N iewielu spośród ludzi cechuje absolutna wierność wyznawanej idei. Jeszcze mniej jest zaś tych, którzy aktywnie występują w jej obronie, bez względu na ponoszone koszty. Pamiętamy, jak nad listami Cycerona do jego przyjaciela Attyka zapłakał Petrarka, gdy po lekturze stało się dlań jasne, że jego mistrz w życiu prywatnym nie stosował się do moralnych reguł, które propagował w swych pismach. Wówczas Petrarka sam w liście do wielkiego mówcy, z oczywistych względów nigdy adresatowi niedoręczonym, pytał: „Cóż warte jest nauczanie innych, na cóż się zda mówienie w najpiękniejszym słowie o cnotach, jeśli sam siebie w głębi duszy nie słuchasz?”. Zdarzają się jednak przypadki zupełnie niezwykłej integralności moralnej. Do elitarnego grona aktywistów, którzy nawet w obliczu największej ofiary, jaką można ponieść za swoje przekonania, nie wykonują ani jednego kroku w tył, niewątpliwie należał Stanisław Dubois.

Na rynku wydawniczym od dawna odczuwalny był brak kompleksowego opracowania historycznego poświęconego tej niezwykle ważnej postaci – jednemu z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej, posłowi na Sejm II RP, ojcu wieloletniego dziekana ORA w Warszawie adwokata Macieja Dubois, oraz dziadkowi znakomitego adwokata Jacka Dubois – i jej losom, które składają się na niezwykle barwny, choć nieszczęśliwie krótki życiorys. Przemysław Prekiel, dziennikarz i publicysta związany z periodykiem „Przegląd Socjalistyczny”, swoją najnowszą monografią pt. Stanisław Dubois (1901–1942) opublikowaną nakładem wydawnictwa „Kto jest kim” przerywa tę niezręczną ciszę w dyskursie historycznym w roku 2018, sto lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Jego książka precyzyjnie relacjonuje wydarzenia z całego życia Stanisława Dubois, zarówno w perspektywie publicznej, jak i prywatnej, trafnie wskazując cechy bohatera ujawnione już w latach młodzieńczych, predestynujące go do roli, jaką przyszło mu odegrać w teatrze historii odradzającej się Rzeczypospolitej. „Szkoda czasu. Mniej gadajmy, więcej róbmy” – jak według słów Walerego Zabijewskiego, kolegi Stanisława Dubois ze szkolnej ławy, powiadał przyszły lider PPS. Wydaje się, że w tym zdaniu zamyka się istota charakteru Stanisława Dubois, który był, przede wszystkim, człowiekiem czynu.

Autor biografii prowadzi chronologiczną narrację, szczegółowo opisując działalność Stanisława Dubois w tajnym harcerstwie, jego uczestnictwo w powstaniach śląskich, ochotniczy udział w wojnie polsko-bolszewickiej, a także aktywność publicystyczną, z kronikarską skrupulatnością przedstawiając przepełnioną patriotyzmem działalność polityczną  Dubois, która nie szczędziła mu chwil próby, a faktycznie zakończyła się dopiero pod Ścianą Śmierci na bloku 11 w Auschwitz.

Po wyborach w 1928 r. Dubois został posłem na Sejm II kadencji. Jako krytyk sanacji po rozwiązaniu Sejmu w 1930 roku został aresztowany i uwięziony, wraz z innymi posłami, w twierdzy wojskowej w Brześciu nad Bugiem. Po procesie brzeskim osadzony został w więzieniu mokotowskim. W grudniu 1938 roku otrzymał mandat radnego Warszawy. Zgodnie z zasadą legalizmu Dubois występował niezłomnie w obronie zasad demokratycznych. W czasie okupacji dał się poznać jako aktywny działacz podziemia. W działalność konspiracyjną zaangażowany był także w Auschwitz. Gdy zapadł na niego wyrok śmierci, Dubois miał powiedzieć do Konstantego Jagiełły: „Chciałem iść w tę ostatnią drogę, jak zawsze, z głową podniesioną do góry, z wiarą, że ginę za słuszną sprawę, że dziś ginę ja, a jutro zginie hitleryzm i faszyzm”. Z relacji Stefana Korbońskiego wiemy, że wiedziony na śmierć Dubois szedł spokojny, z uniesioną dumnie głową, przepełniony wiarą.

Napisana przez Przemysława Prekiela biografia jest z pewnością najpełniejszym opracowaniem poświęconym Stanisławowi Dubois. Jest to wynik niezwykle dokładnej kwerendy Autora, który ujawnia nieznane dotąd fakty i dokumenty. Dzięki jego wytrwałości badawczej dowiadujemy się m.in., że po I powstaniu śląskim Stanisław Dubois przebywał w obozie w Szczakowej. Prekiel ujawnia ponadto miejsce, gdzie Stanisław Dubois został ranny w walce z bolszewikami w Borkowie w sierpniu 1920 r., okoliczności odznaczenia Krzyżem Walecznych za udział w III powstaniu śląskim oraz zwrotu odznaczenia po procesie brzeskim, a także szczegóły pobytu w więzieniu w Brześciu, a następnie w więzieniu mokotowskim. Czytelnik odnajdzie w książce liczne informacje o aktywności Stanisława Dubois jako posła i jako radnego Warszawy. Niezwykle istotnym wkładem autora jest zbadanie działalności Antoniego Opęchowskiego, który jako agent gestapo zdekonspirował Dubois na Pawiaku, doprowadzając do uwięzienia Dubois w Auschwitz, gdzie został rozstrzelany w 1942 r. Biografia opowiada także szczegóły z życia osobistego bohatera, m.in. jak Stanisław Dubois poznał swoją przyszłą żonę.

Książka przedstawia Stanisława Dubois na tle realiów niezwykle ważnego dla Polski okresu odradzania się państwowości, ukazując istotną rolę ruchu socjalistycznego w kształtowaniu obrazu politycznego Rzeczypospolitej.

Lektura warta polecenia!