T rudno w to uwierzyć, ale 1/4 ludzkości jeszcze całkiem niedawno pozbawiona była dostępu do adwokata. Ba, wśród ponad miliarda ludzi nie było osób z wyższym wykształceniem prawniczym. W tym społeczeństwie nie obowiązywały kodeksy ani ustawy regulujące poszczególne gałęzie prawa. Trudno w to uwierzyć, a jednak tak było w II połowie XX w. w jednym z państw azjatyckich, państwie bez palestry. Jednocześnie kraj ten charakteryzował się najwyższym na świecie wskaźnikiem skazywanych na karę śmierci.

Pierwotnie miałem zamiar publikację niniejszą zatytułować Stulecie chińskiej palestry 1912–2012, by w ten sposób uczcić ten wspaniały jubileusz adwokatów w Państwie Środka. Ale niestety, tytuł ten byłby nieadekwatny do prawdziwej historii ich korporacji i samorządu zawodowego. Bo choć adwokaturę w ChinachNiniejsze opracowanie nie dotyczy Tajwanu (Hangdah Chiu, Jyh Pin Fa, Taiwan Legal System and Legal Profession, „Contemporary Asian Studies” 1994, nr 5) i Hongkongu, http://www.doj.gov.hk/eng/legal/ utworzono sto lat temu, to jednak niemal 1/4 tego okresu nie może być uznana za okres działania adwokatury. Państwo Środka było państwem bez adwokatów i bez prawa.

Zaczątków chińskich adwokatów w czasach nowożytnych można dopatrzyć się w początkowym okresie dynastii Qing w XVII stuleciu, kiedy to dopuszczono funkcjonowanie daishu – bezpłatnych pisarzy pism procesowych, mających pomóc stronom procesu cywilnego. Panujący niechętnie patrzyli na świadczenie pomocy prawnej i jeszcze w połowie XIX w. karano tych pomocników prawnych, którzy rozpalali „żądzę niesłusznego zysku” poprzez wygrany proces, a w pismach zbyt stanowczo bronili praw swoich mandantówT. A. Gellat, Lawyers in China – the Past Decade and Beyond, 23 „New York University Journal of International Law & Policy” 1991, nr 3, s. 751..

Wiek XIX przynosi znaczące przemiany w postaci pojawienia się w Chinach zagranicznych firm prawniczych oraz misji protestanckich, trudniących się m.in. zakładaniem szkół, w tym również dla kobiet, przygotowujących także do zawodu prawnika. W XX wiek Chiny wkraczały z pewną liczbą osób udzielających płatnych porad prawnych, ale niezależny zawód prawniczy, adwokacki w sensie europejskim, tam nie istniałH. R. Zeng, The Evolving Role of Lawyers and Legal Practice in China, „The American Journal of Comparative Law” 1988, vol. 36, s. 474.. Kiedy w 1906 r. przyjęto kodeksy procedury cywilnej i karnej, konieczność powołania profesjonalnych prawników stawała się koniecznością Yanfei Ran, When Chinese Criminal Defense Lawyers Become The Criminals, „Fordham International Law Journal” 2009, vol. 32, s. 988 i n. .

Rewolucja Xinhai w 1911 r. obaliła dynastię Qing i Chiny stały się republiką. Nowy rząd tworzy nowe prawo, dające fundamenty nowego ustroju, w tym także prawo regulujące zasady funkcjonowania chińskiej palestry i prawników-adwokatówPiśmiennictwo anglosaskie stosuje wobec nich termin lawyer, a ich działalność określana jest jako lawyering.. Tym samym zapoczątkowano pierwszą z trzech faz formowania się stanu adwokackiego w Republice Chińskiej, trwającą do 1926 r. (rząd w Nanjing i okres rządu Beiyang), kiedy to do ciągle jeszcze tymczasowej regulacji wniesiono poprawki, m.in. dające chińskim prawnikom-adwokatom uprawnienia notariuszy (1917 r.), zakazujące reprezentowania klientów przed sądami przez zagraniczne firmy prawnicze, a w 1927 r. do wykonywania tej profesji prawniczej dopuszczono kobiety. Trzeci etap otwiera nowa Ustawa o adwokaturze z 1940 r., która weszła w życie w 1941 r. Ustawa ta zawierała także pewne przepisy mające na celu ostudzić temperament prawników, zakazujące zbyt stanowczego działania na korzyść klientów, zbyt pochopnego wnoszenia sprawy do sądu, jak również umożliwiające odpowiedzialność dyscyplinarną. To zrozumiałe, bo przecież urzędnicy państwowi, czy to rządowi, czy też sędziowie, obawiali się, aby adwokaci nie stali się czynnikiem ich kontrolującym. Nieustannie też pojawiały się publikacje mające na celu deprecjonowanie działań prawników-adwokatów.

Ustrój adwokatury wprowadzony w 1912 r. wzorował się na regulacjach niemieckich i japońskich. Adwokatem mógł być mężczyzna w wieku co najmniej 20 lat, który ukończył studia uniwersyteckie z zakresu polityki i prawa, zdał egzamin prawniczy i został członkiem stowarzyszenia prawników. Po raz pierwszy w historii Chin wprowadzono zasadę, że tylko adwokaci mogą reprezentować strony w sądach. W 1913 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zarejestrowało około 1700 adwokatów. W latach 1915–1916 w Chinach było około 49 wydziałów prawa. W 1915 r. najsławniejsza szkoła prawa na południu Chin została utworzona w Uniwersytecie Soochow, który został założony przez amerykańskich misjonarzy – metodystów Kościoła Episkopalnego.

Liczba chińskich prawników-adwokatów rosła w tempie przyspieszonym i w 1935 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zarejestrowało już 10 249 członków chińskiej palestryG. J. Clark, An Introduction to the Legal Profession in China in the Year 2008, „Suffolk University Law Review” 2008, vol. 41, s. 833, „Suffolk University Law School Research Paper” 2008, nr 26. . Prawniczym eldorado był Shanghai, w którym w latach 1926–1934 liczba członków miejscowej palestry wzrosła z 235 do 1174 (w tym kobiet do około 50), co uczyniło miejscowe zrzeszenie najliczniejszym w ChinachA. W. Conner, China’s Lawyers and Their Training: Enduring Influences and Disconnects. Legal Development in East Asia: China and Vietnam Compared, bez roku i nr (Forthcoming), s. 21..

Rewolucja komunistyczna w roku 1949 doprowadziła do obalenia porządku prawnego oraz do rozwiązania zawodów prawniczych. Ostrze represji zwrócono szczególnie w stronę adwokatów, którym reżim maoistowskich Chin przypinał łatki „oszustów procesowych” oraz „reprezentantów interesów klas wyzyskujących i reakcji”. Adwokaci przedrewolucyjni „zeszli do podziemia (black lawyers)” Tamże, s. 22.i prowadzili praktykę nielegalnie, przeciwko czemu wymierzony był okólnik Ministerstwa Sprawiedliwości komunistycznego reżimu z grudnia 1950 r., wskazujący, jakoby poprzez „procesowe triki” podważali reputację ludowych sądów i ludowej władzyH. R. Zeng, The Evolving Role, s. 474. Podejście to przypominało nieco stosunek do zawodu prawniczego w okresie cesarstwa.

Obrońcy w sprawach karnych jeszcze przez jakiś czas starali się wykonywać działalność, z uwagi na to, że Konstytucja z 1954 r. utrzymywała jeszcze prawo do obrony. Niektórzy usiłowali z tego przepisu wyprowadzać podstawę prawną zawodu adwokackiego, ale, jak się okazało, byli w błędzie. Prawo do obrony w Konstytucji ChRL było, z tym że oficjalnie obrońców tam nie przewidywanoTamże, s. 475..

W latach 50. XX w. w Chinach, zwanych już „Ludowymi”, usilnie wprowadzano system na obraz i podobieństwo systemu sowieckiego. Skoro powstały „Chiny Ludowe”, to i prawnicy też „ludowymi” stać się powinni i tak uważając, w połowie lat 50. usiłowano utworzyć nową profesję prawniczą. Około 3000 zweryfikowanych prawników zasiedliło 800 biur doradztwa prawnego (falu guwen chu) na terenie całych ChinTamże.. Status ludowych prawników regulowały przepisy przejściowe, a rząd opracowywał projekt prawa o tej profesji. Jednak i ta nowa profesja nie wytrzymała naporu „nowego” i po kolejnym zwrocie „na lewo” i odejściu od „wiosny Mao” w 1957 r. również i ona uległa likwidacji, a co bardziej oporni wobec władz państwowych jej przedstawiciele trafiali do obozów pracyT. A. Gellat, Lawyers in China, s. 751.. Projekt ustawy nigdy nie ujrzał światła dziennego. Prawnicy w Chinach Ludowych, które niosły tzw. „postęp”, stali się tak samo nielubiani jak w czasach cesarstwa. Choć utworzyła się już spora grupa prawników popierająca Mao, to jednak postrzegani byli jako zbyt niezależni. Przez prasę przetoczyła się dyskusja nad zasadnością obecności prawnika w sali sądowej, który przez samą swoją obecność stawał się „nadzorcą” ludowego wymiaru sprawiedliwości. Pojawia się również kwestionowanie zasady domniemania niewinności, a wkrótce z kodeksu karnego zniknie zasada nullum crimen sine legeLi Li, Nulla Poena Sine Lege in China: Rigidity or Flexibility?, „Suffolk University Law Review” 2010, vol. 43, s. 655.. Jeżeli już prawnicy- ‑adwokaci mieliby prawo istnienia, to nie jako działający na rzecz jednostki, ale na rzecz ogółu. Dyskusja przybierała na sile i przeradzała się w kampanię nienawiści, w której wobec prawników pojawiły się zarzuty sprzyjania burżuazyjnej reakcji, wrogom państwa (bo przestępcy to wrogowie państwa, a oni podejmowali się ich obrony). Z czasem w ogóle prawników utożsamiano z prawicą, z „burżuazyjnymi pozostałościami” Yanfei Ran, When Chinese, s. 988 i n. .

Jeszcze na krótko prawnicy pojawili się na początku lat 60. XX w. w związku z pracami nad nowymi kodeksami, ale wkrótce, wraz z nadejściem mrocznych czasów „rewolucji kulturalnej”, czyli okresu rządów „bandy czworga”, ponownie stali się przedmiotem ataków. Lata 1966–1978 to czasy bezprawia i bez prawników w dziejach Chin Ludowych, i to nie tylko bez adwokatów, ale nawet bez ludowych radcówE. M. Lynch, China’s Rule of Law Mirage: The Regression Of The Legal Profession Since the Adoption of the 2007 Lawyers Law, „The George Washington International Law Review” 2010, vol. 42, s. 535; J. P. Eyster, Antigone in China: Teaching American Law and Lawyering in Shenzhen, „Asian-Pacific Law & Policy Journal” 2010, vol. 12:1, s. 51–52. . Symbolem tego, co z chińskiego prawa i zawodów prawniczych tamta epoka uczyniła, jest gehenna, jaką zgotowano Lulu Fei. Ta pierwsza kobieta-sędzia, powołana po 1949 r. do Wyższego Sądu w Tianjin, po usunięciu ze stanowiska skierowana została do pracy przy czyszczeniu szaletówM. Szto, Gender and the Chinese Legal Profession in Historical Perspective: From Heaven and Earth to Rule of Woman?, „Hofstra Law Journal”, Legal Studies Research Paper Series No. 08–12, s. 72. . Większość specjalistów prawnych trafiła na tereny wiejskie, by tam przejść proces „reedukacji poprzez pracę”T. A. Gellat, Lawyers in China, s. 754..

Wiedzy prawniczej do końca nie zapomnieli i władze komunistyczne musiały sięgnąć po nich w 1978 r., już po śmierci Mao i upadku „bandy czworga”, jako że od lat 50. w Chinach nie wykształcono ani jednego prawnikaE. M. Lynch, China’s Rule, s. 537.. Amerykańska konstatacja na temat chińskiej edukacji prawniczej w latach 70. XX w. była taka, że ona nie istniałaJ. A. Cohen, Notes on Legal Education in China, „Lawasia”, vol. 4, no. 1, June 1973, s. 205..

Deng Xiaoping uznał, że dla realizacji polityki „reform i otwarcia” prawo i prawnicy jednak są w Chinach Ludowych potrzebni. Restaurację prawa i profesji prawniczej zainicjowało odtworzenie Ministerstwa Sprawiedliwości we wrześniu 1979 r. i przywrócenie w Konstytucji ChRL prawa do obrony, usuniętego w 1975 r., oraz implementacja tego prawa w procedurze karnej. Prawo do obrony przywrócono, ale nie było obrońców. Dlatego też 26 sierpnia 1980 r. (O roku ów!!!) po raz pierwszy w historii komunistycznych Chin przyjęto akt prawny, z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1982 r., regulujący, jeszcze z zastrzeżeniem o tymczasowości, profesję prawnicząInterim Regulations on Lawyers art. 1 (promulgated by Order No. 5 of the Standing Comm. of the Fifth Nat’l People’s Cong., Aug. 26, 1980, effective Jan. 1, 1982; T. A. Gellat, Lawyers in China, s. 756; H. R. Zeng, The Evolving Role, s. 476.. Jej przedstawiciele byli państwowymi pracownikami „w zakresie prawa”, których zadaniem było działanie na rzecz prawidłowego stosowania prawa, ochrona interesów państwa, kolektywów oraz słusznych praw obywateli. Chińskim „prawnikiem-pracownikiem państwowym” mógł zostać obywatel ChRL „kochający swój kraj” oraz „wspierający ustrój socjalistyczny”T. A. Gellat, Lawyers in China, s. 757; H. R. Zeng, The Evolving Role, s. 487.. Nowi chińscy prawnicy mogli pracować w biurach doradztwa prawnego, będących jednostkami organizacyjnymi, działającymi pod przywództwem i nadzorem Ministerstwa SprawiedliwościC. Wing-Hung Lo, ED Snape, Lawyers in the People’s Republic of China: A Study of Commitment and Professionalization, „The American Journal of Comparative Law” 2005, vol. 53, nr 2 (Spring), s. 433–455.. Dyrektora biura wybierali prawnicy spośród swego grona za zgodą lokalnego departamentu sprawiedliwości. Liczba prawników w chwili restauracji tej profesji wynosiła 3000, choć niektóre źródła podają liczbę 212 prawnikówZong, Legal System Puts Its Achievements on Record, „China Daily”, June 17, 1998; Number of Lawyers in China Rising Rapidly, Trade Group, Wall St. J., July 7, 2002., która do 1983 r. wzrasta do 12 000. Rekrutowali się oni z żyjących jeszcze, praktykujących w latach 50. XX w. oraz tych, którym umożliwiono wykonywanie zawodu z racji długoletniej  praktyki, np. w administracji państwowej. Chińskim adwokatem mogła zostać także osoba bez wykształcenia prawniczego, która przeszła aplikację.

Zapotrzebowanie na prawników wzrastało nieustannie i było wprost proporcjonalne do nowych uregulowań prawnych. W roku 1982 uchwalono nową Konstytucję ChRL i ustawę o postępowaniu cywilnym. W kolejnych latach prawo o znakach towarowych, prawo patentowe i prawo o zagranicznych kontraktach gospodarczych. Ten okres aktywności legislacyjnej, który przyniósł ponad 100 ustaw, ponad 400 aktów Rady Państwa ChRL, zamyka wydanie chińskiego kodeksu cywilnego w 1986 r.H. R. Zeng, The Evolving Role, s. 477 i powołana tam literatura (przypis 30). Dalsze ustawy cywilistyczne uchwalono na przełomie XX i XXI w.: prawo umów, prawo o własności wiejskiej, G. J. Clark, An Introduction, s. 833–856.

W 1986 r. Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadziło narodowy egzamin adwokac­ki i utworzyło samorząd adwokacki – Ogólnochińskie Zrzeszenie Prawników (7 lipca 1986 r.) oraz zrzeszenia lokalne. Liczba firm prawniczych przekroczyła 3000, a prawników 21 000. Liczba ta pozwalała na pomoc prawną w 6,7% spraw karnych i w 20% spraw cywilnych i handlowych, zaś liczba ludności, jaką obsługiwał jeden chiński prawnik, wynosiła 50 000H. R. Zeng, The Evolving Role, s. 522. W latach 1986–2000 liczba chińskich prawników-adwokatów wzrosła pięciokrotnieJi Weidong, Legal Education In China: A Great Leap Forward Of Professionalism, „Kobe University Law Review” 2004, nr 39, s. 7–8.. W 2006 r. liczba praktyków prawa osiągnęła 153 846, w tym 114 471 pełnoetatowych prawników-adwokatów, 7418 niepełnoetatowych i 31 957 asystentów http://www.chinalawandpractice.com/Article/1690250/Search/Chinas-Legal-Services-Market-Survivalof-the-Fittest.html?Keywords=law+firms&PageMove=3. Aktualnie liczba przedstawicieli chińskiej palestry zbliża się do 200 000, co daje wskaźnik około 7000 mieszkańców na jednego adwokata, czyli 20 razy wyższy niż w USA.

W roku 1988 w mieście Baoding w prowincji Hebei powstała pierwsza firma prawnicza. Kolejna reforma, z 1993 r., dopuściła tworzenie spółek prawniczych.

W 1997 r. weszła w życie nowa ustawa o profesji prawniczej, uchwalona 15 maja 1996 r. przez Narodowy Kongres Ludowy, która uchyliła przepisy z 1980 r.Law on Lawyers art. 2 (adopted by the Eighth Nat’l People’s Cong. and promulgated by Order No. 67 of the President, May 15, 1996, effective Jan. 1, 1997), 8 P.R.C. LAWS at 161, 161–162.

Jej zadaniem jest, w myśl art. 1 i 3, uregulowanie i ochrona wykonywania praktyki prawniczej przez prawników w kancelariach, zagwarantowanie, by prawnicy odgrywali aktywną rolę w budowaniu socjalistycznej praworządności oraz gwarantowali właściwe stosowanie prawaZhang Xian Chu, A profession reborn: the enactment of the PRCs new lawyers law is a major step forward in the restoration of the Chinese legal profession, „Hong Kong Lawyer”, August 1996, s. 30–34..

Prawnicy-adwokaci zostali określeni jako samodzielni prawnicy, a nie jak w poprzedniej regulacji jako „prawnicy-pracownicy państwowi”.

Prawnikami-adwokatami w myśl nowej regulacji są osoby, które uzyskały licencję na samodzielne wykonywanie praktyki. Uzyskanie licencji następuje przez zdanie egzaminu, do którego mogą przystąpić osoby zarówno z uniwersyteckim wykształceniem prawniczym, jak i bez takiego wykształceniaG. J. Clark, An Introduction, s. 840;. A. W. Conner, China’s Lawyers, s. 8.. W 2002 r. wprowadzono dla „prawników bez wykształcenia prawniczego” wymóg uzupełnienia tego dotkliwego  braku w ciągu 5 lat przez udział w specjalnych studiach zawodowychJi Weidong, Legal Education, s. 8.. Dopuszczenie do egzaminu tak wysokiej liczby kandydatów powoduje, że odsetek zdających nie przekracza 10%S. Levine, R. G. Pearce, Rethinking The Legal Reform Agenda: Will Raising The Standards For Bar Admission Promote Or Undermine Democracy, Human Rights, And Rule Of Law?, „Fordham Law Review” 2009, vol. 77, s. 1643. . Po zdaniu egzaminu wymagane jest odbycie rocznej praktyki w kancelarii. Od kandydatów do zawodu prawniczego wymagane jest akceptowanie zasad chińskiej Konstytucji, czyli zasad ustroju, oraz posiadanie dobrego charakteru. Adwokatami nie mogą być osoby skazane wyrokiem chińskiego sądu karnego lub sądu międzynarodowego, a także osoby dyscyplinarnie usunięte z zawodu. Posiadacze licencji winni zgłosić wykonywanie praktyki w miejscowej agendzie administracji sądowej, co ma gwarantować wykonywanie praktyki w jednej tylko kancelarii. Ustawa przewiduje zakazy wykonywania zawodu spowodowane objęciem stanowiska w administracji państwowej oraz wyborem na członka Stałego Komitetu Narodowego Kongresu Ludowego.

Zakres działalności chińskich prawników-adwokatów nie odbiega od zakresu działalności adwokatów w innych państwach. Jest to doradztwo prawne i sporządzanie projektów aktów prawnych na rzecz obywateli, osób prawnych i innych organizacji w sprawach administracyjnych i cywilnych, zastępstwo prawne w postępowaniu cywilnym, administracyjnym i karnym, a także mediacyjnym i arbitrażowym, obrona w postępowaniu karnym.

Ustawa zakazuje prawnikom-adwokatom ujawniania powziętej w toku wykonywanej obsługi prawnej tajemnicy, reprezentowania stron o sprzecznych interesach, stosowania przekupstwa wobec urzędników, organizowania i brania udziału w prywatnych spotkaniach z nimi. Umocnieniu praworządności ma służyć dwuletnia karencja przewidziana dla sędziów lub prokuratorów, którzy zamierzają zostać prawnikami-adwokatami.

Zasady pomocy prawnej wprowadzone w 2003 r. przewidują obowiązkowe uczestnictwo prawnika-adwokata w sprawach rodzinnych pomiędzy rodzicami a dziećmi, w sprawach pracowniczych, odpowiedzialności odszkodowawczej skarbu państwa oraz w sprawach karnychG. J. Clark, An Introduction, s. 840.

Zasady etyki adwokackiej zostały sformułowane w 2004 r. przez Ogólnochińskie Zrzeszenie PrawnikówThe All China Lawyers Association, Lawyers Code of Practice (Trial Implementation) 中华全国律师协会 律师执业行为规范(试行), http://www.chinalawandpractice.com/Article/1692834/Search/The-All-China-Lawyers-Association-Lawyers-Code-of-Practice.html?Keywords=All+China+Lawyers+Association . http://www. chinalawandpractice.com/Article/1692831/Search/The-All-China-Lawyers-Association-Internal-Managementof.html?Keywords=law+firms&PageMove=5, także wobec osób zatrudnionych do stałej obsługi prawnej All China Lawyers Association, Legal Counsel Work Rules 06 December 2001, 中华全国律师协会律师法 律顾问工作规则. http://www.chinalawandpractice.com/Article/1693750/Search/All-China-Lawyers-Association-Legal-Counsel-Work-Rules.html?Keywords=law+firms&PageMove=12 oraz działających w obrocie papierami wartościowymiThe All China Lawyers’ Association, Lawyers’ Engaging in Securities Legal Business Guidelines (Trial Implementation) 22 April 2003 中华全国律师协会律师从事证券法律业务规范 (试行), http://www.chinalawandpractice.com/Article/1693109/Search/The-All-China-Lawyers-Association-Lawyers-Engaging-in.html?Keywor ds=law+firms&PageMove=13.

Dominującą formą wykonywania zawodu prawnika-adwokata ma być prywatna firma prawnicza, aczkolwiek ustawa dopuszcza jeszcze istnienie firm państwowych. Trwająca od 1993 r. kampania „Two No & Four Self” „Dwa razy nie, cztery razy samo-”. Nie dla bycia państwowym, nie dla finansowania z funduszy państwowych, tak dla samorządności, samowspierania, samorozwoju, samodyscyplinowania. promuje tworzenie firm prywatnych, korporacji lub spółek, które muszą dysponować odpowiednim kapitałem założycielskim i wykwalifikowanymi prawnikami. Ustawa zniosła indywidualne wykonywanie zawodu prawnika-adwokata, które przywrócono w 2007 r.http://www.chinalawandpractice.com/Article/1853573/PRC-Lawyers-Law-Amended.html Code of Practice for Lawyers (2nd Revision) 律师执业行为规范 (第二次修订). Obowiązkowa praktyka w ramach korporacji lub spółki, jak każdy przymus, rodziła bowiem fikcję. Dość często przewidziana prawem forma wykonywania zawodu w spółce stawała się fikcją, a prawnik-adwokat wykonywał praktykę indywidualnie.

Ustawa wprowadziła samorząd w dotychczasowym kształcie, o nazwie Ogólnochińskie Zrzeszenie Prawników, do którego przynależność wykonującego zawód licencjonowanego prawnika jest obowiązkowa, a nabywa się ją przez przystąpienie do zrzeszenia lokalnego.

Zrzeszenie ma chronić prawa i interesy prawników-adwokatów, dbać o ich doskonalenie zawodowe, promować wymianę i kontakty międzynarodowe.

Nadzór nad prawnikami-adwokatami, kancelariami oraz zrzeszeniami, w tym nad Ogólnochińskim Zrzeszeniem Prawników, sprawuje Ministerstwo Sprawiedliwości i jego lokalne agendy, głównie poprzez wydawanie wytycznychMeasures for the Administration of the Practice of Lawyers 律师执业管理办法 Issued by the Ministry of Justice on, and effective as of, July 18 2008 http://www.chinalawandpractice.com/Article/2006495/Search/Measures-for-the-Administration-of-the-Practice-of-Lawyers.html?Keywords=law+firms&PageMove=9 . Minister sprawiedliwości skatalogował sankcje, które mogą dotknąć prawników-adwokatów i firmy prawnicze nieprawidłowo wykonujących zawód lub działalnośćMinistry of Justice, Penalties for Violations of Law by Lawyers or Law Firms Procedures 司法部律师和律 师事务所违法行为处罚办法, http://www.chinalawandpractice.com/Article/1692833/Search/Ministry-of-JusticePenalties-for-Violations-of-Law-by-Lawyers.html?Keywords=law+firms&PageMove=6. Są nimi: upomnienie, konfiskata nielegalnego dochodu, zawieszenie praktyki albo biznesu i usunięcie z zawodu adwokackiego. Te same środki mogą stosować lokalne urzędy administracji sądowej. Pewne represje są przewidziane również dla osób świadczących usługi prawne bez licencji. Wytyczne Ministerstwa bywają dość drobiazgowe, jak np. te dotyczące zakazu używania niektórych nazw firm prawniczychMinistry of Justice, Measures for the Administration of Names of Law Firms 2010 司法部律师事务所名称 管理办法, http://www.chinalawandpractice.com/Article/2383062/Channel/9940/Ministry-of-Justice-Measuresfor-the-Administration-of-Names-of-Law-Firms.html Nazwy: „Lawyers Group” i „Lawyers Alliance” zostały zakazane. , kryteriów tworzenia firm prawniczychhttp://www.chinalawandpractice.com/Article/2006650/Channel/9940/Ministry-of-Justice-Measures-forthe-Administration-of-Law-Firms.html Measures for the Administration of Law Firms 2008 司法部律师事务 所管理办法 ., czy też indywidualnej praktykiA. W. Conner, China’s Lawyers, s. 28, http://www.chinalawandpractice.com/Article/2006651/Channel/9940/Ministry-of-Justice-Measures-for-the-Administration-of-the-Practice-of-Lawyers.html Ministry of Justice, Measures for the Administration of the Practice of Lawyers 2008 司法部律师执业管理办法 .. W 2002 r. Ministerstwo zakazało działania na terenie ChRL  zagranicznym prawnikomMinistry of Justice, Implementing the «Administration of Representative Offices of Foreign Law Firms in China Regulations» Provisions 2002. 司法部关于执行 «外国律师事务所驻华代表机构管理条例»的规定, http://www.chinalawandpractice.com/Article/1693530/ Channel/ 9940/Ministry-of-Justice-Implementing-theAdministration-of-Representative-Offices-of-Foreign-Law-Firms-in.html. Podległość Zrzeszenia jest przedmiotem krytyki ze strony organizacji obrony praw człowiekahttp://www.hrw.org/node/11104/section/5.

Ograniczenie chińskich prawników tylko do tych licencjonowanych dałoby niepełny obraz. W Chinach działa stutysięczna rzesza prawników tzw. poziomu podstawowego, po odbyciu pewnej praktyki prawnej i zdaniu egzaminu lub też spełnieniu innych wymogów, dopuszczonych do wykonywania zawodu przez lokalne urzędy resortu sprawiedliwości. Są oni uprawnieni do reprezentowania stron w postępowaniach administracyjnym i cywilnym, z wyłączeniem obrony w sprawach karnychS. Levine, R. G. Pearce, Rethinking, s. 1643.. Klientelą ich jest biedota wiejska i miejskich przedmieść, a liczba przyjmowanych przez nich spraw jest o 50% wyższa niż w firmach prawniczych. Wielu licencjonowanych prawników patrzy na nich z zawiścią, postulując zakaz wykonywania tego typu praktyki. Władze nadal twierdzą, że stanowią oni ważne ogniwo obsługi prawnej. Wspomnieć też należy o „bosych prawnikach”, czyli tych działających bez jakiejkolwiek licencji, służących pomocą prawną głównie ludności wiejskiej. Zyskali sobie opinię obrońców praw człowieka i walczących z korupcjąTamże, s. 1644. .

Chińscy prawnicy dzielą się jeszcze inaczej. Są tam weiquan – obrońcy praw człowieka, zaangażowani politycznie, oraz prawnicy-adwokaci operujący w sferach biznesowych, w trosce o zapewnienie sobie wyższych dochodów raczej lojalni wobec władzy, która może pochodzić wyłącznie z jednej partii, o określonym obliczu ideologicznymE. M. Lynch, China’s Rule, s. 584.. Liczba i znaczenie weiquan wzrastały od początku XXI w.Richard Cullen, Hualing Fu Weiquan, (Rights Protection) Lawyering in an Authoritarian State: Toward Critical Lawyering, University of Hong Kong – Faculty of Law, January 15, 2008. Ponieważ specjalizowali się w redagowaniu pozwów zbiorowych, wydane zalecenia nakazywały zgłoszenie przyjęcia sprawy zbiorowej lokalnej agendzie resortu sprawiedliwości. Weiquan zostali również zobligowani do niepodejmowania akcji pozasądowych, jak organizacja akcji pikietowych. Oskarżenia o prowadzenie działalności wywrotowej już nie padają, ale ma miejsce sięganie przez władze po takie środki jak odmowa rejestracji firmy czy administracyjne zesłanieE. M. Lynch, China’s Rule, s. 555–557..

Są też prawnicy interesu publicznego, których profil działalności zbliżony jest do europejskich adwokatów pro bono. Specjalizują się w obsłudze większych grup ludności, np. w sprawach na tle następstw zanieczyszczenia środowiska naturalnego lub żywnościhttp://www.pilnet.org/media-coverage/152-china-pro-bono-conference.html .

Kolejną reformę przeprowadzono w 2007 r.Law of the People’s Republic of China on Lawyers (promulgated by the Standing Comm. Nat’l People’s Cong., Oct. 28, 2007, effective June 1, 2008) (China) http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Law/2009-02/20/ content_1471604.htm, http://www.chinalawandpractice.com/Article/1853573/Search/PRC-Lawyers-LawAmended.html?Keywords= PRC+Lawyers+Law+ (Amended) PRC Lawyers Law (Amended) (Amended and adopted at the 30th Session of the Standing Committee of the 10th National People’s Congress on October 28 2007 and effective as of June 1 2008. Wprowadziła ona obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkiego, czego prawnik-adwokat dowiedział się w związku z prowadzeniem sprawy, oraz zakaz reprezentowania klientów, których interesy są sprzeczne. Dostęp do zawodu uzyskali także mający 15-letni staż pracy, zatrudnieni w finansach, na rynku papierów wartościowych, w sferze własności intelektualnej i prawie międzynarodowym. Wprowadzenie tej nowej ścieżki do chińskiej adwokatury spowodowało braki prawników specjalizujących się w tych dziedzinachJing „Brad” Luo, Chinese Law on Lawyers Amended: Progress Made and to Be Made, „China Law & Practice”, February 2008. . Reforma z 2007 r. miała na celu zapewnienie adwokatom-obrońcom większego dostępu do klientów i dowodów procesowych i zwiększenie swobody w tworzeniu firm prawniczych. Regulacje procesu karnego z lat osiemdziesiątych XX w. nie przewidywały udziału obrońcy na etapie postępowania przygotowawczegoT. A. Gellat, Lawyers in China, s. 775., na etapie postępowania przed sądem zadaniem obrońcy było zaś nakłonienie oskarżonego do współpracy z władzą, a w szczególności do przyznania się i wyrażenia skruchyH. R. Zeng, The Evolving Role, s. 506 i 508.. Ustawa w zakresie udziału obrońcy w postępowaniu w większości przepisów formułowała jego obowiązki, w mniejszej części uprawnienia procesowe Yanfei Ran, When Chinese, s. 996. .

Adwokaci zyskali prawo do niemonitorowanego kontaktu z oskarżonym na etapie postępowania przygotowawczego, prawo do zapoznania się z aktami postępowania i otrzymania kserokopii akt, prawo zgłaszania wszelkich dowodów, co oznaczało usunięcie trzech trudności, na które napotykali w swojej pracyTamże, s. 997.. Szczególnie istotne jest prawo zapoznania się z aktami przed rozpoczęciem postępowania sądowego, a to z uwagi na to, że w większości procesów (99%) zasada bezpośredniości nie obowiązuje i świadkowie nie są wzywani przed sąd, który poprzestaje na ich pisemnym zeznaniu (affidavit). Wkrótce dostrzeżono także cienie reformy z 2007 r. Wskazuje się jednak rozbieżności pomiędzy uregulowaniami tych samych zagadnień w przepisach postępowania karnego i przepisach ustrojowych, co czyni reformę iluzoryczną. Rozbieżność taka występuje w zakresie monitoringu policyjnego spotkania obrońcy z klientemE. M. Lynch, China’s Rule, s. 547. Rozbieżności te rozwiązano dyrektywą rządową, która nakazuje stosownym organom dać pierwszeństwo przepisom o zawodzie prawnika. Ustawa o postępowaniu karnym nie została dostosowana do zreformowanego prawa adwokackiego Yanfei Ran, When Chinese, s. 1000 i n.

Reforma ograniczyła stosowanie wobec obrońców karnych art. 306 chińskiego kodeksu karnegohttp://www.npc.gov.cn/englishnpc/Law/2007-12/13/content_1384075.htm, zwanego „grubym kijem”. Przepis ten, wprowadzony do chińskiego kodeksu karnego w 1997 r., przewiduje odpowiedzialność karną za krzywoprzysięstwo lub za nakłanianie do krzywoprzysięstwa, przez co rozumiano także ustalenie kierunku  obrony, polegające na zmianie zeznań złożonych w postępowaniu przygotowawczym. Odpowiedzialność ta jest surowa, bo zagrożona pozbawieniem wolności w wymiarze od lat trzech, a nawet od trzech do siedmiuW razie stwierdzenia szczególnych okoliczności., a wobec obrońcy, któremu postawiono taki zarzut, zwykle stosowano tymczasowe aresztowanie. W latach 1997–2002 uderzenia „grubym kijem” doznało 500 obrońców, z których 80% zostało uniewinnionych. Reforma wprowadziła zasadę, że działalność obrońcy nie może zagrażać bezpieczeństwu państwa, złośliwie zniesławiać inną osobę albo uchybiać powadze sądu, przez co ograniczyła możliwość postawienia obrońcy zarzutu nakłaniania do krzywoprzysięstwaE. M. Lynch, China’s Rule, s. 550..

Nie wszystkie zmiany w chińskim prawie o adwokaturze z 2007 r. były korzystne dla wykonujących zawód. Zwracano uwagę, że wejdą one w życie natychmiast po uchwaleniu, bez vacatio legisHuen Wong, A. H. Arkel Fried, China’s Revised Lawyer’s Law: Practical Benefits for a Strengthened Legal Profession, 2007, http://www.chinalawandpractice.com/Article/1690090/Channel/9940/Chinas-Revised-LawyersLaw-Practical-Benefits-for-a-Strengthened-Legal-Profession.html . W imię „umacniania praworządności socjalistycznego” państwa jednopartyjnego stopniowo wprowadzano przepisy ograniczające wolność wykonywania zawodu prawnika-adwokata. Był to typowy krok wsteczE. M. Lynch, China’s Rule, s. 562.. Wkrótce też spostrzeżono, że trzy trudności, z którymi obrońcy spotykali się w swojej pracy, w następstwie reformy, zamieniono siedmioma. Były nimi: utrudnienia w zwalnianiu z aresztu za kaucją, utrudnienia w powoływaniu świadków w postępowaniu sądowym, utrudnienia wynikające z niejawności rozprawy apelacyjnej, trudności związane z domniemaniem niewinności i nieprzyznawaniem się oskarżonego do winy, trudności wynikające z krytyki kary śmierci, trudność w obalaniu art. 306 k.k. ChRL http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Law/2007-12/13/content_1384075.htmi trudności wynikające z wykazywania nielegalnie otrzymanego dowoduSun Jibin, How „Three Difficulties” of Criminal Defense Became „10 Difficulties”. Difficulty Getting Defense Arguments Accepted Stunts Growth of Criminal Defense Work, „Legal Weekly” January 20, 2011, http://www. duihuahrjournal.org/2011/02/translation-how-three-difficulties-of.html, http://www.hks.harvard.edu/var/ ezp_site/storage/fckeditor/file/pdfs/centers-programs/programs/criminal-justice/China JusticeNews/CJNU_ 54_FINAL-March%202011.pdf. Szczególną konstrukcję wybrano dla immunitetu procesowego chroniącego obrońców karnych. W myśl art. 37 ustawy o prawnikach‑adwokatach immunitet ten nie działa, jeżeli adwokat w swej wypowiedzi naraża na uszczerbek narodowe bezpieczeństwo. Za posiadającą takie cechy może zostać uznana wypowiedź zawierająca krytykę rządu lub partiiSubmission to the United Nations’ Office of the High Commissioner for Human Rights Concerning China’s Universal Periodic Review in February 2009, China Human Rights Lawyers Concern Group www. chrlcg-hk.org, s. 5..

Nawet po reformie z 2007 r. chińskie prawo procesowe i obrończe nie spełniało międzynarodowych wymogów w zakresie ochrony praw człowieka Yanfei Ran, When Chinese, s. 999..

Reforma ta miała w istocie na celu przypomnienie prawnikom-adwokatom, że wykonują swój zawód w państwie jednopartyjnym, autorytarnym i ta jedyna partia powinna zachowywać swoją kierowniczą rolę również na niwie usług prawnychHualing Fu, Challenging Authoritarianism Through Law: Potentials and Limit, University of Hong Kong – Faculty of Law, December 7, 2010.. W państwie  tymma obowiązywać praworządność socjalistyczna, a nie zachodniaR. Peerenboom, Let One Hundred Flowers Bloom, One Hundred Schools Contend: Debating Rule of Law in China, „Michigan Journal of International Law” 2002, vol. 23, s. 3; Walking on Thin Ice. Control, Intimidation and Harassment of Lawyers in China, 2008 „Human Rights Watch”, New York, http://www.hrw.org, s. 22.. Jej następstwem było ograniczenie niezależności prawników i zmniejszenie jawności i przejrzystości uregulowań przepisów adwokackich. Sama ustawa została opublikowana w tłumaczeniu na język angielski, ale przepisy o odpowiedzialności prawników i firm prawniczych za działania uznawane przez władze za nielegalne czy też zasady zarządzania usługami prawnymi już nie, i nie są dostępne w InternecieE. M. Lynch, China’s Rule, s. 540..

Przypominanie prawnikom-adwokatom o „socjalistycznym” charakterze ich profesji, o chińskiej specyfice, o konieczności posłuszeństwa jedynej partii nasiliło się w roku 2010Tamże, s. 575; J. A. Cohen, Yu-Jie Chen, Under Threat, „South China Morning Post” (Hong Kong) on January 20, 2010. . W ślad za „socjalistyczną” retoryką pojawiło się dążenie do zakładania wewnątrz firm prawnych komórek partyjnychE. M. Lynch, China’s Rule, s. 579.. Do firm delegowani są działacze jedynej partii, którzy jednocześnie mają być uchem i okiem lokalnej agendy Ministerstwa Sprawiedliwości.

Jakkolwiek prawnicy-adwokaci i firmy prawnicze w listopadzie 2011 r. uzyskali prawo prezentacji swojej działalności poprzez reklamę http://www.chinalawandpractice.com/Article/3002830/Channel/9950/Code-of-Practice-for-Lawyers-2ndRevision.html. Issued by the All China Lawyers Association on, and effective as of, November 9, 2011., to jednak rok ten przynosi dalsze pogorszenie sytuacji politycznej chińskiej palestry, która i tak już najlepiej się nie przedstawiałaSubmission to the United Nations’ Office of the High Commissioner for Human Rights Concerning China’s Universal Periodic Review in February 2009, http://lib.ohchr.org/HRBodies/UPR/Documents/Session4/CN/CHRLCG_CHN_UPR_S4_2009_ChinaHumanRights LawyersConcern Group.pdf; „Walking on Thin Ice”. Control, Intimidation and Harassment of Lawyers in China, „Human Rights Watch”, April 2008, New York, http://www.hrw.org, s. 30. Władze ChRL, z obawy przez wybuchem „Jaśminowej Rewolty”, sięgnęły po represje wobec prawicowych prawników. Ta odruchowa reakcja rzuca cień na prawidłowe procesy zachodzące w Chinach Ludowych w ostatnich trzydziestu latach. Załamanie roku 2011 przypomniało, że Chiny są nadal państwem jednopartyjnym, w którym ta jedyna legalnie działająca partia strzeże swojej pozycji, eliminując wszelkie istniejące ruchy wolnościowe, czy nawet możliwość pojawienia się takowychLegal Advocacy And The 2011 Crackdown In China: Adversity, Repression, And Resilience November 2011, 2011 Committee to Support Chinese Lawyers, Printed in the United States. www.csclawyers.org. Także: http://www. amnesty.nl/sites/default/files/public/china_-_against_the_law.pdf. http://www.radioaustralia.net.au/asiapac/. Prawnicy-adwokaci chińscy postrzegani są jako rzecznicy liberalizacji i demokratyzacjiHualing Fu, When Lawyers are Prosecuted: The Struggle of a Profession in Transition, University of Hong Kong – Faculty of Law, May 2006., nie zaś tylko jako siła wspierająca ekonomiczny rozwójR. Peerenboom, Searching for Political Liberalism in all the Wrong Places: The Legal Profession in China as the Leading Edge of Political reform?, „La Trobe University School Of Law Legal Studies Working Paper Series” 2008, nr 7. . Upatrywanie przez władze partyjno-państwowe ChRL zagrożenia w niezależności prawników-adwokatów i ich  działalności jest mocno przesadzone. Nie oni są zagrożeniem. Takim zagrożeniem może stać się polityczny populizmDongsheng Zang, Rise of Political Populism and the Trouble with the Legal Profession in China, „Harvard China Review” 2010, vol. 6, nr 1, s. 79–99. .

Ta sytuacja polityczna chińskich prawników-adwokatów powoduje, że niewielu ma tam ochotę na celebrę tak wspaniałego jubileuszu, jak stulecie powstania adwokatury w tym państwie. Adwokatury świata nie ślą na ręce prezesa chińskiego zrzeszenia adwokatów listów gratulacyjnych i życzeń. Raczej, jak czyni to Zrzeszenie Prawników Górnej Kanady czy Izba Adwokacka w Ontario, wysyłane są protesty i głosy zatroskania losem chińskich prawników-adwokatów, wobec których zastosowano szykany, zatrzymania, zawieszenia w wykonywaniu zawodu, którzy nagle zniknęli lub których umieszczono w areszcie domowym, uzależniając powrót do zawodu od podpisania „lojalkiThe Law Society of Upper Canada Expresses Grave Concerns about the Disbarment and Disappearances of Human Rights Lawyers in China. Z 13.07.2010. The Law Society of Upper Canada expresses grave concerns about the harassment, arrests and disappearances of human rights lawyers in China – 2010. http://www.lsuc. on.ca China – April 2012 The Law Society of Upper Canada expresses grave concerns about the harassment, arrests and disappearances of human rights lawyers in China. The Law Society of Upper Canada continues to condemn the persecution, harassment, arrests, detentions, disappearances and escalating human rights violations against lawyers in China. In the past, the Law Society of Upper Canada has repeatedly condemned the persecution and ill-treatment of lawyers in China, including the treatment of human rights lawyers Gao Zhisheng, Zheng Enchong, Chen Guangcheng, Li Jianqiang, Teng Baio and Li Heping. Two recent legal developments raise further concerns about the independence and safety of the legal profession in China. On March 14, the National People’s Congress legalized the secret detention of people who are suspected of certain types of crimes. Individuals who are suspected in national security cases may be held in secret detention for up to six months. The Law Society is concerned that human rights lawyers will be victimized by this law. Additionally, on March 21, the Justice Ministry announced that all lawyers seeking to renew their license and all new applicants for a license to practice law in China will be required to take an oath of loyalty to the Communist Party. This appears to be an attempt to reign in dissident lawyers, and could lead to the unfair exclusion of applicants who belong to other political parties, or whose religious beliefs preclude them from taking the oath. These new developments, along with the continued detention of human rights lawyers, further represent efforts to restrict and weaken the independence of the legal profession and undermines China’s commitment to the rule of law. International human rights instruments, including the Universal Declaration of Human Rights, the International Covenant on Civil and Political Rights and the UN Basic Principles on the Independence of the Judiciary state that judicial independence and human rights are necessary to advancing the rule of law. Moreover, lawyers and judges must be able to fulfill their professional obligations without fear for their security in order to advance the rule of law. The Law Society of Upper Canada calls on the Chinese authorities to: a. modify the law of criminal procedure to prevent secret detentions; b. cease to require lawyers to swear an oath of loyalty to the Communist Party; c. immediately and unconditionally release from prison or house arrest all human rights lawyers who have been detained as a result of their legitimate professional activities; d. guarantee in all circumstances the physical, psychological and professional integrity of all lawyers, and ensure that all lawyers can carry out their peaceful and legitimate activities without fear of arbitrary detention, torture or ill treatment or other human rights violations; e. put an end to all acts of harassment and intimidation against human rights lawyers in China;f. ensure in all circumstances respect for human rights and fundamental freedoms in accordance with international human rights standards and international instruments ratified by China; g. uphold the rule of law as defined by public international law; and h. take immediate steps to promote the independence of the legal profession. The Law Society of Upper Canada is the governing body for some 43,000 lawyers and 4,000 paralegals in the Province of Ontario, Canada and the Treasurer is the head of the Law Society. The mandate of the Law Society is to govern the legal profession in the public interest by upholding the independence, integrity and honour of the legal profession for the purpose of advancing the cause of justice and the rule of law. The Law Society urges the legal community to intervene in support of members of the legal profession in China in their effort to maintain the independence of the legal profession, to advance the respect for human rights and to promote the rule of law. ”.

Świat zastanawia się, w którą stronę rozwinie się sytuacja polityczna w ChRLCheng Li China in the Year 2020: Three Political Scenarios Asia Policy, number 4 (july 2007), 19–29, http://asiapolicy.nbr.org . Od kierunku rozwoju zależy też sytuacja chińskich prawników.

Jednocześnie, patrząc na tę sytuację chińskiej palestry z Europy, z Polski, wiemy, że do szczęścia, do pomyślności, do normalności, do niezależności potrzeba tylko jednego. To tak niewiele i tak dużo jednocześnie. Ale przecież wiemy, że nie jest to niemożliwe…