Prawo do życia (art. 2)

Jeśli zdarzenie było tragiczne, ale przypadkowe, a jego źródłem nie było wcześniej powstałe bezpośrednie ryzyko dla życia, nie może wchodzić w grę odpowiedzialność państwa, bo to oznaczałoby nadmierne rozszerzenie granic jego odpowiedzialności.

Orzeczenie Berü v. Turcja, 11.1.2011 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 47304/07, § 47.

Niedostrzeżenie przez władze w danych okolicznościach zagrożenia dla życia i brak z ich strony działań prewencyjnych, aby nie dopuścić do jego skonkretyzowania się, nie można uważać za równoznaczny z poważnym błędem lub świadomym pogwałceniem obowiązku ochrony życia. Tak rygorystyczne kryterium byłoby w istocie niezgodne z wymaganiami art. 1 Konwencji i obowiązkiem państw na podstawie tego artykułu zapewnienia konkretnej i skutecznej ochrony zagwarantowanych w niej praw i wolności, w tym wynikających z art. 2.

Orzeczenie Berü v. Turcja, 11.1.2011 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 47304/07, § 48.

Skuteczność śledztwa wymaga, aby jego wnioski były oparte na szczegółowej, obiektywnej i bezstronnej analizie wszystkich istotnych elementów. Niepodjęcie oczywistych kierunków badania sprawy osłabia możliwość ustalenia okoliczności śmierci i osoby za nią odpowiedzialnej.

Orzeczenie Tsintsabadze v. Gruzja, 15.2.2011 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 35403/06, § 85.

Można uznać, że państwo spełniło swój obowiązek na podstawie art. 2, wyłącznie w razie skutecznego funkcjonowania mechanizmów ochrony przewidzianych prawem krajowym, a to wiąże się z oczekiwaniem badania spraw szybko i bez niepotrzebnych opóźnień.

Orzeczenie Lăpuşan i inni v. Rumunia, 8.3.2011 r., Izba (Sekcja III), skargi nr 29007/06,

30552/06, 31323/06, 31920/06, 34485/06, 38960/06, 38996/06, 39027/06 i 39067/06, § 84.

Do państwa należy zorganizowanie swojego systemu sądowego w sposób umożliwiający jego sądom sprostanie wymaganiom Konwencji, w szczególności tym, które wiążą się z obowiązkiem odpowiedniej szybkości wynikającym z aspektu proceduralnego art. 2.

Orzeczenie Lăpuşan i inni v. Rumunia, 8.3.2011 r., Izba (Sekcja III),

skargi nr 29007/06, 30552/06, 31323/06, 31920/06, 34485/06, 38960/06, 38996/06,

39027/06 i 39067/06, § 92.

Użycie broni palnej musi w miarę możliwości być zawsze poprzedzone strzałami ostrzegawczymi.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba,

skarga nr 23458/02, § 177.

Trybunał musi zachować ostrożność, biorąc na siebie rolę sądu pierwszej instancji ustalającego fakty, jeśli okaże się ona nieunikniona ze względu na okoliczności konkretnej sprawy. Ogólna zasada stanowi, że jeśli toczyło się postępowanie krajowe, zadanie Trybunału nie polega na zastępowaniu własną oceny faktów dokonanej przez sądy krajowe, bo do nich należą ustalenia faktyczne na podstawie przedstawionych im dowodów. Chociaż Trybunał nie jest nimi związany i zachowuje swobodę własnych ustaleń w świetle wszystkich posiadanych materiałów, w zwykłych okolicznościach muszą istnieć przekonujące powody, aby możliwe było odejście od ustaleń faktycznych sądów krajowych.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba,

skarga nr 23458/02, § 180.

Przy ocenie dowodów dotyczących faktów Trybunał przyjmuje standard „bez uzasadnionych wątpliwości”, ale mogą go spełniać także istniejące równocześnie, wystarczająco mocne, jasne i zgodne ze sobą wnioski lub podobne nieobalone domniemania faktyczne. W tym kontekście przy przeprowadzaniu dowodu istotna może być również ocena zachowania stron. Ponadto stopień przekonania, konieczny, aby można było dojść do konkretnego wniosku, oraz w związku z tym rozkład ciężaru dowodu, są ściśle uzależnione od specyfiki konkretnych faktów, natury zarzutów i wchodzącego w grę prawa zagwarantowanego w Konwencji. Trybunał zwrócił również uwagę na znaczenie, jakie przywiązuje do orzeczenia stwierdzającego, że państwo naruszyło prawa podstawowe.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba,

skarga nr 23458/02, § 181.

Trybunał musi być szczególnie czujny w sprawach, w których przedmiotem zarzutów są naruszenia art. 2 i 3 Konwencji. W przypadku postępowania karnego przed sądami krajowymi dotyczącego tych zarzutów należy pamiętać, że odpowiedzialność karna jest czymś odrębnym od odpowiedzialności państwa na podstawie Konwencji. Właściwość Trybunału ogranicza się do tej drugiej. Odpowiedzialność na podstawie Konwencji wynika z jej własnych postanowień, które muszą być interpretowane w świetle przedmiotu i celu Konwencji, biorąc pod uwagę wszystkie wchodzące w grę reguły lub zasady prawa międzynarodowego. Odpowiedzialności państwa na podstawie Konwencji wynikającej z aktów jego organów, funkcjonariuszy i urzędników, nie można mylić z krajowymi  kwestiami prawnymi dotyczącymi indywidualnej odpowiedzialności karnej rozpatrywanej przez sądy karne. W tym sensie Trybunał nie zajmuje się jakimikolwiek ustaleniami dotyczącymi winy lub niewinności.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 23458/02, § 182.

Prawo krajowe regulujące operacje utrzymania porządku publicznego musi zapewnić system odpowiednich i skutecznych zabezpieczeń przed arbitralnością i nadużyciem siły, a nawet przed możliwym do uniknięcia wypadkiem.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 23458/02, § 209.

Chociaż w przypadku legalnych demonstracji obowiązkiem państw jest podejmowanie rozsądnych i odpowiednich kroków dla zapewnienia ich pokojowego przebiegu i bezpieczeństwa wszystkich obywateli, nie mogą one tego zagwarantować w sposób absolutny i posiadają szeroką swobodę wyboru w tym celu odpowiednich środków. W tej dziedzinie przyjęty przez nie obowiązek na podstawie art. 11 Konwencji jest obowiązkiem podjęcia środków, a nie osiągnięcia określonych rezultatów. Ważne jest jednak, aby prewencyjne środki bezpieczeństwa, takie jak np. obecność służb pierwszej pomocy w miejscu demonstracji, były stosowane, aby zagwarantować sprawne przeprowadzenie każdej imprezy, spotkania albo innego zgromadzenia: politycznego, kulturalnego lub innego. Poza tym gdy demonstranci nie sięgają po przemoc, ważne jest – jeśli wolność zgromadzania się zagwarantowana w art. 11 Konwencji nie ma być pozbawiona wszelkiej treści – aby władze publiczne wykazały pewien stopień tolerancji wobec pokojowych zgromadzeń. Z drugiej strony, w przypadku przemocy ze strony demonstrantów, ingerencje w prawo zagwarantowane w tym przepisie są co do zasady usprawiedliwione w celu zapobiegania zakłóceniom porządku lub przestępstwom oraz ochroną praw i wolności innych osób.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba,

skarga nr 23458/02, § 251.

Obowiązek państwa przeprowadzenia skutecznego śledztwa uważa się za wpisany w art. 2, który wymaga m.in., aby prawo do życia było „chronione przez ustawę”. Chociaż niespełnienie tego obowiązku może mieć wpływ na prawo chronione na podstawie art. 13, obowiązek proceduralny na podstawie art. 2 należy postrzegać jako odrębny i prowadzący do stwierdzenia niezależnej „ingerencji”.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 23458/02, § 299.

Oddalenie przez sędziego śledczego, korzystającego ze swoich uprawnień do oceny faktów i dowodów, wniosków dowodowych rodziny ofiary nie stanowiło samo w sobie naruszenia art. 2 Konwencji, zwłaszcza gdy jego decyzja w tym zakresie nie była arbitralna.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 23458/02, § 313.

Artykuł 2 jako taki nie wymaga, aby krewni ofiary posiadali możliwość powołania własnego biegłego ani zapewnienia jego obecności podczas badań.

Orzeczenie Giuliani i Gaggio v. Włochy, 24.3.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 23458/02, § 315.

Zakaz tortur (art. 3)

Kwestie dotyczące właściwego wymiaru kary w dużym stopniu pozostają poza zakresem Konwencji, Trybunał nie wykluczył jednak, że arbitralna albo nieproporcjonalnie długa kara więzienia może w pewnych okolicznościach rodzić problem na tle Konwencji. W przypadku pozostawienia osoby uwięzionej w stanie długotrwałej niepewności co do jej przyszłości, zwłaszcza długości jej uwięzienia, albo odebrania jej wszelkich szans na zwolnienie może wchodzić w grę art. 3. Poza tym brak podstawy prawnej kary albo fakt, że nie można jej zaakceptować z punktu widzenia Konwencji, jest kolejnym czynnikiem mogącym spowodować, że orzeczona kara objęta jest art. 3. Zasady te stosuje się odpowiednio w przypadku uwięzienia w celach prewencyjnych po odbyciu całości kary więzienia.

Orzeczenie Haidn v. Niemcy, 13.1.2011 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 6587/04, § 107.

Uwięzienie cudzoziemców jest dopuszczalne jedynie w celu umożliwienia państwom zapobieżenia nielegalnej imigracji z równoczesnym przestrzeganiem przez nie ich zobowiązań międzynarodowych, w szczególności konwencji z 1951 r. o ochronie uchodźców i Konwencji. Musi ono odbywać się w warunkach gwarantujących im odpowiednie zabezpieczenia. Uprawniona troska państw o ukrócenie coraz częstszych prób obejścia restrykcji imigracyjnych nie może pozbawiać ubiegających się o azyl ochrony na podstawie tych konwencji.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 216.

Państwa tworzące zewnętrzne granice Unii Europejskiej stoją obecnie wobec poważnych trudności związanych z rosnącym napływem migrantów i ubiegających się o azyl. Sytuację zaostrza przekazywanie takich osób przez inne państwa członkowskie w realizacji rozporządzenia dublińskiego. Trybunał zdaje sobie sprawę z obciążenia i presji, jaką sytuacja ta wywiera na państwa, których dotyczy, szczególnie w kontekście obecnego kryzysu ekonomicznego. Trybunał jest szczególnie świadomy trudności związanych z przyjmowaniem imigrantów i ubiegających się o azyl, w sytuacji gdy przybywają oni do głównych międzynarodowych portów lotniczych, a także z nieproporcjonalną liczbą ubiegających się o azyl w stosunku do możliwości niektórych z tych państw. Ze względu jednak na absolutny charakter art. 3 nie zwalnia to państwa z jego obowiązków na podstawie tego przepisu.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 223.

Artykuł 3 nie może być interpretowany w sposób, z którego wynikałoby zobowiązanie państwa do zapewnienia domu każdej osobie znajdującej się pod jego jurysdykcją. Nie obejmuje on również ogólnego obowiązku udzielania uchodźcom pomocy finansowej, aby umożliwić im w ten sposób zachowanie określonego poziomu życia.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 249.

Nie można wykluczyć odpowiedzialności państwa na podstawie art. 3, jeśli osoba w pełni uzależniona od pomocy państwa styka się z całkowitą urzędową obojętnością,  w sytuacji gdy cierpi na skutek dużej biedy lub niemożności zaspokojenia potrzeb w stopniu nielicującym z ludzką godnością.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 253.

W sprawach dotyczących wydaleń osób ubiegających się o azyl Trybunał nie bada konkretnych wniosków azylowych ani nie weryfikuje sposobu, w jaki państwo przestrzega swoich obowiązków na podstawie konwencji genewskiej. Jego główną troską jest istnienie skutecznych gwarancji chroniących skarżącego przed arbitralnym wydaleniem, bezpośrednim lub pośrednim, do kraju, z którego uciekł.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 286.

Sam fakt istnienia przepisów krajowych i przystąpienie do traktatów międzynarodowych gwarantujących prawa podstawowe zasadniczo nie wystarcza do odpowiedniej ochrony przed ryzykiem złego traktowania, jeśli wiarygodne źródła wskazują, że władze stosują lub tolerują praktyki w oczywisty sposób sprzeczne z zasadami Konwencji.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 353.

Skuteczność środka prawnego nie zależy od pewności korzystnego dla skarżącego wyniku postępowania. Brak perspektywy uzyskania odpowiedniego naprawienia naruszenia rodzi jednak problem na tle art. 13.

Orzeczenie M.S.S. v. Belgia i Grecja, 21.1.2011 r., Wielka Izba, skarga nr 30696/09, § 394.

Niezależnie od problemów logistycznych i finansowych państwo ma obowiązek zorganizować swój system penitencjarny w sposób zapewniający uwięzionym poszanowanie ich ludzkiej godności. Może to wiązać się z obowiązkiem podjęcia przez nie działań mających chronić więźnia przed szkodliwymi skutkami biernego palenia, jeśli z badań lekarskich i zaleceń lekarzy wynika, że wymaga tego stan jego zdrowia.

Orzeczenie Elefteriadis v. Rumunia, 25.1.2011 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 38427/05, § 48.

W kategoriach ogólnych do każdej osoby, która zwraca się do sądu o rozstrzygnięcie, należy przedstawienie dowodów na poparcie swoich twierdzeń. W pewnych okolicznościach może jednak okazać się nierozsądne nałożenie na skarżącego obowiązku wsparcia jego pretensji dowodami mogącymi potwierdzić cierpienia doznane w rezultacie pozbawienia wolności w warunkach sprzecznych z art. 3 Konwencji. Tak formalistyczne podejście z natury wyklucza naprawienie szkody w przypadkach, w których pozbawienie wolności nie łączy się z obiektywnie dostrzegalnym pogorszeniem stanu fizycznego lub psychicznego więźnia.

Orzeczenie Elefteriadis v. Rumunia, 25.1.2011 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 38427/05, § 55.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. c pozbawienie wolności może być usprawiedliwione, „jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu przestępstwa”. Ta podstawa pozbawienia wolności nie ma jednak zastosowania do polityki prewencji ogólnej w przypadku jednostki  lub kategorii osób stanowiących zagrożenie z powodu utrzymującej się skłonności do przestępstwa. Daje ona państwom wyłącznie środek umożliwiający zapobieżenie konkretnemu i jednostkowemu przestępstwu. Wskazuje na to użycie liczby pojedynczej oraz przedmiot art. 5, którym jest zapewnienie, aby nikt nie był arbitralnie pozbawiony wolności.

Orzeczenie Haidn v. Niemcy, 13.1.2011 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 6587/04, § 75.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

Prawo jednostki do decyzji, w jaki sposób i w jakim momencie jej życie powinno się zakończyć, pod warunkiem że będzie ona w stanie wyrazić swobodnie swoją wolę w tym zakresie i odpowiednio do tego działać, jest jednym z aspektów prawa do poszanowania życia prywatnego w rozumieniu art. 8 Konwencji.

Orzeczenie Haas v. Szwajcaria, 20.1.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 31322/07, § 51.

Konwencję należy interpretować jako całość. Tak więc przy badaniu ewentualnego naruszenia art. 8 należy odwołać się do art. 2 Konwencji nakładającego na władze obowiązek ochrony osób słabszych, również w związku z ich działaniami zagrażającymi ich własnemu życiu. Przepis ten zobowiązuje władze, aby uniemożliwiły jednostce odebranie sobie życia, jeśli nie podjęła ona takiej decyzji swobodnie i z pełną świadomością.

Orzeczenie Haas v. Szwajcaria, 20.1.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 31322/07, § 54.

Duża część państw członkowskich Rady Europy wydaje się przywiązywać większą wagę do ochrony życia jednostki niż do jej prawa do tego, aby je sobie odebrać. Świadczy to o posiadaniu przez państwa w tej dziedzinie dużej swobody.

Orzeczenie Haas v. Szwajcaria, 20.1.2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 31322/07, § 55.

Punktem wyjścia każdej analizy w celu zweryfikowania konieczności w demokratycznym społeczeństwie danego środka musi być zasada, zgodnie z którą osoba, której dotyczy środek oparty na motywach bezpieczeństwa państwowego, musi mieć możliwość korzystania z gwarancji chroniących przed arbitralnością. W szczególności chodzi o możliwość doprowadzenia do skontrolowania go przez organ niezależny i bezstronny, mogący rozpatrzyć wszystkie istotne kwestie faktyczne i prawne dla oceny jego zgodności z prawem i ewentualnego ukarania za nadużycia. Każdy powinien móc korzystać przed tym organem z kontradyktoryjnej procedury umożliwiającej przedstawienie własnego punktu widzenia i odrzucenie argumentów władz.

Orzeczenie Geleri v. Rumunia, 15.2.2011 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 33118/05, § 34.

Wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)

W odróżnieniu od ustępów drugich art. 8, 10 i 11, podobny ustęp zawarty w art. 9 odnosi się wyłącznie do wolności uzewnętrzniania swojej religii lub swoich przekonań. Z art. 9 § 2 wynika, że w społeczeństwie demokratycznym, w którym w tym samym społeczeństwie współistnieje wiele religii, może okazać się konieczne obwarowanie tej wolności ograniczeniami umożliwiającymi pogodzenie interesów rozmaitych grup i zapewnienie poszanowania przekonań każdej osoby.

Orzeczenie Siebenhaar v. Niemcy, 3.2.2011 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 18136/02, § 36.

Wolność wypowiedzi (art. 10)

Ocena wpływu określonej opinii na dobra osobiste innej osoby nie może być wyjęta z historycznego i społecznego kontekstu, w jakim została wyrażona.

Orzeczenie Hoffer i Annen v. Niemcy, 13.1.2011 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 397/07 i 2322/07, § 48.

Zgodnie z zasadą, że Konwencję i jej Protokoły należy interpretować w świetle dzisiejszych warunków, zakaz np. plakatowania wymaga oceny z uwzględnieniem współczesnych środków przekazywania informacji. Przy ocenie zgodności kwestionowanego środka z art. 10 należy zbadać nie tylko sam plakat, ale również bardziej ogólne ramy, w których ma się pojawić, w tym strony internetowe stowarzyszenia podejmującego taką akcję. W sytuacji gdy strony takie są z natury ogólnie dostępne, w tym dla nieletnich, wpływ plakatów na społeczeństwo ulega zwielokrotnieniu. Tym większy jest wtedy interes państwa, aby zakazać kampanii plakatowej.

Orzeczenie Mouvement Raëlien suisse (Szwajcarska Sekcja Ruchu Raëliańskiego) v. Szwajcaria, 13.1. 2011 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 16354/06, § 54.

Wystawianie na widok publiczny symboli może być z natury dzielące i często podnosi napięcie między rozmaitymi grupami społecznymi. Może istnieć wiele poziomów znaczeń kulturowych i politycznych określonych symboli umożliwiających ich zrozumienie wyłącznie przez osoby z pełną świadomością ich historycznych korzeni. Państwa korzystają z szerokiego marginesu swobody przy ocenie, które z nich mogłyby potencjalnie zaognić istniejące napięcia w przypadku ich publicznego użycia.

Decyzja Donaldson v. Wielka Brytania, 25.1.2011 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 56975/09, § 27.

Przesłanie konkretnego symbolu samo nie może rozstrzygać o granicach wolności wypowiedzi. W okresach konfliktu więzienia cechują się poważnym ryzykiem zamieszek, tak więc publicznie noszone symbole, które można z większym prawdopodobieństwem uznać za napastliwe, tym bardziej mogą wywołać przemoc i zamieszki.

Decyzja Donaldson v. Wielka Brytania, 25.1.2011 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 56975/09, § 29.