WPROWADZENIE

Zarówno temat niepoczytalności wyrażonej w art. 31 k.k., jak i ciemnej triady stanowiącej konstrukt psychologii osobowości jest szeroko rozpowszechniony w  literaturze. Jednak trudno doszukać się pozycji, w których te dwa aspekty zostałyby ze sobą zestawione. Czy narcyz lub psychopata kieruje swoim zachowaniem? Czy makiawelista rozpoznaje znaczenie swojego czynu, szczególnie tego zabronionego przez prawo? I wreszcie, czy mogą oni za niego odpowiadać z tytułu wspomnianej konstrukcji prawnej? Okazuje się, że tak, i to w zdecydowanej większości przypadków.

CIEMNA TRIADA

Ciemna triada to nazwa wyodrębniona przez dwóch psychologów – Delroya Paulusa oraz Kevina Williamsa. Kryje się pod nią zestaw trzech cech osobowości, czyli makiawelizm, narcyzm oraz psychopatiaI. Pilch, Makiawelizm, narcyzm, psychopatia: ciemna triada jako próba opisania osobowości eksploatatora, „Chowanna” 2014, t. 2, s. 167–168.. Już w tym miejscu warto dodać, że niektórzy psycholodzy mówią nawet o ciemnej tetradzie, dodając do wspomnianego zestawu czwarty składnik – sadyzm. W niniejszym opracowaniu przyjęto jednak klasyczną konstrukcję.

Makiawelizm, narcyzm i psychopatia to cechy niepożądane przez społeczeństwo, traktowane jako coś niewłaściwego. Trzeba pamiętać, że stanowią one pewne kontinuum, co oznacza, że każdy z nas zajmuje pewne miejsce na skali każdej z cech. Im większe natężenie ma u nas dany atrybut, tym bardziej przejawia się w naszym zachowaniu. Zatem każdy z nas ma w sobie pewien ułamek psychopatii czy narcyzmu.

Czym zatem charakteryzują się elementy ciemnej triady? Makiawelizm to typ osobowości, którą idealnie oddaje Książę Niccolò Machiavellego. Od nazwiska autora tego dzieła powstała również sama nazwa cechy. Sposób działania makiawelisty dobrze przedstawiają słowa tytułowego Księcia: „ludzi należy albo zjednywać sobie pieszczotą, albo niszczyć, bo za drobne krzywdy będą się mścili, a doznawszy wielkich, nie będą już w stanie”. Osoba taka wyznaje zasadę „cel uświęca środki”. Nie przejmuje się zatem moralnością i w cyniczny sposób widzi naturę ludzi, skupiając się przede wszystkim na wygranej za wszelką cenę. Liczy się dla niego władza i pieniądze, stąd nie stroni od konkurencji. Z zewnątrz zimna, samolubna i  kalkulująca, traktująca innych instrumentalnie. Jest bardzo dobrym manipulatorem, dobrze rozumiejącym sytuację społeczną. W przeciwieństwie do pozostałych cech ciemnej triady makiawelizm nie jest zaburzeniemB. Persson, Personality Neuroscience and Dark Values, University of Skövde 2014, s. 4–5..

Narcyzm to nazwa pochodząca bezpośrednio od imienia mitologicznego bohatera, który zakochał się w samym sobie i umarł z tęsknoty. Narcyzm charakteryzuje się poszukiwaniem uwagi i aprobaty oraz zmienną i wrażliwą samooceną. Wiąże się z wysoką ekstrawersją i niską ugodowością. Często osoba taka lekceważy innych, koncentrując się tylko na sobie i lubiąc być w centrum uwagi. Walczy także o swój status poprzez stawianie sobie nadmiernie wysokich celów.  Warto zaznaczyć, że osobowość narcystyczna może przejawiać się w sposób jawny oraz ukryty, przy czym ta druga możliwość jest bardziej niebezpieczna. Wynika to z faktu, że tak jak cała ciemna triada, narcyz manipuluje otoczeniem. Narcyz jawny ogłosi światu swoją wielkość, natomiast narcyz ukryty, choć przekonany o swojej wspaniałości, nie ogłasza jej, zapamiętując osoby, które nie poznały się na jego wartości. Wiecznie czuje się niedoceniony przez innych, co powoduje u niego poczucie krzywdy. Narcyzm to zaburzenie osobowości, wiąże się ono jednak częściowo z działaniem naszego układu nerwowego. Wykazano, że u mężczyzn związany jest on z podwyższoną reaktywnością kortyzolu, a także z działalnością grzbietowej przedniej części zakrętu obręczy kory mózgowej. Ta część naszego mózgu aktywuje się zazwyczaj podczas konfliktu oraz monitoruje kontekst podejmowanych działań w zakresie założonego celu oraz charakterystyk informacji, które dotyczą rozbieżności między założonym i osiągniętym celemM. Fąfrowicz, T. Marek, Przedni zakręt kory obręczy – perspektywa neurokognitywistyczna, „Przegląd Psychologiczny” 2008, t. 51, nr 2, s. 156–157.. Wiąże się to właśnie z podwyższoną odpowiedzią nerwową na wykluczenieB. Persson, Personality Neuroscience and Dark Values, s. 12..

Ostatnim typem osobowości, który ukryty jest w strukturze ciemnej triady, jest psychopatia. Tak jak narcyzm, stanowi ona zaburzenie osobowości. Wiąże się ze skoncentrowaniem na sobie i nieszczerością. Znamienny dla psychopaty jest brak empatii oraz strachu. Często są to osoby bardzo urokliwe, niepotrafiące rozwijać więzi społecznych i  przejawiające zachowania antyspołeczneTamże, s. 13.. U psychopatów stwierdzono redukcję w prawej korze przedczołowej odpowiadającej za procesy strategiczne opierające się na informacjach uzyskanych z pamięci roboczejR. Henson, T. Shallice, R. Dolan, Right prefrontal cortex and episodic memory retrieval: a functional MRI test of the monitoring hypothesis, „Brain” 1999, vol. 122, s. 1367.. Obniżona zawartość materii szarej w tej strukturze związana jest także ze skłonnością do zachowań antyspołecznychM. Małecki, R. Zyzik, Poczytalność i wina psychopaty w świetle ewolucyjnych koncepcji genezy psychopatii, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2014, nr 3, s. 166.. Ich ciało migdałowate ma mniejszą objętość, co jest o tyle ważne, że struktura ta odpowiada za odczuwanie emocji, w tym lękuR. Gupta, T. Koscik, A. Bechara, D. Tranel, The amygdala and decision making, „Neuropsychologia” 2011, nr 49 (4), s. 760.. Mają zaburzone działanie zakrętu kątowego, który odpowiedzialny jest za odczuwanie złożonych emocji społecznych i łączenie ich z ocenami moralnymiM. Małecki, R. Zyzik, Poczytalność i wina psychopaty w świetle ewolucyjnych koncepcji genezy psychopatii, s. 167..

Wszystkie części konstruktu ciemnej triady mają pewne podobieństwa. W skali wartości Shaloma Schwartza dodatnio korelują z „władzą” i „osiągnięciami”B. Persson, Personality Neuroscience and Dark Values, s. 32–33.. Wykazano także, że istnieje silna korelacja między ciemną triadą a elementami skali zarządzania emocjami innych osób (MEOS), którą stanowią: pogorszenie nastroju (krytyka, negatywne komentarze) oraz fałszywe manifestacje (wzbudzanie sympatii oraz winy)E. Austin, M. O’Donnell, Development and preliminary validation of a scale to assess managing the emotions of others, „Personality and Individual Differences” 2013, vol. 55, s. 835–836.. Wynika to z wybitnych zdolności manipulacji wszystkich wspomnianych desygnatów ciemnej triady. Korelują one również dodatnio ze zdolnością kłamstwa oraz dominacjąH. Baughman, S. Dearing, E. Giammarco, P. Vernon, Relationships between bullying behaviours and the Dark Triad: a study with adults, „Personality and Individual Differences” 2011, vol. 52, s. 574 oraz P. Black, The Dark Triad and interpersonal assessment of vulnerability: cues used and accuracy, University of British Columbia 2010, s. 14–16.. Wszyscy wykazują zachowania agresywneS. Spierings, Relationships between the Dark Triad and aggression, Universiteit van Tilburg 2014, s. 2.. Ciemna triada dodatnio koreluje także ze złością (niekontrolowane uczucie frustracji), zazdrością, łakomstwem (narkotyki, alkohol), chciwością (manipulacja i zdrada dla własnych korzyści), lenistwem (brak motywacji do wykorzystania własnych możliwości), lubieżnością (seksualność) oraz dumą (przecenianie siebie i niedocenianie innych)L. Veselka, E. Giammarco, P. Vernon, The Dark Triad and the seven deadly sins, „Personality and Individual Differences” 2014, vol. 67, s. 76–77.. Powiązana jest, jak wykazano w badaniach, z mniej pozytywną postawą wobec zwierząt, co wiąże się z większym udziałem w aktach okrucieństwa i przemocy wobec nich. Wynik zależał także od płci (silniej przejawia się u mężczyzn) oraz wieku (silniej przejawia się u osób młodych)P. Kavanagh, T. Signal, N. Taylor, The Dark Triad and animal cruelty: Dark personalities, dark attitudes, and dark behaviors, „Personality and Individual Differences” 2013, vol. 55, s. 668..

Mimo licznych podobieństw strategie działania makiawelisty, narcyza i psychopaty będą różne. Badano, jakie jest powiązanie między ciemną triadą a znęcaniem się nad innymi. Wykazano, że psychopatia najsilniej koreluje z tą zmienną. Poza tym rozróżniono dwa rodzaje znęcania się: bezpośrednie i pośrednie. Przyjęte kryteria oceny to agresywne zachowanie w stosunku do osoby indywidualnej bądź grupy, które powtarza się w czasie, przy równoczesnej mocno widocznej nierówności w sile czy władzy między stronami. Okazało się, że makiaweliści stosują pośrednie metody znęcania się, gdyż agresja i manipulacja potrzebne są im do utrzymania statusu społecznego. Z kolei narcyzi, choć na ogół również znęcają się pośrednio, to zareagują bezpośrednio na agresję, aby chronić poczucie własnej wartości. Psychopaci znęcają się bezpośrednio, co wynika z podwyższonej odpowiedzi na prowokowanie do ataku oraz braku strachu o konsekwencje czy status. W kontekście znęcania się warto dodać, że mężczyźni uzyskiwali wyższe wyniki niż kobiety we wszystkich cechachH. Baughman, S. Dearing, E. Giammarco, P. Vernon, Relationships between bullying behaviours and the Dark Triad: a study with adults, s. 573.. Inaczej przedstawiają się również sposoby wpływania na innych przez ciemną triadę. Psychopata wykorzystuje urok i  przymus, makiawelista urok i  uwodzenie, a narcyz wywołanie u innych poczucia odpowiedzialności. Psychopaci najlepiej radzili sobie ze wskazaniem osób, które wcześniej były ofiarami znęcania, co stanowi przystosowanie do wyszukiwania łatwego celuP. Black, The Dark Triad and interpersonal assessment of vulnerability: cues used and accuracy, s. 32–34.. Istotną informacją dla potencjalnych ofiar ciemnej triady jest fakt, że ich strategie wpływu są sztywne, oznacza to, że używają tych samych taktyk, które można dzięki temu przewidziećTamże, s. 65–66.. Psychopaci przejawiają również bezpośrednią agresję w postaci otwartej konfrontacji i  przemocy, natomiast makiaweliści działają poprzez pośrednią agresję, czyli nie dążą do konfrontacji i  bardziej kamuflują swój zamiar. Narcyzi działają w tym przypadku dwojako w zależności od sytuacjiS. Spierings, Relationships between the Dark Triad and aggression, s. 14–16.. Psychopatia koreluje także z niską samokontroląP. Jonason, K. Tost, I just cannot control myself: The Dark Triad and self-control, „Personality and Individual Differences” 2010, vol. 49, s. 613.. Narcyzm i psychopatia łączone są z impulsywnością, z tym że o ile psychopaci wykazują dysfunkcyjną impulsywność (nie potrafią się hamować, podejmują działania kryminalne), o tyle narcyzi charakteryzują się funkcjonalną impulsywnością (wykorzystują zalety wynikające z szybkości, które przewyższają wady będące skutkiem braku dokładności, co wiąże się z dobrym pierwszym wrażeniem). Makiaweliści nie wykazują impulsywności, która im się nie opłaca. Kontrolują się, aby móc manipulowaćD. Jones, D. Paulhus, The role of impulsivity in the Dark Triad of personality, „Personality and Individual Differences” 2011, vol. 51, s. 680..

Psychopatia wydaje się być najsilniej uwarunkowana biologicznie ze wszystkich cech ciemnej triady. Istotnie wiąże się z deficytami w mózgu, co przejawia się brakiem empatii czy strachu. Właśnie stąd wynikają korelacje psychopatii z działalnością przestępczą. 20% kobiet i  mężczyzn w  zakładach karnych to psychopaciM. Małecki, R. Zyzik, Poczytalność i wina psychopaty w świetle ewolucyjnych koncepcji genezy psychopatii, s. 161.. Co więcej – nie poddają się oni resocjalizacji, wracając na ścieżkę zbrodni częściej niż inni przestępcyTamże.. Brak strachu i zrozumienia emocji innych powoduje u nich brak wrażliwości na stosowane karyTamże, s. 163.. Cechy psychopatyczne łączą się między innymi z defektami emocjonalnymi oraz trudnością w pokonywaniu zahamowańM. Dolan, R. Fullam, Moral/conventional transgression distinction and psychopathy in conduct disordered adolescent offenders, „Personality and Individual Differences” 2010, vol. 49, s. 995–996.. Psychopaci wykazują też większe zainteresowanie przemocą, bronią, przestępstwami i militariamiS. James, P. Kavanagh, P. Jonason, J. Chonody, H. Scrutton, The Dark Triad, schadenfreude, and sensational interests: Dark personalities, dark emotions, and dark behaviors, „Personality and Individual Differences” 2014, vol. 68, s. 212..

CIEMNA TRIADA A NIEPOCZYTALNOŚĆ

Jak zatem ocenić ich postępowanie w kontekście niepoczytalności? Niepoczytalność opisana jest w art. 31 § 1 k.k., który głosi, że „nie popełnia przestępstwa ten, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem”. Jest ona zatem na tyle ważna, że stanowi okoliczność wyłączającą winę, która z kolei stanowi niezbędną przesłankę przy ustalaniu popełnienia przestępstwa zgodnie z art. 1 k.k. Psychopatia nie jest zaliczana do chorób psychicznychJ. Heitzman, I. Markiewicz, Niepoczytalność – doktryna, praktyka, skuteczność, alternatywa, „Psychiatria po Dyplomie” 2012, t. 9, nr 3, s. 4–5.. Nie jest też z pewnością upośledzeniem umysłowym. Jedyną kategorią, do której można ją odnieść, są zakłócenia czynności psychicznych, choć i to budzi wątpliwości ze względu na fakt, że psychopatia towarzyszy sprawcy ciągle, stanowiąc jego trwałe usposobienie, stąd trudno opisać ją jako „zakłócenie”M. Małecki, R. Zyzik, Poczytalność i wina psychopaty w świetle ewolucyjnych koncepcji genezy psychopatii, s. 169.. Wśród specjalistów dominuje pogląd, że psychopaci są w zasadzie poczytalniJ. Heitzman, I. Markiewicz, Niepoczytalność – doktryna, praktyka, skuteczność, alternatywa, s. 5.. Wielu z nich, tak jak psycholog sądowy – Łukasz Wroński, autor książki Seryjni i wielokrotni mordercy, postulują stanowisko, że psychopaci umieją ocenić znaczenie swojego czynu i mają kontrolę nad wyborem sposobu działaniaŁ. Wroński, Niepoczytalność i choroby psychiczne seryjnych morderców, http://www.psychologia.net.pl/artykul. php?level=681 [2018.04.21, godz. 13.20] oraz A. Golonka, Zaburzenia osobowości i ich wpływ na ocenę poczytalności sprawcy przestępstwa, „Zeszyty Prawnicze” 2013, 13/3, s. 117–118..

W każdej sytuacji z osobna należy wziąć pod uwagę osobowościowe tło motywacyjne sprawcy, czyli czynniki osobowościowe, które miały istotny wpływ na zachowanie w czasie popełniania przez niego czynu zabronionego. Składają się na nie kierunek, natężenie, poziom regulacji czynności oraz stopień samokontroliJ. Gierowski, Psychologiczna ocena osoby sprawcy czynu zabronionego, (w:) Psychologia w postępowaniu karnym, red. J. Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska, M. Najda, wyd. 1, Warszawa: LexisNexis 2008, s. 346–347.. Przez kierunek rozumie się zmierzanie do określonego celu, jeśli jest on oceniany pozytywnie, lub unikanie tych działań czy celów,  które oceniane są negatywnieJ. Gierowski, Kompetencyjne i diagnostyczne problemy opiniowania sądowo-psychologicznego o poczytalności, (w:) Modele psychologicznego opiniodawstwa w sprawach karnych, red. D. Rode, Sopot: Uniwersytet Śląski w Katowicach 2015, s. 32–33.. Natężenie może być opisane przez siłę, czyli zdolność do wyłączania motywów, wielkość motywu rozumianą jako właściwość, od której zależy ilość czynności potrzebnych do jego zaspokojenia, oraz intensywność, od której zależy ilość energii zużyta do realizacji danego celuTamże, s. 33.. Bardzo ważny w kontekście kontroli nad sposobem działania sprawcy jest poziom regulacji czynności. Składają się na niego dwa subpoziomy: popędowo-emocjonalny oraz struktur poznawczychTamże, s. 33–35.. Powiązany z nimi jest stopień samokontroli sprawcy. Określany jest on poprzez poziom regulacji czynności przestępnychJ. Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska, M. Najda, Psychologiczna ocena osoby sprawcy czynu zabronionego, s. 362.. Wiąże się on ze zdolnością do panowania nad impulsami, które powstają po pobudzeniu poziomu popędowo-emocjonalnego, na przykład wynikającego z potrzeb seksualnych, bądź po pobudzeniu poziomu struktur poznawczych w związku z wyzwalaniem motywacji wywołanej przez ich zaangażowanie, poprzez chociażby zazdrość czy tęsknotęTamże, s. 361–362.. Podsumowując ten model, każdorazowo trzeba wziąć pod uwagę wszystkie elementy osobowościowego tła motywacyjnego. Dlatego też na przykład zdiagnozowany schizofrenik wcale nie musi być niepoczytalny w czasie popełnienia czynu zabronionego. Jeśli okaże się, że nie miał w tamtej chwili ataku, to potencjalnie mógł on rozpoznać swoje zachowanie i nim kierować. To samo rozumowanie można odnieść do psychopaty, który zresztą w zdecydowanej większości sytuacji działa z premedytacją i pełną świadomością możliwości wyboru innego sposobu działania, które nie wypełniałoby znamion czynu zabronionego.

Można także spróbować spojrzeć na psychopatę z zupełnie innej strony. Rozwiązanie takie proponują Mikołaj Małecki oraz Radosław Zyzik. Namawiają oni, aby psychopatię traktować jako osobną, stabilną strategię ewolucyjną, która stanowi alternatywę dla strategii wprowadzanej w życie przez większość społeczeństwa (moralność). Odwołując się do ewolucji, ludzie są moralni, gdyż jest to strategia opłacalna, która pozwala na przetrwanie oparte na współpracy. Teoria ta tłumaczyłaby również specyficzne różnice w  budowie i funkcjonowaniu mózgu psychopatów. Jest to coś normalnego, gdyż korzystają oni z innego systemu cech poznawczych, emocjonalnych czy behawioralnych. Wynikałoby z  tego, że psychopatia nie ma nic wspólnego z zaburzeniami czynności psychicznych.

W przypadku narcyzmu sytuacja rysuje się w  odmienny sposób niż w  psychopatii. Chociaż również wiąże się on z odmiennym funkcjonowaniem pewnych obszarów mózgu, to jednak nie można przypisać im takiej istotnej roli jak u psychopatów. Stanowi on równocześnie zaburzenie osobowościI. Pilch, Makiawelizm, narcyzm, psychopatia: ciemna triada jako próba opisania osobowości eksploatatora, s. 167.. Narcyzi świadomie manipulują, aby utrzymać swoją pozycję, co zapewnia zaspokojenie ich ego. Mają niskie poczucie własnej wartości i  dlatego potrzebują ciągłego zapewnienia, że są doceniani przez środowisko. Najsilniej ich układ nerwowy reagował na wykluczenie czy zachowania, które odbierali jako atak na ich „wielkość”B. Persson, Personality Neuroscience and Dark Values, s. 12.. Dlatego też wydaje się, że mocne wzburzenie oraz brak możliwości kontroli czy rozpoznania sytuacji może w ich przypadku mieć miejsce, kiedy towarzyszy im silne poczucie zagrożenia własnego ego, traktowane przez nich jako zamach i zdrada, i przed którym muszą się bronić, aby ochronić swoją niską samoocenę. Przypisanie im niepoczytalności w takiej sytuacji może nastąpić poprzez przypisanie ich do „innych zakłóceń czynności psychicznych”. Trudno tutaj mówić, tak jak w przypadku psychopatii, o nowej strategii ewolucyjnej. Narcyzi balansują na krawędzi, chroniąc swoje jestestwo, gdyż  zbytnie obniżenie u nich miłości własnej prowadzi do depresji i samobójstwK. Pospiszyl, Narcyzm u przestępców seksualnych, „Przegląd Psychologiczny” 2002, nr 45, s. 197.. W innych przypadkach należałoby raczej przyjąć, tak jak u psychopatów, że potrafią oni rozpoznać znaczenie swojego postępowania oraz mają możliwość jego kontroli, a dokonanie czynu zabronionego to ich świadoma decyzja.

W odniesieniu do ostatniego elementu ciemnej triady, czyli makiawelizmu, należy zauważyć, że nie jest on zaburzeniem. Stanowi, tak jak w przypadku psychopatii, pewną strategię działania. Opierając się na manipulacji i odrzucając zasady moralne, makiaweliści budują swoją pozycję i władzęI. Pilch, Makiawelizm a skuteczność działań, (w:) Kryzysy, katastrofy, kataklizmy w perspektywie jednostkowej i społecznej, red. K. Popiołek i A. Bańka, Poznań: Stowarzyszenie Psychologia i Architektura 2011, t. 5, s. 90–93.. Nie czują empatii do swoich ofiar, ale dobrze rozumieją sytuację społeczną, wykorzystując ludzi do swoich celów. W przeciwieństwie do psychopatii i narcyzmu makiawelizm jest tylko częściowo warunkowany genetycznie. Większe znaczenie u makiawelistów mają czynniki środowiskowe, a szczególnie istotna okazała się słaba opieka matkiP. Jonason, M. Lyons, E. Bethell, The making of Darth Vader: Parent–child care and the Dark Triad, „Personality and Individual Differences” 2014, vol. 67, s. 32.. Zasadne wydaje się być twierdzenie, że potrafią oni w każdej sytuacji rozpoznać swoje zachowanie i nim kierować. Nawet w przypadku zagrożenia ich pozycji odczuwają je w taki sposób, jak każda przeciętna osoba. Nie można zatem przypisać im niepoczytalności z art. 31 § 1 k.k.

PODSUMOWANIE

Przy orzekaniu niepoczytalności nie należy pomijać osobowościowego tła motywacyjnego. Nawet jednostki, które można dopasować do jednej z  trzech kategorii wymienionych w art. 31 § 1 k.k. (choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych), mogą odpowiadać za popełnione przestępstwo. Wynika to z drugiej części cytowanego przepisu, odwołującej się do rozpoznawania znaczenia czynu oraz kierowania swoim postępowaniem. Nie należy zatem pochopnie przypisywać ciemnej triady do zakłóceń czynności psychicznych. Każdy przypadek należy rozpatrzyć indywidualnie, badając zarówno sferę popędowo-emocjonalną, jak i sferę poznawczą sprawcy. Dopiero taka analiza pozwala na wydanie sprawiedliwego wyroku.

Wiedząc, z  jaką łatwością ciemnej triadzie przychodzi manipulacja, co mogą zrobić przeciętne jednostki, czyli potencjalne ofiary? Czy istnieje możliwość obrony przed wpływem manipulatorów? Najnowsze badania pokazują, że tak. Wszystko za sprawą amygdali, która odpowiada za to, że decydujemy się komuś zaufaćD. Gordon, S. Platek, Trustworthy? The brain knows: implicit neutral responses to faces that vary in dark triad personality characteristics and trustworthiness, „Journal of Social, Evolutionary, and Cultural Psychology” 2009, vol. 3, nr 3, s. 193–195.. Okazuje się, że jesteśmy w stanie ze zdjęć neutralnych twarzy rozpoznać przedstawicieli ciemnej triady. Hipotezy uzyskania takich wyników są dwie. Może to wynikać z faktu, że psychologiczne i fizyczne cechy mogą być dziedziczone łącznie. Inni wskazują fakt, że psychologiczne „ja” może być odpowiedzią wykształcającą się na podstawie fizycznego „ja"N. Holtzman, Facing a psychopath: Detecting the dark triad from emotionally-neutral faces, using prototypes from the Personality Faceaurus, „Journal of Research in Personality” 2011, vol. 45, s. 652.. Niezależnie od prawdopodobnej przyczyny, jesteśmy w  stanie w pewien sposób intuicyjnie rozpoznać i bronić się przed manipulacjami ciemnej triady, co stanowi dobry punkt wyjścia do kolejnych badań w tym zakresie.