Wprowadzenie

Nowelizacja ustawy o KRSUstawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. poz. 1142), dalej: ustawa o KRS. z dnia 28 listopada 2014 r. Ustawa z 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r. poz. 1924). wprowadziła możliwość rozwiązania podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Celem nowych przepisów jest wykreślenie tzw. „martwych podmiotów”, czyli takich, które nie wykazują żadnej aktywności, nie wykonują obowiązków rejestrowych (w tym nie składają sprawozdań finansowych), nie prowadzą działalności i nie posiadają majątku.Por. uzasadnienie projektu ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym i niektórych innych ustaw, Sejm VII kadencji, druk sejmowy nr 2816, por. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/9B93E5ADF7E39E0DC1257D70003944D1/ %24File/2816.pdf Nie budzi wątpliwości, że dalsze figurowanie takich podmiotów w Rejestrze, który korzysta z szeregu domniemań jako rejestr publiczny (wynikających m.in. z dyrektyw europejskich)Por. dyrektywę 2009/101/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 września 2009 r. w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek w rozumieniu art. 48 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla zapewnienia ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich (Dz.U. UE L 2009.258.11)., osłabia jego wiarygodność i rzetelność ujawnianych w nim danych. Wprowadzone zmiany mają wzmocnić pewność obrotu oraz efektywność sądów rejestrowych, które wyposażone w nowe narzędzia nie będą „skazane” na podejmowanie działań niemających szans powodzenia.

Postępowanie w przedmiocie rozwiązania podmiotu wpisanego do Rejestru wszczynane jest przez sąd rejestrowy w przypadkach określonych ustawą. Jest to wyjątek od zasady, zgodnie z którą zakończenie bytu prawnego podmiotu ma swój początek w uchwale o rozwiązaniu. Uchwała taka jest podejmowana przez właściwy do tego organ i daje początek postępowaniu likwidacyjnemu, w ramach którego dochodzi do zakończenia wszelkich spraw (w tym w szczególności do ściągnięcia wierzytelności i spłaty długów). Nowa regulacja w zamierzeniu swoich autorów ma być rozwiązaniem tych wszystkich sytuacji, w których postępowanie likwidacyjne było – z uwagi na brak jakiegokolwiek majątku czy też nawet dokumentacji – iluzoryczne. Wprowadzone zmiany zakładają jednolite rozwiązanie dla wszystkich podmiotów objętych obowiązkiem rejestracyjnym. Poniżej zostaną szczegółowo omówione poszczególne przesłanki wszczęcia postępowania w sprawie rozwiązania podmiotu, procedura prowadząca do jego wykreślenia z Rejestru, a także kwestie związane z zaspokojeniem wierzycieli wykreślonego podmiotu.

Przesłanki wszczęcia postępowania o rozwiązanie podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego

Postępowanie dotyczące rozwiązania podmiotu bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego wszczynane jest, po pierwsze,  wówczas, gdy sąd upadłościowy, oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości lub umarzając postępowanie upadłościowe, stwierdzi, że zgromadzony w sprawie materiał daje podstawę do rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego (art. 25a ust. 1 pkt 1 ustawy o KRS). Sformułowanie przepisu jest bardzo nieostre i nie pozwala jednoznacznie wskazać, jakimi wytycznymi kierować ma się sąd upadłościowy stwierdzający taką okoliczność. Wydaje się, że należałoby się w tym przypadku odwołać do wykładni celowościowej. Skoro założeniem nowelizacji była faktyczna likwidacja podmiotów nieaktywnych, które są ujawnione w Rejestrze, to w przypadku gdy z całokształtu okoliczności wynika, że dany podmiot nie prowadzi żadnej działalności i nie posiada majątku, sąd upadłościowy może orzec, że zgromadzony materiał daje podstawę do rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego.

Po drugie, postępowanie dotyczące rozwiązania podmiotu będzie wszczynane w przypadku, gdy oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe z tego powodu, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 25a ust. 1 pkt 2 ustawy o KRS). Przepis ten stanowi odpowiedź na występujący w Polsce problem tzw. martwych spółek, które pozostają „zawieszone” w Rejestrze. Ponieważ postępowanie upadłościowe nie może toczyć się w sytuacji, gdy majątek podmiotu nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, dotychczas mieliśmy do czynienia z sytuacją, w której po oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub po umorzeniu postępowania z uwagi na niską wartość masy upadłości lub w ogóle jej brak w Rejestrze dalej pozostawał wpisany dany podmiot. Ponieważ postępowanie upadłościowe nie mogło się toczyć oraz nie było środków na przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego, faktycznie nie istniała możliwość zakończenia bytu prawnego takiego podmiotu, co ma miejsce z chwilą wykreślenia z Rejestru (wniosek a contrario z art. 37 ust. 1 k.c.Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93), dalej: k.c.).

Po trzecie, postępowanie dotyczące rozwiązania podmiotu będzie wszczynane w przypadku, gdy wydano postanowienie o odstąpieniu od postępowania przymuszającego lub postanowienie o jego umorzeniu (art. 25a ust. 1 pkt 3 ustawy o KRS). Postępowanie przymuszające zostało uregulowane w art. 24 ustawy o KRS.Na temat postępowania przymuszającego por. A. Michnik, Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Komentarz, Warszawa: Wolters Kluwer 2013, s. 229–237; M. Leśniak, Postępowanie w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym, „Przegląd Prawa Handlowego” 2001, nr 5, s. 11; M. Leśniak, W. Łukowski, Wybrane problemy związane ze stosowaniem ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym i kodeksu spółek handlowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2001, nr 9, s. 11; W. Markowski, Istota postępowania przymuszającego w Krajowym Rejestrze Sądowym, „Rejent” 2005, nr 3, s. 136; M. Goszczyk, Powstanie praw akcyjnych i akcji, cz. 1, „Prawo Papierów Wartościowych” 2001, nr 10, s. 15; M. Tarska, (w:) Kodeks spółek handlowych, t. V, Pozakodeksowe prawo handlowe. Komentarz, red. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, wyd. 3, Warszawa: C. H. Beck 2015, s. 514–519. Jest ono wszczynane w przypadku stwierdzenia, że wniosek o wpis do Rejestru lub dokumenty, których złożenie jest obowiązkowe, nie zostały złożone pomimo upływu terminu. W takim przypadku sąd rejestrowy wzywa obowiązanych do ich złożenia, wyznaczając 7-dniowy termin, pod rygorem zastosowania grzywny przewidzianej w przepisach Kodeksu postępowania cywilnegoUstawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296), dalej: k.p.c. o egzekucji świadczeń niepieniężnych. Celem postępowania przymuszającego jest doprowadzenie do złożenia w sądzie odpowiednich wniosków i dokumentów, tak aby stan wpisów był zgodny z rzeczywistością. Nie wszczyna się go jednak, gdy z danych zawartych w aktach rejestrowych wynika, że nie doprowadzi ono do złożenia wniosku o wpis do Rejestru wniosków lub dokumentów, których złożenie jest obowiązkowe. Uregulowanie to ma zapobiec sytuacji prowadzenia „fikcyjnych” postępowań, które z góry są skazane na porażkę i jest oczywiste, że nie doprowadzą one do osiągnięcia swojego celu. Sytuacja taka ma miejsce między innymi wówczas, gdy w spółce brak jest jakichkolwiek osób uprawnionych do jej reprezentacji, a więc osób, które mogłyby wykonać obowiązki nałożone przez prawo. Odpowiednio, sąd rejestrowy umarza postępowanie przymuszające, gdy z okoliczności sprawy wynika, że nie doprowadzi ono do spełnienia obowiązków złożenia odpowiednich wniosków lub dokumentów do sądu rejestrowego. Ustawodawca, uznając omawiane przypadki za przesłanki wszczęcia postępowania o rozwiązanie podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, daje wyraz swojemu zapatrywaniu, zgodnie z którym jeżeli podmiot nie jest w stanie wykonywać obowiązków nałożonych na niego przez prawo, to w rzeczywistości pozostaje nieaktywny, co uzasadnia jego usunięcie z Rejestru.

Po czwarte, przesłanką rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego jest niezłożenie rocznych sprawozdań finansowych za 2 kolejne lata obrotowe pomimo wezwania sądu rejestrowego. Obowiązek składania sprawozdań finansowych jest jednym z podstawowych, jakie ciążą na podmiotach wpisanych do Rejestru. Zdaniem ustawodawcy zaniechanie na tym polu jest tak poważne, że uzasadnia rozwiązanie podmiotu bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Wreszcie sąd rejestrowy wszczyna postępowanie w sprawie rozwiązania spółki, gdy pomimo dwukrotnego wezwania nie zostały wykonane inne obowiązki niż złożenie sprawozdania finansowego, o których mowa w art. 24 ust. 1 ustawy o KRS. Chodzi tu np. o brak złożenia wniosku o zmianę danych w Rejestrze, w sytuacji gdy sąd rejestrowy powziął wiadomość o tym, że stan wpisów nie odpowiada rzeczywistości.

Postępowanie w sprawie rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego

Z uwagi na sposób sformułowania art. 25a ust. 1 ustawy o KRS („sąd rejestrowy wszczyna z urzędu”) uznać trzeba, że w przypadku ziszczenia się określonej przesłanki sąd rejestrowy ma obowiązek wszcząć postępowanie w sprawie rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Ponadto zauważyć trzeba, że pozostawienie w tym zakresie dyskrecji sądowi rejestrowemu stałoby w sprzeczności z celem nowej regulacji. Skoro bowiem ustawodawca dąży do wykreślenia z Rejestru tak zwanych „martwych podmiotów”, to nie może być miejsca na swobodne decydowanie przez sąd o tym, czy wszcząć postępowanie w sprawie rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. W jego toku badane jest natomiast, czy podmiot posiada zbywalny majątek i czy faktycznie prowadzi działalność (art. 25a ust. 2 ustawy o KRS). Podkreślić bowiem trzeba, że samo wszczęcie postępowania na podstawie jednej z przesłanek, o których mowa w art. 25a ust. 1 ustawy o KRS, nie przesądza jeszcze, że dany podmiot zostanie z Rejestru wykreślony. Dopiero w sytuacji, w której postępowanie wykaże, że nie posiada on zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności, sąd rejestrowy orzeka o jego rozwiązaniu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i zarządza jego wykreślenie z Rejestru (art. 25d ust. 1 ustawy o KRS). Zaistnienie jednej z omówionych powyżej przesłanek należy zatem traktować jako formalny warunek wszczęcia postępowania, w ramach którego dochodzi do oceny materialnoprawnej podstawy rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, czyli tego, czy podmiot posiada zbywalny majątek i czy faktycznie prowadzi działalność.

Podmiot wpisany do Rejestru zawiadamiany jest o wszczęciu postępowania. W wezwaniu sąd rejestrowy wzywa go, aby w ciągu 14 dni od dnia doręczenia wezwania wykazał, że faktycznie prowadzi działalność i że posiada majątek, ze wskazaniem jego składników. Ponadto sąd rejestrowy dokonuje ogłoszenia o wszczęciu postępowania, co ma zapewnić poinformowanie innych użytkowników rynku o możliwości wykreślenia danego podmiotu z Rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Ogłoszenie w odniesieniu do podmiotów wpisanych do rejestru przedsiębiorców oraz podmiotów wpisanych do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej zamieszcza się w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. Sąd rejestrowy może jednakże zarządzić zamieszczenie ogłoszenia także w dzienniku lub w czasopiśmie oraz podać je do wiadomości w inny sposób, jaki uzna za odpowiedni (art. 25b ust. 4 ustawy o KRS). Ogłoszenie takie zastępuje zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sytuacji, w której dany podmiot nie posiada organu uprawnionego do reprezentacji lub aktualnego adresu. Jest to niewątpliwie prawidłowe rozwiązanie, ponieważ bardzo często „martwe podmioty” nie są w stanie odebrać zawiadomienia z uwagi na brak organu uprawnionego do reprezentacji. Ustawodawca rozwiązuje zatem problem paraliżowania postępowania sądowego poprzez odwoływanie ze swojej funkcji osób wchodzących w skład organu uprawnionego do reprezentacji.

Zgodnie z treścią art. 25c ustawy o KRS w toku postępowania o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego sąd rejestrowy może zwrócić się o udzielenie informacji niezbędnych do ustalenia, czy dany podmiot posiada zbywalny majątek i czy faktycznie prowadzi działalność, do organów podatkowych, organów prowadzących rejestry i ewidencje publiczne lub innych organów administracji publicznej oraz do organizacji społecznych. Przykładami rejestrów publicznych, z których można pozyskać niezbędne informacje, są: Centralna Ewidencja Pojazdów, Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych oraz Centralna Informacja Rejestru Zastawów. Celem tej regulacji jest zapewnienie sądowi rejestrowemu możliwe szerokich kompetencji, które umożliwią mu zbadanie stanu podmiotu, w stosunku do którego prowadzone jest postępowanie. Warto bowiem zauważyć, że najczęściej sąd rejestrowy przy jego prowadzeniu będzie spotykał się z niewielką współpracą z osobami związanymi z podmiotem, którego postępowanie dotyczy, lub z całkowitym brakiem współpracy. Należy jednak podkreślić, że sąd rejestrowy nie może jedynie szablonowo wysyłać zapytań zawsze do tych samych organów administracji, ale powinien, po gruntownej analizie danego wypadku, zwrócić się do wszystkich tych, które mogą posiadać informacje na temat danego podmiotu wpisanego do Rejestru. Każda sprawa powinna być oceniana indywidualnie i jako niedopuszczalne w tym przypadku należy ocenić postępowanie w sposób schematyczny.

Skutki rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i jego wykreślenie z Rejestru

Sąd rejestrowy orzeka o rozwiązaniu podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i zarządza jego wykreślenie z Rejestru w przypadku, gdy zostanie ustalone, że podmiot ten nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności. Sąd rejestrowy ogłasza o swoim orzeczeniu w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. Z uwagi na użycie spójnika „i” należy wnosić, że obie przesłanki (brak majątku i nieprowadzenie działalności) muszą być spełnione łącznie. W sytuacji zatem, gdyby dany podmiot posiadał zbywalny majątek, lecz nie prowadził działalności (czy też odwrotnie – prowadził działalność, lecz nie posiadał majątku), wydanie przez sąd orzeczenia o rozwiązaniu  podmiotu powinno zostać uznane za niedopuszczalne. Za taką interpretacją przemawia również sformułowanie art. 25d ust. 3 ustawy o KRS, zgodnie z którym sąd rejestrowy umarza postępowanie o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego w przypadku ustalenia, że podmiot ten posiada zbywalny majątek lub faktycznie prowadzi działalność. Użycie w tym przepisie spójnika „lub” wskazuje, że wystarczające jest spełnienie tylko jednej z przesłanek (posiadanie majątku lub faktyczne prowadzenie działalności), aby postępowanie zostało umorzone. Należy jednak zaznaczyć, że przesłanka umorzenia postępowania nie zachodzi wówczas, gdy podmiot wpisany do Rejestru dysponuje jedynie symbolicznym majątkiem, np. dwudziestoletnim samochodem nienadającym się do poruszania na drodze. Wykładnia celowościowa, zdaniem autorów niniejszego opracowania, prowadzi do jednoznacznego wniosku, że posiadany majątek musi być w takiej wielkości, która umożliwia realne prowadzenie działalności danego podmiotu. Odmienna interpretacja mogłaby prowadzić do niezasadnego umarzania postępowań w sytuacji, gdy co prawda podmiot wpisany do Rejestru posiada formalnie jakieś składniki majątkowe, jednakże jest oczywiste, że nie będzie on w stanie ich wykorzystać do swojej działalności z uwagi na ich niewielką wartość.

Sąd rejestrowy umorzy ponadto postępowanie wówczas, gdy poweźmie wiadomość, że zachodzą inne istotne okoliczności przemawiające przeciwko rozwiązaniu tego podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, w tym zwłaszcza uzasadnione interesy wierzyciela. Przypadek taki może mieć miejsce w szczególności wówczas, gdy przeciwko danemu podmiotowi toczy się postępowanie sądowe i wierzycielowi zależy na wydaniu tytułu egzekucyjnego (co ma np. znaczenie z perspektywy podatkowej), a rozwiązanie i wykreślenie z Rejestru mogłoby uniemożliwić zakończenie toczącego się postępowania rozpoznawczego. Jest to oczywiście jedynie przykładowa sytuacja, która przemawia przeciwko wydaniu odpowiedniego orzeczenia przez sąd rejestrowy. Należy wyprowadzić generalną tezę, że w każdym przypadku, gdy rozwiązanie podmiotu bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego mogłoby naruszyć uzasadnione interesy osób trzecich, sąd rejestrowy powinien umorzyć postępowanie.

Zgodnie z art. 25e ust. 1 ustawy o KRS Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z Rejestru podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z Rejestru. Nabycie przez Skarb Państwa własności nieruchomości albo użytkowania wieczystego stwierdza, w drodze decyzji, starosta właściwy ze względu na miejsce położenia nieruchomości (art. 25e ust. 10 ustawy o KRS). Podkreślenia wymaga, że nabycie przez Skarb Państwa prawa użytkowania wieczystego ustanowionego na nieruchomości, której właścicielem jest Skarb Państwa, nie powoduje jego wygaśnięcia, pomimo że dochodzi do sytuacji, w której zarówno właścicielem, jak i użytkownikiem wieczystym jest ten sam podmiot.Konfuzja, czyli przejście użytkowania wieczystego na właściciela nieruchomości, jest zaliczana do jednej z najważniejszych przyczyn wygaśnięcia użytkowania wieczystego, do której przez analogię należy stosować art. 247 k.c. Por. J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, wyd. 3, Warszawa: LexisNexis 2009, s. 192; T. Smyczyński, Wygaśnięcie użytkowania wieczystego, „Palestra” 1971, nr 7–8, s. 7 oraz B. Burian, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, wyd. 5, Warszawa: C. H. Beck 2013, s. 433–434. Ustawa o KRS przewiduje jednak możliwość złożenia wniosku o wykreślenie użytkowania wieczystego z księgi wieczystej w sytuacji, gdy nie ma praw obciążających użytkowanie wieczyste lub prawa takie wygasły, ani nie zostało wszczęte postępowanie w celu dochodzenia wierzytelności przez wierzycieli podmiotu wykreślonego z Rejestru. Ustawa o KRS nie precyzuje, kiedy przedmiotowy wniosek mógłby zostać złożony najwcześniej. Z uwagi jednak na fakt, że wierzycielom przysługuje roczny termin na zgłoszenie swoich roszczeń, uznać trzeba, iż wniosek o wykreślenie użytkowania wieczystego z księgi wieczystej może zostać złożony, jeżeli postępowanie w celu dochodzenia wierzytelności nie zostanie wszczęte w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. W przypadku bowiem przyjęcia odmiennej interpretacji (która nie wymagałaby rocznego okresu wyczekiwania na złożenie wniosku) mogłoby dojść do sytuacji, w której wniosek zostałby złożony (i rozpatrzony), zanim wierzyciele zgłosiliby się w przewidzianym terminie ze swoimi roszczeniami, co skutecznie mogłoby uniemożliwić egzekucję, z uwagi na wygaśnięcie prawa użytkowania wieczystego, będącego przykładowo jedynym składnikiem nabytego przez Skarb Państwa mienia. Za prezentowanym w niniejszym artykule poglądem przemawia również brzmienie art. 25e ust. 12 ustawy o KRS, który zezwala na przekazanie nabytego przez Skarb Państwa mienia na cel określony w umowie lub statucie podmiotu dopiero po roku od ujawnienia się tego majątku, co również ma pełnić funkcję gwarancyjną dla wierzycieli podmiotu wykreślonego z Rejestru.

W oczy może rzucać się pewna niespójność art. 25e ust. 1 ustawy o KRS z treścią art. 25d ust. 1 ustawy o KRS, który jako jedną z przesłanek rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i jego wykreślenia z Rejestru statuuje brak zbywalnego majątku. Biorąc pod uwagę postulat racjonalnego ustawodawcy, wydaje się, że tę rozbieżność należy tłumaczyć w ten sposób, że sąd rejestrowy w trakcie prowadzonego postępowania niekoniecznie musi ustalić istnienie jakiegokolwiek majątku, pomimo że taki w rzeczywistości istnieje. W takim przypadku rzeczywiście mogłoby dojść do wykreślenia danego podmiotu mimo braku spełnienia wszystkich wymaganych ku temu przesłanek. Powstaje wówczas konieczność wskazania podmiotu, który nabędzie ewentualnie pozostały majątek po wykreślonym podmiocie. Nabywcą będzie właśnie Skarb Państwa, co ma zapobiec istnieniu w obrocie prawnym mienia, które nie posiadałoby żadnego właściciela. Ponadto względy celowościowe przemawiają za tym, aby sąd rejestrowy orzekał o rozwiązaniu i wykreśleniu podmiotu z Rejestru również wówczas, gdyby udało mu się ustalić jego zbywalny majątek, jednakże na tyle niewielki, że nie można racjonalnie zakładać, aby za jego pomocą można było prowadzić jakąkolwiek działalność.

Skarb Państwa, nabywając majątek pozostawiony przez wykreślony z Rejestru podmiot, ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z Rejestru. Oznacza to, że odpowiedzialność Skarbu Państwa jest ograniczona wyłącznie do przedmiotów majątkowych, które zostały przejęte wskutek wykreślenia podmiotu z Rejestru (tzw. odpowiedzialność cum viribus patrimonium). Jeżeli zatem nie udałoby się przeprowadzić egzekucji z nabytego przez Skarb Państwa majątku, np. na skutek niemożliwości jego sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym, wierzyciele nie mogliby dochodzić zapłaty wierzytelności z majątku własnego Skarbu Państwa. Jest to rozwiązanie oczywiście prawidłowe, gdyż wprowadzenie odpowiedzialności Skarbu Państwa również z jego majątku doprowadziłoby de facto do nieuzasadnionej odpowiedzialności Skarbu Państwa za długi podmiotów prywatnych, które zostały rozwiązane bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego.

W sprawach związanych z dochodzeniem roszczeń w stosunku do Skarbu Państwa jest on reprezentowany przez starostę, wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej, właściwego ze względu na ostatnią siedzibę podmiotu, który został rozwiązany bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, a następnie wykreślony z Rejestru (art. 25e ust. 11 ustawy o KRS). Oznacza to, że wierzyciele chcący dochodzić swoich wierzytelności powinni wytaczać swoje powództwa przeciwko Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez właściwego starostę. Zgodnie z art. 319 k.p.c.Na temat art. 319 k.p.c. por. A. Jakubecki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Artykuły 1–366, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, wyd. 2, Warszawa: Wolters Kluwer 2013, s. 1019 oraz K. Piasecki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–366, red. A. Marciniak, K. Piasecki, wyd. 6, Warszawa: C. H. Beck 2014, s. 1128–1129. jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Według linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, pomimo użytego sformułowania „sąd może”, należy jednak stwierdzić, że zamieszczenie w wyroku zastrzeżenia na podstawie art. 319 k.p.c. jest obowiązkiem sądu, a jego brak podlega uzupełnieniu na podstawie art. 351 k.p.c.Wyrok SN z 7 maja 1972 r., I PR 426/70, OSNC 1972, nr 4, poz. 67; wyrok SN z 22 października 1977 r., II CR 335/77, OSNC 1978, nr 9, poz. 159. W przypadku gdy prawo do powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności wyłącznie do nabytego mienia nie zostało zastrzeżone w tytule egzekucyjnym, należy je zastrzec w klauzuli wykonalności (art. 792 k.p.c.). Możliwość ta dotyczy wyłącznie następcy prawnego w sytuacji, gdy tytuł egzekucyjny został wystawiony przeciwko jego poprzednikowi, czyli w kontekście tematyki niniejszego opracowania w sytuacji, w której tytuł egzekucyjny został wystawiony jeszcze przeciwko podmiotowi wykreślonemu z Rejestru. Sformułowanie użyte w art. 792 k.p.c. („należy w klauzuli wykonalności zastrzec”) nie pozostawia wątpliwości, że uczynienie odpowiedniej wzmianki jest obowiązkiem sądu.Tak A. Marciniak, (w:) Kodeks postępowania cywilnego, t. III, Komentarz. Art. 730–1088, red. A. Marciniak, K. Piasecki, wyd. 6, Warszawa: C. H. Beck 2015, s. 322 oraz D. Zawistowski, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. IV, Artykuły 730–1088, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, wyd. 2, Warszawa: Wolters Kluwer 2014, s. 240. Jest to o tyle istotne, że zgodnie z art. 837 k.p.c. dłużnik może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności tylko wówczas, gdy ograniczenie to zostało zastrzeżone w tytule wykonawczym.Por. A. Marciniak, (w:) Kodeks postępowania cywilnego, s. 479 oraz H. Ciepła, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. IV, Artykuły 730–1088, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2014, s. 338. Jeżeli tytuł egzekucyjny został wystawiony jeszcze przeciwko podmiotowi wykreślonemu z Rejestru, sąd na wniosek wierzyciela nadaje klauzulę wykonalności przeciwko Skarbowi Państwa (art. 25e ust. 6 ustawy o KRS).

Zgodnie z art. 25e ust. 3 ustawy o KRS wspólnicy, członkowie spółdzielni i inne osoby uprawnione do udziału w majątku likwidacyjnym mogą dochodzić swoich praw, gdy reprezentują co najmniej dwie trzecie głosów i wykażą, że wszyscy wierzyciele zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni. Osoby te mogą dochodzić swoich roszczeń w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. W praktyce osoby uprawnione do udziału w majątku likwidacyjnym podmiotu wykreślonego z Rejestru będą musiały wykazać jedynie zaspokojenie tych wierzycieli, którzy są staroście, reprezentującemu Skarb Państwa, znani, czyli tym, którzy zgłosili swoje roszczenia. W innym bowiem przypadku Skarb Państwa, nie mając świadomości istnienia innych wierzycieli, nie będzie miał podstaw do odmowy zaspokojenia praw osób uprawnionych do udziału w majątku likwidacyjnym. Ciekawostką jest natomiast wprowadzenie wymogu reprezentacji łącznie co najmniej dwóch trzecich głosów. Wydaje się, że w sytuacji, w której poszczególni uprawnieni nie mogą dojść ze sobą do porozumienia co do sposobu ochrony swoich praw lub nawet nie mogą z sobą nawiązać kontaktu, za nieuprawnione należy uznać odmawianie zaspokojenia osobom, które wykażą w odpowiedni sposób swoje prawa. Z uwagi jednak na sformułowanie przepisu stwierdzenie to może stanowić wyłącznie postulat de lege ferenda.

Zgodnie z art. 25e ust. 4 ustawy o KRS roszczenia wierzycieli oraz wspólników, członków spółdzielni i innych osób uprawnionych do udziału w majątku likwidacyjnym wygasają, jeżeli nie będą dochodzone przeciwko Skarbowi Państwa w terminie roku od chwili nabycia  mienia przez Skarb Państwa. W przypadku natomiast, gdy wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko podmiotowi wykreślonemu z Rejestru, roszczenie stwierdzone w tym tytule wygasa, jeżeli wierzyciel nie złoży wniosku o wszczęcie egzekucji w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. Ustawodawca ogranicza zatem możliwość dochodzenia swoich roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa rocznym terminem, co ma służyć pewności obrotu.

Podsumowanie

Nowa regulacja, mająca służyć „oczyszczeniu” Rejestru z martwych podmiotów, stanowi – naszym zdaniem – krok ustawodawcy we właściwym kierunku. Z uwagi na funkcje, jakie pełni Rejestr w obrocie, należy dążyć do sytuacji, w której stan jego wpisów będzie odpowiadał rzeczywistości i będą do niego wpisane jedynie realnie istniejące podmioty. Należy jednak pamiętać, że sąd rejestrowy, prowadząc omawiane postępowanie, powinien podjąć wszelkie niezbędne środki w celu ustalenia majątku oraz prowadzenia działalności przez podmiot wpisany do Rejestru. W szczególności istotne jest, aby sąd w każdym wypadku precyzyjnie ustalił listę organów administracji, do których powinien się zwrócić z zapytaniem odnośnie do danego podmiotu. Należy także postulować, aby sąd w trakcie ustalania majątku nie opierał się jedynie na kryterium formalnym (posiadanie jakiegokolwiek majątku), ale za każdym razem weryfikował, czy majątek ten nadaje się lub jest wystarczający (po jego spieniężeniu) do prowadzenia określonej działalności.

Bardzo ważne z perspektywy wierzycieli podmiotu wpisanego do Rejestru jest zagwarantowanie im możliwości zaspokojenia swoich roszczeń z majątku, który ewentualnie pozostałby po wykreśleniu podmiotu z Rejestru. Jakkolwiek zaproponowane przez ustawodawcę rozwiązanie należy ocenić co do zasady pozytywnie, to wymóg dochodzenia przez wspólników swoich wierzytelności jedynie w sytuacji, gdy reprezentują co najmniej dwie trzecie głosów, wydaje się co najmniej dyskusyjny. Oczywiście bliższa i pełna ocena nowej regulacji wymaga czasu i sprawdzenia jej w praktyce. Można jednak mieć nadzieję, że sądownictwo wypracuje racjonalny sposób orzekania w sprawach wykreślania podmiotów z Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, mając na uwadze interesy osób trzecich, a przede wszystkim wierzycieli.