*„Biuletyn Prawa Karnego” 2013, nr 3, s. 34–40.

T ezy glosowanego wyroku brzmią:

1. Dla objęcia kierownika, majstra, brygadzisty czy innej osoby kierującej pracownikami obowiązkami w sferze bhp, w rozumieniu art. 212 k.p., nie jest konieczna żadna wyjątkowa forma, w szczególności obowiązki te nie muszą stanowić treści umowy o pracę lub innego źródła stosunku pracy, na podstawie którego osoba kierująca pracownikami jest zatrudniona, nie muszą także być włączone do zakresu czynności. Sam fakt pełnienia wobec pracowników funkcji kierowniczych czyni te osoby, jako osoby kierujące pracownikami, podmiotami obowiązków wymienionych w art. 212 k.p. Stąd też pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych, z samej istoty sprawowanej funkcji jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, aby praca podległych mu pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami bhp.

2. Podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. jest jedynie osoba odpowiedzialna za przestrzeganie bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc może być nim nie tylko kierownik zakładu pracy, ale również każda inna osoba kierująca pracownikami (art. 212 k.p.), a nawet osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, nawet jeżeli nie pozostają w strukturze organizacyjnej zakładu pracy.

Glosowany wyrok jest pierwszą tak obszerną wypowiedzią najwyższej instancji sądowej na temat podmiotu przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. i już z tego powodu zasługuje na bliższe zainteresowanie. Warto przy tym pamiętać, że problematyka będąca przedmiotem analizy SN jest trudna i złożona, wymaga bowiem uwzględnienia nie tylko art. 220 § 1 k.k. i innych regulacji karnoprawnych, ale również licznych unormowań z zakresu prawa pracy, a nawet – jak pokazuje sprawa, w której wydano glosowany wyrok – z obszaru innych gałęzi prawa. Ustalenie podmiotu przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. wymaga zatem analiz międzygałęziowych, nawiązujących do różnych dziedzin prawa, co może rodzić większe trudności niż zabiegi interpretacyjne prowadzone w granicach jednej z tych dziedzin.

Przed przystąpieniem do oceny glosowanego wyroku warto, w celu lepszego zilustrowania rozstrzygniętego tam problemu, poczynić kilka uwag na temat stanu faktycznego i prawnego, w jakim przyszło orzekać SN. Otóż M. S. został oskarżony o popełnienie przestępstwa zakwalifikowanego m.in. z art. 220 § 1 k.k. Sąd rejonowy uniewinnił oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu, a wyrok ten – po rozpoznaniu apelacji – został utrzymany w mocy przez sąd okręgowy. Sądy te przyjęły, że M. S. nie może być podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k., gdyż nie był osobą odpowiedzialną za bhp. U podstaw tego stanowiska legły następujące ustalenia. Oskarżony pełnił funkcję majstra budowy i nadzorował brygadę prowadzącą prace przy budowie kanalizacji sanitarnej. Do jego obowiązków należał nadzór i kontrola nad przestrzeganiem przepisów z zakresu bhp i w rozumieniu art. 212 k.p. był on osobą kierującą pracownikami. Realizowana budowa kanalizacji sanitarnej była pracami budowlanymi podlegającymi rygorom ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlaneTekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.; dalej: Prawo budowlane lub p.b.. Zgodnie zaś z jej art. 22 pkt 3–4 kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z przepisami bhp należy do kierownika budowy, którym nie był oskarżony, lecz inna osoba. Ponadto, w myśl § 5 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanychDz.U. nr 47, poz. 401., bezpośredni nadzór nad bhp podczas wykonywania robót budowlanych na stanowiskach pracy sprawują kierownik robót oraz mistrz budowlany, a oskarżony nie pełnił żadnej z tych funkcji.

Wobec powyższego sąd rejonowy i sąd okręgowy – przyjmując, że przepisy Prawa budowlanego stanowią lex specialis wobec przepisów Kodeksu pracy – stwierdziły, że do zakresu obowiązków oskarżonego nie należało kierowanie, zarządzanie i koordynowanie robotami budowlanymi. Tym samym nie kierował on pracownikami w trakcie prac budowlanych, podczas których doszło do wypadku, i nie ciążył na nim prawny szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi, a w konsekwencji nie ponosi on odpowiedzialności za przestępstwo z art. 220 § 1 k.k.

Ocenę glosowanego wyroku rozpocząć należy od dość oczywistego stwierdzenia, że w art. 220 § 1 k.k. stypizowano przestępstwo indywidualne. Z przepisu tego wynika bowiem wprost, że sprawcą może być wyłącznie osoba odpowiedzialna za bhp.

Treść art. 220 § 1 k.k. nie pozostawia wątpliwości, że warunkiem przypisania odpowiedzialności karnej za stypizowane tam przestępstwo jest ustalenie, że na sprawcy ciążył obowiązek wynikający z odpowiedzialności za bhp. Należy mieć przy tym na uwadze, że obowiązki z zakresu bhp wynikają z wielu źródełSzerzej P. Daniluk, Narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wskutek niedopełnienia obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za bhp, „Monitor Prawa Pracy” 2011, nr 4, s. 177.. W praktyce największe znaczenie ma dział dziesiąty k.p., zatytułowany „Bezpieczeństwo i higiena pracy” i obejmujący art. 207–237¹⁵. Ponadto obowiązki z zakresu bhp mają swoje źródło m.in. w ustawach szczególnychNp. ustawie z dnia 17 października 2003 r. o wykonywaniu prac podwodnych (Dz.U. nr 199, poz. 1936 ze zm.). oraz w rozporządzeniach wydawanych na podstawie delegacji zawartych w art. 237¹⁵ § 1 i 2 k.p. Rzeczone obowiązki mogą ponadto wynikać ze źródeł właściwych tylko prawu pracy (np. układów zbiorowych pracy), jak również z pozaprawnych reguł postępowania, znajdujących oparcie w ustaleniach nauki i techniki, a także w doświadczeniu życiowymZob. T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2004, s. 379.. Owe pozaprawne reguły postępowania określane są mianem zasad bhp, a ich znajomość i przestrzeganie sankcjonowane są przepisami prawa (zob. np. art. 207 § 2 pkt 2, art. 211 pkt 2 k.p.).

Źródłem obowiązków z zakresu bhp jest również Prawo budowlane, normujące – zgodnie z jego art. 1 – m.in. „działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych”. W myśl art. 5 ust. 1 pkt 5 p.b.: „Obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy (…) projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając (…) warunki bezpieczeństwa i higieny pracy”. W doktrynieT. Asman, Z. Niewiadomski, (w:) Prawo budowlane. Komentarz, red. Z. Niewiadomski, Warszawa 2013, s. 129. zauważa się, że w przepisie tym chodzi o zapewnienie warunków bhp zarówno w obiektach budowlanychPrzez obiekt budowlany należy rozumieć, zgodnie z jego definicją legalną z art. 3 pkt 1 p.b., budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi; budowlę stanowiącą całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami; obiekt małej architektury. Przy czym pojęcia te, występujące w definiensie definicji obiektu budowlanego, są objaśnione w odrębnych definicjach legalnych, zawartych w art. 3 p.b. przeznaczonych do wykonywania pracy, jak również przy wykonywaniu robót budowlanychPrzez roboty budowlane należy rozumieć, zgodnie z ich definicją legalną z art. 3 pkt 7 p.b., budowę (zdefiniowaną w art. 3 pkt 6 p.b. jako wykonywanie obiektu budowlanego w określonym miejscu, a także odbudowa, rozbudowa, nadbudowa obiektu budowlanego), a także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego. Przy czym pojęcia przebudowy i remontu są objaśnione w odrębnych definicjach legalnych, zawartych w art. 3 p.b.. Nie sposób jednocześnie nie dostrzec, że art. 5 ust. 1 pkt 5 p.b. pozostaje w ścisłym związku z jego art. 5 ust. 1 pkt 10, gdzie mowa o zapewnieniu warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób przebywających na terenie budowy. Wszak regulacje z zakresu bhp mają na celu zapewnienie ochrony życia i zdrowia pracowników w procesie pracyZob. np. T. Liszcz, Prawo, s. 377.. I dlatego też przedmiotem ochrony art. 220 k.k. jest nie tylko prawo pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, lecz również jego życie i zdrowieZob. P. Daniluk, Narażenie, s. 175..

Prawo budowlane nakłada obowiązki z zakresu bhp na wszystkich, wymienionych w art. 17 tej ustawy, uczestników procesu budowlanego, którymi są: inwestor, inspektor nadzoru inwestorskiego, projektant, kierownik budowy lub kierownik robót. I tak inwestor ma obowiązek zorganizować proces budowy z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w tym zapewnić m.in. opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (zob. art. 18 p.b.). Inspektor nadzoru inwestorskiego obowiązany jest m.in. do sprawowania w imieniu inwestora kontroli zgodności realizacji budowy z przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej i w związku z tym ma prawo wydawać kierownikowi budowy lub kierownikowi robót polecenia dotyczące np. usunięcia zagrożeń, a także żądać od nich wstrzymania robót budowlanych w przypadku, gdyby ich kontynuacja mogła wywołać zagrożenie (zob. art. 25–26 p.b.). Projektant ma obowiązek m.in. zapewnić uwzględnienie zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy; sporządzać informacje dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględniane w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Jest on także uprawniony np. do żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia (zob. art. 20–21 p.b.). Do obowiązków kierownika budowy należy m.in. sporządzenie lub zapewnienie sporządzenia planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; zorganizowanie budowy i kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z przepisami bhp; koordynowanie realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartych w przepisach oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Ma on również prawo do np. występowania do inwestora o zmiany w rozwiązaniach projektowych, jeżeli są one uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót budowlanych (zob. art. 21a–23 p.b.). Analogiczne obowiązki i uprawnienia ma kierownik robót (zob. art. 24 ust. 2 p.b.).

Nałożenie przez przepisy Prawa budowlanego na uczestników procesu budowlanego obowiązków z zakresu bhp oznacza wyłącznie to, że inwestor, inspektor nadzoru inwestorskiego, projektant, kierownik budowy i kierownik robót są odpowiedzialni za bhp i jako tacy mogą być sprawcami przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. Natomiast nie oznacza to, że tylko te kategorie podmiotów ponoszą odpowiedzialność za bhp w trakcie prowadzenia robót budowlanych i tylko one mogą być w tych okolicznościach sprawcami przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. Innymi słowy, rzeczone przepisy Prawa budowlanego nie wyłączają stosowania przepisów innych aktów prawnych statuujących obowiązki z zakresu bhp. Wszystkie te regulacje są bowiem względem siebie komplementarne.

Należy pokreślić, że w procesie budowlanym i w robotach budowlanych może uczestniczyć i zazwyczaj uczestniczy wiele innych podmiotów niż tylko wymienione w art. 17 p.b.Zob. np. G. Kuźma, (w:) G. Kuźma, R. Tymiec, Prawo budowlane. Komentarz on-line, wyd. 8/2014, komentarz do art. 17, teza 2. Są to przykładowo wykonawcy i podwykonawcy robót budowlanychZob. J. Dessoulavy-Śliwiński, (w:) Prawo budowlane. Komentarz, red. Z. Niewiadomski, Warszawa 2013, s. 274. oraz robotnicy budowlani. Jeżeli zatem niewymienieni w art. 17 p.b. uczestnicy procesu budowlanego i robót budowlanych są z mocy jakichś przepisów obciążeni obowiązkami z zakresu bhp, to nie ma żadnych podstaw prawnych, aby zwalniać ich z tych obowiązków. Nie mają tu też zastosowania żadne reguły kolizyjne, gdyż między przepisami bhp zawartymi w Prawie budowlanym i w innych aktach prawnych nie ma kolizji (sprzeczności).

Tym samym podzielić należy, wyrażone w glosowanym wyroku, stanowisko SN kwestionujące wykładnię sądu rejonowego i sądu okręgowego, zgodnie z którą przepisy Prawa budowlanego, a w szczególności jego art. 22 pkt 3, stanowiący, że do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy „zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie budowy i kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy”, mają charakter lex specialis wobec przepisów Kodeksu pracy, a w szczególności jego art. 212, gdy idzie o ustalanie osób odpowiedzialnych za bhp. SN zasadnie przy tym wskazał, że przyjęcie wykładni zaprezentowanej przez sąd rejonowy i sąd okręgowy prowadziłoby do nieakceptowalnych rezultatów. Mianowicie wyłączenie przez przepisy Prawa budowlanego stosowania przepisów Kodeksu pracy stawiałoby pod znakiem zapytania istnienie w procesie budowlanym i w robotach budowlanych obowiązków z zakresu bhp po stronie pracodawcy, a także czyniłoby wątpliwą jego jakąkolwiek odpowiedzialność za uchybianie tym obowiązkom w zakładzie pracy i wobec swoich pracowników. Ponadto tok rozumowania sądu rejonowego i sądu okręgowego musiałby prowadzić do przyjęcia, że „w przypadku robót budowlanych również sami pracownicy nie mają obowiązku przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy”. Takie nieakceptowalne rezultaty byłyby wynikiem wyłączenia stosowania przez przepisy Prawa budowlanego art. 207 § 1 i 2 oraz art. 211 k.p., które ustanawiają obowiązki z zakresu bhp w odniesieniu do pracodawcy i pracowników.

Źródłem obowiązków z zakresu bhp w procesie budowlanym i w robotach budowlanych jest więc także Kodeks pracy. Jego przepisy pozwalają stwierdzić, że podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. może być przede wszystkim pracodawca w rozumieniu art. 3 i art. 3¹ k.p. Ponosi on bowiem – zgodnie z art. 207 § 1 zd. 1 k.p. – odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy i – w myśl art. 207 § 2 k.p. – jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, a w szczególności: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy; zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń; reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy i in. Należy przy tym podkreślić, że na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bhp oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy (art. 207 § 1 zd. 2 k.p.). Zatem odpowiedzialność poszczególnych kierowników, pracowników, a także innych osób za bhp nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności za stan bhp w całym zakładzie pracy.

Ze względu na realia sprawy rozpoznawanej przez SN szczególną uwagę należy zwrócić na osobę kierującą pracownikami. Otóż osoba ta – w myśl art. 212 k.p. – obowiązana jest m.in.: organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp; dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem; organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy; dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem; egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp. Taki zakres obowiązków osoby kierującej pracownikami nie pozostawia wątpliwości, że może być ona podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k.

Podzielić więc należy stanowisko SN, że oskarżony – jako ten, który „niewątpliwie kierował pracami pracowników brygady” – był z mocy art. 212 k.p. odpowiedzialny za przestrzeganie bhp, a zatem może być podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. Na aprobatę zasługują też bardziej ogólne rozważania SN, odnoszące się do osoby kierującej pracownikami jako podmiotu analizowanego przestępstwa. W szczególności w glosowanym wyroku zasadnie wywiedziono: „Ustalając podmiot powinności wynikających z art. 212 k.p. należy przyjąć, że przypisanie ich osobom kierującym pracownikami będzie wynikało z samego faktu pełnienia takiej roli (funkcji) kierowniczej na różnych szczeblach struktury organizacyjnej zakładu pracy. Dla objęcia kierownika, majstra, brygadzisty czy innej osoby kierującej pracownikami obowiązkami w sferze bhp, w rozumieniu tego przepisu, nie jest konieczna żadna wyjątkowa forma, w szczególności obowiązki te nie muszą stanowić treści umowy o pracę lub innego źródła stosunku pracy, na podstawie którego osoba kierująca pracownikami jest zatrudniona, nie muszą także być włączone do zakresu czynności. Sam fakt pełnienia wobec pracowników funkcji kierowniczych czyni te osoby, jako osoby kierujące pracownikami, podmiotami obowiązków wymienionych w art. 212 k.p. Stąd też pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych, z samej istoty sprawowanej funkcji jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, aby praca podległych mu pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami bhp (…)”.

Odnosząc się do powyższego wywodu, w pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na wskazanie przez SN, że pod pojęciem osoby kierującej pracownikami, na której ciążą obowiązki opisane w art. 212 k.p., kryją się kierownicy (osoby pełniące funkcje kierownicze) różnych szczebli struktury organizacyjnej zakładu pracy. Sąd Najwyższy wymienia przykładowo kierownika, majstra, brygadzistę, a w innym miejscu wskazuje dodatkowo, że idzie tu o kierownika zakładu pracy, jak również o każdą inną osobę kierującą pracownikami. Są to stwierdzenia w pełni zasadne i znajdujące potwierdzenie w doktrynie prawa pracy, gdzie przyjmuje się, że przez pojęcie osoby kierującej pracownikami należy rozumieć kierowników wszystkich szczebliZob. np. J. Skoczyński, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. Z. Salwa, Warszawa 2005, s. 690.. Trudno zresztą byłoby twierdzić inaczej, skoro w art. 212 k.p. mowa jest ogólnie o osobie kierującej pracownikami, nie zaś o kierowniku określonego szczebla czy też o kierowniku bezpośrednio nadzorującym pracowników. W takiej sytuacji, zgodnie z regułą lege non distinguente, nie można wprowadzać rozróżnienia i przyjmować, że w art. 212 k.p. chodzi tylko o pewne kategorie osób kierujących pracownikami.

Niezwykle cenne są uwagi SN, z których wynika, że osoby kierujące pracownikami są podmiotami obowiązków z art. 212 k.p. „z samego faktu pełnienia takiej roli (funkcji) kierowniczej”. Dla stania się podmiotem tych obowiązków nie jest więc wymagana „żadna wyjątkowa forma, w szczególności obowiązki te nie muszą stanowić treści umowy o pracę lub innego źródła stosunku pracy, na podstawie którego osoba kierująca pracownikami jest zatrudniona, nie muszą także być włączone do zakresu czynności”. Wystarczy, że danej osobie „powierzono kierowanie pracą innych”.

Powyższe wymaga jednak pewnego uzupełnienia. Przede wszystkim trzeba doprecyzować, że art. 212 k.p. rodzi skutek prawny wobec osoby kierującej pracownikami, polegający na nałożeniu na nią określonych obowiązków z zakresu bhp, z mocy samego prawa (ex lege), a więc bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek dodatkowych czynności prawnych. Ponadto należy zauważyć, że osobą kierującą pracownikami może być nie tylko pracownik, do czego ogranicza się SN w prowadzonych rozważaniach, lecz również osoba niepozostająca z pracodawcą w stosunku pracy (np. wykonująca czynności na podstawie umowy cywilnoprawnej). Ustawodawca powiązał bowiem w art. 212 k.p. obowiązki z zakresu bhp z pełnioną funkcją kierowniczą, nie zaś z określoną podstawą zatrudnienia osoby pełniącej tę funkcjęZob. tamże, s. 691..

Określając krąg podmiotów przestępstwa z art. 220 § 1 k.k., a więc osób odpowiedzialnych za bhp, SN wskazał też „osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, nawet jeżeli nie pozostają w strukturze organizacyjnej zakładu pracy”, jednakże myśli tej szerzej nie rozwinął. Warto jednak dopowiedzieć, że podmiotem analizowanego przestępstwa mogą być także osoby, które – w ramach przysługujących im kompetencji kontrolnych (nadzorczych) – uprawnione są do wpływania w sposób władczy na warunki bhp w zakładzie pracy. W tym zakresie bowiem ponoszą one odpowiedzialność za ich przestrzeganie. W szczególności chodzi tu o osoby wykonujące zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz o osoby pełniące funkcję organów Państwowej Inspekcji PracyOdmiennie W. Radecki, (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. I, red. A. Wąsek, Warszawa 2006, s. 1233; Z. Siwik, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2008, s. 906.. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy uprawniona jest m.in. do niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób; niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej lub pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób (§ 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracyDz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.). Z kolei organy Państwowej Inspekcji Pracy, a więc – zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji PracyTekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 404 ze zm.– Główny Inspektor Pracy, okręgowi inspektorzy pracy oraz inspektorzy pracy działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy, uprawnione są m.in. do nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie przepisów i zasad bhp powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi (art. 11 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy).

Z poczynionych rozważań wynika, że krąg osób odpowiedzialnych za bhp jest szeroki, a obowiązki w tym zakresie statuowane są przez liczne przepisy z różnych aktów prawnych. Regulacje te są względem siebie komplementarne, a więc uzupełniają się i dopełniają. Nie mamy więc do czynienia z kolidowaniem ze sobą przepisów normujących obowiązki z zakresu bhp, a tym samym nie znajdują tu zastosowania reguły kolizyjne, które wyłączałyby stosowanie niektórych z tych przepisów. Wobec tego nie powinno ulegać wątpliwości, że w danej sytuacji odpowiedzialnymi za bhp w określonym miejscu i wobec określonych osób może być kilka podmiotów. To z kolei oznacza, że każdy z tych podmiotów może być sprawcą przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. Przy czym, jak słusznie zauważa SN, „każda z odpowiedzialnych osób odpowiada za własne zachowania, niezależnie od odpowiedzialności innych osób”.