Prawo cywilne materialne

Podstawa wpisu hipoteki przymusowej na rzecz ZUS przeciwko małżonkowi zobowiązanego

W postanowieniu z 16 września 2016 r., IV CSK 781/15, SN stwierdził, że decyzja ustalająca wysokość zadłużenia może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej zgodnie z art. 110 pkt 3 u.k.w.h. zabezpieczającej zapłatę na nieruchomości stanowiącej przedmiot wspólności majątkowej małżeńskiej także w braku tytułu wystawionego przeciwko obojgu małżonkom. Warto zapoznać się z uzasadnieniem, gdyż zawiera ono obfite przytoczenie wcześniejszego orzecznictwa, mówiącego m.in. o obowiązku doręczenia decyzji ZUS obojgu małżonkom, jeżeli ma być ona podstawą wpisu hipoteki na nieruchomości wspólnej, a także o tym, jak w decyzji powinien być określony zakres kwotowy i przedmiotowy zobowiązania, aby można było oznaczyć wierzytelność hipoteczną.

Podział majątku wspólnego małżonków – przyznanie na wyłączną własność składnika wbrew woli tej osoby

W postanowieniu z 16 września 2016 r., IV CSK 763/15, SN rozstrzygnął ważną w praktyce kwestię „uszczęśliwiania na siłę”. Otóż w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej sąd nie może przyznać składnika majątku na wyłączną własność z obowiązkiem spłaty uczestnikowi, który na to się nie godzi. Nie mają przy tym znaczenia przyczyny, dla których odmówiono zgody, i inne okoliczności.

Chwila utraty statusu akcjonariusza spółki akcyjnej w razie wykupu

Dla adwokatów zajmujących się prawem handlowym ważna jest uchwała SN z 14 września 2016 r., III CZP 39/16. Stanowi ona, że akcjonariusze mniejszościowi przestają być akcjonariuszami spółki akcyjnej z dniem uiszczenia przez akcjonariuszy większościowych ceny wykupu ustalonej przez biegłego wybranego przez walne zgromadzenie. U podstaw rozstrzygnięcia była wątpliwość, jaką chwilę utraty statusu akcjonariusza należy przyjąć w razie kwestionowania przez niego ustalonej ceny. Oczywiście powyższa uchwała nie wyklucza prawa do takiego kwestionowania, jednakże jego skutkiem będzie tylko żądanie zapłaty ewentualnej różnicy ceny, bez wpływu na ważność samego nabycia akcji. Rozstrzygnięcie należy przyjąć z aprobatą.

Zakres czasowy odpowiedzialności dłużnika w świetle wniosku o orzeczenie pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia funkcji

Złą wiadomością dla dłużników jest uchwała SN z 28 września 2016 r., III CZP 48/16. Sąd Najwyższy przesądził w niej, że wierzyciel w postępowaniu upadłościowym jest legitymowany do złożenia wniosku na podstawie art. 376 ust. 1 pr.u.n. o wszczęcie postępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z powodu niezgłoszenia przez niego w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki także wtedy, gdy wierzytelność wnioskodawcy powstała po zaprzestaniu pełnienia przez uczestnika funkcji członka zarządu. Uchwała jest trafna i spójna z linią orzeczniczą SN na tle art. 299 k.s.h. (por. np. wyrok z 11 lutego 2010 r., I CSK 269/2009, a także wyrok z 25 lutego 2010 r., V CSK 248/2009, OSNC 2010, nr 10, poz. 141).

Prawo cywilne procesowe

Wezwanie strony reprezentowanej przez adwokata do uiszczenia brakującej części opłaty od pozwu w razie stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Uchwałą powiększonego składu 7 sędziów (III CZP 44/16, 26 października 2016 r.) SN rozstrzygnął, że jeżeli sąd stwierdza brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, to musi wezwać powoda, także reprezentowanego przez pełnomocnika, do uiszczenia w terminie tygodniowym pozostałej części opłaty od pozwu. W ten sposób rozstrzygnięto kolizję między przepisami art. 130 § 1 i art. 130³ § 2 a art. 130² § 1 k.p.c. Niektóre sądy bowiem po przekazaniu sprawy do postępowania zwykłego nie pobierały opłaty uzupełniającej, pozostawiając to do rozstrzygnięcia w orzeczeniu kończącym, czego skutkiem niekiedy bywało oczywiście bezpodstawne żądanie przez powodów wydania nakazu zapłaty w nadziei na uzyskane w ten sposób „kredytowanie procesu”. Inne sądy z kolei wzywały do uzupełnienia, ale bez zastosowania rygoru zwrotu pozwu, co również powodowało takie „kredytowanie”.

Legitymacja do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie samego siebie

Słusznie orzekł SN w uchwale z 28 września 2016 r., III CZP 38/15, że wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba, która ma być ubezwłasnowolniona. Rozwiązuje to problem osób samotnych, które widząc coraz poważniejsze skutki chorób lub starości, są świadome, że trudno prowadzić im własne sprawy życiowe. Sąd Najwyższy odszedł od dotychczasowej linii orzeczniczej (opierającej się na prymacie wykładni językowej dosłownego brzmienia art. 545 § 1 k.p.c.), do czego podstawą była nowelizacja k.p.c. z dnia 9 maja 2007 r., która dodała § 3 do art. 559 k.p.c. W chwili pisania niniejszego opracowania brak było jeszcze uzasadnienia uchwały, warto jednak dodać, że sąd, który wystąpił do SN z zagadnieniem prawnym, kładł nacisk na wykładnię celowościową, a także odwoływał się do konstytucyjnego prawa do sądu i godności osoby.

Skutki przeniesienia posiadania rzeczy na inną osobę w toku sprawy o przywrócenie posiadania

Uchwałą z 29 czerwca 2016 r., III CZP 25/16, SN rozstrzygnął, że powództwo o przywrócenie posiadania rzeczy nie może być skutecznie dochodzone przeciwko osobie, która naruszyła posiadanie rzeczy, jeżeli w toku sprawy przeniosła posiadanie tej rzeczy na inną osobę. W doktrynie zarysował się spór, czy przepis art. 192 pkt 3 k.p.c. (będący wyjątkiem od zasady z art. 316 § 1 k.p.c.) ma zastosowanie także do powództw posesoryjnych, i dlatego jeden z sądów okręgowych wystąpił do SN z pytaniem prawnym. Sąd Najwyższy oparł swoje rozstrzygnięcie na treści art. 478 k.p.c., który ograniczając badanie w sprawach o naruszenia posiadania do obowiązku respektowania ostatniego stanu posiadania, wyłącza w tym odrębnym postępowaniu zastosowanie konsekwencji przewidzianych w art. 192 pkt 3 k.p.c. Uchwała budzi mieszane uczucia. Rozstrzygnięcie, choć słuszne z punktu widzenia wykładni gramatycznej przepisów, będzie powodowało potencjalne utrudnienia w praktyce dochodzenia roszczeń posesoryjnych, jeżeli pozwany ze złej woli zechce bawić się z powodem „w kotka i myszkę”.

Skutki procesowe technicznej niemożności odtworzenia nagrania z rozprawy

Zdarza się, że nagranie elektronicznego protokołu nie zapisało się albo jest uszkodzone w sposób uniemożliwiający odsłuchanie wypowiedzi świadków czy stron. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 28 września 2016 r., III CZ 33/16, trafnie orzekł, że nie jest to powód do uchylania przez sąd odwoławczy sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd ten bowiem jako sąd meriti obowiązany jest w takim wypadku czynność powtórzyć na podstawie art. 241 k.p.c. Sąd Najwyższy wielokrotnie już podkreślał, że uchylanie sprawy do ponownego rozpoznania powinno być wyjątkiem (patrz również poniższe postanowienie I CZ 51/16).

Nierozpoznanie istoty sprawy a niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla rozpoznania

Niekiedy rozróżnienie tych pojęć nastręcza w praktyce trudności, zwłaszcza przy formułowaniu zarzutów apelacyjnych lub kasacyjnych, a przecież skutki procesowe obu uchybień są odmienne. Uzupełnienie materiału dowodowego powinno bowiem nastąpić w postępowaniu drugoinstancyjnym, bez uchylania sprawy do ponownego rozpoznania. W postanowieniu z 15 września 2016 r., I CZ 51/16, SN przypomina, że niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy nie jest równoznaczne z nierozpoznaniem jej istoty. Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd nie zbadał podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia, jak również gdy pominął merytoryczne zarzuty pozwanego w następstwie błędnej oceny, że istnieje przesłanka materialnoprawna unicestwiająca roszczenie albo wykluczająca jego skuteczne dochodzenie. Niewyczerpanie oferowanych przez strony dowodów może więc stanowić nierozpoznanie istoty sprawy wówczas, jeżeli zmierzały one do wykazania przesłanki unicestwiającej roszczenie. W innych wypadkach niewyjaśnienie okoliczności faktycznych powinno być uzupełnione przez sąd drugiej instancji.

Uprawnienia procesowe małżonka dłużnika w razie zajęcia przez komornika ruchomości

Odpowiadając na pytanie prawne, uchwałą z dnia 5 października 2016 r., III CZP 41/16, SN daje wskazówkę, że jeżeli komornik zajął na podstawie art. 845 § 2 k.p.c. ruchomości będące we współwładaniu dłużnika i jego małżonka pozostających we wspólności ustawowej, małżonkowi nieobjętemu tytułem wykonawczym przysługuje – w zależności od zgłaszanych zarzutów – powództwo przewidziane w art. 841 k.p.c., jeżeli zarzuca naruszenie przepisów prawa materialnego, lub skarga na czynności komornika, jeżeli zarzuca naruszenie przepisów postępowania egzekucyjnego. Nie ma jeszcze uzasadnienia uchwały, ciekawe więc, jakimi argumentami SN odrzucił inną jeszcze drogę, wskazywaną przez sąd pytający, a mianowicie wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego w tym zakresie na podstawie art. 825 pkt 3 k.p.c.