Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się (art. 11)

Stowarzyszenia łowieckie należy traktować jako instytucje prawa publicznego, do których w rezultacie nie stosuje się art. 11 Konwencji.

Orzeczenie Herrmann v. Niemcy, 20.1.2011 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 9300/07, § 71.

Ochrona własności (art. 1 Protokołu nr 1)

W przypadku gdy wchodzą w grę ogólne kwestie polityki ekonomicznej i społecznej, w związku z którymi głębokie różnice opinii mogą rozsądnie istnieć w państwie demokratycznym, decydenci krajowi korzystają ze szczególnie szerokiej swobody. Zasada ta ma zastosowanie również do zgodności ingerencji z prawem. W pewnych jednak sytuacjach wynikających z polityki ogólnej państwa i wymagających uwzględnienia wielości specyficznych problemów i sytuacji wymagających rozwiązania, aby móc to uczynić z powodzeniem, należy zrezygnować z takiego samego poziomu precyzji normatywnej, jaki obowiązuje w innych przypadkach. Tak więc np. w związku z reformami dokonywanymi w państwie po jego transformacji z systemu totalitarnego w kierunku demokracji, zwłaszcza w szczególnym kontekście państw Europy Centralnej i Wschodniej – stosowanie kryterium zgodności z prawem może być znacznie bardziej elastyczne niż zwykle wymagane.

Orzeczenie Vistiņš i Perepjolkins v. Łotwa, 8.3.2011 r., Izba (Sekcja III),

skarga nr 71243/01, § 71.

W pewnych sytuacjach przepisy wprowadzające specjalne warunki odnoszące się do jednej lub wielu osób mogą spełniać wymagania zgodności z prawem. Nie można wykluczyć prawa ustawodawcy do sięgania po takie specjalne i konkretnie adresowane przepisy w sytuacjach, które – z punktu widzenia ogólnego – należą do dziedziny polityki społecznej i ekonomicznej, pod warunkiem że działanie takie będzie usprawiedliwione, a podstawowe zasady art. 1 Protokołu nr 1 przestrzegane.

Orzeczenie Vistiņš i Perepjolkins v. Łotwa, 8.3.2011 r., Izba (Sekcja III),

skarga nr 71243/01, § 77.

W przypadku wywłaszczenia musi istnieć procedura umożliwiająca ogólną ocenę jego skutków, a więc przyznanie odszkodowania w relacji do wartości wywłaszczonego mienia, ustalenie osób uprawnionych do odszkodowania i uregulowanie wszystkich innych kwestii związanych z wywłaszczeniem.

Orzeczenie Vistiņš i Perepjolkins v. Łotwa, 8.3.2011 r., Izba (Sekcja III),

skarga nr 71243/01, § 87.

Prawo do nauki (art. 2 Protokołu nr 1)

Niezależnie od swego znaczenia prawo do nauki nie jest absolutne, ale może być poddane ograniczeniom. Z zastrzeżeniem, że nie dotykają one samej istoty tego prawa, są one dozwolone w sposób dorozumiany, bo prawo dostępu do nauki „z samej swojej natury wymaga uregulowania przez państwo”.

Orzeczenie Ali v. Wielka Brytania, 11.1.2011 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 40385/06, § 52.

Regulacje dotyczące instytucji edukacyjnych mogą różnić się w zależności od czasu i miejsca m.in. potrzeb i zasobów społeczeństwa oraz odmiennych celów rozmaitych poziomów edukacji. W rezultacie państwa korzystają w tej dziedzinie z pewnej swobody, chociaż ostateczna ocena, czy były przestrzegane wymagania Konwencji, należy do Trybunału. Aby upewnić się, że nałożone restrykcje nie ograniczają tego prawa w stopniu dotykającym samej jego istoty i nie pozbawiają go jego skuteczności, Trybunał musi być przekonany, że osoby, których dotyczą, mogły je przewidzieć oraz że stanowią one realizację uprawnionego celu. W odróżnieniu jednak od artykułów od 8 do 11 Konwencji w przypadku art. 2 Protokołu nr 1 nie jest on związany żadną wyczerpującą listą „uprawnionych celów”. Poza tym ograniczenie jest zgodne z art. 2 Protokołu nr 1 jedynie pod warunkiem istnienia rozsądnej proporcji między zastosowanym środkiem i celem, który miał być za jego pomocą osiągnięty.

Orzeczenie Ali v. Wielka Brytania, 11.1.2011 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 40385/06, § 53.

Przepis ten należy interpretować w świetle nie tylko zdania pierwszego tego artykułu, ale również w szczególności art. 9, który gwarantuje wolność myśli, sumienia i wyznania, w tym wolność niewyznawania żadnej religii, i nakłada na państwa obowiązek neutralności i bezstronności. Państwa mają obowiązek zapewnić – w sposób neutralny i bezstronny – możliwość wyznawania różnych religii, wiar i przekonań. Ich rola polega na pomocy w zachowaniu porządku publicznego, harmonii religijnej i tolerancji w społeczeństwie demokratycznym, w szczególności między grupami pozostającymi wobec siebie w opozycji. Dotyczy to zarówno relacji między wierzącymi i niewierzącymi, jak i między wyznawcami różnych religii, wiar i przekonań.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 60.

Pojęcie „poszanowanie” zawarte w art. 2 Protokołu nr 1 oznacza więcej niż „przyjęcie do wiadomości” czy „wzięcie pod uwagę”. W uzupełnieniu w pierwszej kolejności negatywnego zobowiązania zakłada pewne obowiązki pozytywne państwa.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 61.

Obowiązek państw poszanowania przekonań religijnych i filozoficznych rodziców nie obejmuje wyłącznie treści nauczania i sposobu jego prowadzenia, ale istnieje on również przy wykonywaniu wszystkich przyjętych przez nie funkcji w sferze edukacji i nauczania, w tym niewątpliwie organizacji środowiska szkolnego, jeśli prawo krajowe powierza ją władzom publicznym. W tym właśnie kontekście należało rozważać obecność krucyfiksów w klasach włoskich szkół państwowych.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 63.

Decyzja, czy krucyfiksy powinny być obecne w klasach szkół państwowych, należy do funkcji, jakie państwo wzięło na siebie w związku z edukacją i nauczaniem. W rezultacie była ona objęta zdaniem drugim art. 2 Protokołu nr 1, a więc mieściła się w sferze, w której wchodzi w grę obowiązek państwa poszanowania prawa rodziców do zapewnienia edukacji i nauczania dzieci zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 65.

Decyzja o pielęgnowaniu tradycji mieści się co do zasady w granicach swobody państwa. Uwzględnienia wymaga również fakt, że Europa charakteryzuje się wielką różnorodnością państw, z których jest złożona, zwłaszcza w sferze rozwoju kulturalnego i historycznego. Równocześnie odwołanie się do tradycji nie może zwalniać państwa z obowiązku poszanowania praw i wolności zapisanych w Konwencji i protokołach.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 68.

Państwa korzystają z pewnej swobody przy podejmowaniu działań mających pogodzić wykonywanie zadań przyjętych przez nie w związku z edukacją i nauczaniem z prawem rodziców do zapewnienia jej zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi. Odnosi się to również do organizacji środowiska szkolnego oraz tworzenia i planowania programów szkolnych. Trybunał ma więc co do zasady obowiązek szanowania decyzji państw w tych sferach, łącznie z tymi, które dotyczą miejsca religii, pod warunkiem że nie prowadzą one do żadnej formy indoktrynacji.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 69.

Decyzja o obecności krucyfiksów w klasach w szkołach państwowych należy co do zasady do tych kwestii, które mieszczą się w granicach swobody państw. Ponadto za takim podejściem przemawia fakt, że nie ma na poziomie europejskim zgody dotyczącej obecności symboli religijnych w szkołach państwowych. Posiadany przez państwo w tym zakresie margines swobody pozostaje jednak pod kontrolą europejską, a zadanie Trybunału polega na ocenie, czy granice te nie zostały przekroczone.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 70.

Obecność krucyfiksu – znaku, który niezależnie od tego, czy nadano mu również znaczenie symbolu świeckiego, niewątpliwie odwołuje się do chrześcijaństwa – powoduje, że religia większościowa staje się w środowisku szkolnym bardzo widoczna. To jednak samo w sobie nie wystarcza, aby oznaczało proces indoktrynacji przez państwo i w rezultacie naruszenie wymagań art. 2 Protokołu nr 1.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 71.

Krucyfiks wiszący na ścianie jest ze swojej natury symbolem biernym. Jest to istotna konstatacja, zwłaszcza biorąc pod uwagę zasadę neutralności państwa. Nie ma podstaw, aby uważać, że jego wpływ na uczniów jest porównywalny z wypowiedziami dydaktycznymi lub uczestnictwem w obrzędach religijnych.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 72.

Konsekwencje większej widoczności chrześcijaństwa w szkołach na skutek obecności krucyfiksów wymagają oceny na tle innych istotnych okoliczności.

Orzeczenie Lautsi v. Włochy, 18.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30814/06, § 74.

Prawo do wolnych wyborów (art. 3 Protokołu nr 1)

Artykuł 3 Protokołu nr 1 nie wyklucza możliwości nałożenia restrykcji na prawa wyborcze osobie, która np. poważnie nadużyła stanowiska publicznego albo której zachowanie groziło osłabieniem rządów prawa lub fundamentów demokracji.

Orzeczenie Paksas v. Litwa, 6.1.2010 r., Wielka Izba, skarga nr 34932/04, § 101.

Decyzja uniemożliwiająca wysokiemu urzędnikowi, który pokazał, że nie nadaje się do sprawowania urzędu, uzyskanie kiedykolwiek w przyszłości mandatu poselskiego powinna należeć przede wszystkim do wyborców, którzy mają możliwość rozstrzygnięcia w głosowaniu, czy są gotowi ponownie danej osobie zaufać. Wynika to wyraźnie z treści art. 3 Protokołu nr 1, który mówi o „swobodzie wyrażania opinii ludności w wyborze ciała ustawodawczego”.

Orzeczenie Paksas v. Litwa, 6.1.2010 r., Wielka Izba, skarga nr 34932/04, § 102.

Trybunał akceptuje uznanie przez państwo ciężkiego naruszenia konstytucji albo złamania przysięgi konstytucyjnej za szczególnie poważną kwestię wymagającą zdecydowanej reakcji, w sytuacji gdy dopuści się tego osoba sprawująca urząd prezydenta.

Orzeczenie Paksas v. Litwa, 6.1.2010 r., Wielka Izba, skarga nr 34932/04, § 104.

Przy ocenie proporcjonalności takiego ogólnego środka ograniczającego korzystanie z praw zagwarantowanych w art. 3 Protokołu nr 1 rozstrzyga istnienie daty końcowej jego obowiązywania i możliwość kontroli zasadności jego utrzymywania. Ocena taka musi uwzględniać również konkretny kontekst historyczny i polityczny danego państwa. Biorąc pod uwagę niewątpliwą późniejszą ewolucję stosunku wyborców do okoliczności, które doprowadziły do wprowadzenia takiego ogólnego ograniczenia, jego początkowa zasadność może w rezultacie utracić znaczenie.

Orzeczenie Paksas v. Litwa, 6.1.2010 r., Wielka Izba, skarga nr 34932/04, § 109.

Prawo do swobodnego poruszania się (art. 2 Protokołu nr 4)

We współczesnym społeczeństwie demokratycznym zakaz podróży zagranicznych w celach prywatnych osób mających dostęp do tajemnic państwowych nie spełnia wcześniej przypisywanej mu funkcji ochronnej.

Orzeczenie Soltysyak v. Rosja, 10.2.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 4663/05, § 49.

Gwarancje proceduralne dotyczące wydalania cudzoziemców (art. 1 Protokołu nr 7)

Najważniejszą gwarancją przyznaną osobom, o których mowa w art. 1 Protokołu nr 7, jest to, że mogą one być wydalone wyłącznie w rezultacie decyzji podjętej zgodnie z prawem.

Orzeczenie Geleri v. Rumunia, 15.2.2011 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 33118/05, § 44.

Zakaz dyskryminacji (art. 14)

Artykuł 14 Konwencji nie pozbawia co do zasady państw możliwości wprowadzania programów polityki ogólnej w drodze środków ustawowych, na których podstawie określoną kategorię lub grupę jednostek traktuje się odmiennie niż inne, z zastrzeżeniem, że wynikająca z nich różnica traktowania całej tej ustawowo określonej kategorii lub grupy da się usprawiedliwić na podstawie Konwencji i jej Protokołów.

Orzeczenie Vistiņš i Perepjolkins v. Łotwa, 8.3.2011 r., Izba (Sekcja III),

skarga nr 71243/01, § 100.

Systemy emerytalne stanowią podwaliny współczesnych europejskich systemów ubezpieczeń społecznych. Są oparte na zasadzie opłacanych przez lata składek i uzyskiwanego następnie uprawnienia do zagwarantowanej przez państwo – przynajmniej do jakiejś wysokości – emerytury. W odróżnieniu od innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych po osiągnięciu wieku emerytalnego każda osoba jest uprawniona do korzystania z niej. Naturalne cechy tego systemu – stabilność i niezawodność – pozwalają planować na całe życie rodzinę i karierę. Z tych powodów wszelkie zmiany w systemach emerytalnych należy przeprowadzać stopniowo, ostrożnie i w sposób umiarkowany. Każde inne podejście może zagrażać pokojowi społecznemu, przewidywalności systemu emerytalnego i pewności prawnej.

Orzeczenie Andrle v. Czechy, 17.2.2011 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 6268/08, § 51.

Zróżnicowanie dokonane ze względu na stan zdrowia danej osoby, w tym takie warunki, jak zakażenie wirusem HIV, powinno być objęte – albo jako forma niepełnosprawności, albo obok niej – terminem „inne przyczyny” w tekście art. 14 Konwencji.

Orzeczenie Kiyutin v. Rosja, 10.3.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 2700/10, § 57.

Wykluczenie możliwości zezwolenia na pobyt cudzoziemców z wirusem HIV nie jest wyrazem ustalonej europejskiej zgody w tym zakresie i ma niewielkie wsparcie w państwach członkowskich Rady Europy. W takim przypadku państwo musi przedstawić szczególnie nieodparte racje uzasadniające zróżnicowane traktowanie.

Orzeczenie Kiyutin v. Rosja, 10.3.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 2700/10, § 65.

Osoby żyjące z wirusem HIV są bezbronną grupą mającą za sobą historię uprzedzeń i stygmatyzacji. W tej sytuacji państwo ma wąski margines swobody wyboru środków, które wyodrębniają tę grupę w celu jej odmiennego traktowania ze względu na wirus HIV.

Orzeczenie Kiyutin v. Rosja, 10.3.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 2700/10, § 64.

Ograniczenia podróży są z pewnością przydatne dla ochrony zdrowia publicznego przed groźnymi chorobami zakaźnymi z krótkim okresem wylęgania, takimi jak cholera, żółta febra albo – sięgając po świeższe przykłady – nietypowe zapalenie płuc (SARS) i „ptasia grypa” (H5N1). Ograniczenia wjazdu mogą w takich przypadkach pomóc w zapobieganiu rozprzestrzeniania się ich przez wykluczenie obecności w kraju pasażerów mogących przenosić te choroby w drodze przypadkowych kontaktów albo cząsteczki zawieszone w powietrzu. Sama obecność w kraju osoby z wirusem HIV nie stanowi jednak jako taka zagrożenia dla zdrowia publicznego.

Orzeczenie Kiyutin v. Rosja, 10.3.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 2700/10, § 68.

Warunki dopuszczalności (art. 35)

Postępowanie na podstawie skargi w sprawie uchybienia zobowiązaniom toczące się przed Komisją Europejską (UE) nie może być uznane za podobne z punktu widzenia procedury lub potencjalnych jego skutków do skargi indywidualnej na podstawie art. 34 Konwencji.

Orzeczenie Karoussiotis v. Portugalia, 1.2.2011 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 23205/08, § 75.

W przypadku gdy Komisja Europejska rozstrzyga w sprawie skargi indywidualnej, postępowanie takie nie stanowi „międzynarodowej procedury dochodzenia i rozstrzygnięcia” w rozumieniu art. 35 ust. 2 lit. b Konwencji.

Orzeczenie Karoussiotis v. Portugalia, 1.2.2011 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 23205/08, § 76.