P ierwsze Powstanie Śląskie wybuchło 16 sierpnia 1919 r. w związku z aresztowaniem śląskich przywódców Polskiej Organizacji Wojskowej, a także niezadowoleniem miejscowych Polaków z terroru i represji niemieckich, których przejawem była m.in. masakra w Mysłowicach (z 15 sierpnia 1919 r.). Stłumione zostało przez Niemców do końca sierpnia 1919 r.

Po roku, na skutek niesłychanego terroru antypolskiego, w dniu 18 sierpnia 1920 r. wybuchło II Powstanie Śląskie. Dowództwo objął Wojciech Korfanty. Podobnie jak I powstanie, tak i to nie było na rękę ani władzom warszawskim, ani też władzom alianckim. Toteż kiedy rozwiązano znienawidzoną niemiecką policję bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei) i w jej miejsce władze alianckie powołały do życia policję plebiscytową (Abstimmungspolizei „Apo”), do której weszli również Polacy, a z terenu plebiscytowego usunięto znaczną część napływowej ludności niemieckiej, przy równoczesnym utworzeniu polsko-niemieckiej komisji do czuwania nad utrzymaniem ładu i porządku, Korfanty wezwał powstańców do zaprzestania walki i zakończenia powstania.

Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku z 20 marca 1921 r. były niezadowalające dla obu stron, propozycje aliantów wahały się zaś odnośnie do wielkości mającej przypaść Polsce części Górnego Śląska. Jedna z nich zakładała przyznanie Polsce jedynie powiatów pszczyńskiego i rybnickiego. W obawie przed niekorzystnym rozwiązaniem Wojciech Korfanty wydał 1 maja 1921 r. rozkaz o proklamowaniu strajku generalnego, a 3 maja 1921 r. – rozkaz rozpoczęcia III Powstania Śląskiego, którego został dyktatorem. Rząd polski był przeciwny powstaniu. Powstanie tym razem było dobrze zorganizowane i stanowiło zupełne zaskoczenie dla Niemców, toteż w kilka dni powstańcy opanowali teren aż po Odrę: na wschód od Raciborza, wzdłuż jej biegu po Gogolin, a następnie w kierunku północnym od Kamienia Śląskiego po Stare Olesno, Gorzów Śląski i Praszkę.

Z chwilą wybuchu III Powstania Śląskiego Korfanty zrzekł się funkcji Komisarza Plebiscytowego, a Komisariat Plebiscytowy przekształcił w Wydział Wykonawczy Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku, powołując do niego przedstawicieli poszczególnych stronnictw politycznych i związków zawodowych. Szefem Sądu Polowego przy Naczelnej Komendzie Wojsk Powstańczych mianowany został adw. Jan Mainka, adw. Władysław Borth został zaś szefem sądów polowych Grupy Wschód. Po pewnym czasie Korfanty powierzył mu stanowisko naczelnika Wydziału Prezydialnego Naczelnej Władzy, gdyż tu Borth był mu bardziej potrzebny. Naczelnej Władzy podlegała też Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych.

Alianci stanowczo sprzeciwili się wkraczaniu powstańców do większych miast przemysłowych. Według założeń Korfantego III Powstanie Śląskie było demonstracją woli ludności polskiej na Górnym Śląsku, jej siły oraz determinacji. 21 maja 1921 r. Niemcy rozpoczęli ofensywę w kierunku Góry św. Anny, mającą na celu przebicie się do okręgu przemysłowego.

Dalsza ofensywa Niemców została jednak wstrzymana dzięki zdecydowanemu stanowisku Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej. Walk zaprzestano, a dzięki interwencji tej Komisji 25 czerwca 1921 r. podpisany został układ, na mocy którego, w dniach od 28 czerwca do 5 lipca 1921 r., teren plebiscytowy opuściły tak wojska powstańcze, jak i oddziały niemieckie. Zanim to nastąpiło, wojska alianckie rozdzieliły walczące strony. Zauważyć wypada, że czynny udział w trzech powstaniach śląskich brali adwokaci: Tadeusz Karczewski,Tadeusz Karczewski, m.in. w latach 1928–1937 burmistrz Mysłowic. Brunon Kudera,Brunon Kudera (1876–1940), śląski działacz społeczno-polityczny, przewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, dyrektor Uniwersytetu Ludowego w Bytomiu, po przyznaniu Bytomia Niemcom przeniósł się do Mysłowic, gdzie w 1927 r. wybrany został wiceburmistrzem. W 1939 r. uwięziony przez Rosjan i osadzony w obozie w Charkowie, w 1940 r. w stanie załamania nerwowego zwolniony z obozu, zmarł kilka dni później we Lwowie. Jan Mainka, Józef Maskuliński, Jan Mildner,Jan Mildner (zm. 1960), działacz polityczny i plebiscytowy w powiecie pszczyńskim, w latach 1922–1924 starosta katowicki, potem adwokat w Katowicach. Stanisław SzkudlarzStanisław Szkudlarz, sędzia w Katowicach, a także wieloletni wiceprezydent Katowic. i Józef Witczak.Józef Witczak (1900–1987), żołnierz i oficer WP, adwokat w Katowicach, poseł do Sejmu Śląskiego, w czasie II wojny światowej oficer I Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

W celu zajęcia się losem zdemobilizowanych powstańców, losem uchodźców oraz przygotowaniem nowej kadry urzędniczej dla polskiej części Górnego Śląska i przyszłego województwa śląskiego, z inicjatywy Władysława Bortha w miejsce Naczelnej Władzy powstała Naczelna Rada Ludowa na Górnym Śląsku. W jej skład weszli przedstawiciele poszczególnych ugrupowań i stronnictw politycznych, a wśród nich adwokaci: Władysław Borth, Włodzimierz Dąbrowski, Paweł Kempka, Stanisław Kobyliński, Franciszek Lerch, Karol Ogórek oraz Konstanty Wolny. Poświęćmy im nieco miejsca.

Adwokat Konstanty Wolny (1877–1940) – marszałek Sejmu Śląskiego

Władysław Borth (1892–1968), major Wojska Polskiego i jeden z głównych organiza­torów II Powstania Śląskiego, działacz plebiscytowy, organizator sądownictwa powstańczego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Województwa Śląskiego.

Włodzimierz Dąbrowski (1892–1942), absolwent studiów prawniczych w Paryżu i Wiedniu, doktor praw, działacz niepodległościowy na Śląsku, w latach 1920–1921 kierownik Wydziału Prezydialnego Komitetu Plebiscytowego w Będzinie, członek Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku, od 1930 r. poseł do Sejmu Śląskiego, a w latach 1930–1932 i 1935–1939 wicemarszałek tegoż Sejmu. Aresztowany przez Niemców, został wywieziony do KL Auschwitz, gdzie go zamordowano.

Paweł Kempka (1886–1972), absolwent studiów prawniczych Uniwersytetu Wrocławskiego, adwokat i notariusz w Pszczynie, a potem w Chorzowie, działacz narodowy i samorządowy, w latach 1919–1920 komisaryczny burmistrz Gniezna, w latach 1920–1921 szef Wydziału Administracyjnego w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu. W czasie III Powstania Śląskiego szef administracji cywilnej w Polskim Komisariacie Plebiscytowym, współpracownik Korfantego. W latach 1922–1935 poseł do Sejmu Śląskiego

Stanisław Kobyliński (1872–1937), m.in. prezes dzielnicy śląskiej „Sokoła” w latach 1922–1923, działacz społeczny i polityczny, wiceprzewodniczący Rady Miejskiej w Katowicach, senator RP, członek Śląskiej Rady Wojewódzkiej, prezes Oddziału Związku Adwokatów Polskich w Katowicach.

Karol Ogórek, doktor praw, adwokat i notariusz w Rybniku, pracownik magistratu w Rybniku, więzień KL Auschwitz.

Franciszek Lerch (1880–1975), absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, członek ZMP „Zet”, adwokat w Opolu, a potem w Bytomiu i Pszczynie, doradca Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Opolu i Pol­skiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu, w latach 1922–1926 starosta pszczyński.

Najbardziej znany spośród wymienionych był marszałek Konstanty Wolny (1877– 1940) – absolwent prawa Uniwersytetu Wrocławskiego, działacz Towarzystwa Akademików Górnoślązaków, członek ZMP „Zet”, adwokat i notariusz na Górnym Śląsku, chadecki działacz polityczny, działacz plebiscytowy, poseł do Sejmu Śląskiego oraz jego pierwszy marszałek, który sprawował tę funkcję od 1922 do 1935 r. Zmarł w 1940 r. we Lwowie, gdzie znalazł się we wrześniu 1939 r.

Szerzej zobacz:

Jan Polewka, Początki i rozwój adwokatury polskiej na Dolnym Śląsku, Katowice: ORA 2005.

Jan Helik, Władysław Borth 1892–1968, prawnik, działacz plebiscytowy, Katowice 1982.

Jadwiga Murzyn, Konstanty Wolny 1877–1940. Marszałek Sejmu Śląskiego, Katowice 1984.

Prawnicy polscy w walce o narodowe i społeczne wyzwolenie Śląska, Katowice b.r.w.