Obowiązek udzielania żądanych wyjaśnień władzom adwokatury

W orzeczeniu z 13 grudnia 2014 r. WSDA wyraził pogląd, że stosowanie § 64 ZZEAiGZ (Kodeksu etyki adwokackiej) w wypadku adwokata będącego obwinionym w postępowaniu dyscyplinarnym, ale też w wypadku adwokata, wobec którego nie zostało wydane jeszcze postanowienie o przedstawieniu zarzutu popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, choć zachodzi uzasadnione podejrzenie jego popełnienia, uwzględniać musi uprawnienia procesowe gwarantowane mu odpowiednio stosowanymi przepisami Kodeksu postępowania karnego. W procesie wykładni § 64 ZZEAiGZ uwzględniać należy gwarancje procesowe polegające na: braku obowiązku dowodzenia niewinności oraz obowiązku dostarczania dowodów na niekorzyść, prawie do informacji o treści zarzutu, prawie do odmowy składania wyjaśnień i odmowy odpowiedzi na pytania. Wymogu udzielenia władzom adwokatury żądanych wyjaśnień nie można rozumieć jako obowiązku złożenia oświadczenia, którego treść może oznaczać samooskarżenie wezwanego o przewinienie dyscyplinarne. Obowiązek stawienia się na każde wezwanie władz adwokatury oraz udzielania władzom adwokatury żądanych wyjaśnień nie może pozostawać w oderwaniu od ciążącego na władzach adwokatury obowiązku działania na podstawie i w granicach obowiązującego prawa. Brak podporządkowania się wezwaniom pozbawionym umocowania prawnego, a jednocześnie naruszającym uprawnienia gwarancyjne, z jakich – jak każdy obywatel – korzysta adwokat, nie może powodować odpowiedzialności dyscyplinarnej (sygn. WSD 121/14).

Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej

W orzeczeniu z 25 października 2014 r. przypomniany został utrwalony w orzecznictwie dyscyplinarnym pogląd, że z przynależności do samorządu adwokackiego wynika dla każdego adwokata obowiązek przestrzegania zasad etyki i godności zawodu, tak w działalności zawodowej i publicznej, jak i w życiu prywatnym. Niezależnie od stanu emocji i przekonania o własnych racjach adwokat jest zobowiązany we wszystkich swoich wystąpieniach zachować oględność, takt i umiar. Przynależność do adwokatury nakłada obowiązki i ograniczenia idące znacznie dalej niż w wypadku innych grup społecznych czy zawodowych. W wypadku osób niewykonujących zawodu zaufania publicznego zachowania nieetyczne, niegodne, naganne, o ile nie stanowią naruszenia prawa, nie podlegają sankcjonowaniu innemu niż środowiskowe bądź rodzinne. Zachowania takie, w wypadku osób wykonujących zawód zaufania publicznego, mogą podlegać ocenie i sankcjonowaniu w ramach przewidzianej ustawowo odpowiedzialności dyscyplinarnej. Nie sprzeciwia się to konstytucyjnym zasadom demokratycznego państwa prawnego i legalizmu. Artykuł 80 ustawy Prawo o adwokaturze przewiduje odpowiedzialność dyscyplinarną za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki lub godności zawodu, w zakresie doprecyzowania tych norm odsyłając do właściwych wewnętrznych regulacji korporacyjnych, ale też do zasad wynikających z historycznie ukształtowanego zwyczaju, potwierdzonego jednolitą, konsekwentną linią orzecznictwa sądów dyscyplinarnych (sygn. WSD 86/14).

Zachowanie w tajemnicy treści pertraktacji ugodowych

W innym orzeczeniu z tego samego dnia 25 października 2014 r. WSDA uznał, że obowiązek zachowania w tajemnicy, także wobec sądu i innych organów orzekających w sprawie, przebiegu i treści pertraktacji ugodowych wynika z normy dotyczącej tajemnicy zawodowej obejmującej tajemnicę przebiegu i treści wszelkich pertraktacji ugodowych – bez ograniczenia do prowadzonych przez adwokata wyłącznie z udziałem innych adwokatów i radców prawnych. Zakaz taki wprost i jednoznacznie wynika z treści art. 6 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze oraz § 19 ZZEAiGZ. Wskazane przepisy nie wspominają o sądzie jako potencjalnym odbiorcy informacji objętej tajemnicą adwokacką nie dlatego, że sądy regulacją tą nie są objęte, ale dlatego, że zakaz ujawniania informacji objętych tajemnicą zawodową jest generalny. Prowadzone pertraktacje objęte są poufnością, tak więc ujawnienie informacji na ich temat jest równoznaczne z ujawnieniem tej szczególnej tajemnicy. Norma § 33 ZZEAiGZ dodatkowo jedynie zwraca uwagę na istotną deontologicznie sytuację, w której adwokat uzyskuje wiedzę o stanowisku przeciwnika procesowego lub drugiej strony sporu od innego adwokata lub radcy prawnego, reprezentującego tę stronę. Ujawnienie tej wiedzy stanowi wówczas nie tylko ujawnienie tajemnicy zawodowej, ale także zachowanie rażąco nielojalne wobec innych adwokatów lub radców prawnych, którzy w zaufaniu wynikającym z wykonywanego zawodu brali udział w pertraktacjach. Zachowanie takie w sposób kwalifikowany godzi w zaufanie do zawodu (sygn. WSD 38/14).

Wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem WSDA

Postanowienie z 13 grudnia 2014 r. dotyczy rozstrzygnięcia, jaki sąd właściwy jest do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem WSDA. Odpowiednie stosowanie art. 544 k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym nie jest możliwe, gdyż reguluje właściwość sądu w tym zakresie, uwzględniając strukturę organizacyjną sądownictwa powszechnego, opartego wprawdzie na zasadzie dwuinstancyjności postępowania, ale też zorganizowanego „instancyjnie równolegle” (sądy rejonowe – sądy okręgowe, sądy okręgowe – sądy apelacyjne). W ocenie WSDA nie można przyjąć, by sądem właściwym dla rozpoznawania wniosku o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem WSD miał być Sąd Najwyższy. Prawo o adwokaturze przewiduje kompetencję SN wyłącznie do rozpoznawania kasacji od kończących postępowanie orzeczeń WSD. Artykuł 544 § 2 k.p.k. przewiduje wprawdzie kompetencję SN w przedmiocie rozpoznawania wniosków o wznowienie postępowania, ale jeśli chodzi o kończące postępowanie orzeczenia sądów powszechnych – tylko w wypadku sądów apelacyjnych. Kompetencji SN, niebędącego sądem powszechnym, nie można domniemywać. Ustawa o Sądzie Najwyższym w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości przewiduje kompetencję SN wyłącznie dla zapewnienia w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne oraz rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach. Dla przyjęcia, że SN właściwy jest do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem adwokackiego sądu dyscyplinarnego, konieczne byłoby zatem – w przekonaniu WSD – jednoznaczne określenie tego rodzaju kompetencji w ustawie. Wobec jego braku sięgnąć należy w drodze analogii legis do rozwiązań przewidzianych w tych procedurach dyscyplinarnych, które zakładają postępowanie dwuinstancyjne z możliwością kasacji do Sądu Najwyższego oraz odpowiednie stosowanie przepisów k.p.k., a jednocześnie zawierają regulacje dotyczące instytucji wznowienia postępowania. Ten szczególny rodzaj wykładni funkcjonalnej pozwala na opisanie skutków prawnych stanu faktycznego przez prawo nieuregulowanego poprzez odwołanie się do przepisu prawa, jaki normuje podobny do niego stan faktyczny. Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich przewiduje, że właściwy dla wznowienia postępowania jest sąd lekarski, który wydał orzeczenie kończące prawomocnie postępowanie (art. 103 ust. 1). Analogiczną regulację przewiduje art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych. Ustawa Prawo o notariacie, ustawy o prokuraturze, o radcach prawnych, o izbach aptekarskich – nie zawierają przepisów regulujących instytucję wznowienia postępowania. Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych wskazuje kompetencję SN w kwestii rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania, ale w strukturze sądownictwa dyscyplinarnego sędziów sąd ten pełni rolę sądu drugiej instancji. W konsekwencji powyższego przyjąć należy, że w postępowaniu dyscyplinarnym wobec adwokatów i aplikantów adwokackich właściwy do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego jest ten właśnie sąd, jako ten, który wydał orzeczenie kończące prawomocnie postępowanie (sygn: WSD 73/14).