Prawo cywilne materialne

Przerwanie biegu przedawnienia przeciwko przedsiębiorcy odpowiadającemu solidarnie ze spółką w razie przekształcenia działalności gospodarczej w spółkę

W dwóch uchwałach z 9 lutego 2017 r. (III CZP 98/16 i III CZP 113/16) Sąd Najwyższy przesądził, że dłużnik będący osobą fizyczną ponosi solidarną odpowiedzialność z przekształconą spółką na podstawie art. 584¹³ k.s.h., jeżeli wierzyciel wytoczy przeciwko niemu powództwo w okresie biegu terminu określonego w tym przepisie. W chwili sporządzania niniejszego opracowania nie było jeszcze uzasadnienia uchwał, można jednak przypuszczać, że u podstaw rozstrzygnięcia leżało dopuszczenie w drodze analogii przepisów k.c. dotyczących terminów przedawnienia, w tym jego przerwania.

Odszkodowania dla właścicieli nieruchomości sąsiadujących z lotniskiem

Na tle odszkodowań dla właścicieli nieruchomości sąsiadujących z warszawskim Portem Lotniczym im. Fryderyka Chopina Sąd Najwyższy wydał ostatnio dwa orzeczenia. W uchwale III CZP 114/15 z 9 lutego 2017 r. rozstrzygnięto o zakresie odszkodowań, stwierdzając, że właściciel nieruchomości, który w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie uchwały nr 76/11 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina w Warszawie wystąpił z roszczeniem przewidzianym w art. 129 ust. 2 P.o.ś., może domagać się naprawienia szkody spowodowanej ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości wynikającym wyłącznie z tej uchwały. Z kolei uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 22 listopada 2016 r., III CZP 62/16, przesądziła o dacie utraty mocy obowiązującej rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego nr 50 z dnia 7 sierpnia 2007 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina w Warszawie – nastąpiło to w dniu wejścia w życie uchwały nr 76/11 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina w Warszawie (Dz.Urz. Województwa Mazowieckiego nr 128, poz. 4086).

Umowny zakres dokonywania przelewu wierzytelności

Wyrokiem z 11 stycznia 2017 r., IV CSK 116/16, SN orzekł, że skoro można w umowie wyłączyć możliwość przelewu wierzytelności, to tym bardziej dopuszczalne jest umowne ograniczenie cesji, np. przez wskazanie konkretnego podmiotu, na rzecz którego przelew może być dokonany. W takim przypadku cesja na rzecz innego podmiotu nie będzie skuteczna. Jest to realizacja zasady swobody umów.

Prawo cywilne procesowe

Obniżenie opłat egzekucyjnych

W uchwale III CZP 63/16 z 26 października 2016 r. SN orzekł, że od wniosku o obniżenie opłat egzekucyjnych określonych w art. 49 ust. 1 i 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji nie pobiera się opłaty. Natomiast obniżenie opłaty może nastąpić tylko na wniosek, gdyż art. 759 § 2 k.p.c. nie stanowi podstawy do obniżenia przez sąd z urzędu prawidłowo ustalonych opłat egzekucyjnych.

Środki odwoławcze w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności

Uzasadnienie postanowienia SN z 19 maja 2016 r., III CZ 20/16, to kompendium wiedzy dla pełnomocnika w postępowaniu klauzulowym. Sąd Najwyższy przypomina, że postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności nie jest postępowaniem egzekucyjnym ani postępowaniem rozpoznawczym, lecz autonomicznym postępowaniem pomocniczym o charakterze incydentalnym, do którego w kwestiach nieuregulowanych mają odpowiednie zastosowanie przepisy o postępowaniu egzekucyjnym. Podstawowy przepis to art. 767⁴ § 1 k.p.c., odsyłający m.in. do art. 795 § 1 k.p.c., zgodnie z którym na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie. Jednakże w świetle jednolitego stanowiska SN zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności wydał sąd pierwszej instancji. Jeżeli natomiast takie postanowienie wydał sąd drugiej instancji, działający jako sąd pierwszej instancji, środek odwoławczy nie przysługuje. Z kolei o tym, czy od postanowienia sądu przysługuje zażalenie do SN, decyduje art. 394¹ k.p.c. W przypadku zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności o dopuszczalności zażalenia do SN rozstrzyga art. 394¹ § 2 k.p.c., stanowiący, że w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie. Jak wiadomo, w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności nie przysługuje skarga kasacyjna. Ponadto postanowienie sądu pierwszej oraz drugiej instancji o nadaniu klauzuli wykonalności, jak również postanowienie sądu drugiej instancji wydane po merytorycznym rozpoznaniu zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji w tym przedmiocie, nie są postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie. Dlatego też nie jest dopuszczalne zażalenie do SN na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności.

Skutki pozbawienia wykonalności tytułu wydanego przeciwko spółce jawnej dla jej wspólników

Uchwała z 16 lutego 2017 r., III CZP 99/16, rozstrzygnęła problem, czy wyrok pozbawiający wykonalności tytuł wykonawczy wydany na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. przeciwko spółce jawnej z powodu wygaśnięcia zobowiązania pozbawia wierzyciela uprawnienia do prowadzenia egzekucji także przeciwko wspólnikowi na podstawie tytułu wykonawczego opartego na art. 778¹ k.p.c. Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi pozytywnej, wskazując, że wspólnikowi przysługuje wtedy wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 825 pkt 2 k.p.c. Tym samym zbędne jest uzyskiwanie kolejnego wyroku z powództwa opozycyjnego, wytaczanego przez wspólników spółki, aby pozbawić wykonalności wydany przeciwko nim tytuł. Uchwałę należy przyjąć z aprobatą, gdyż ten drugi proces byłby w zasadzie formalnością, niepotrzebnie angażującą czas i koszty.

Warunki skuteczności doręczenia przesyłek sądowych

Niezmiernie ważna dla praktyki jest uchwała z 16 lutego 2017 r., III CZP 105/16. Sąd Najwyższy rozstrzygnął w niej bowiem, że doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane w ważny sposób tylko wtedy, gdy przesyłkę sądową wysłano na aktualny adres oraz prawidłowe (aktualne) imię i nazwisko. U podstaw uchwały leżał stan faktyczny, w którym przesyłkę wysłano na poprzednie, panieńskie nazwisko, a sąd rejonowy wskazał, że na podstawie dowodu osobistego można ustalić bez wątpliwości, iż chodzi o tę samą osobę. Sąd Najwyższy przestrzegł jednak przed pokusą „chodzenia na skróty” i przypomniał o gwarancyjnej funkcji przepisów dotyczących doręczeń. Uchwała jest trafna, gdyż tzw. doręczenie zastępcze rodzi dla strony skutki w zakresie jej konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).

Nadanie klauzuli wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu od dłużnika

Uchwała SN z 8 grudnia 2016 r., III CZP 81/16, rozstrzygająca zagadnienie prawne stwierdza, że tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu należność od dłużnika osobistego można nadać klauzulę wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą zasądzoną wierzytelność (art. 788 § 1 k.p.c.), jeżeli tytuł egzekucyjny obejmuje obowiązek zbywcy wynikający ze stosunku prawnego hipoteki. Uchwała ogranicza więc możliwość zastosowania art. 788 § 1 k.p.c. w razie zbycia nieruchomości obciążonej. W sprawie wierzyciel uzyskał na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty hipotekę przymusową, a po jej ustanowieniu dłużnik nieruchomość zbył na osobę trzecią, która zbyła ją kolejnej osobie. Wierzyciel wystąpił więc o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko ostatniemu nabywcy. Jak wiadomo, odpowiedzialność nabywcy ma charakter rzeczowy, zaś dłużnika, przeciwko któremu wydano nakaz zapłaty – osobisty. Wobec tego powstała wątpliwość, czy orzeczenie uwzględniające powództwo przesądza o powinności wynikającej z hipoteki, czy też opiera się jedynie na stwierdzeniu osobistej odpowiedzialności dłużnika. Odsyłam do niezmiernie ciekawego, obszernego uzasadnienia, a w szczególności do wskazania przez SN, jak zaskakujące procesowo dla obu stron mogą być skutki przyjęcia poglądu, że w wyroku zasądzającym świadczenie od dłużnika osobistego będącego właścicielem nieruchomości obciążonej hipoteką, zabezpieczającą zasądzoną należność, mieści się każdorazowo także stwierdzenie odpowiedzialności rzeczowej z przedmiotu hipoteki, jako prawa akcesoryjnego wobec zabezpieczonej wierzytelności. W konkluzji Sąd Najwyższy stwierdził, że stosowanie art. 788 § 1 k.p.c. w razie zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką można uznać za uprawnione tylko wówczas, gdyby sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności uzyskał pewność, że tytuł egzekucyjny stwierdza obowiązek zapłaty wynikający ze stosunku hipoteki. Wyrok bowiem uwzględniający powództwo o zasądzenie świadczenia przeciwko dłużnikowi osobistemu będącemu właścicielem nieruchomości obciążonej nie przesądza automatycznie również o odpowiedzialności hipotecznej pozwanego.

Zwrot opłaty w razie pozwu wniesionego w e.p.u. przed wysłaniem pozwanemu odpisu pozwu

Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 80/16 orzekł, że w razie cofnięcia pozwu wniesionego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, po przekazaniu sprawy do sądu właś­ciwości ogólnej, ale przed wysłaniem odpisu pozwu pozwanemu, sąd zwróci powodowi całą opłatę. Sąd Najwyższy dokonał wykładni przepisów art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a i b u.k.s.c., w tym zwrotu „posiedzenie, na które sprawa została skierowana”, wskazując, że termin ten należy rozumieć całościowo.

Wynagrodzenie adwokata ustanowionego z urzędu

W sprawie chodziło o ocenę przez sąd okręgowy (który zwrócił się do SN z pytaniem prawnym), że nakład pracy pełnomocnika z urzędu był rażąco niski. Nie chodziło zaś, co trzeba podkreślić, o brak staranności tego pełnomocnika. Sąd okręgowy zapytał zatem, czy w takiej sytuacji można zasądzić wynagrodzenie niższe niż 1/2 wynagrodzenia maksymalnego wg stawek z rozporządzenia MS z 22 października 2015 r. (stanowiącego odpowiednik dawnej stawki minimalnej). Sąd Najwyższy w uchwale z 13 stycznia 2017 r., III CZP 87/16, odpowiedział na pytanie przecząco. Ponadto w uchwale tej SN przesądził, że w razie zażalenia adwokata w przedmiocie wniosku o przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu, jeżeli zażalenie zostanie uwzględnione, zwrot kosztów postępowania zażaleniowego należy się od Skarbu Państwa, a nie od przeciwnika procesowego. Jest to rozstrzygnięcie słuszne, ponieważ spór o wysokość tych kosztów jest między pełnomocnikiem a Skarbem Państwa.

Skutki zbycia rzeczy lub prawa w postępowaniu o ustanowienie służebności drogi koniecznej

W postanowieniu z 27 października 2016 r., V CSK 110/16, Sąd Najwyższy wskazał, że art. 192 pkt 3 k.p.c., który stanowi, iż zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa objętego sporem nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy, nie ma zastosowania w postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej. Prawnorzeczowy charakter regulacji zawartej w art. 145 § 1 k.c. wymaga, aby ustanowienie służebności i zasądzenie wynagrodzenia następowało zawsze na rzecz osoby będącej właścicielem nieruchomości służebnej w chwili ustanowienia służebności, od osoby będącej w tej chwili właścicielem nieruchomości władnącej – a zatem zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. podstawę stwierdzenia wymaganych przez art. 145 k.c. przesłanek ustanowienia służebności drogi koniecznej i zasądzenia wynagrodzenia za jej ustanowienie powinien stanowić stan istniejący w chwili orzekania przez sąd. Sąd Najwyższy, powołując się na wcześniejsze orzecznictwo, przypomniał także w uzasadnieniu, że zgłoszenie w toku postępowania żądania zasądzenia wynagrodzenia przez uczestnika będącego właścicielem nieruchomości obciążonej jest zbędne, gdyż sąd zasądza je z urzędu, a brak rozstrzygnięcia przez sąd o wynagrodzeniu jest jednoznaczny z nierozpoznaniem istoty sprawy. Nie wyklucza to możliwości zrzeczenia się wynagrodzenia przez właściciela nieruchomości służebnej.

Skutki zbycia rzeczy lub prawa w postępowaniu o podział przez wydzielenie części majątku spółki dzielonej

Artykuł 192 pkt 3 k.p.c. nie będzie miał także zastosowania w razie, gdy spółka kapitałowa, która w toku procesu nabyła w wyniku podziału przez wydzielenie (art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h.) część majątku spółki dzielonej, wstępuje do procesu o prawo objęte wydzielonym majątkiem w miejsce spółki dzielonej. Nie ma wówczas potrzeby uzyskania zgody przeciwnika procesowego na wstąpienie (uchwała SN z 8 grudnia 2016 r., III CZP 85/16).