K omentowane orzeczenie unijnego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-314/13 PieftiewTrybunał Sprawiedliwości, sprawa C-314/13 Užsienio reikalų ministerija i Finansinių nusikaltimų tyrimo tarnyba v. Władimir Pieftiew i in., wyrok z 12 czerwca 2014 r., ECLI:EU:C:2014:1645. dotyczy zagadnienia możliwości zapłaty za usługi adwokackie przez podmiot, w stosunku do którego stosowane są środki ograniczające w postaci zamrożenia funduszy oraz innych zasobów finansowych i majątkowych. W omawianym przypadku chodzi o środki stosowane na podstawie art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 765/2006,Rozporządzenie Rady (WE) nr 765/2006 z 18 maja 2006 r. dotyczące środków ograniczających wobec Białorusi, Dz.Urz. UE L 134, s. 1, 20.5.2006. które przewiduje zamrożenie funduszy i zasobów gospodarczych należących do prezydenta Łukaszenki i niektórych innych urzędników Republiki Białorusi oraz związanych z nimi osób fizycznych lub prawnych, podmiotów oraz organów. Niemniej przedstawione w orzeczeniu stanowisko Trybunału dotyczy kwestii na tyle ogólnej oraz zasadniczej, że będzie ono miało zastosowanie również do środków ograniczających stosowanych w innych sytuacjach zagrażających światowemu pokojowi i bezpieczeństwu.Środki stosowane w celu zwalczania terroryzmu: rozporządzenie Rady (WE) nr 2580/2001 z 27 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych środków restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na celu zwalczanie terroryzmu, Dz.Urz. UE L 344, s. 70, 28.12.2001; rozporządzenie Rady (WE) nr 881/2002 z 27 maja 2002 r. wprowadzające niektóre szczególne środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom związanym z Osamą bin Ladenem, siecią Al-Kaida i talibami i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 467/2001 zakazujące wywozu niektórych towarów i usług do Afganistanu, wzmacniające zakaz lotów i rozszerzające zamrożenie funduszy i innych środków finansowych w odniesieniu do talibów w Afganistanie, Dz.Urz. UE L 139, s. 9, 29.5.2002 [aktualny tytuł: wprowadzające niektóre szczególne środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom związanym z ISIL (Daisz) i z organizacjami Al-Kaida]. Środki stosowane w związku z sytuacją w Iranie: rozporządzenie Rady (UE) nr 961/2010 z 23 marca 2012 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylające rozporządzenie (UE) nr 961/2010, Dz.Urz. UE L 88, s. 1, 24.3.2012. Środki stosowane w związku z sytuacją w Korei Północnej: rozporządzenie Rady (UE) nr 2017/1509 z 30 sierpnia 2017 r. w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej i uchylające rozporządzenie (WE) nr 329/2007, Dz. Urz. UE L 224, s. 1, 31.8.2017. Środki stosowane w związku z sytuacją w Syrii: rozporządzenie Rady (UE) nr 36/2012 z 18 stycznia 2012 r. w sprawie środków ograniczających w związku z sytuacją w Syrii oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 442/2011, Dz.Urz. UE L 16, s. 1, 19.1.2012. Środki stosowane w związku z sytuacją na Ukrainie: rozporządzenie Rady (UE) nr 208/2014 z 5 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie, Dz.Urz. UE L 66, s. 1, 6.3.2014; rozporządzenie Rady (UE) nr 269/2014 z 17 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy oraz im zagrażających, Dz.Urz. UE L 78, s. 6, 17.3.2014.

Wyrok TS dotyczy interpretacji art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 765/2006, zgodnie z którym w ramach odstępstwa od zamrożenia funduszy właściwe władze państwa członkowskiego mogą zezwolić na uwolnienie określonych funduszy lub zasobów gospodarczych, jakie uznają za stosowne, po ustaleniu, że te fundusze lub zasoby są przeznaczone wyłącznie na pokrycie uzasadnionych kosztów honorariów i zwrot wydatków poniesionych w związku ze świadczeniem usług prawnych. Zgodę na skorzystanie ze środków należy uzyskać uprzednio. Na marginesie można zaznaczyć, że w tym przypadku prawo Unii Europejskiej jest łagodniejsze niż prawo Stanów Zjednoczonych, gdzie jednostka nie tylko musi uzyskać zgodę na uwolnienie funduszy w celu zapłaty adwokatowi jego wynagrodzenia, ale musi również wystąpić do odpowiedniej władzyOffice of Foreign Assets Control. o pozwolenie dla pełnomocnika na przyjęcie jego sprawy do prowadzenia.31 Code of Federal Regulations § 594.406. L. K. Donohue, Constitutional and legal challenges to the anti-terrorist finance regime, „Wake Forest Law Review” 2008, nr 43, s. 670–671.

Trybunał uznał, że właściwej władzy krajowej nie przysługują w zakresie wniosku o uwolnienie funduszy na poczet honorarium adwokackiego nieograniczone uprawnienia dyskrecjonalne, stosuje ona bowiem w tym przypadku prawo Unii Europejskiej, w związku z czym jest zobowiązana do przestrzegania Karty Praw Podstawowych (dalej: KPP). Stąd wykładnia art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 765/2006 powinna być zgodna również z wymogami z art. 47 akapit 2 zd. 2 KPP, w świetle którego każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Tym samym skutkiem stosowania zamrożenia funduszy nie może być pozbawienie osób, na których zostało ono nałożone, skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, co obejmuje również reprezentację przez podmiot profesjonalny – adwokata.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-314/13 Pieftiew, pkt 23–26.

Obowiązek przestrzegania standardów wynikających z ochrony praw podstawowych, zapewnionych w KPP, w szczególności prawa do skutecznego środka prawnego i do rzetelnego procesu sądowego, jest aktualnie przez organy Unii wskazywany w uzasadnieniach przyjmowanych aktów prawnych w przedmiocie sankcji.Motyw (26) rozporządzenia nr 961/2010, motyw (6) rozporządzenia nr 208/2014, motyw (6) rozporządzenia nr 269/2014, motyw (11) rozporządzenia nr 2017/1509. Nie był on przywoływany we wcześniejszych aktach, natomiast jego obecne formułowanie expressis verbis w motywach wynika z dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.Sankcje nałożone na podmioty powiązane z terroryzmem, Al-Kaidą, Osamą bin Ladenem i talibami: Sąd UE, sprawa T-228/02 Organisation des Modjahedines du Peuple d’Iran v. Rada, wyrok z 12 grudnia 2006 r., ECLI:EU:T:2006:384. Sąd UE, sprawa T-47/03 José María Sison v. Rada, wyrok z 11 lipca 2007 r., ECLI:EU:T:2007. Trybunał Sprawiedliwości UE, sprawy połączone C-402/05 P i C-415/05 P Yassin Abdullah Kadi i Al Barakaat International Foundation v. Rada i Komisja, wyrok z 3 września 2008 r., ECLI:EU:C:2008:461. Trybunał Sprawiedliwości UE, sprawy połączone C-399/06 P i C-403/06 P Faraj Hassan i Chafiq Ayadi v. Rada i Komisja, wyrok z 3 grudnia 2009 r., ECLI:EU:C:2009:748. Sąd UE, sprawa T-85/09 Yassin Abdullah Kadi v. Komisja, wyrok z 30 września 2010 r., ECLI:EU:T:2010:418. Trybunał Sprawiedliwości UE, sprawy połączone C-584/10 P, C-593/10 P i C-595/10 P Komisja v. Yassin Abdullah Kadi, wyrok z 18 lipca 2013 r., ECLI:EU:C:2013:518. Sąd UE, sprawa T-306/10 Hani el Sayyed Elsebai Yusef v. Komisja, wyrok z 21 marca 2014 r., ECLI:EU:T:2014:141. Sankcje nałożone w związku z sytuacją w Iranie i w ramach przeciwdziałania proliferacji broni jądrowej: Trybunał Sprawiedliwości UE, sprawa C-280/12 P Rada v. Fulmen i Fereydoun Mahmomudian, wyrok z 28 listopada 2013 r., ECLI:EU:C:2013:775. Sąd UE, sprawy połączone T-35/10 i T-7/11 Bank Melli Iran v. Rada, wyrok z 6 września 2013 r., ECLI:EU:T:2013:397. Sąd UE, sprawa T-66/12 Ali Sedghi i Ahmad Azizi v. Rada, wyrok z 4 czerwca 2014 r., ECLI:EU:T:2014:347. Sąd UE, sprawa T-68/12 Abdolnaser Hemmati v. Rada, wyrok z 4 czerwca 2014 r., ECLI:EU:T:2014:349. Sankcje nałożone w związku z sytuacją w Syrii: Sąd UE, sprawa T-293/12 Syria International Islamic Bank PJSC v. Rada, wyrok z 4 czerwca 2014 r., ECLI:EU:T:2014:439. Sankcje nałożone w związku z sytuacją na Krymie: Trybunał Sprawiedliwości UE, sprawa C-72/15 Rosneft, wyrok z 28 marca 2017 r., ECLI:EU:C:2017:236. Sąd UE, sprawa T-340/14 Kluyev v. Rada, wyrok z 28 stycznia 2016 r., ECLI:EU:T:2016:47. Sąd UE, sprawa T-348/14 Yanukovych v. Rada, wyrok z 15 września 2016 r., ECLI:EU:T:2016:508. Sąd UE, sprawa T-720/14 Rotenberg v. Rada, wyrok z 30 listopada 2016 r., ECLI:EU:T:2016:689. Sąd UE, sprawa T-255/15 ‘Almaz-Antey’ Air and Space Defence Corp., wyrok z 25 stycznia 2017 r., ECLI:EU:T:2017:25. Sankcje nałożone w związku z sytuacją w Wybrzeżu Kości Słoniowej: Trybunał Sprawiedliwości UE, sprawa C-417/11 P Rada v. Nadiany Bamba, wyrok z 15 listopada 2012 r., ECLI:EU:C:2012:718. Pokazuje to pewną tendencję w ramach prawa Unii Europejskiej.  Bez względu bowiem na okoliczność, z jak poważnym zagrożeniem dla światowego pokoju i bezpieczeństwa mamy do czynienia, stosowanie środków ograniczających jest obwarowane gwarancjami proceduralnymi, które mają zapewnić poszanowanie praw podstawowych przy wykonywaniu sankcji oraz zabezpieczyć jednostki przed ewentualnym przekroczeniem uprawnień przez organy władzy publicznej, zarówno unijne, jak i krajowe.

W komentowanym orzeczeniu mamy dodatkowo do czynienia z wynagrodzeniem za prowadzenie sprawy objętej przymusem adwokackim,Art. 19 akapit 3 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Art. 43 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem Unii Europejskiej. gdyż dotyczyła ona wniesienia skargi do Trybunału Sprawiedliwości UE na akt prawa unijnego. Przedłożenie skargi podpisanej przez samego skarżącego jest niewystarczające dla celów jej skutecznego wniesienia, gdyż w tym zakresie prawo nie przewiduje żadnych wyjątków od przymusu adwokackiego.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa 10/81 C. J. Farrall v. Komisja, postanowienie z 26 lutego 1981 r., ECLI:EU: C:1981:60, pkt 2. Trybunał Sprawiedliwości, sprawa 73/83 Pelagios Stavridis v. Parlament Europejski, postanowienie z 17 listopada 1983 r., ECLI:EU:C:1983:336. Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-174/96 P Orlando Lopes v. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, postanowienie z 5 grudnia 1996 r., ECLI:EU:C:1996:473, pkt 11. Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-200/05 P Carlos Correia de Matos v. Komisja, postanowienie z 16 marca 2006 r., ECLI:EU:C:2006:187, pkt 10–12. Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-502/06 P Carlos Correia de Matos v. Parlament Europejski, postanowienie z 21 listopada 2007 r., ECLI:EU:C:2007:696, pkt 11–12. TS podkreślił, że przymus jest niezbędny i konieczny, gdyż zadaniem adwokata jest nie tylko udzielenie klientowi niezbędnej pomocy prawnej, ale również działanie w nadrzędnym interesie wymiaru sprawiedliwości przy zachowaniu całkowitej niezależności.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-155/19 AM & S Europe v. Komisja, wyrok z 18 maja 1982 r., ECLI:EU: C:1982:157, pkt 24. Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-422 i 423/11 P Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej i Polska v. Komisja, postanowienie z 6 grudnia 2012 r., ECLI:EU:C:2012:553, pkt 23. Ustanowienie przymusu adwokackiego samo w sobie nie narusza również art. 6 ust. 1 EKPC. Por. Europejski Trybunał Praw Człowieka, sprawa 9063/80 Gillow v. Zjednoczone Królestwo, wyrok z 24 listopada 1986 r., pkt 89. Europejski Trybunał Praw Człowieka, sprawa 8932/05 Siałkowska v. Polska, wyrok z 22 marca 2007 r., pkt 106. Europejski Trybunał Praw Człowieka, sprawa 59519/00 Staroszczyk v. Polska, wyrok z 22 marca 2007 r., pkt 128. L. Garlicki, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I, Komentarz do artykułów 1–18, Warszawa 2010, s. 296–297. Dlatego też organ orzekający o uwolnieniu zamrożonych funduszy na poczet honorarium adwokackiego powinien mieć na uwadze, że reprezentacja strony przez adwokata w postępowaniu przed TSUE jest niezbędna do skutecznego wniesienia skargi zmierzającej do stwierdzenia nieważności aktu nakładającego środki ograniczające.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-314/13 Pieftiew, pkt 27–29. Można by nawet pójść dalej i przyjąć, że w takiej sytuacji organ krajowy powinien mieć obowiązek przyznania zwolnienia od zamrożenia funduszy, odmowa zaś powinna mieć miejsce w absolutnie wyjątkowych okolicznościach.

Niezasadny był argument podnoszony przez litewską właściwą władzę, że adwokat mógłby  otrzymać swoje wynagrodzenie po skutecznym zakończeniu sprawy i uchyleniu środków ograniczających, kiedy już jego klient będzie mógł swobodnie dysponować swoimi funduszami. Trybunał zaznaczył, że nie można z góry założyć, że skarga będzie skuteczna i przyniesie oczekiwany skutek, państwo zaś nie może wymagać od adwokata, aby ponosił ryzyko i koszt finansowy takiej sytuacji. Po to, jak zaznaczył TS, jest właśnie wyjątek przewidziany w art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 765/2006, aby adwokat swoje honorarium otrzymał na skutek zastosowania wyjątku od zamrożenia funduszy. Tym samym podmiotu, którego fundusze pozostają objęte środkami ograniczającymi, nie można traktować jako osoby będącej w niedostatku i wymagać od niej wystąpienia z wnioskiem o przyznanie pomocy prawnej i ustanowienie adwokata z urzędu. Oceniając zasadność wniosku o uwolnienie funduszy, właściwa władza powinna mieć na uwadze, że powinny to być środki przeznaczone wyłącznie na pokrycie uzasadnionych honorariów i zwrot wydatków poniesionych w związku ze świadczeniem usług prawnych.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-314/13 Pieftiew, pkt 30–32.

Takie stanowisko TS należy przyjąć z zadowoleniem, nie jest bowiem w żaden sposób zasadne przerzucanie na adwokata finansowego ciężaru prowadzenia sprawy klienta. Jest to stanowisko całkowicie odmienne od poglądów polskiego Trybunału Konstytucyjnego, który uważa, że adwokat nie tylko jest zawodem zaufania publicznego, ale również wykonuje misję i w związku z tym jego wynagrodzenie nie podlega ochronie konstytucyjnej.Trybunał Konstytucyjny, postanowienie z 18 listopada 2014 r., Ts 263/13. Sprawy objęte przymusem adwokackim to najczęściej sprawy skomplikowane pod względem faktycznym i prawnym, rozpoznawane na najwyższych szczeblach władzy sądowniczej,Nie tylko są to sprawy przed TSUE. W Polsce chodzi również o Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny oraz Trybunał Konstytucyjny. wymagające znacznego nakładu pracy, wiedzy oraz przeprowadzenia pogłębionej analizy prawnej. Nie powinno więc dziwić, czy nawet budzić sprzeciwu, że wynagrodzenie za prowadzenie takich postępowań powinno się wiązać dla adwokata ze stosowną gratyfikacją finansową.

Problematyczne może okazać się określenie, co oznacza pojęcie „uzasadnione honoraria”, którym posługują się nie tylko akty prawa unijnego nakładające sankcje w postaci zamrożenia funduszy, ale również rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ.Art. 18 lit. a rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2255 (2015) z 21 grudnia 2015 r. w sprawie zagrożeń dla światowego pokoju i bezpieczeństwa spowodowanych aktami terrorystycznymi: „reasonable professional fees”. Ze względu na stopień zawiłości i skomplikowania analizowanej materii Trybunał zasadnie uznał, że nie można od podmiotu objętego sankcjami wymagać, aby korzystał z usług pełnomocnika z urzędu, którym może być osoba całkowicie przypadkowa. Trzeba mieć tu na względzie charakter sprawy, dlatego też w Polsce niewskazane byłoby ocenianie pojęcia „uzasadnione honorarium” przez pryzmat rozporządzenia w sprawie wynagrodzeń adwokackich dla spraw prowadzonych z urzędu, które przykładowo przewiduje, że za sporządzenie skargi konstytucyjnej wraz z reprezentacją przed Trybunałem Konstytucyjnym należne adwokatowi wynagrodzenie to kwota 480 zł.§ 16 ust. 6 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, Dz.U. poz. 1714. Przyjęcie analogicznych stawek dla prowadzenia przez polskiego adwokata postępowania przed TSUE byłoby de facto niedopuszczalnym w świetle wyroku Trybunału przerzuceniem na adwokata finansowego ciężaru prowadzenia sprawy. Można jedynie z przykrością skonstatować, że ta okoliczność, uznawana przez Trybunał Sprawiedliwości za oczywistą, jest niedostrzegana przez polski Trybunał Konstytucyjny.

Organ krajowy ma obowiązek zapewnić, że uwolnione fundusze nie zostaną wykorzystane w inny sposób, aby nie zniweczyć celu, jaki przyświeca wprowadzeniu środków ograniczających. W tym zakresie władza krajowa może  przykładowo przyznać pierwszeństwo płatności przelewem bezpośrednim przed płatnościami gotówką.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-314/13 Pieftiew, pkt 33. Ponadto organ krajowy może zbadać rodzaj relacji łączących podmiot objęty sankcjami z kontrahentem, w szczególności pod kątem ustalenia, czy te relacje nie sugerują, że mogliby oni współpracować w celu obejścia środków zamrażających.Rada, dokument z 24 kwietnia 2008 r. EU Best Practices for the effective implementation of restrictive measures, 8666/1/08 REV 1, pkt 60–61. Biorąc pod uwagę, że mamy do czynienia z relacjami klient–adwokat (czyli podmiot wykonujący zawód zaufania publicznego), wynikającymi z konieczności prowadzenia postępowania sądowego, należy przyjąć domniemanie, że relacje te nie stanowią współpracy w celu obejścia sankcji. Co więcej, jest to wykonywanie przewidzianego reżimem sankcji wyjątku (art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 765/2006). Na organie krajowym powinien spoczywać ciężar udowodnienia ponad wszelką wątpliwość, że jest inaczej oraz że rzeczywistym celem uwolnienia funduszy nie jest zapłata honorarium adwokackiego za prowadzoną sprawę.

Interesującym zagadnieniem było ustalenie, czy podmiot objęty środkami ograniczającymi może zapłacić honorarium adwokackie środkami, co do których organ ma podejrzenie, że mogły one zostać pozyskane w sposób niezgodny z prawem. Trybunał zaznaczył, że art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 765/2006 nie odnosi się w żaden sposób do pochodzenia funduszy i tym samym nie stanowi jednego z kryteriów oceny zastosowania zwolnienia.Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-314/13 Pieftiew, pkt 35–40. Dla niektórych takie stanowisko Trybunału może być zaskoczeniem, gdyż można zastanawiać się, czy w ten sposób, poprzez wynagrodzenie adwokackie, nie wprowadzi się do obrotu środków pochodzących z przestępstwa. Trzeba zwrócić uwagę, że wniosek Trybunału jest całkowicie spójny z wcześniejszymi fragmentami uzasadnienia komentowanego wyroku. Trybunał Sprawiedliwości dał pierwszeństwo prawu jednostki do skutecznego środka kontroli sądowej. W przypadku omawianych sankcji chodzi o terminowe wniesienie skargi na akt prawa UE, w związku z czym stronie takiego postępowania nie powinno się utrudniać złożenia środka zaskarżenia poprzez blokowanie jej funduszy przeznaczonych na zapłacenie za usługę prawną. Ponadto otrzymanie przez adwokata wynagrodzenia za świadczoną usługę również powinno być niezwłoczne oraz nie powinno być uzależnione od wykazania, najczęściej w odrębnym, wieloletnim postępowaniu, że klient uzyskał środki na zapłatę z legalnych źródeł. Przyjęcie odrębnej interpretacji tak naprawdę godziłoby w istotę prawa do obrony. Abstrahując od sytuacji objętych omawianymi środkami ograniczającymi, należy stwierdzić, że wykładnia, w świetle której adwokat nie może otrzymać wynagrodzenia, gdyż istnieje podejrzenie, że środki na zapłatę mogły zostać uzyskane ze źródeł nielegalnych, naruszałaby prawo do skorzystania z pomocy obrońcy w wielu sprawach karnych o przestępstwa gospodarcze lub podatkowe. Jest mało prawdopodobne, aby dobry obrońca, specjalista w określonym rodzaju postępowania, zaakceptował nierzadko wieloletnią pracę przy całkowitym kredytowaniu klienta do czasu jego ewentualnego uniewinnienia od stawianego mu zarzutu lub wykazania źródeł pochodzenia całego jego majątku.

Podsumowując – należy z zadowoleniem przyjąć wykładnię zawartą w orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości, który przyznaje pierwszeństwo ochronie praw człowieka, w tym przypadku prawa do sprawiedliwego procesu i zawartych w nim gwarancji proceduralnych. W tak trudnej i skomplikowanej materii, jaką są środki ograniczające stosowane w związku z wybranymi zagrożeniami dla światowego pokoju i bezpieczeństwa, jednostka powinna mieć możliwość korzystania z pomocy profesjonalisty – adwokata. Z kolei od adwokata nie można racjonalnie oczekiwać, że przejmie na siebie finansowe ryzyko prowadzenia czaso- i pracochłonnej sprawy przed TSUE.