1. W dniu 10 grudnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok o sygn. K 52/13 w sprawie budzącej kontrowersje – uboju rytualnego. Wnioskodawca – Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej – wniósł o zbadanie zgodności art. 34 i art. 35 ustawy o ochronie zwierząt w zakresie, w jakim nie zezwalały na poddawanie zwierząt ubojowi rytualnemu oraz sankcjonowały go. TK orzekł o niezgodności obu tych przepisów z Konstytucją. Uznał, że art. 34 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt w zakresie, w jakim nie zezwala na poddawanie zwierząt ubojowi w ubojni (rzeźni) według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne, oraz art. 35 ust. 1 i 4 tej ustawy w zakresie, w jakim przewiduje odpowiedzialność karną za poddawanie zwierząt ubojowi w ubojni (rzeźni) według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne, są niezgodne z art. 53 ust. 1, 2 i 5 Konstytucji RP w związku z art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnościWyrok TK z 10 grudnia 2014 r., K 52/13, OTK-A 2014, nr 11, poz. 118..

Niezależnie od samego rozstrzygnięcia, które wywołało kontrowersje w łonie samego TrybunałuDo orzeczenia złożono 7 zdań odrębnych przez sędziów W. Hermelińskiego, T. Liszcz, S. Rymara, P. Tuleję, S. Wronkowską-Jaśkiewicz, S. Biernata, M. Granata., jak i opinii publicznej, która śledziła ten spór konstytucyjny z dużym zainteresowaniem, wyrok ten jest warty odnotowania, gdyż w jego uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił znaczenie i treści wolności wyznania oraz dokonał wykładni art. 53 Konstytucji, stanowiącego wzorzec konstytucyjnyNa ten temat por. również wypowiedź TK zawartą w wyroku z 2 grudnia 2009 r., U 10/07, OTK-A 2009, nr 11, poz. 163. . Wskazał, że wolność wyznania jest fundamentalną (podstawową) wolnością człowieka. Już wstęp do Konstytucji podkreśla znaczenie wiary jako źródła prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna. Ujmowana łącznie z wolnością sumienia, zajmuje centralne miejsce w katalogach podstawowych wolności i praw jednostki. Jest chroniona przez art. 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 18 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka oraz art. 10 Karty Praw Podstawowych.

Materia konstytucyjna dotycząca wolności sumienia i wyznania składa się z dwóch części: instytucjonalnej, dotyczącej zwłaszcza relacji między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, regulowanej przede wszystkim w art. 25 Konstytucji, a także części odnoszącej się do indywidualnych gwarancji wolności sumienia i wyznania, wynikających zwłaszcza z art. 53 Konstytucji. Artykuł 25 i art. 53 Konstytucji mają charakter komplementarny i winny być rozpatrywane jako pewna całośćPodobnie wyroki TK: z 2 grudnia 2009 r., U 10/07, OTK-A 2009, nr 11, poz. 163; z 8 czerwca 2011 r., K 3/09, OTK ZU 2011, nr 5, poz. 39. . Wolność religii jest nie tylko wolnością jednostki o charakterze osobistym, lecz również zasadą ustrojową, co odpowiednio zwiększa wagę tej wolności.

Artykuł 53 jest jednym z najbardziej rozbudowanych przepisów Konstytucji dotyczących wolności i praw jednostki. Stanowi, że wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. W myśl tego przepisu wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Z art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji wynika zakaz podejmowania działań, w tym natury prawnej, które w sposób nieuprawniony ingerowałyby (utrudniałyby) w wyznawanie określonej religii.

Trybunał Konstytucyjny zauważył, że również w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podkreśla się, iż wolność myśli, sumienia i wyznania jest jednym z fundamentów pluralistycznego społeczeństwa demokratycznego. W swoim religijnym wymiarze wolność ta jest jednym z najistotniejszych elementów tworzących tożsamość wyznawców i ich koncepcję życia, ale jest też wartością dla ateistów, agnostyków, sceptyków i osób indyferentnych w stosunku do wiary. ETPCz przyjmuje, że podczas gdy wolność wyznania jest przede wszystkim sprawą sumienia jednostki, pociąga ona także za sobą wolność uzewnętrzniania wyznania. Albowiem świadczenie słowem i czynem o prawdach swojej wiary jest powiązane z istnieniem przekonań religijnych. Państwo ma obowiązek pełnić funkcję bezstronnego i neutralnego organizatora praktykowania różnych religii. Obowiązek ten jest nie do pogodzenia z jakąkolwiek kompetencją państwa do dokonywania oceny zasadności przekonań religijnych lub sposobów, za pomocą których są one wyrażaneWyrok ETPCz z 25 maja 1993 r. w sprawie Kokkinakis przeciwko Grecji, skarga nr 14307/88 oraz wyroki Wielkiej Izby ETPCz z 10 listopada 2005 r. w sprawie Leyla Şahin przeciwko Turcji, skarga nr 44774/98 i z 7 lipca 2011 r. w sprawie Bayatyan przeciwko Armenii, skarga nr 23459/03..

Przewidziana w art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji gwarancja wolności religii obejmuje dokonywanie wszelkich czynności (praktyk, obrzędów, rytuałów), które mają charakter religijny. Konstytucyjna ochrona obejmuje również czynności religijne dalekie od zachowań konwencjonalnych, dominujących w danym państwie, w tym czynności niepopularne z punktu widzenia społecznej większości. Władze publiczne nie powinny oceniać zasadności przekonań religijnych ani sposobów, za pomocą których są one wyrażane. Na tej podstawie TK przyjął, że ubój zwierząt według szczególnych metod, które wymagane są przez obrzędy religijne w celu uzyskania dozwolonego pożywienia, podlega ochronie w ramach wolności religii.

Podkreślił, że wolność religii nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniom na zasadach określonych w art. 53 ust. 5 Konstytucji. Jednak w badanej sprawie uznał, że zakaz uboju rytualnego nie znajduje oparcia ani w art. 53 ust. 5, ani w art. 31 ust. 3 KonstytucjiPo przedmiotowym wyroku TK postanowieniem z 24 lutego 2015 r., P 34/13, umorzył postępowanie z pytania prawnego Sądu Rejonowego w Białymstoku o konstytucyjność art. 34 ustawy o ochronie zwierząt, przyjmując, że kwestia ta została już zbadana..

2. W grudniu 2014 r. i styczniu 2015 r. Trybunał Konstytucyjny dwukrotnie orzekał o konstytucyjności przepisów dotykających autonomii informacyjnej jednostki. W dniu 18 grudnia 2014 r., w sprawie K 33/13, zakwestionował art. 19 i art. 20 ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia, w zakresie, w jakim przewidywały ustanowienie rejestrów medycznych, a także określenie danych przetwarzanych w rejestrach, w drodze rozporządzenia ministraWyrok TK z 18 grudnia 2014 r., K 33/13, OTK-A 2014, nr 11, poz. 120. . Natomiast wyrokiem z 20 stycznia 2015 r., K 39/12, orzekł, że art. 29 ust. 1 pkt 2 lit. i ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli, w zakresie, w jakim uprawnia przedstawicieli Najwyższej Izby Kontroli do przetwarzania danych ujawniających poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, jak również dane o kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym, jest niezgodny z art. 47 oraz art. 51 ust. 2 KonstytucjiWyrok TK z 20 stycznia 2015 r., K 39/12, OTK-A 2015, nr 1, poz. 2..

W sprawie K 33/13 Trybunał podkreślił, że autonomia informacyjna oznacza prawo do samodzielnego decydowania o ujawnianiu innym informacji dotyczących swojej osoby, a także prawo do sprawowania kontroli nad takimi informacjami, jeśli znajdują się w posiadaniu innych podmiotówTak również wyroki TK: z 19 lutego 2002 r., U 3/01, OTK-A 2002, nr 1, poz. 3 i z 20 listopada 2002 r., K 41/02, OTK-A 2002, nr 6, poz. 83.. Wśród nich wyróżnia się dane wrażliwe, podlegające szczególnej ochronie. W rejestrach medycznych przetwarzane są natomiast dane wrażliwe należące do najbardziej chronionej sfery prywatnościWyroki TK: z 20 marca 2006 r., K 17/05, OTK-A 2006, nr 3, poz. 30; z 11 maja 2007 r., K 2/07, OTK-A 2007, nr 5, poz. 48; z 23 czerwca 2009 r., K 54/07, OTK-A 2009, nr 6, poz. 86..

Jako że prawo do prywatności, wyrażone w art. 47 Konstytucji, zagwarantowane jest m.in. przez ochronę danych osobowych, przewidzianą w art. 51 KonstytucjiWyrok TK z 19 maja 1998 r., U 5/97, OTK 1998, nr 4, poz. 46. , autonomia informacyjna stanowi istotny element składowy prawa do prywatnościWyroki TK: z 17 czerwca 2008 r., K 8/04, OTK-A 2008, nr 5, poz. 81; z 13 grudnia 2011 r., K 33/08, OTK-A 2011, nr 10, poz. 116; z 22 lipca 2014 r., K 25/13, OTK-A 2014, nr 7, poz. 76.. Zarówno prawo do prywatności, jak i ochrona autonomii informacyjnej jednostki nie mają charakteru absolutnego. Zawarta w art. 51 ust. 2 Konstytucji przesłanka „niezbędności” gromadzenia informacji o obywatelach w demokratycznym państwie prawnym nie jest wyłączna. Dopuszczalność ograniczenia autonomii informacyjnej jednostki zależy również od spełnienia przesłanek określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jedną z nich jest wymóg ustawowej formy ingerencji w prawo lub wolność.

Wymaganie ograniczeń prywatności i autonomii informacyjnej w ustawie nie jest jednak równoznaczne z wyłącznością, rozumianą jako pełne unormowanie w ustawie, bez możliwości posłużenia się także rozporządzeniami. W dziedzinie przetwarzania danych osobowych można wyróżnić zagadnienia istotne, które wymagają uregulowania w ustawie. Ustawodawca może jednak przekazać do unormowania w drodze rozporządzenia niektóre sprawy szczegółowe i techniczne związane z przetwarzaniem danych osobowych. W kontekście tych rozważań TK przyjął, że niedopuszczalne jest przekazanie ministrowi prawa do uregulowania w drodze rozporządzenia przedmiotu poszczególnych rejestrów. Niezgodna z art. 51 ustawy zasadniczej jest sytuacja, gdy ustawa o systemie informacji wyznacza jedynie zbiorcze ramy dla wszystkich rejestrów medycznych. Wymagane jest uszczegółowienie ogólnego określenia przez wskazanie w ustawie przedmiotu konkretnych rejestrów. Po drugie, niektóre dane, jakie mogą być przetwarzane w rejestrach tworzonych przez ministra, nie zostały sprecyzowane w ustawie. Warunku prawidłowej regulacji ustawowej nie spełnia użycie wyrażenia „inne dane”, których możliwość przetwarzania w rejestrach przewiduje ustawa, pozostawiając ich dookreślenie ministrowi.

3. W wyroku w sprawie K 39/12 Trybunał Konstytucyjny powtórzył, że konstytucyjna ochrona prywatności stanowi jeden z podstawowych elementów aksjologii demokratycznego państwa prawnego. Przejawia się w możności samodzielnego decydowania o ujawnianiu innym podmiotom informacji dotyczących własnej osoby, a także sprawowania kontroli nad tymi informacjami, nawet jeżeli znajdują się w posiadaniu innych osób (autonomia informacyjna jednostki), oraz możności samostanowienia o swym życiu osobistym w aspekcie przedmiotowym, podmiotowym oraz czasowym (autonomia decyzyjna jednostki). W sferze autonomii informacyjnej normy konstytucyjne gwarantują jednostce ochronę przed pozyskiwaniem, przetwarzaniem, przechowywaniem i ujawnieniem, w sposób naruszający reguły przydatności, niezbędności i proporcjonalności sensu stricto, informacji m.in. o stanie zdrowiaWyroki TK: z 19 maja 1998 r., U 5/97, OTK 1998, nr 4, poz. 46 i z 19 lutego 2002 r., U 3/01, OTK-A 2002, nr 1, poz. 3. , sytuacji majątkowejWyroki TK: z 24 czerwca 1997 r., K 21/96, OTK 1997, nr 2, poz. 23 i z 20 listopada 2002 r., K 41/02, OTK-A 2002, nr 6, poz. 83., sytuacji rodzinnejWyroki TK: z 12 listopada 2002 r., SK 40/01, OTK-A 2002, nr 6, poz. 81 i z 13 lipca 2004 r., K 20/03, OTK-A 2004, nr 7, poz. 63., przeszłości politycznej lub społecznejWyroki TK: z 21 października 1998 r., K 24/98, OTK 1998, nr 6, poz. 97; z 5 maja 2003 r., K 7/01, OTK-A 2003, nr 3, poz. 19; z 26 października 2005 r., K 31/04, OTK-A 2005, nr 9, poz. 103., nazwisku lub wizerunkuWyroki TK: z 20 marca 2006 r., K 17/05, OTK-A 2006, nr 3, poz. 30 i z 18 lipca 2011 r., K 25/09, OTK-A 2011, nr 6, poz. 57. lub innych informacji niezbędnych dla działań organów władzy publicznejWyroki TK: z 20 czerwca 2005 r., K 4/04, OTK-A 2005, nr 6, poz. 64; z 20 kwietnia 2004 r., K 45/02, OTK-A 2004, nr 4, poz. 30; z 23 czerwca 2009 r., K 54/07, OTK-A 2009, nr 6, poz. 86; z 13 grudnia 2011 r., K 33/08, OTK-A 2011, nr 10, poz. 116.. W sferze autonomii decyzyjnej normy konstytucyjne gwarantują jednostce ochronę przed – dokonaną z naruszeniem reguły przydatności, niezbędności i proporcjonalności sensu stricto – ingerencją w decyzje jednostki o własnym życiu lub zdrowiuWyroki TK: z 9 lipca 2009 r., SK 48/05, OTK-A 2009, nr 7, poz. 108 i z 11 października 2011 r., K 16/10, OTK-A 2011, nr 8, poz. 80., kształtowaniu życia rodzinnegoWyroki TK: z 27 stycznia 1999 r., K 1/98, OTK 1999, nr 1, poz. 3 i z 28 kwietnia 2003 r., K 18/02, OTK-A 2003, nr 4, poz. 32., wychowaniu dzieci zgodnie z własnymi przekonaniamiWyrok TK z 2 grudnia 2009 r., U 10/07, OTK-A 2009, nr 11, poz. 163. czy urodzeniu dzieckaOrzeczenie TK z 28 maja 1997 r., K 26/96, OTK 1997, nr 2, poz. 19..

Konstytucyjna regulacja prywatności implikuje w szczególności zakaz domniemywania kompetencji władzy publicznej w zakresie ingerencji w prywatność, nakaz powstrzymania się od niedopuszczalnej konstytucyjnie ingerencji zarówno przez organy władzy publicznej, jak i podmioty prawa prywatnego, oraz nakaz stworzenia przez państwo warunków, w których jednostka może swobodnie i bezpiecznie korzystać ze swych konstytucyjnych prawWyrok TK z 30 lipca 2014 r., K 23/11, OTK-A 2014, nr 7, poz. 80.. Trybunał Konstytucyjny uznał, że nawet gdy przetwarzanie danych osobowych jest niezbędne dla zapewnienia rzetelności i sprawności instytucji publicznych, konieczne jest zawsze przeprowadzenie testu proporcjonalności i weryfikacja, czy takie przetwarzanie jest niezbędne.

Wyjaśnił, że zgodnie z wymogiem proporcjonalności ograniczenia nie mogą w sposób nieadekwatny nakładać ciężarów na podmioty praw i wolności. Ograniczenia powinny pozostawać w bezpośrednim związku i odpowiedniej proporcji do nałożonych ciężarów. W wypadku ingerencji prawodawczej w autonomię informacyjną spełnienie wymogu proporcjonalności sensu stricto oznacza m.in.: a) istnienie ustawowo determinowanych gwarancji proceduralnych i technicznych bezpiecznego przetwarzania danych osobowych; b) ograniczenie katalogu podmiotów przetwarzających dane do minimum podyktowanego rodzajem danych i celem ich przetwarzania; c) określenie ram czasowych przetwarzania danych; d) wprowadzenie efektywnego mechanizmu anonimizacji; e) wprowadzenie przepisów umożliwiających stabilne finansowanie i konserwację baz danych w celu zapewnienia ich niezakłóconego funkcjonowania w dobie dynamicznego rozwoju nowoczesnych technologii i różnego rodzaju ryzyka z tym związanego.

W konsekwencji TK przyjął, że w obecnym stanie prawnym przetwarzanie danych ujawniających poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, jak również danych o kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym nie jest przydatne w świetle konstytucyjnego i ustawowego zakresu dopuszczalnej kontroli przez przedstawicieli NIK.