A rtykuł dotyczy rozważań na temat dopuszczenia możliwości wykonywania zawodu adwokata w formie stosunku pracy. Autorka przedstawia potrzeby zgłaszane przez adwokatów i ocenia je przez pryzmat konieczności zapewnienia niezależności adwokatury oraz ochrony interesów publicznych. Porównuje uregulowania zawodu adwokata w Niemczech oraz radcy prawnego w Polsce. Proponuje rozwinięcie regulacji istniejących już w ramach możliwości wykonywania zawodu adwokata w zespołach adwokackich.

Od wielu lat w Adwokaturze toczą się dyskusje na temat dopuszczenia możliwości wykonywania zawodu adwokata na podstawie umowy o pracę. Przysłuchując się im, można mieć wątpliwości co do tego, jak poszczególni dyskutanci rozumieją stosunek pracy na potrzeby dyskusji oraz jakie przedstawiają koncepcje wprowadzenia odpowiednich zmian na gruncie przepisów ustawy – Prawo o adwokaturze Ustawa z 26.05.1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2020 r. poz. 1651 ze zm.), dalej p.o.a. .

W ramach prowadzonej dyskusji zgłaszane są postulaty oraz wskazywane są potrzeby, które w przekonaniu części środowiska adwokackiego są możliwe do zrealizowania poprzez wprowadzenie możliwości wykonywania zawodu adwokata na podstawie umowy o pracę. Do najczęstszych postulatów należą: potrzeba stabilizacji i bezpieczeństwa, możliwość urlopu macierzyńskiego, chorobowego, opieki nad dzieckiem i zabezpieczenia emerytalnego. Wybrzmiewa również potrzeba wprowadzenia możliwości zatrudnienia w organach i urzędach państwowych czy też u innych podmiotów zewnętrznych w ramach ich działów prawnych. Głosy te są już na tyle wyraźne, że w przeprowadzanych w różnych izbach ankietach większość respondentów na pytanie „czy jesteś za wykonywaniem zawodu w formie umowy o pracę?” odpowiada twierdząco. Nie sposób zatem w dalszym ciągu ignorować tych głosów.

Kierując się zasadami inkluzywności, koleżeństwa i samorządności, Adwokatura powinna odpowiedzieć na wspomniane potrzeby adwokatów. Należy jednak rozważyć, jak zdefiniować przedmiot tej dyskusji. Czy stosunek pracy w powszechnym rozumieniu tego pojęcia może być dla adwokata opcją na poszerzenie form wykonywania zawodu? Jak zabezpieczyć interesy klientów? W jaki sposób zagwarantować niezależność, zachowanie tajemnicy adwokackiej i wyeliminować możliwe konflikty interesów? Czy zawód zaufania publicznego można wykonywać w formie, która wymaga podległości i podporządkowania? Adwokatura niedawno obchodziła swój setny jubileusz, mamy więc z czego czerpać bogatą tradycję, wiedzę i doświadczenie. Powoływanie się na tradycję nie może jednak oznaczać przyzwolenia na bezczynność, na ignorowanie potrzeb środowiska. Czerpiąc z tej tradycji, korzystając ze zgromadzonego doświadczenia i wiedzy, możemy wypracować rozwiązania, które będą odpowiadać współczesnym wyzwaniom, a jednocześnie w dalszej 5- czy 10-letniej perspektywie nie okażą się szkodliwe dla interesu Adwokatury, ale także dla interesu publicznego i jego ochrony.

Odpowiedzią na wymienione wyżej potrzeby części środowiska adwokackiego, w większości socjalne, choć również ekonomiczne, jak i organizacyjne (poszerzenie form wykonywania zawodu poprzez pracę w urzędach, agencjach i innych organach państwowych oraz w działach prawnych prywatnych korporacji), może być stosunek pracy. Nie jest to jednak jedyne rozwiązanie.

Pojęcie stosunku pracy należy przy tym zdefiniować, gdyż można je rozumieć w różnoraki sposób. Po pierwsze, wskazać należy, że w ramach wykonywania zawodu adwokata o stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 Kodeksu pracy Ustawa z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.). nie może być mowy. Możliwe jest jednak zaproponowanie adwokatom „quasi-stosunku pracy” dostosowanego do potrzeb i funkcji pełnionych przez Adwokaturę. Zaznaczyć należy, że niezależność adwokacka, stanowiąca jeden z podstawowych pryncypiów wykonywania naszego zawodu, wyklucza konstytutywne cechy stosunku pracy, a mianowicie poległość i podporządkowanie. Ponadto należy zwrócić uwagę, że wykonywanie zawodu adwokata w formie stosunku pracy może generować trudne sytuacje konfliktu interesów, zachodzącego pomiędzy pracodawcą a adwokatem albo pomiędzy pracodawcą a innym mocodawcą adwokata. Ostatnią kwestią, która budzi szczególne wątpliwości w związku ze stosunkiem zatrudnienia, jest kwestia zachowania tajemnicy adwokackiej. Wobec powyższego konieczne jest poszukiwanie mechanizmów, które zabezpieczałyby niezależność adwokata i tajemnicę adwokacką oraz przeciwdziałałyby ewentualnemu konfliktowi interesów.

1. Zagrożenia związane z wprowadzeniem stosunku pracy

Niezależność stanowi fundament wykonywania zawodu adwokata. W kontekście współcześnie zachodzących zjawisk politycznych, społecznych i ekonomicznych nabiera ona szczególnego znaczenia. Wobec przenikania się dwóch obszarów działalności Adwokatury, to jest obszaru wymiaru sprawiedliwości (adwokat jako uczestnik w procesie stanowienia i stosowania prawa) oraz obszaru doradztwa prawnego (adwokat jako uczestnik rynku usług prawnych) i rozwijających się nowych technologii, niezależność stanowi gwarancję prawidłowego i profesjonalnego wykonywania zawodu dla ochrony interesu publicznego. Należy podkreślić, że w działalności adwokata – i to zarówno w zakresie czynności sądowych, jak i wszelkich innych działań podejmowanych w ramach udzielania pomocy prawnej – funkcjonują obok siebie elementy publicznoprawne oraz elementy relacji świadczącego profesjonalną pomoc prawną uczestnika rynku z klientem J. Giezek, P. Kardas, Podstawowe zagadnienia etyki adwokackiej, Sopot 2021, s. 75. . Publicznoprawny element zawodu adwokata realizuje się w jego roli jako uczestnika wymiaru sprawiedliwości czuwającego nad poprawnością i prawidłowością stosowania prawa przez organy władzy publicznej, gwarantującego obywatelom dostęp do wymiaru sprawiedliwości, rzetelność procesu i realizującego swoją funkcję jako przedstawiciela zawodu zaufania publicznego J. Giezek, P. Kardas, Podstawowe zagadnienia…, s. 75; zob. szerzej A. Malicki, Niezawisłość sędziego a niezależność adwokata w procesie, Warszawa 2020. . W ramach niezależności adwokackiej należy wyróżnić jej aspekt wewnętrzny i zewnętrzny. T. Pietrzykowski wskazuje, że niezależność w aspekcie wewnętrznym należy rozumieć jako pewną postawę, polegającą na kierowaniu się w działalności zawodowej „wyłącznie racjami merytorycznymi oraz najlepszym rozumieniem interesu klienta, z pominięciem względów czy rachub wynikających z jakichkolwiek osobistych związków łączących prawnika z klientem, sprawą, przeciwnikiem lub osobami trzecimi” T. Pietrzykowski, Podstawowe wartości zawodów prawniczych (w:) Etyka zawodów prawniczych w praktyce. Wzajemne relacje i oczekiwania, red. G. Borkowski, Lublin 2012, s. 49. . Z kolei aspekt zewnętrzny należy rozumieć jako niezależność względem organów państwa i własnego mocodawcy. Oba aspekty niezależności stanowią gwarancje prawidłowego wykonywania zawodu i wypełnienia roli społecznej przez adwokatów.

Wobec powyższego konieczne jest zabezpieczenie niezależności adwokackiej bez względu na formę wykonywania zawodu, przy czym niezależność wydaje się być nie do pogodzenia z konstytutywną dla stosunku pracy podległością służbową. Z tego też powodu wprowadzenie możliwości wykonywania zawodu w tej formie budzi w środowisku adwokackim silne kontrowersje. Niemniej jednak czerpiąc z istniejących i funkcjonujących już rozwiązań w innych krajach Unii Europejskiej, w szczególności w Niemczech, oraz uregulowań art. 9, art. 13 i n. ustawy o radcach prawnych Ustawa z 6.07.1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 75 ze zm.), dalej u.r.p. można zaproponować rozwiązania tej kwestii. Należy przy tym zauważyć, że w wymienionych regulacjach niezależność adwokatów w Niemczech czy radców prawnych w Polsce zabezpiecza się poprzez wyłączenie mechanizmów podległości służbowej.

Z niezależnością adwokacką ściśle powiązana jest instytucja tajemnicy zawodowej. Ma ona również zasadnicze znaczenie dla wykonywania publicznoprawnej roli adwokata jako uczestnika wymiaru sprawiedliwości. W ramach tajemnicy zawodowej adwokata można również wyznaczyć aspekt zewnętrzny polegający na nieujawnianiu informacji pozyskanych w związku z udzielaniem pomocy prawnej organom państwa czy też innym podmiotom zewnętrznym, a także aspekt wewnętrzny pomiędzy adwokatem a jego mocodawcą, który wyznacza zakres tej ochrony J. Giezek, P. Kardas, Podstawowe zagadnienia…, s. 76. . Kwestia ochrony tajemnicy adwokackiej w ramach postulowanego stosunku pracy również stanowi istotny argument części środowiska opowiadającego się przeciwko wprowadzeniu możliwości wykonywania zawodu w tej formie.

Rozważając możliwość wprowadzenia wykonywania zawodu adwokata na podstawie umowy o pracę, należy również przesądzić, czy konieczne jest w świetle orzeczeń TSUE wyłączenie możliwości pełnienia roli obrońcy w sprawach karnych przez adwokata, który wykonuje zawód w tej formie.

Ponadto kwestią nastręczającą wątpliwości jest możliwość łączenia zatrudnienia u jednego podmiotu z prowadzeniem indywidualnej praktyki. W tej konstelacji istotne jest wprowadzenie mechanizmów, które zapobiegałyby i przeciwdziałały ewentualnemu konfliktowi interesów, jaki może się pojawić zwłaszcza wtedy, gdy dopuścimy możliwość łączenia wykonywania zawodu u podmiotów zewnętrznych z indywidualną praktyką. Nie do pogodzenia z zasadami profesjonalnego wykonywania zawodu jest na przykład sytuacja, gdy adwokat zatrudniony przez trzy dni tygodnia w urzędzie przez pozostałe dwa dni reprezentowałby swoich mocodawców w sprawach przeciwko temu urzędowi.

Finalnie wreszcie należy rozstrzygnąć, czy rozumiemy umowę o pracę jako zatrudnienie u innego adwokata lub w spółce adwokackiej, czy też rozumiemy ją szeroko, również jako możliwość zatrudnienia u podmiotu zewnętrznego. Można bowiem wprowadzić umowę o pracę dla adwokatów jako możliwość zatrudnienia na podstawie umowy o pracę wyłącznie w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim oraz w spółce cywilnej lub osobowej, w której wspólnikami są m.in. W spółce cywilnej lub osobowej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5.07.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2020 r. poz. 823). adwokaci.

2. Funkcjonujące rozwiązania

Odpowiadając na pytania dotyczące wprowadzenia możliwości wykonywania zawodu adwokata na podstawie umowy o pracę, warto przyjrzeć się regulacjom, które już funkcjonują. W tym celu poniżej przedstawię nieco różniące się regulacje wykonywania zawodu adwokata w Niemczech oraz wykonywania zawodu radcy prawnego w Polsce. Należy przy tym mieć na uwadze odrębność rynku prawnego w Niemczech, jak również odmienną rolę ustrojową i genezę zawodu radcy prawnego.

2.1. Adwokat w Republice Federalnej Niemiec

Świadczenie pomocy prawnej w Niemczech zastrzeżone jest co do zasady dla osób legitymujących się tytułem adwokata (Rechtsanwalt). Wyjątek stanowią usługi pozasądowej pomocy prawnej uregulowane w ustawie o usługach prawnych z 12.12.2007 r. (Rechtsdienstleistungsgesetz) Ustawa o świadczeniu pomocy prawnej z 12.12.2007 r. – Rechtsdienstleistungsgesetz (BGBl. I S. 2840). oraz doradcy prawni. Podstawowym aktem regulującym w Niemczech wykonywanie zawodu adwokata jest federalna ustawa o adwokaturze (Bundesrechtsanwaltsordnung) Federalna ustawa o adwokaturze z 1.08.1959 r. – Bundesrechtsanwaltsordnung (BGBl. I S. 3618), dalej BRAO. .

Niemieccy adwokaci, w odróżnieniu od adwokatów w Polsce, mogą być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę (§ 46 ust. 1 i 2 BRAO oraz § 26 regulaminu zawodowego adwokatów – Berufsordnung für Rechtsanwälte Regulamin wykonywania zawodu adwokata – Berufsordnung für Rechtsanwälte Erlassen von der Satzungsversammlung der Bundesrechtsanwaltskammer; Zuletzt geändert durch Beschluss vom 6.05.2019, BRAKMitt. 2019, 245, dalej BORA. ), jednak wyłącznie po spełnieniu stosownych warunków. Zgodnie z cytowanym przepisem stosowne warunki to takie, które określając zakres zadań adwokata, pozwalają mu na prawidłowe wykonywanie pomocy prawnej, uwzględniając jego umiejętności i doświadczenie zawodowe oraz odpowiedzialność za wykonane zadania, zapewniają mu wynagrodzenie adekwatne do jego kwalifikacji, zadań i wartości dodanej dla pracodawcy, a także umożliwiają adwokatowi doskonalenie zawodowe i zapewniają mu właściwe odszkodowanie w przypadku klauzuli o zakazie konkurencji. Na takich samych zasadach adwokat może zatrudniać dalszych pracowników, w tym adwokatów i aplikantów adwokackich.

W dniu 16.01.2016 r. BRAO została zmieniona przez ustawę o zmianie prawa o adwokatach korporacyjnych Ustawa o reorganizacji prawa adwokackiego i zmieniająca kodeks usług finansowych z 21.12.2015 r., z niem. Gesetz zur Neuordnung des Rechts der Syndikusanwälte (BGBI. I 2015 S. 2517). (Syndikusrechtsanwalt), na mocy której rozszerzono niemieckim adwokatom możliwość wykonywania zawodu na podstawie umowy o pracę u podmiotów innych aniżeli adwokaci i spółki z ich udziałem. Zgodnie z obecnym brzmieniem § 46 BRAO adwokaci w Niemczech mogą wykonywać zawód w ramach stosunku pracy jako pracownicy pracodawców, którzy wykonują zawód adwokata, rzecznika patentowego lub w spółkach, w których prowadzą praktykę zawodową adwokaci lub rzecznicy patentowi, a także jako pracownicy osób lub spółek innych niż wyżej wymienione, wykonując zawód adwokata, pod warunkiem że w ramach stosunku pracy występują na rzecz swojego pracodawcy jako adwokaci (adwokat korporacyjny).

Podobnie jak w art. 9, 13 i n. polskiej ustawy o radcach prawnych, w niemieckiej regulacji wykonywania zawodu adwokata w formie adwokata korporacyjnego zastosowano liczne obwarowania mające na celu zachowanie niezależności adwokata w ramach świadczonej pomocy prawnej. Niemieccy adwokaci zgodnie z § 1 BRAO mają zagwarantowaną niezależność i wykonują tzw. wolny zawód (Der Rechtsanwalt ist ein unabhängiges Organ der Rechtspflege). W tym celu w ust. 3 § 46 BRAO zdefiniowano w pierwszej kolejności, że stosunek pracy adwokata korporacyjnego musi charakteryzować się niezależnością i samodzielnością oraz polegać na: badaniu zagadnień prawnych, w tym wyjaśnianiu stanu faktycznego, a także opracowaniu i ocenie możliwych rozwiązań, udzielaniu porad prawnych, kształtowaniu stosunków prawnych, w szczególności poprzez samodzielne prowadzenie negocjacji lub realizowanie roszczeń, upoważnienie do działania w imieniu pracodawcy. Następnie w ust. 4 cytowanego paragrafu wskazano, że adwokat korporacyjny, który musi stosować się do instrukcji wykluczających niezależną analizę sytuacji prawnej i indywidualną poradę prawną, nie wykonuje działalności zawodowej w sposób samodzielny. Ponadto podkreślono, że niezależność zawodowa w ramach wykonywania zawodu adwokata korporacyjnego musi być zagwarantowana umownie i faktycznie. Uprawnienia adwokata korporacyjnego do doradzania i reprezentowania ograniczone są do świadczenia usług prawnych na rzecz pracodawcy, zależnych od pracodawcy spółek i po spełnieniu dodatkowych warunków na rzecz członków pracodawcy lub osób trzecich.

Zgodnie z brzmieniem § 46a BRAO wpisanie na listę adwokatów korporacyjnych następuje na podstawie decyzji właściwej okręgowej rady adwokackiej. Po spełnieniu przez adwokata korporacyjnego wymagań ogólnych do wpisu na listę adwokatów (§ 4 BRAO), przy braku ogólnych podstaw do odmowy (§ 7 BRAO) oraz po ustaleniu, że czynności wykonywane w ramach umowy spełniają kryteria z § 46 BRAO, izba może wpisać wnioskodawcę na listę adwokatów korporacyjnych. Do wniosku dołącza się umowę o pracę, a izba może zażądać dalszych wyjaśnień i informacji zarówno od adwokata, jak i od przyszłego pracodawcy.

Zaznaczyć należy, że rynek świadczenia usług prawnych w Niemczech znacznie różni się od polskiego. Świadczenie usług prawnych zastrzeżone jest z nielicznymi wyjątkami wyłącznie dla adwokatów, szerszy jest również zakres przymusu adwokackiego, a ponadto nie funkcjonują tam – tak jak ma to miejsce w Polsce – dwie korporacje prawnicze o zbliżonych uprawnieniach.

W Niemczech od 2016 r. istnieje możliwość zatrudnienia się przez adwokata na podstawie umowy u pracę nie tylko u innych adwokatów lub w spółkach adwokackich, lecz także u podmiotów zewnętrznych jako adwokat korporacyjny (Syndikusrechtsanwalt). Zakres usług prawnych świadczonych przez adwokatów korporacyjnych został ściśle określony i ograniczony do doradztwa prawnego dla konkretnego podmiotu. Ponadto adwokat korporacyjny zobowiązany jest do przedłożenia okręgowej radzie adwokackiej łączącej go z pracodawcą umowy i uzyskania każdorazowej zgody rady na świadczenie usług prawnych na rzecz danego pracodawcy. Możliwe jest łączenie wykonywania zawodu zarówno w formie adwokata korporacyjnego, jak i adwokata (Syndikusrechtsanwalt und Rechtsanwalt), po spełnieniu odpowiednich warunków dla każdej z tych form wykonywania zawodu i pod ścisłą kontrolą tamtejszych okręgowych rad adwokackich (Rechtsanwaltskammern), którym przedkłada się poszczególne umowy o pracę do zweryfikowania i które decydują również o dopuszczeniu adwokata do wykonywania zawodu w formie indywidualnej (§ 46 i § 46a BRAO).

2.2. Radca prawny w Rzeczypospolitej Polskiej

Zgodnie z brzmieniem art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych radcowie prawni mogą wykonywać swój zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego lub w spółce osobowej, której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni Prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5.07.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2020 r. poz. 823). .

Wykonywaniu przez radcę prawnego zawodu w formie umowy o pracę poświęcono znaczną część regulacji zarówno w ustawie o radcach prawnych, jak i w Kodeksie etyki radcy prawnego Uchwała 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych w sprawie Kodeksu etyki radcy prawnego z 22.11.2014 r. (K.Rad.Prawn. z 2014 r. poz. 110), dalej Kodeks etyki radcy prawnego lub KERP. . Dokonując analizy tych przepisów, należy już na wstępie zauważyć, że w ramach uregulowania wykonywania zawodu radcy prawnego na podstawie umowy o pracę dostrzeżono konieczność wprowadzenia mechanizmów zabezpieczających niezależność oraz wykluczających konflikt interesów. W Kodeksie etyki radcy prawnego podkreślono, że niezależność radcy prawnego stanowi gwarancję ochrony konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, a także demokratycznego państwa prawnego i prawidłowego funkcjonowania całego wymiaru sprawiedliwości, którego elementem jest zawód radcy prawnego jako zawód zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji RP) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. (Dz.U. nr 78 poz. 483 ze zm.), dalej Konstytucja RP. . Zgodnie z treścią art. 7 ust. 2 KERP radca prawny, przy wykonywaniu czynności zawodowych, powinien być wolny od wszelkich wpływów wynikających z jego osobistych interesów, nacisków z zewnątrz oraz ingerencji z jakiejkolwiek strony lub z jakiegokolwiek powodu. Wyrażone przez kogokolwiek polecenia, ograniczające niezależność sugestie czy wskazówki nie mogą wpływać na prezentowane przez niego stanowisko w sprawie. Zasada niezależności wybrzmiewa z art. 13 u.r.p., według którego radca prawny nie jest związany poleceniem co do treści opinii prawnej.

Należy zauważyć, że również radcowie prawni mieli wątpliwości odnośnie do możliwości zagwarantowania im faktycznej niezależności w ramach wykonywania tego zawodu w formie umowy o pracę. Obecnie wskazuje się, że były one nieuzasadnione z uwagi na regulacje wykonywania czynności zawodowych w ramach zatrudnienia zawarte zarówno w ustawie o radcach prawnych, jak i w przepisach art. 25–30 KERP dotyczących unikania konfliktu interesów Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Komentarz, red. T. Scheffler, Warszawa 2021, Legalis/el., komentarz do art. 7. . Artykuł 9 u.r.p. stanowi bowiem, że radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej, a jeśli jednostka organizacyjna zatrudnia dwóch lub więcej radców prawnych, jednemu z nich powierza się koordynację pomocy prawnej w tej jednostce. Podobnie radca prawny zatrudniony w organie państwowym lub samorządowym podlega wyłącznie jego kierownikowi. Podkreślić należy, że radcy prawnemu nie można polecać wykonywania czynności wykraczającej poza zakres pomocy prawnej. Ochronę niezależności radcy prawnego w ramach wykonywania zawodu na podstawie stosunku pracy zapewnia również przepis art. 19 u.r.p., zgodnie z którym rozwiązanie umowy o pracę z radcą prawnym z powodu nienależytego wykonywania obowiązków może nastąpić wyłącznie po uprzednim zaciągnięciu opinii rady okręgowej izby radców prawnych.

Przepis art. 25 ust. 1 KERP stanowi, że radca prawny nie może zajmować się sprawami ani w jakikolwiek sposób uczestniczyć w czynnościach, które ograniczałyby jego niezależność, uwłaczały godności zawodu, podważały do niego zaufanie albo groziły naruszeniem tajemnicy zawodowej. Następujące po tym przepisie regulacje precyzują go, wskazując, kiedy ze względu na potencjalny konflikt interesów radca prawny nie może świadczyć pomocy prawnej, doradzać ani pełnić roli obrońcy lub pełnomocnika.

Należy zauważyć, że przedstawione regulacje w odmienny sposób uregulowały możliwość wykonywania zawodu na podstawie umowy o pracę. Odmienności te wynikają z różnicy pomiędzy funkcjonowaniem rynku pomocy prawnej w Polsce i w Niemczech oraz z odmiennej genezy tych korporacji zawodowych. W Niemczech możliwość wykonywania zawodu adwokata na podstawie umowy o pracę u podmiotów zewnętrznych (adwokat korporacyjny) wprowadzono dopiero 5 lat temu, wcześniej takiej możliwości nie było. Ponadto w Niemczech nie istnieją – tak jak ma to miejsce w Polsce – dwie korporacje zawodowe prawników o zbliżonych funkcjach i uprawnieniach (to jest adwokaci i radcowie prawni). Z kolei ewolucja zawodu radcy prawnego w Polsce była odwrotna, gdyż rozpoczęła się od wykonywania tego zawodu wyłącznie na podstawie umowy o pracę. Rozszerzenie uprawnień zawodowych radców prawnych, w szczególności o możliwość występowania w roli obrońcy w sprawach karnych Na mocy ustawy z 22.09.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247) art. 82 Kodeksu postępowania karnego otrzymał brzmienie: „Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych”. , spowodowała konieczność wprowadzenia zmian zarówno w ustawie o radcach prawnych, jak i w Kodeksie etyki radcy prawnego P. Skuczyński, Nowy Kodeks etyki radcy prawnego – nowy model relacji z klientem?, „Monitor Prawniczy” 2015/12, s. 625. . Zmiany te miały między innymi na celu zagwarantowanie niezależności oraz zapobieganie konfliktowi interesów w ramach wykonywania czynności zawodowych. Pomimo wskazanych odmienności obie przedstawione regulacje położyły szczególny nacisk na zapewnienie niezależności wykonywania czynności zawodowych oraz przeciwdziałanie konfliktowi interesów.

3. Inne rozwiązania

Z powyższymi i innymi problemami przyjdzie się zmierzyć Adwokaturze w sytuacji, gdy będziemy rozważać wprowadzenie możliwości wykonywania zawodu adwokata w ramach umowy o pracę. Nie oznacza to jednak, że nie powinniśmy szukać możliwości zaspokojenia zgłaszanych przez znaczną część środowiska potrzeb. Czy odpowiedzią na te potrzeby, a przynajmniej zdecydowaną większość z nich, nie może być inne rozwiązanie?

W tym miejscu podnieść należy, że w ustawie regulującej wykonywanie zawodu adwokata istnieje obszerna regulacja, która obejmuje w znacznej części zgłaszane postulaty socjalne. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 17 p.o.a. zespół adwokacki jest jednostką organizacyjną adwokatury. Wykonywanie zawodu adwokata w ramach zespołu adwokackiego zostało szczegółowo uregulowane w art. 17–35 p.o.a. W przepisach tych jest mowa o zabezpieczeniu socjalnym adwokatów wykonujących zawód w tej formie, a także o prawie do urlopu w związku z niezdolnością do pracy oraz do urlopu macierzyńskiego. Przepis art. 23 p.o.a. zapewnia adwokatowi w ramach zespołu adwokackiego prawo do udziału w pracach i w dochodzie zespołu, z wyjątkiem okresu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą lub macierzyństwem, a także do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego.

Możliwość wykonywania zawodu w formie zespołu adwokackiego stanowi zatem odpowiedź na część zgłaszanych potrzeb, choć należy również zgodzić się, iż jest to forma przestarzała i zdaje się, że w większości izb adwokackich zapomniana. Niemniej jednak stanowić może z zastrzeżeniem licznych postulatów de lege ferenda punkt wyjścia do wprowadzenia adwokackiej formy zatrudnienia gwarantującej zabezpieczenie socjalne i ekonomiczne dla adwokatów rozpoczynających wykonywanie zawodu, dla adwokatów będących rodzicami oraz dla seniorów. Wydaje się być zasadne skorzystanie z istniejącej regulacji, której cele i funkcje są tożsame ze zgłaszanymi postulatami.

Kolejnym proponowanym rozwiązaniem jest wprowadzenie rozwiązań ustawowych dla adwokatów oraz innych zawodów zaufania publicznego w ramach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Takie sformułowanie omawianego zagadnienia wprowadza problematykę w szerszy kontekst zainteresowanych podmiotów, co – zważywszy na pragmatykę procesu legislacyjnego – jest zdecydowanie podejściem wartym rozważenia. Nie można bowiem zapominać, że Adwokatura nie stanowi prawa, nie posiada inicjatywy ustawodawczej. W gestii Adwokatury leży wyłącznie proponowanie rozwiązań, które zdobędą poparcie i tym samym zostaną przegłosowane w ramach procesu legislacyjnego. Wątpliwość budzi jedynie, czy możliwe będzie pogodzenie interesów wszystkich zainteresowanych grup społecznych, ale jeśli takie rozwiązanie zostanie wypracowane, to wydaje się, że ma ono duże szanse na zdobycie szerszego poparcia społecznego i przejście procedury legislacyjnej.

4. Wnioski

Przedstawione wyżej możliwości nie wyczerpują katalogu rozwiązań rozważanego problemu, z pewnością istnieją również inne i Adwokatura ze swoim olbrzymim potencjałem jest w stanie je wypracować.

Podczas poszukiwania rozwiązań nie można zapominać, że adwokat wykonuje zawód zaufania publicznego w rozumieniu art. 17 Konstytucji RP. Ustawowa niezależność, w tym zakaz wykonywania zawodu adwokata na podstawie umowy o pracę (art. 4b ust. 1 pkt 1 p.o.a.), stanowią gwarancję właściwego wykonywania zawodu dla ogółu obywateli. Adwokaci jako element wymiaru sprawiedliwości zapewniają obywatelom prawo do rzetelnego procesu i dostęp do sprawiedliwości, czuwając nad właściwym stosowaniem prawa przez organy władzy publicznej. Stąd też niezależność przedstawicieli tego zawodu od organów publicznych i samorządowych oraz od innych podmiotów zewnętrznych jest kluczowa dla prawidłowego reprezentowania interesów obywateli zwracających się po pomoc prawną do adwokatów.

Zważywszy na fakt, że Adwokatura działa w dwóch przenikających się wzajemnie obszarach wymiaru sprawiedliwości i doradztwa prawnego, warto zastanowić się nad rozwiązaniami pośrednimi. Należy zauważyć, że dopuszczenie możliwości wykonywania zawodu w formie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w kancelarii adwokackiej lub zespole adwokackim, a także w spółkach cywilnych lub osobowych, w których wspólnikami są m.in. W spółce cywilnej lub osobowej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5.07.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2020 r. poz. 823). adwokaci, stanowi odpowiedź na większość zgłaszanych postulatów. Możliwe jest wprowadzenie takiego rozwiązania obok bądź zamiast zespołów adwokackich uregulowanych w art. 17 i n. p.o.a. Zręby tej regulacji istnieją, należy ją przekształcić w sposób umożliwiający jej współczesne funkcjonowanie. W pewnym zakresie wprowadzenie możliwości zatrudnienia adwokata w kancelarii adwokackiej czy spółkach cywilnych lub osobowych, w których wspólnikami są adwokaci, usankcjonuje funkcjonujący obecnie stan faktyczny, gdyż jest wielu adwokatów wykonujących zawód w formie świadczenia pomocy prawnej wyłącznie na rzecz jednej kancelarii. Szerszą i zdecydowanie wartą uwagi propozycją jest wprowadzenie rozwiązań dla zawodów zaufania publicznego w ramach ustawy o ubezpieczeniach społecznych. Z kolei stworzenie możliwości zatrudnienia adwokata u podmiotów zewnętrznych (organów publicznych i samorządowych lub podmiotów prywatnych) kreowałoby nową rzeczywistość, która zdaje się być trudna do pogodzenia z podstawowymi funkcjami i zadaniami Adwokatury w wymiarze sprawiedliwości, a także z interesem publicznym. Adwokatura jest ustawowo powołana do współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa (art. 1 p.o.a.). Pełnienie roli gwaranta praw i podstawowych wolności obywatelskich leży zarówno w interesie obywateli, jak i Adwokatury, która tym aspektem wyróżnia się na tle innych zawodów prawniczych.

Czy i w jakim kierunku pójdziemy, rozstrzygnie wrześniowy Krajowy Zjazd Adwokatury. Zgromadzenie Izby Adwokackiej w Warszawie uchwałą nr 6 z 30.01.2021 r. zaleciło delegatom na KZA popieranie kierunków aktywności samorządu adwokackiego, opowiadając się za wprowadzeniem możliwości wykonywania zawodu na podstawie umowy o pracę z wyłączeniem obron w sprawach karnych. Czas pokaże, czy to stanowisko zdobędzie szersze poparcie wśród pozostałych delegatów.