno do strony przedmiotowej, jak i podmiotowej czynu. Do uznania, że doszło do zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, konieczne jest ustalenie nagannego nastawienia psychicznego sprawcy, zorientowanego na zadanie ofierze śmierci w warunkach szczególnego okrucieństwa, z okazaniem jej braku jakiejkolwiek litości i bezwzględności podjętego działania Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 100. .
4. Pojęcie okrucieństwa należy wewnętrznie różnicować, poddając je gradacji Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 100. . Okrucieństwo w rozumieniu art. 148 § 2 ust. 1 musi być szczególnie drastyczne, odrażające i wyjątkowo haniebne.

2. Znamię motywacji zasługującej na szczególne potępienie jako znamię przestępstwa zabójstwa w ujęciu doktrynalnym i orzecznictwie sądowym

W art. 148 § 2 ust. 3 k.k. ustawodawca wprowadził kolejny kwalifikowany typ zbrodni zabójstwa. Zgodnie z jego treścią „kto zabija człowieka w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności oraz karze dożywotniego pozbawienia wolności”. Tak jak w przypadku znamienia szczególnego okrucieństwa, ustawodawca do dziś nie zdecydował się na zdefiniowanie użytego przez siebie sformułowania ani nawet na podanie przykładowego katalogu kryteriów interpretacyjnych. Wykładnia znamienia motywacji zasługującej na szczególne potępienie została zatem ponownie oddana praktyce orzeczniczej.

2.1. Motywacja, potępienie, szczególne potępienie

Pierwsze wątpliwości natury interpretacyjnej pojawiły się już na gruncie użytego przez ustawodawcę zwrotu, stanowiącego kompozycję kilku niedookreślonych, abstrakcyjnych pojęć. W zakres skonstruowanego przez ustawodawcę znamienia wchodzą bowiem takie pojęcia jak: motywacja, potępienie i szczególne potępienie.

Motywacja jest pojęciem funkcjonującym na gruncie różnych nauk. Jest to częściowo pojęcie z zakresu nauki prawa karnego, kryminologii, ale również psychologii Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 103–106. . Pomimo szerokiego zainteresowania zjawiskiem motywacji na gruncie dotychczasowych osiągnięć naukowych nie udało się wypracować jednolitego stanowiska co do sposobu rozumienia ww. pojęcia i jego zakresu znaczeniowego. Pojęcie motywacji przez różnych autorów bywa rozumiane i definiowane odmiennie. Nie wchodząc szczegółowo w prezentowane wśród przedstawicieli nauki poglądy, wskazać jedynie należy, że motywacja bywa utożsamiana zarówno z przeżyciami psychicznymi sprawcy, procesem motywacyjnym stanowiącym sterownik zachowań człowieka, jak i ze skłonnością do podejmowania pewnych zachowań i decyzji. Wśród przedstawicieli nauki prawa karnego dominuje pogląd utożsamiający motywację ze splotem przeżyć psychicznych sprawcy, warunkujących decyzję o popełnieniu przestępstwa Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 101–111. .

Pojęcie motywacji było również przedmiotem rozważań w orzecznictwie sądowym. I tak w ocenie Sądu Najwyższego pod pojęciem motywacji rozumie się „kompletny zespół czynników emocjonalnych i intelektualnych sprawcy, jego świadomość i wolę, stanowiących podłoże i przyczynę popełnienia przestępstwa” Wyrok Sądu Najwyższego z 9.05.2000 r. (WA 13/00) oraz glosa do tego wyroku M. J. Lubelskiego, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 9.05.2000 r. (Wa 13/2000), „Państwo i Prawo” 2002/8, s. 113 (w:) J. Kulesza, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 27.05.2002 r. (AKa 99/02), „Prokuratura i Prawo” 2004/2, s. 127. .

Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w wyroku z 23.06.2004 r., podkreślił, zaś że motywacji, jako znamienia kwalifikowanego typu zabójstwa, nie można utożsamiać ze sposobem działania sprawcy. W rozumieniu art. 148 § 2 ust. 4 Kodeksu karnego motywacja jest procesem psychicznym, który ukierunkowuje i poprzedza działanie sprawcy Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 23.06.2004 r. (II AKa 132/04), LEX nr 1643081. .

Tworząc znamię kwalifikowanego typu zabójstwa, ustawodawca zdecydował się również na użycie kolejnego niedookreślonego zwrotu w postaci „potępienia”, a następnie jego gradację i ostateczne użycie sformułowania „szczególne potępienie”. Tak jak w przypadku „motywacji”, jest to zwrot występujący przede wszystkim na gruncie innych dyscyplin naukowych. W doktrynie wskazuje się, że jest to termin z zakresu religii i etyki, jako nauki o moralności Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 109. . Użyte przez ustawodawcę pojęcie budzi więc istotne wątpliwości interpretacyjne, bowiem ocena, czy mamy do czynienia z motywacją zasługującą na podstawowe czy szczególne potępienie, nie należy do nauk prawnych, a jest wypadkową ocen moralnych, etycznych i obyczajowych Rajnhardt Kokot, Zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art. 148 § 2 pkt 3 k.k.) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017, s. 895. .

Próbując zdefiniować pojęcie szczególnego potępienia, w literaturze wskazuje się, że pod tym pojęciem należy rozumieć rażące naruszenie powszechnie akceptowanego normatywu postawy etycznie, moralnie i społecznie pożądanej. W podobnym kierunku podąża również praktyka orzecznicza sądów powszechnych. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie, w wyroku z 27.07.2002 r., „szczególne potępienie motywacji sprawcy zabójstwa odnosi się przede wszystkim do pozaprawnej kategorii reguł i norm moralnych, aprobowanych powszechnie w odczuciu społecznym, uznanych za powszechnie obowiązującą moralność i skonfrontowanych z motywacją sprawcy rażąco jaskrawo nagannie odbiegające od tych form” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 27.06.2002 r. (II AKa 141/02) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem (za lata 1998–2003), Toruń 2004, s. 323. .

Należy przy tym podkreślić, że trudności w zdefiniowaniu pojęcia potępienia sprawia szczególnie fakt, iż na gruncie art. 148 § 2 ust. 4 k.k. samo ustalenie naganności motywacji sprawcy nie jest wystarczające. Ustawodawca we wskazanym znamieniu wprowadził bowiem wymóg klasyfikowania i gradacji negatywnej oceny motywacji sprawcy. Dopiero w oparciu o ustalenie, że motywacja sprawcy wyróżniała się wyjątkowo nagannym nacechowaniem, możliwa jest kwalifikacja czynu jako zabójstwo w typie kwalifikowanym. Należy przychylić się więc do poglądu Sądu Apelacyjnego w Krakowie, że „szczególne potępienie to takie zachowania, gdzie nacisk położony jest na pierwszy element tego pojęcia. Chodzi bowiem o sytuacje zupełnie wyjątkowe, odbiegające od przeciętnych, standardowych, jakkolwiek bardzo nagannych motywacji, budzące odruch odrazy, wywołujące silne oburzenie społeczne, determinujące potępienie ponad ramy przeciętnych reakcji negatywnych każdego człowieka” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 4.12.2012 r. (II AKa 213/12), LEX nr 1315607. .

Na uwagę zasługuje również pogląd M. Bryły, w którym autorka wskazuje, że „to sąd w każdym konkretnym przypadku będzie musiał oceniać, czy dane przeżycie intelektualne sprawcy zasługuje na szczególne potępienie, czy też nie. Mogąca wystąpić w praktyce dowolność ocen sądu wywołuje poważne obawy. Granica między zabójstwem a zabójstwem ciężkim jest więc płynna tak jak płynna jest granica między motywacją zasługującą na potępienie, a motywacją zasługującą na szczególne potępienie” M. Bryła, Zabójstwo ciężkie w polskim kodeksie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2001/3, s. 68 (w:) Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 110. .

2.2. Wykładnia motywacji zasługującej na szczególne potępienie w orzecznictwie sądowym

Jak wskazano powyżej, znamię motywacji zasługującej na szczególne potępienie odnosi się do strony podmiotowej przestępstwa zabójstwa, a dokładniej do przeżyć psychicznych sprawcy, które determinują jego zachowanie i nim kierują. Z uwagi na brak jednolitej definicji użytego przez ustawodawcę znamienia, a także brak katalogu kryteriów ocennych, należy bliżej przyjrzeć się sądowej wykładni tego terminu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie motywacja zasługująca na szczególne potępienie to sytuacja, w której motywy działania sprawcy drastycznie różnią się od przyjętych w społeczeństwie modelowych wzorców postępowania. Każde zabójstwo będzie naruszeniem takiego właśnie wzorca. Do przyjęcia jednak, że motywacja sprawcy zasługuje na szczególne potępienie, konieczne jest ustalenie, iż w zakresie psychicznych przeżyć sprawcy rozumianych jako motywacja wystąpiły elementy czyniące decyzję o dokonaniu zabójstwa wyjątkowo niegodną i złą Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 12.10.2012 r. (II AKa 265/12), LEX nr 1238286. .

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 9.02.2006 r. słusznie podkreślił, że „kodeks karny nie zawiera katalogu okoliczności nakazujących uznanie danego zachowania za «motywację zasługującą na szczególne potępienie». Skoro tak, to kwestia ta winna podlegać ocenie przez pryzmat okoliczności konkretnej sprawy; niemniej jednak należy stwierdzić, iż nie zalicza się do nich ani tych elementów, które wchodzą w skład znamion typu przestępstwa, ani nawet tych, które podlegając stopniowaniu, mogą mieć wpływ na zaostrzenie wymiaru kary. Będzie to więc motyw towarzyszący realizacji znamion przestępstwa, ale pozostający poza ich zakresem” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 9.02.2006 r. (II AKA 236/05), LEX nr 245407. .

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 20.10.2016 r. podkreślił również, że w ramach motywacji zasługującej na szczególne potępienie mieszczą się takie elementy działania sprawcy, które w świetle moralności danej społeczności są nadzwyczajnie odrażające i w żadnym stopniu nie zasługują na zrozumienie. Elementy działania sprawcy świadczą o jego głębokiej demoralizacji, lekceważącym i deprecjonującym stosunku do prawa i zasad współżycia społecznego Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 20.10.2016 r. (II AKa 169/16), LEX nr 2250071. .

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 16.01.2002 r. (II AKa 308/01) podkreślił zaś, że znamię motywacji zasługującej na szczególne potępienie jest ocenne i podlega sędziowskiemu uznaniu. W orzecznictwie sądowym pod wskazanym pojęciem rozumie się zaś „motywy jaskrawo naganne, wywołujące w społeczeństwie oburzenie, potępienie czy gniew”. W ocenie sądu motywy te muszą być szczególnie naganne, muszą bowiem przekraczać poziom zwykłego potępienia przestępstwa Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 16.01.2002 r. (II AKa 308/01) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem (za lata 1998–2003), Toruń 2004, s. 320. .

W oparciu o tak rozumianą definicję użytego przez ustawodawcę znamienia w orzecznictwie sądowym za zabójstwa popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie uznaje się między innymi zabójstwo:

• na którego zdecydowany wpływ miał fakt, że sprawcy byli członkami ugrupowania satanistycznego, co spowodowało u nich zafascynowanie złem i odrzucenie powszechnie akceptowanych w społeczeństwie wartości. W badanej przez sąd sprawie sprawcy kilka miesięcy oswajali się z decyzją o pozbawieniu innych ludzi życia w ramach zaaranżowanego rytuału, wielokrotnie organizowali spotkania, w trakcie których omawiali szczegóły zbrodni, a następnie podstępnie zwabili ofiary do bunkra, wciągnęli je w ustawianie świec, krzyży, przygotowywanie całego rytuału, a na końcu zabili Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6.07.2000 r. (II AKa 154/00) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem (za lata 1998–2003), Toruń 2004, s. 315-316. ;
• popełnione z niechęci wobec drugiego człowieka, którego bezpośrednim motywem był fakt, że ofiara nie należała do mieszkańców miejscowości, w której bawiła się na dyskotece i nie wywodziła się z tego samego środowiska co sprawca, poprzedzone prowokacyjnym zachowaniem ze strony sprawcy Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 27.04.1999 r. (II AKa 12/99), LEX nr 38048. ;
• bez istotnego wyraźnego powodu, podjęte w celu wyżycia się, wywołania podziwu i swoistego uznania wśród kolegów Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 25.07.2001 r. (II AKa 94/01) (w:) Wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z 4.07.2008 r. (IV K 118/08), LEX nr 1713602. ;
• zabójstwo z zazdrości, przy czym tu sąd odnosił się do sprawy, w której sprawca nie był przekonany co do swojego ojcostwa, a nie miał ku temu żadnych obiektywnych podstaw, ponieważ miał kontakt intymny z ofiarą w okresie koncepcyjnym Postanowienie Sądu Najwyższego z 10.08.2005 r. (III KK 297/04), LEX nr 200065. ;
• kobiety w 23. tygodniu ciąży w celu uniknięcia odpowiedzialności, jaką jest zostanie ojcem, z uwagi na odczuwany wstyd ze znajomości z ofiarą i jej byciem w ciąży oraz lękiem przez opinią rówieśników, znajomych Wyrok Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z 24.03.2015 r. (II K 47/14) (w:) Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 122–123. ;
• z pogardy wobec drugiego człowieka, tu zabójstwo osoby bezdomnej, które sprawcy usprawiedliwiali potrzebą wyeliminowania ludzi drugiej kategorii, do których zaliczali osoby bezdomne, używając wobec nich zwrotów obraźliwych, pogardliwych, nazywając ich żulami. Sprawcy wykazywali całkowity brak szacunku wobec takich osób, traktując je jak obiekt rozrywki i zabawy, przez którą rozumieli atakowanie ich i robienie im krzywdy, gardząc przy tym najwyższą wartością, jaką jest ludzkie życie Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z 13.07.2015 r. (XIV K 26/15) (w:) Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 124–125. .

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 16.01.2002 r. (II AKa 308/01) wskazał również, że w zakresie zabójstwa popełnionego w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie mieści się zabójstwo na zlecenie za opłatą, zabójstwo w celu pozbycia się niewygodnego świadka, dopuszczenie się morderstwa w wyniku dążenia do uzyskania spadku, pobawienie życia rywala dla pożądanego stanowiska, zabicie dla zabawy, a także zabójstwa rabunkowe Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 16.01.2002 r. (II AKa 308/01) (w:) R.A. Stefański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem (za lata 1998–2003), Toruń 2004, s. 320. .

Z przytoczonego wyżej orzecznictwa sądowego i poglądów wyrażanych w doktrynie płyną zatem następujące wnioski.

1. Orzecznictwo sądowe nie dostarcza jednolitej definicji zabójstwa popełnionego w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Sądy, próbując usystematyzować i nadać ramy jednolitej definicji znamienia, wskazują że odnosi się ono do strony podmiotowej sprawcy, a z jego realizacją mamy do czynienia, gdy nastawienie psychiczne sprawcy, determinujące jego działania, ma wyjątkowo negatywny społeczny odbiór, wywołuje powszechny sprzeciw, gniew, wzburzenie czy zgorszenie Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 127. .
2. Katalog zachowań mogących wchodzić w zakres wskazanego znamienia jest szeroki, jednakże ocena, czy doszło do popełnienia zabójstwa w typie kwalifikowanym, musi odbywać się każdorazowo, przy ocenie konkretnej sprawy i konkretnych okoliczności.
3. Nie jest możliwe stworzenie jednolitej definicji użytego przez ustawodawcę znamienia, albowiem jego zakres pojęciowy słów jest bardzo szeroki.
4. Skutkiem powyższego jest konieczność czerpania z dotychczasowych poglądów doktryny i orzecznictwa sądowego podczas oceniania kwalifikacji prawnej czynu.

Wnioski

Podsumowując omówione w niniejszej publikacji znamiona kwalifikowanych typów zabójstw, wskazać należy kilka kwestii. Tworząc oba typy kwalifikowane – zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem i zabójstwo z motywacji zasługującej na szczególne potępienie, ustawodawca posłużył się nieostrymi, abstrakcyjnymi, ocennymi pojęciami, o szerokim zakresie znaczeniowym. Na gruncie orzecznictwa sądowego nie doszło do wykształcenia się jednolitej definicji obu znamion, z uwagi na fakt, że nie jest możliwe jasne i precyzyjne zdefiniowanie tak pojemnych, abstrakcyjnych i niedookreślonych pojęć. W związku z powyższym pojęcia te bywają definiowane odmiennie, najczęściej poprzez odwołanie się do poglądów wyrażonych w innych judykatach bądź poprzez nawiązanie do poglądów wyrażanych wśród przedstawicieli doktryny prawa karnego. Przedstawione w niniejszej pracy orzeczenia potwierdzają tylko brak możliwości nadania ogólnej definicji ww. znamionom, a w konsekwencji konieczność dokonywania ich wykładni i oceny na gruncie konkretnej sprawy, poprzez odwołanie się do kazuistycznych orzeczeń i poglądów.

W związku z powyższym za słuszny należy uznać pojawiający się w doktrynie od lat postulat usunięcia kwalifikowanych typów zabójstw Tak np. Ł. Pohl, K. Budziak, M. Jankowski, P. Banaszak, Zabójstwa kwalifikowane…, s. 100 i 128. . W tym miejscu podkreślić jednak należy, że nie budzi wątpliwości sama konieczność posługiwania się przez ustawodawcę pojęciami ogólnymi, niedookreślonymi, o szerokim zakresie pojęciowym. W niniejszych przepisach ustawodawca posługuje się nimi jednak jako znamionami, a więc elementami czynu zabronionego. Skoro ustawodawca decyduje się na wyróżnienie z typu podstawowego szczególnych typów zbrodni, kryteria rozróżnienia powinny być możliwie jak najbardziej precyzyjne, tak aby umożliwić organom wymiaru sprawiedliwości precyzyjną i jasną kwalifikację prawną popełnionych czynów. Pozostawienie kwalifikowanych typów zabójstw, wyróżnianych na podstawie niejasnych kryteriów, pozbawionych jednolitej definicji grozi powstaniem istotnych rozbieżności w zakresie oceny zachowania sprawców. Istnieje bowiem potencjalne ryzyko, że w zależności od sądu i składu sędziowskiego sprawcy popełniający różne czyny, w podobnych okolicznościach bądź w wyniku podobnej motywacji, zostaną skazani za różne typy zabójstwa. Niemożliwość dokładnego sformułowania kryteriów odróżniania typu podstawowego od typów kwalifikowanych i typów kwalifikowanych między sobą stanowi istotny argument w dyskusji o odstąpieniu od takiego sposobu unormowania.

Za usunięciem typów kwalifikowanych zabójstwa z Kodeksu karnego przemawia również fakt, że okoliczności takie jak szczególne okrucieństwo i motywacja zasługująca na szczególne potępienie mogą być brane pod uwagę przez sąd w toku stosowania dyrektyw wymiaru karu. Zgodnie z art. 53 § 1 i 2 k.k. sąd, wymierzając karę, bierze pod uwagę w szczególności motywację oraz sposób zachowania sprawcy. Cele stojące za wyróżnieniem typów kwalifikowanych zabójstwa mogą zostać zatem z łatwością zrealizowane w ramach sądowego wymiaru kary, bez konieczności wprowadzania nieprecyzyjnych uregulowań.

Również zakres pojęciowy szczególnego okrucieństwa oraz motywacji zasługującej na szczególne potępienie zdaje się przemawiać za rezygnacją z kwalifikowanych typów zbrodni zabójstwa. Jak wskazano wcześniej, szczególne okrucieństwo odnosi się zarówno do strony przedmiotowej, jak i podmiotowej czynu. Szczególne okrucieństwo nie dotyczy tylko sposobu popełnienia czynu, ale również sfery wolicjonalnej sprawcy. Oprócz drastyczności i szczególnej naganności formy zachowania musi jeszcze wystąpić po stronie sprawcy chęć pozbawienia lub godzenie się na pozbawienie ofiary życia w warunkach szczególnego okrucieństwa. Znamię motywacji zasługującej na szczególne potępienie odnosi się natomiast tylko do sfery podmiotowej czynu. Dla jego istnienia bez znaczenia pozostaje sposób działania sprawcy, liczy się jedynie powód, motyw, psychiczne przeżycia sprawcy, które popchnęły go do popełnienia zabójstwa. Zatem z uwagi na to, że sprawca zabójstwa popełnionego ze szczególnym okrucieństwem musi mieć świadomość, iż odbiera życie ofierze w sposób szczególnie okrutny, to czy sam fakt, że chce lub godzi się na jej szczególne udręczenie, wzmożone cierpienia i ból, nie stanowi motywacji zasługującej na szczególne potępienie? Czy sprawca, którego wolą jest zabicie ofiary w sposób połączony z jej maltretowaniem, torturowaniem, albo który co najmniej godzi się na taką możliwość, nie działa z motywacji budzącej szczególne potępienie, gniew i oburzenie? Czy matka, która zabija dziecko z obawy przed odejściem partnera, poprzez wyciągnięcie dziecka z wózka, podniesienie, ciśnięcie nim o asfalt, a następnie co najmniej sześciokrotne kopnięcie go w głowę, wdeptanie w podłoże, nie działa zarówno z motywacji zasługującej na szczególne potępienie, jak i ze szczególnym okrucieństwem Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 8.09.2020 r. (III K 293/19), LEX nr 3102047. ? Czy znamiona tych typów w pewnym układzie stosunków nie pozostają w zakresie krzyżowania?

W świetle wskazanych powyżej okoliczności sens wyróżniania w Kodeksie karnym kwalifikowanych typów zabójstw jest kwestią wysoce dyskusyjną. Przychylić należy się do autorów postulujących zmianę artykułu 148 k.k. poprzez usunięcie omówionych w niniejszej pracy kwalifikowanych typów zabójstw. Należy postulować pozostawienie takich okoliczność, jak sposób działania sprawcy czy charakter i rodzaj motywacji kierującej sprawcą, wyłącznie do oceny w ramach sądowego wymiaru kary.