Warszawa: Wolters Kluwer 2017, ss. 1135 [stan prawny na 1 lutego 2017 r.]

Wśród praktycznych komentarzy ukazało się siódme, uaktualnione wydanie Komentarza do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka autorstwa znakomitego znawcy przedmiotu adwokata Marka Antoniego Nowickiego. Warto przypomnieć, że ta ceniona przez prawników publikacja ukazała się po raz pierwszy w 1992 r. w ramach Biblioteki „Palestry”. Było to pierwsze w Polsce książkowe opracowanie na temat strasburskiego mechanizmu ochrony praw człowieka. Do wydania Komentarza doszło dzięki zrozumieniu wagi tej inicjatywy dla środowiska adwokackiego ze strony kierujących wówczas „Palestrą” adw. Czesława Jaworskiego oraz adw. Stanisława Mikke.

Komentarz dostarcza niezbędnych informacji przy sporządzaniu skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zawiera wszechstronną analizę jego dorobku orzeczniczego oraz cenne praktyczne uwagi w odniesieniu do procedury przed ETPCz. Adresowany nie tylko do prawników, służy pomocą w zrozumieniu i poznaniu europejskiego systemu ochrony praw człowieka. Przywołując słowa autora Komentarza: „Nie ma przesady w twierdzeniu, że dzięki Konwencji istnieje obecnie europejski porządek prawny w sferze ochrony praw jednostki, obejmujący nie tylko katalog praw chronionych, rozwijany przez dodatkowe protokoły i interpretację jej organów, ale również unikalny w skali globalnej mechanizm wprowadzania ich w życie” (s. 21).

Publikacja składa się z trzech części: przedstawienia mechanizmu kontrolnego Konwencji (s. 33–304), analizy praw i ich gwarancji (s. 307– 983) oraz obszernej dokumentacji związanej z postępowaniem przed ETPCz (s. 987–1119). Pierwsza część Komentarza poświęcona jest systemowi kontrolnemu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, także w ujęciu historycznym, ze szczególnym uwzględnieniem reform wprowadzonych na mocy Protokołu 14 oraz dalszych rozwiązań przyjmowanych w celu usprawnienia i przyspieszenia rozpoznawania spraw. Autor przybliża założenia nowych Protokołów nr 15 oraz nr 16 do Konwencji, które po wejściu w życie wprowadzą szereg istotnych zmian. Warto wspomnieć, że art. 4 Protokołu nr 15 przewiduje skrócenie terminu do wniesienia skargi z obecnie obwiązujących sześciu miesięcy do czterech.

Cennym elementem publikacji jest uaktualniony tekst Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, niezbędny pełnomocnikom reprezentującym skarżących w postępowaniu przed Trybunałem. Komentarz szczegółowo przybliża problematykę skutecznego korzystania z prawa do skargi indywidualnej, warunki jej dopuszczalności oraz procedurę postępowania przed Trybunałem. Autor wyjaśnia podstawy do wystąpienia przez skarżącego o pomoc prawną oraz przesłanki złożenia wniosku o zastosowanie środków tymczasowych (tzw. interim measures). Opisuje procedurę wydawania orzeczeń, sposób rozpatrywania spraw w formie wyroku pilotażowego dotyczących systemowych lub strukturalnych problemów w porządku krajowym. Przybliża mechanizm wykonywania wyroków ETPCz pod nadzorem Komitetu Ministrów Rady Europy, zarówno w wymiarze wykonania przez państwo środków o charakterze indywidualnym, jak również generalnych, co często wiąże się z koniecznością wprowadzenia zmian ustawodawczych mających zapobiec w przyszłości podobnym naruszeniom Konwencji.

W drugiej części dzieła znajdziemy opis praw i wolności gwarantowanych w Konwencji oraz Protokołach dodatkowych na tle dorobku orzeczniczego Komisji i Trybunału. Autor omawia wiele ważnych wyroków ETPCz wydanych w ostatnim czasie, odnoszących się m.in. do gwarancji praw migrantów i uchodźców, dostępu do informacji publicznej, ochrony przed nadużyciami w Internecie.

Część trzecia Komentarza obejmuje teksty dokumentów: Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Protokołów nr 1, nr 4, nr 6, nr 7, nr 12, nr 13, oraz zmieniających system kontrolny Konwencji Protokołów nr 14, nr 15, nr 16 wraz z aktualnym tekstem Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Publikacja zawiera również tekst Porozumienia Europejskiego w sprawie osób uczestniczących w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, instrukcje dotyczące praktyki w zakresie wniosków o zalecenie środków tymczasowych, wszczęcia postępowania na podstawie art. 34 Konwencji, instrukcję Prezesa ETPCz dotyczącą praktyki przy składaniu argumentacji pisemnej. Ponadto znajdziemy instrukcję dotyczącą praktyki wnoszenia roszczeń o słuszne zadośćuczynienie, komunikacji elektronicznej i wniosków o zachowanie anonimowości na podstawie art. 33 i 47 Regulaminu Trybunału.

Całość publikacji uzupełnia wykaz składu sędziowskiego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka według stanu na dzień 1 lutego 2017 r., a także wykaz publikacji książkowych Marka Antoniego Nowickiego na temat Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, które ukazały się w języku polskim.

Informację o wydanym Komentarzu można znaleźć na stronie internetowej biblioteki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, gdzie prezentowane są wiodące komentarze do Konwencji.

Publikacja z pewnością będzie służyć pomocą w lepszym poznaniu systemu strasburskiego i skutecznym korzystaniu z prawa do skargi indywidualnej, a także, co niezbędne, w codziennym stosowaniu w praktyce adwokackiej standardów konwencyjnych w obronie podstawowych praw i wolności człowieka.