L egitymacja adwokacka to swoisty zawodowy dowód osobisty, który adwokat otrzymuje z chwilą rozpoczęcia wykonywania swej funkcji i który po latach stanowi indywidualną lub rodzinną pamiątkę wykonywanego kiedyś zawodu. Stare adwokackie legitymacje to niewątpliwie dobre muzealne eksponaty, a jednocześnie przyczynek do historii polskiej adwokatury. „Mój prywatny” zbiór legitymacji adwokackich obejmuje zaledwie kilka egzemplarzy, ale pochodzą one z różnych lat, by nie powiedzieć z różnych okresów, co pozwala dostrzec zarówno ich podobieństwa, jak i różnice. Wspólną cechą tego zbioru jest jego „warszawskie pochodzenie”, a poszczególne dokumenty zostały wydane przez Radę Adwokacką Okręgu Sądu Apelacyjnego w Warszawie, Okręgową Radę Adwokacką w Warszawie lub Radę Adwokacką w Warszawie. Przykładem legitymacji wystawionej przez Radę Adwokacką innego okręgu jest Zaświadczenie Rady Adwokackiej Okręgu Sądu Apelacyjnego w Wilnie, a okres okupacji ilustruje dokument wydany przez Wydział Sprawiedliwości Urzędu Szefa Dystryktu w Warszawie.

 

Chronologiczny porządek nakazuje przedstawić jako pierwszą legitymację adw. Zygmunta Chrzanowskiego (1898–?), wydaną 9 maja 1930 r. Dokument składa się z 3 kart, okładki pokryte są materiałem koloru zielonego, w którym – na stronie pierwszej – wytłoczony jest orzeł.

Zwraca uwagę fakt, że dokument nie był nazywany określeniem „legitymacja”, lecz terminem „zaświadczenie”. Wprawdzie legitymacja adw. Zygmunta Chrzanowskiego była już prezentowana w „Palestrze” jako ilustracja-uzupełnienie jego biogramu, ale ponowna ekspozycja dokumentu służy obecnie innym celom. Oprócz zasadniczej treści zaświadczenia, daty jego wydania i numeru, dokument prezentował fotografię właściciela, opatrzoną dwiema okrągłymi pieczęciami, oraz podpisy dziekana i sekretarza Rady.

Z 1938 r. pochodzi legitymacja adw. Mieczysława Czarnockiego (1901–1964). Można ją określić jako dokument nowego typu. Formatem jest mniejsza od poprzedniczki (8 cm × 11,5 cm), a jej okładki zostały wykonane ze skóry w kolorze ciemnozielonym. Pierwszą stronę legitymacji zdobi wytłaczana, ośmiokątna pieczęć w złotym kolorze, składająca się z orła i napisu: „Rada Adwokacka w Warszawie”. Wewnętrzne strony dokumentu mają formę ramek, w które włożone są papierowe części legitymacji. Jej lewa strona określa u góry wydawcę, czyli Okręgową Radę Adwokacką w Warszawie, pośrodku przedstawia fotografię właściciela legitymacji, a poniżej jego podpis. W górnym lewym rogu tej strony widoczna jest odciśnięta tuszem, ośmiokątna pieczęć Rady. Treść prawej, wewnętrznej strony dokumentu, drukowana i uzupełniana pismem maszynowym, nie pozostawia wątpliwości, że mamy do czynienia z legitymacją adwokacką; oprócz imienia i nazwiska adwokata określa też jego siedzibę, numer i datę wydania oraz podpisy dziekana i sekretarza Rady. Urzędowym dopełnieniem jest odciśnięta tuszem pieczęć Rady umieszczona w lewym dolnym rogu. Papierowe części legitymacji zostały zabezpieczone plastykowymi, przezroczystymi szybkami o żółtym odcieniu, przy czym lewa została wyjęta i stąd wynikają różnice w wyrazistości poszczególnych stron. Dodatkowo wewnętrzne strony legitymacji zostały zszyte cienką, ozdobną nicią, której końce zostały zespolone plombą z orłem na awersie i z napisem „Rada Adwokacka” na rewersie.

 

Okres okupacji przypomina ausweis wydany 8 września 1943 r. adw. Stanisławowi Buczyńskiemu (1898–1951). Wydawcą tej legitymacji był Wydział Sprawiedliwości Urzędu Szefa Dystryktu w Warszawie.

 

Najbardziej zniszczoną legitymacją w „kolekcji” jest zaświadczenie wydane przez Radę Adwokacką Okręgu Sądu Apelacyjnego w Wilnie. Dokument pochodzi prawdopodobnie z 1937 r. i zaświadcza, że p. Dymitr Śmigielski (1910–1972) jest aplikantem adwokackim Okręgu Sądu Apelacyjnego w Wilnie z siedzibą w Pińsku. Porównanie legitymacji adw. Zygmunta Chrzanowskiego i aplikanta Dymitra Śmigielskiego wskazuje wiele wspólnych cech obu dokumentów, czyli jeden wzór legitymacji, uwzględniający wariant dla adwokata i dla aplikanta adwokackiego. Zapis zamieszczony na stronie 4 legitymacji świadczy o tym, że służyła ona Dymitrowi Śmigielskiemu jako dokument zastępujący w 1945 r. paszport. W legitymacji znajduje się bowiem pieczęć Państwowego Urzędu Repatriacyjnego – Punktu Etapowego w Kielcach wraz z odręczną adnotacją o dacie zarejestrowania i wyrejestrowania. Trudne wojenne i powojenne losy właściciela legitymacji sprawiły zapewne, że dokument był też używany jako swoisty notatnik.

 

Przykładem powojennych dokumentów jest legitymacja adw. Wrocisława Czapskiego, wydana 16 lipca 1952 r. Można ją określić jako najskromniejszą. Choć zachowała formę dokumentu składającego się z 2 kart (4 stron), to jednak wykonano ją z dość cienkiego kartonu, o wymiarach 8,5 cm × 12,3 cm. Na stronie tytułowej wydrukowano: „RADA ADWOKACKA w ……….” oraz „LEGITYMACJA Nr ……….”, a pismem maszynowym dopisano: „WARSZAWIE” i „553”. Lewa wewnętrzna strona legitymacji przedstawia fotografię jej właściciela, opatrzoną dwiema odciśniętymi tuszem pieczęciami Rady, oraz wskazuje miejsce na jego podpis. Zasadnicza treść dokumentu zawarta jest na stronie 3, a poświadczają ją nieczytelne podpisy dziekana i sekretarza Rady. Czwarta strona legitymacji zawiera 3 rubryki przeznaczone na przedłużanie jej ważności.

 

Zanim Wrocisław Czapski uzyskał wpis na listę adwokatów, był obrońcą sądowym, początkowo w Węgrowie, a następnie w Grodzisku Mazowieckim. Fakt ten potwierdza legitymacja wydana przez Zarząd Główny Zrzeszenia Obrońców Sądowych Rzeczypospolitej Polskiej w 1948 r. Dokument o wymiarach 7,7 cm × 11,3 cm ma okładki zielonego koloru, a stronę tytułową zdobi symbol Temidy i napis: „OBROŃCA SĄDOWY”.

Z początku 1956 r. pochodzi legitymacja adw. Michała Martyniuka (1915–1983). Nie jest już tak „oszczędna”, jak dokument z 1952 r. Wprawdzie jest trochę mniejsza (7,2 cm × 10,7 cm) od poprzedniczki, ale jej zewnętrzne okładki wzmocniono materiałem koloru bordo, a strona tytułowa opatrzona jest wytłoczoną, ośmiokątną pieczęcią z orłem i umieszczonym poniżej napisem: „LEGITYMACJA ADWOKACKA”. Jej zasadniczą treść i nieodzowne elementy (fotografię) umieszczono w całości na wewnętrznych stronach. Legitymacja była ważna na rok wystawienia i stwarzała możliwość przedłużenia na 4 lata. Dokument nie określał siedziby adwokata, choć niewątpliwie poświadczał treścią oraz podpisami dziekana i sekretarza, że wymieniona osoba jest adwokatem – członkiem Wojewódzkiej Rady Adwokackiej w Warszawie. Można przypuszczać, że „bordowe” legitymacje adwokackie funkcjonowały nie tylko w izbie warszawskiej, co zdaje się potwierdzać legitymacja adw. Mieczysława Czarnockiego, wydana przez izbę lubelską w styczniu 1962 r.

 

Przegląd starych legitymacji adwokackich zakończmy spojrzeniem na legitymację adw. Michała Sikorskiego (1921–1972). Prezentowana poniżej pochodzi z 1966 r. Jej okładki są zielonego koloru, o wymiarach 7,3 cm × 10,5 cm, a stronę tytułową wyróżnia wytłoczona ośmiokątna pieczęć z orłem i napis: „LEGITYMACJA ADWOKACKA”, wszystko otoczone prostokątną ramką czarnego koloru, którego użyto także do wytłoczenia pieczęci i napisu. Wewnętrzna treść legitymacji nie zmieniła się, poza tym, że dokument określał miejsce zamieszkania adwokata.

 

Legitymacje wydane przez Radę Adwokacką w Warszawie na początku lat 70. XX wieku miały okładki w jaśniejszym kolorze zieleni, a wytłoczenia nie różniły się barwą od całości.

Przedstawione powyżej dokumenty pochodzą z domowych archiwów p. Anny Borkowskiej, p. Pawła Buczyńskiego, p. Agnieszki Chrzanowskiej, p. Michała Czapskiego, p. Aleksandra Czarnockiego, p. Zofii Martyniuk, p. Natalii Sikorskiej-Sielezniew.