J uż od 1 marca 2015 r. w wielu kancelariach pojawi się urządzenie rejestrujące sprzedaż, i to niezależnie od wielkości przychodów osią­ganych z działalności prawniczej. Każdy adwokat, który świadczy usługi na rzecz osób nieprowadzących działalności bądź rolników ryczałtowych, obowiązany będzie do ewidencjonowania obrotu przy zastosowaniu kasy fiskalnej.

Dotychczasowe przepisy

Do końca 2014 r. przedstawicieli palestry – jak i innych podatników – obowiązywało rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 listopada 2012 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz.U. z 2012 r. poz. 1382). Na podstawie tego aktu adwokaci mieli realne możliwości uniknięcia obowiązku instalacji kasy w kancelarii, z czego wielu korzystało.

Punktem wyjścia dla tego zagadnienia jest przepis art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.) – dalej: ustawa o VAT, który stanowi, że wyłącznie podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych (dalej: klienci) są obowiązani prowadzić ewidencję obrotu i kwot podatku należnego przy zastosowaniu kasy fiskalnej. A contrario, podatnicy, którzy świadczyli usługi prawne jedynie na rzecz podmiotów gospodarczych (np. spółek prawa handlowego, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą), nie mieli obowiązku instalowania kasy (i to nie zmieni się także w 2015 i 2016 r.).

Podsumowując – adwokaci, którzy świadczyli usługi na rzecz klientów, mieli ustawowy obowiązek instalacji kasy. Niemniej jednak na podstawie ww. rozporządzenia mogli skorzystać z jednego ze zwolnień nim wprowadzonych. Przykładowo, w przypadku działalności prawniczej najczęściej stosowane były: zwolnienie objęte limitem obrotów (§ 3 rozporządzenia); zwolnienie z uwagi na przyjmowanie płatności za konkretnie wskazane usługi za pośrednictwem banku lub poczty (poz. 37 załącznika do ww. rozporządzenia) oraz zwolnienie z uwagi na ilość świadczonych usług i liczbę usługobiorców (poz. 34 załącznika do ww. rozporządzenia).

Zmiany na lata 2015–2016

Od 1 stycznia 2015 r. w omawianym zakresie obowiązują przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4 listopada 2014 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz.U. z 2014 r. poz. 1544) (dalej: rozporządzenie). Co bardzo istotne, dotyczą one wyłącznie tych adwokatów, którzy świadczą swoje usługi (chociażby jednostkowo) m.in. na rzecz klientów. Zatem jeśli po 1 stycznia 2015 r. w kancelarii byli i nadal będą obsługiwani wyłącznie przedsiębiorcy, obowiązek instalacji kasy nie wystąpi.

Wyłączenie działalności prawniczej

Najistotniejszą zmianą wprowadzoną rozporządzeniem, która pociąga za sobą jednocześnie poważne konsekwencje, jest rozszerzenie katalogu usług, których świadczenie powoduje bezwzględny brak możliwości skorzystania z jakiegokolwiek zwolnienia od używania kasy.

Zgodnie z § 4 pkt 2 lit. g ww. aktu prawnego zwolnień objętych rozporządzeniem nie stosuje się do świadczenia usług prawniczych, z wyłączeniem usług w zakresie czynności notarialnych (poz. 28 załącznika do rozporządzenia). To oznacza, że każdy podatnik świadczący usługi prawnicze na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych w 2015 r. obowiązany będzie do instalacji kasy fiskalnej.

Dotyczy to nie tylko podatników posługujących się tytułem zawodowym adwokata, lecz także przykładowo aplikantów adwokackich, świadczących usługi prawnicze w ramach własnej działalności jednocześnie na rzecz patrona oraz na rzecz klientów.

Limit obrotów bez znaczenia

Wyłączenie działalności prawniczej z możliwości skorzystania z jakiegokolwiek zwolnienia z posiadania kasy oznacza, że w 2015 r. adwokaci nie będą mogli korzystać ze zwolnienia dotyczącego limitu obrotów. Przypomnijmy, że do tej pory na podstawie § 3 rozporządzenia z dnia 29 listopada 2012 r. adwokat, który w poprzednim roku podatkowym rozpoznał obrót na rzecz klientów nieprzekraczający kwoty 20 000 zł, nie musiał instalować w kancelarii kasy. Obowiązek zaprowadzenia ewidencji na kasie fiskalnej zaktualizowałby się dopiero z momentem przekroczenia kwoty limitu. Dlatego adwokaci świadczący usługi głównie na rzecz podmiotów gospodarczych, incydentalnie obsługujący klientów, mogli bez przeszkód skorzystać ze zwolnienia. Począwszy od 1 stycznia 2015 r., wielkość obrotów uzyskanych w związku z obsługą klientów nie będzie miała żadnego znaczenia.

Płatności także w gotówce

Znika także możliwość skorzystania przez adwokatów ze zwolnienia, o którym mowa w poz. 37 załącznika do rozporządzenia z dnia 29 listopada 2012 r. (odpowiednio poz. 38 w załączniku do nowego rozporządzenia). Do tej pory nie trzeba było instalować kasy, jeżeli zapłata za wykonaną czynność w całości była dokonywana za pośrednictwem poczty, banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, a z ewidencji i dowodów dokumentujących zapłatę jednoznacznie wynikało, jakiej konkretnie czynności dotyczyła.

Dostosowanie się do tego przepisu pozwalało adwokatom na uniknięcie obowiązku instalowania kasy bez względu na kwotę uzyskiwanego obrotu z tytułu świadczenia usług dla klientów. Wystarczyło, że wszelkie płatności wpływały na rachunek bankowy podatnika (kancelarii) i zostały odpowiednio oraz jednoznacznie opisane. Od 1 stycznia 2015 r., z uwagi na wyłączenie działalności prawniczej z możliwości skorzystania ze zwolnień objętych § 2 rozporządzenia, bez znaczenia będzie to, czy płatność dokonywana będzie w formie gotówkowej, czy na rachunek bankowy. Sam fakt świadczenia usług na rzecz klientów wymusi rozpoczęcie ewidencjonowania transakcji przy zastosowaniu kasy rejestrującej.

Kasy bez względu na liczbę usług i usługobiorców

Nowe rozporządzenie nie zawiera także zwolnienia zawartego w pozycji 34 załącznika do rozporządzenia z dnia 29 listopada 2012 r. Przypomnijmy, że dotyczyło ono zwolnienia z ewidencjonowania świadczenia usług na rzecz klientów, o ile łącznie zostały spełnione następujące warunki: każde świadczenie usługi zostało udokumentowane fakturą, która zawierała dane identyfikujące odbiorcę; liczba świadczonych usług, o których mowa wyżej, nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym 50, a liczba ich odbiorców była mniejsza niż 20.

Łatwo sobie wyobrazić, że adwokaci świadczący stałe usługi na rzecz podmiotów gospodarczych, a jedynie sporadycznie na rzecz klientów, mogli z tego zwolnienia korzystać. Niestety począwszy od 1 stycznia 2015 r., takiej możliwości już nie będzie.

Pomoc prawna z urzędu

W przypadku, w którym adwokat świadczy usługi zarówno na rzecz podmiotów gospodarczych, jak i na rzecz klientów, kwestia zakwalifikowania usług prawnych świadczonych z urzędu (tzw. „urzędówek”) nie ma znaczenia. Zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy o VAT przez sam fakt świadczenia usług na rzecz klientów adwokat obowiązany jest do korzystania z kasy fiskalnej w kancelarii. Istotne wątpliwości rodzą się jednak w przypadku adwokata, który obsługuje wyłącznie podmioty gospodarcze, a usługi na rzecz klientów wynikają jedynie ze spraw zleconych mu przez właściwy sąd w ramach pomocy prawnej z urzędu.

Sąd w takich sprawach niejako pośredniczy między adwokatem a klientem oraz na podstawie wystawionej przez adwokata faktury wypłaca należne wynagrodzenie. Jeśliby zakwalifikować tego typu usługi jako usługi, o których mowa w art. 111 ust. 1 ustawy o VAT, adwokat musiałby zainstalować kasę.

Niemniej jednak, „(…) skoro opisane we wniosku usługi obrony prawnej z urzędu wykonywane są na zlecenie Sądu (który na podstawie wystawionej faktury staje się również ich nabywcą), zaś korzystające z pomocy prawnej podmioty (osoby fizyczne) na żadnym etapie jej realizacji nie uczestniczą w procesie rozliczenia świadczenia uznać należy, że czynności te nie stanowią odpłatnego świadczenia usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i rolników ryczałtowych, o których mowa w art. 111 ust. 1 ustawy, a co za tym idzie ewidencjonowanie ich przy użyciu kasy rejestrującej nie jest wymagane” – Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji podatkowej z dnia 13 czerwca 2011 r., znak ILPP2/443-449/11-4/SJ. Wskazane pismo co prawda dotyczy nieobowiązujących już regulacji, wszakże jego treść powinna być interpretowana odpowiednio także na gruncie obecnie obowiązującego rozporządzenia.

Adwokaci podwykonawcy

Część prawników zrzeszona w ramach kancelarii nie wykonuje usług bezpośrednio na rzecz klienta, a jest wykonawcą zleceń kancelarii. Świadczenie usług na rzecz klientów za pośrednictwem innego przedsiębiorcy, który zleca sprawę i wypłaca wynagrodzenie, nie skutkuje obowiązkiem instalacji kasy u adwokata podwykonawcy.

Przedstawiony sposób prowadzenia działalności i rozliczania się ze świadczonych usług należy traktować analogicznie, jak w przypadku świadczenia usług w ramach pomocy prawnej z urzędu, zleconych adwokatowi przez sąd. Oznacza to, że adwokat podwykonawca świadczy usługi wyłącznie na rzecz podmiotu gospodarczego, co zgodnie z treścią art. 111 ust. 1 ustawy o VAT nie rodzi obowiązku ewidencjonowania obrotu na kasie fiskalnej.

Współpraca adwokatów

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby adwokaci, którzy współpracują w ramach jednej kancelarii (tzw. wspólne przedsięwzięcie, w którym każdy z nich jest odrębnym podmiotem gospodarczym), posługiwali się jedną kasą fiskalną. Prawodawca nie wykluczył takiego rozwiązania. Możliwe to będzie pod warunkiem, że jeden z adwokatów zakupi kasę i tylko on przyjmować będzie zlecenia od klientów, a pozostali adwokaci będą działać tu jako podwykonawcy. Zatem analogicznie należy zastosować tu zasady, o których mowa w punkcie powyżej.

Zwolnienie w tym wypadku będzie znajdowało jednak zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy oprócz usług zleconych przez adwokata prowadzącego kasę podatnik nie będzie wykonywał żadnych innych usług na rzecz klientów samodzielnie.

Terminy na wprowadzenie kasy

Prawodawca, pozbawiając adwokatów możliwości korzystania ze zwolnienia z obowiązku prowadzenia kasy rejestrującej, przewidział okres przejściowy, w którym przedstawiciele palestry będą musieli zaopatrzyć się w kasę oraz dokonać obowiązków związanych z jej zgłoszeniem.

W przypadku adwokatów, którzy do tej pory korzystali ze zwolnienia objętego limitem, a w 2015 r. kontynuować będą działalność prawniczą i wykonywanie usług na rzecz klientów, obowiązek prowadzenia ewidencji na kasie rejestrującej powstanie w dniu 1 marca 2015 r. (§ 9 ust. 1–2 rozporządzenia z dnia 4 listopada 2014 r.). Podobnie rzecz się ma do adwokatów, którzy korzystali ze zwolnień wymienionych w załączniku do rozporządzenia (w związku z treścią § 2 – na zasadzie przyjmowania płatności za pośrednictwem rachunku bankowego), oni również będą obowiązani do rozpoczęcia ewidencjonowania z dniem 1 marca 2015 r. (§ 8 ust. 2 rozporządzenia).

Inaczej będzie w przypadku adwokatów, którzy dopiero w 2015 r. rozpoczynają prowadzenie działalności. Na podstawie § 9 ust. 6 rozporządzenia będą oni zwolnieni z obowiązku ewidencjonowania za pomocą kasy fiskalnej przez okres dwóch miesięcy następujących po miesiącu, w którym wykonano pierwszą usługę prawną. Dopiero po upływie tego terminu będą obowiązani do zainstalowania kasy.

Ulga na zakup kasy

Na zakup kasy trzeba przeznaczyć przeważnie nieco ponad 1000 zł netto. Znaczną część tej kwoty można odzyskać bezpośrednio, gdyż zgodnie z art. 111 ust. 4 ustawy o VAT podatnicy, którzy rozpoczną ewidencjonowanie obrotu na kasach w obowiązujących terminach, mają możliwość odliczenia od podatku należnego kwoty wydatkowanej na zakup każdej z kas (ze zgłoszonych na dzień rozpoczęcia ewidencjonowania) w wysokości 90 proc. jej ceny zakupu (bez podatku), jednak nie więcej niż 700 zł. Należy jednak mieć na uwadze, że wskazana ulga nie jest bezwarunkowa. Dla odzyskania środków konieczne jest rozpoczęcie ewidencjonowania obrotu na kasie w obowiązujących terminach, a także powiadomienie o fakcie instalacji kasy i jej fiskalizacji urzędu skarbowego – jeszcze przed rozpoczęciem jej używania.

Oprócz tego cena netto nabycia sprzętu stanowi na gruncie podatku dochodowego koszt uzyskania przychodów – uzyskanie zwrotu w ramach ulgi jest tu z kolei neutralne podatkowo. Ponadto nabywając kasę, adwokaci zasadniczo odliczą naliczony podatek od towarów i usług.

Podsumowanie

Wskutek wprowadzonych zmian spora część kancelarii nabędzie kasy rejestrujące sprzedaż. Wydatek na instalację kasy będzie faktycznie niewielki, jeśli podatnik podejmujący te działania skorzysta z ulgi, którą przewidział prawodawca. Ponadto należy liczyć się także z tym, że objęcie obowiązkiem zakupu ww. urządzeń przez sporą grupę podmiotów może powodować kontrole fiskusa w tym zakresie.