P rezentowane czasopismo ukierunkowane było na kwestie związane nie tylko z prawem publicznym, ale i z polityką. Lwia część opublikowanych w nim materiałów dotyczy jednak zagadnień administracji i prawa politycznego, dlatego wypada przypomnieć ten zapomniany dziś periodyk, mimo że wychodził on w ostatnich latach dziewiętnastego stulecia.

Czasopismo „Ruch Społeczny” było inicjatywą znakomitego komercjalisty, czyli znawcy prawa handlowego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego i od kilku lat działacza politycznego Antoniego Górskiego. Pismo ukazywało się w cyklu dwutygodniowym przez niespełna dwa lata, jako „dwutygodnik polityczny i naukowy”. W roku drugim, 1899, z podtytułem: „dwutygodniowy dodatek do «Czasu»”. Redakcja miała swoją siedzibę w Krakowie przy Wolskiej 9.

Strona tytułowa „Ruchu Społecznego”

Redaktorem był prof. Antoni Górski, który korzystał ze współpracy wielu uczonych; jak informowała strona tytułowa, pismo wychodziło „ze stałym fachowym współudziałem”: dr. Antoniego Beaupré, dr. Antoniego Benisa – sekretarza Izby Handlowej w Krakowie, Józefa Mariana Bocheńskiego – c.k. radcy górniczego, adw. dr. Leopolda Caro, prof. UJ dr. Włodzimierza Czerkawskiego, dr. Stanisława Dąmbskiego, doc. UJ dr. Stanisława Estreichera, posła na Sejm i do Rady Państwa Piotra Górskiego, dr. Jana Hupki, doc. UJ dr. Władysława Leopolda Jaworskiego, posła na Sejm dr. Henryka Jordana, dr. Feliksa Konecznego, prof. UJ dr. Edmunda Krzymuskiego, dr. Adama Krzyżanowskiego – sekretarza Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, doc. UJ dr. Stanisława Krzyżanowskiego, prof. UJ dr. Juliusza Leo, dr. Bronisława Łozińskiego – c.k. Radcy Namiestnictwa, doc. UJ dr. Juliusza Makarewicza, prof. UJ dr. Józefa Milewskiego, prof. UJ dr. Kazimierza Morawskiego, prof. UJ ks. dr. Stefana Pawlickiego, Edmunda Ginwiłł Piotrowskiego, dr. Mikołaja hr. Reya, doc. UJ dr. Michała hr. Rostworowskiego, dr. Witolda Rubczyńskiego, Adolfa Schütza, Stefana Sękowskiego – marszałka powiatu mieleckiego, dr. Franciszka Stefczyka – profesora szkoły rolniczej w Czernichowie, dr. Marcina Szarskiego – wicesekretarza w Ministerstwie Skarbu, doc. UJ dr. Stanisława Wróblewskiego i prof. UJ dr. Fryderyka Zolla. Jak widać, wśród współpracowników „Ruchu Społecznego” było wielu wybitnych prawników ze środowiska krakowskiego. W ciągu okresu wydawniczego skład owego grona „fachowych współpracowników” ulegał nieznacznym zmianom.Pod koniec 1898 r. dołączyli adw. dr Karol Łepkowski, prof. Politechniki Lwowskiej dr Władysław Pilat i prezydent Sądu Obwodowego Julian Tałasiewicz.

W słowie do zeszytu pierwszego z 1 stycznia 1898 r. redaktor napisał m.in.:

„Polityczne czasopisma wydawane w Galicyi są oddane czynnej polityce, wskutek czego muszą być i są pismami agitacyjnymi. Następstwem tego jest przemilczanie jednych spraw a zamazywanie innych. […]

Wynikiem takiego stanu rzeczy jest niejasna i niepewna opinia publiczna w sprawach politycznych, brak pojęć i zasad politycznych, niskie polityczne wykształcenie. W oczach ogółu staje się celem nieraz to, co w ręku działających jest tylko przemijającym narzędziem.

Pragniemy zaradzić temu i w tym celu przystępujemy do wydawania pisma. Zadanie spełnimy, jeśli pismo nasze będzie miało dwie cechy. Po pierwsze: zajmując się bieżącymi sprawami, nie może być nasze pismo bezpośrednim czynnikiem politycznym. Po wtóre: w osądzaniu spraw politycznych, nie może się pismo nasze kierować interesami pewnego stronnictwa, pewnej klasy, ale zasadami zdobytemi przez objektywne naukowe badanie życia i potrzeb społeczeństwa. W ten sposób oddziaływać będziemy tylko pośrednio na tok i rozwój rzeczy pospolitej, podnosząc poziom politycznego wykształcenia i we walkę klas wprowadzając ten szlachetny pierwiastek, jaki dać może tylko warstwa inteligencyi”.

Redaktor Górski zdawał sobie sprawę, że tak określonych celów pismo nie osiągnie od razu, ale wierzył w powodzenie przedsięwzięcia. Zauważał, że wzrost wykształcenia społeczeństwa przyczyni się do rozszerzenia autonomii kraju w monarchii habsburskiej. Z całości tekstu wstępnego przebija duch pozytywistycznego patrzenia w przyszłość, dostrzegania potrzeby reform społecznych, ale jeszcze nie teraz – „teraz pracujmy w tym kierunku” i zaopatrzmy się w broń, jakiej czasy wymagają, czyli w realny program wysiłków społecznych:

„Oto nasze zadanie. Politycznie pracować będziemy nad przygotowaniem terenu do rozszerzenia autonomii – zawsze z tem przekonaniem, że będzie ona dopiero wtedy prawdziwie dobroczynną, gdy przez reformy socyalne społeczeństwo nasze stanie się dość silnem. […]

Nędznym jest naród, który nie ma swych wielkich ideałów, a para się tylko troską o chleb powszedni. Jakkolwiek ciężko nam dziś i chociaż jutro nam nie ulży, to przecież nędznymi się nie czujemy. Przyświecają nam niegasnące ideały, nie mówimy o nich, bo któż mówi o powietrzu, którem oddycha, a przecież żyć bez niego nie może. Rozumiemy jednak, że nie ten naród rośnie w siły i zdrowie, który o ideałach i marzeniach rozprawia, ale ten, który faktyczne warunki za  podstawę swego życia przyjmuje i na niej stara się byt swój narodowy utrzymać i rozwijać”.

Prof. Antoni Górski (1862–1928) – redaktor „Ruchu Społecznego”

Na treść pierwszego zeszytu dwutygodnika składały się rozprawy naukowe i popularno-naukowe, relacje z życia społecznego (w znacznym stopniu opracowywane przez doktora, a wkrótce profesora Artura Benisa) oraz sprawozdania i recenzje – z dziedziny ekonomii społecznej, socjologii politycznej i bieżącej polityki. Podobny układ miały niektóre późniejsze zeszyty.

W zeszycie pierwszym zamieszczono rozprawy: prof. Włodzimierza Czerkawskiego (Z powodu zjazdu słowiańskiego w Krakowie), dr. Marcina Szarskiego, ukrywającego się pod skrótem „dr M. S.” (Upadek rękodzielnictwa), Stefana Sękowskiego (O kredycie włościańskim) i Stanisława Stępińskiego (O szkolnych kasach oszczędności). Recenzje z zakresu ekonomii opracowywał późniejszy wybitny uczony Adam Krzyżanowski, z zakresu prawa handlowego redaktor Antoni Górski (w zeszycie pierwszym zrecenzował pracę Zygmunta Hofmokla pt. Papiery lokacyjne), a z zakresu socjologii politycznej docent, a w przyszłości profesor prawa narodów Michał Rostworowski.

Zeszyt drugi pomijał relacje i recenzje, a zawierał artykuły autorskie: doc. Władysława Leopolda Jaworskiego (Adres sejmowy), prof. Juliusza Leo (Finanse Galicji i budżet krajowy na rok 1898), adw. Leopolda Caro (Dziesięć milionów na kredyt włościański) oraz prace: dr. Henryka Jordana o sprawozdaniu Departamentu Sanitarnego za rok 1897, dr. Artura Benisa o sprawach przemysłowych w Galicji, Jana Hupki o ruchu włościańskim, J. Brzezińskiego i Glinki – obydwóch na temat szkół rolniczych i ogrodniczych.

W zeszycie trzecim zastosowano układ taki jak w pierwszym. Oprócz tekstów stricte ekonomicznych i politycznych zamieszczono recenzje prac z prawa publicznego oraz wydrukowano wniosek posła Antoniego Górskiego w sprawie utworzenia piątej kuryi przy wyborach do Sejmu. Dodać wypada, że redaktor w kolejnych zeszytach zamieszczał teksty na temat handlu i prawa handlowego.

W kolejnych zeszytach głównymi autorami byli: Władysław Leopold Jaworski (prezentował też komunikaty Koła Polskiego z parlamentu), Adam Krzyżanowski, Artur Benis. Zamieszczano informacje o powołanym około roku wcześniej Klubie Konserwatywnym oraz o odczytach organizowanych przez ten Klub. Dodać wypada, że czasopismo było silnie związane z Klubem Konserwatywnym i stanowiło jego nieformalny organ.

Prace stricte prawnicze pojawiały się nieczęsto. W numerze szóstym zamieszczono recenzje prac z dziedziny prawa publicznego oraz procesu cywilnego. Między innymi ukazała się też w trzech kolejnych zeszytach obszerna rozprawa autorstwa docenta UJ, a od 1907 r. głośnego profesora UJK we Lwowie Juliusza Makarewicza, pt. Poglądy socyologiczne Anatola France’a (potem wyszła też w osobnej odbitce).

Wracając do postaci redaktora, zauważyć wypada, że był on jednym z dwóch najwybitniejszych znawców prawa handlowego końca XIX i pierwszego trzydziestolecia XX w., obok swojego przyjaciela ze Lwowa prof. Aleksandra Dolińskiego. Obydwaj też w 1912 r. ogłosili we Lwowie wspólny, znakomity podręcznik prawa handlowego (Zarys prawa handlowego, t. I – Nauki ogólne i prawo osobowe).

Antoni Górski pochodził ze starej rodziny szlacheckiej (z Falęcina i posiadał herb Bożawola). Urodził się 21 lipca 1862 r. w Uleńcu pod Warszawą jako syn Stanisława i Heleny z Mężeńskich. Ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, a następnie Wydział Prawa UJ, po czym wyjechał do Wiednia, gdzie odbył studia dodatkowe i uzyskał stopień doktora praw. Studiował też w Berlinie, kierunkując się na prawo rzymskie. W 1888 r. habilitował się z prawa handlowego i wekslowego na UJ. W 1890 r. wydał pierwszy nowoczesny polski podręcznik prawa handlowego pt. Zarys prawa handlowego (wielokrotnie wznawiany). W następnym roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1903 r. profesorem zwyczajnym. Wraz z bratem Piotrem, Adamem Krzyżanowskim i Władysławem Leopoldem Jaworskim zawiązał w ramach obozu konserwatywnego Klub Konserwatywny, o którym już wspominaliśmy, i kierował nim przez niemal dwanaście lat. Był od 1905 r. posłem do Rady Państwa, a od 1907 r. do Sejmu Krajowego. Był członkiem wielu towarzystw międzynarodowych z zakresu prawa handlowego, a także Akademii Umiejętności (od 1917 r.). W 1919 r. zrezygnował z krakowskiej katedry pochłonięty polityką i pracą dla rządu (przez około 2 lata przebywał we Francji, gdzie prowadził swoistą agitację na rzecz Polski – za sprawą swojej książki napisanej na prośbę Jana Ignacego Paderewskiego – La Pologne et la guerre). W tymże roku został też powołany do Komisji Kodyfikacyjnej RP, gdzie żywo pracował. W 1921 r. mianowano go profesorem honorowym Wydziału Prawa UJ. Do Krakowa jednak nie wrócił, ale od 1922 r. pracował jako profesor w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, gdzie był wykładowcą prawa handlowego, ale także dziekanem i rektorem (1925 r.). Zmarł w Warszawie 24 lutego 1928 r.Zob. Stefan Dziewulski, Życie i prace ś.p. Prof. Antoniego Górskiego 1862–1928, „Prawo i Ekonomia”1928/1929, Warszawa 1928, także osobna nadbitka; Jan Namitkiewicz, Antoni Górski jako komercjalista, GSW 1928, nr z 12 marca; Zob. też hasło w Polskim Słowniku Biograficznym, t. 8, s. 435–437.

Z czasem zeszyty wychodziły jako łączone. W zeszycie nr 25 i 26, czyli pierwszym w 1899 r., redaktor Górski streszczał dwuletnią niemal działalność Klubu Konserwatywnego, nie bez słów krytyki i postulatów na przyszłość. Jednocześnie zamieścił słowo „Do Czytelników”, w którym żalił się, że pismo nie dociera do tak szerokiego kręgu odbiorców, jak życzyliby sobie redaktor i współpracownicy. Z tego powodu postanowiono uczynić z dwutygodnika dodatek do krakowskiego dziennika konserwatywnego „Słowa”, który odtąd wychodził w co drugą sobotę, począwszy od 4 lutego 1899 r. Wyrażono przekonanie, że mimo wielu pesymistycznych opinii „Ruch Społeczny” przetrwa, wzmocni się i dotrze do większej liczby odbiorców, przez co będzie mógł realizować swoje zadania – tak pięknie określone w zeszycie nr 1 z 1898 r. Tak się jednak nie stało.