T eza glosowanej uchwały:

Popełnienie przez sprawcę przestępstwa w okresie próby wyznaczonym postanowieniem o warunkowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności nie stanowi przewidzianej w art. 85 § 3 k.k. negatywnej przesłanki do orzeczenia kary łącznej obejmującej karę (kary łączne), z odbycia reszty której sprawca został warunkowo zwolniony oraz karę (kary łączne) za przestępstwo popełnione w okresie próby.

Fundamentalny charakter zmian w zakresie regulacji dotyczących kary łącznej wprowadzonych nowelą z 20 lutego 2015 r.Ustawa z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2015 r. poz. 396). – a następnie nowelą z 11 marca 2016 r.Ustawa z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437). – spowodował pojawienie się licznych problemów z prawidłowym ich dekodowaniem – tym trudniejszych, że dotychczasowy dorobek orzeczniczy i dogmatyczny stał się w tym zakresie nieaktualny.

Niewątpliwie doniosłe znaczenie dla praktyki ma problem, którym zajął się Sąd Najwyższy w uchwale z 25 stycznia 2018 r. w sprawie I KZP 11/17, przy czym istotne jest, że dokonana w niej wykładnia art. 85 § 3 k.k. zmienia dotychczasową optykę w zakresie negatywnych przesłanek orzekania kary łącznej.

Sąd Najwyższy w powiększonym składzie 7 sędziów stwierdził bowiem, że „popełnienie przez sprawcę przestępstwa w okresie próby wyznaczonym postanowieniem o warunkowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności nie stanowi przewidzianej w art. 85 § 3 k.k. negatywnej przesłanki do orzeczenia kary łącznej obejmującej karę (kary łączne), z odbycia reszty której sprawca został warunkowo zwolniony oraz karę (kary łączne) za przestępstwo popełnione w okresie próby”Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2018 r., LEX nr 2428801, www.sn.pl.

Uchwała powyższa została wydana po przekazaniu postanowieniem Sądu Najwyższego z 14 września 2017 r. powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawyPostanowienie SN z 14 września 2017 r., I KZP 6/17, OSNKW 2017, nr 11, poz. 62..

Wyłoniło się ono w toku postępowania odwoławczego w sprawie wydania wyroku łącznego w następującym stanie faktycznym. Skazany J. K. został 2 lutego 2015 r. warunkowo zwolniony z odbycia reszty kar, które orzeczono dwoma wyrokami łącznymi – kary 2 lat i 7 miesięcy oraz kary 2 lat pozbawienia wolności. Okres próby wyznaczono na 3 lata – tj. do dnia 2 lutego 2018 r. Kolejno w dniach 27, 28 marca oraz 2 kwietnia 2015 r. J. K. popełnił trzy przestępstwa. Został za nie skazany wyrokiem z 16 lipca 2015 r. na karę łączną 2 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności. Jeszcze przed wydaniem wskazanego wyroku postanowieniem z 14 lipca 2015 r. odwołano warunkowe zwolnienie, uznając, że skazany w okresie próby rażąco naruszył porządek prawny – postanowienie to uprawomocniło się w dniu 25 lipca 2015 r. Skazany w dniu 1 marca 2016 r. skierował do Sądu Rejonowego w C. wniosek o wydanie wyroku łącznego – wnosząc o objęcie nim wyroków, którymi orzeczono kary łączne, z odbycia których został w dniu 2 lutego 2015 r. warunkowo zwolniony oraz kary łącznej orzeczonej za przestępstwa popełnione w okresie warunkowego zwolnienia.

Sąd Okręgowy w C., rozpoznając kolejne zażalenie na postanowienie sądu niższej instancji o umorzeniu postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego, powziął wątpliwości co do wykładni art. 85 § 3 k.k. w brzmieniu nadanym ustawą z 11 marca 2016 r. (obowiązującą od 15 kwietnia 2016 r.)Ustawa z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. i przedstawił je Sądowi Najwyższemu w formie pytania prawnego: „Czy popełnienie przestępstwa przez sprawcę w okresie próby wyznaczonym w związku z warunkowym przedterminowym zwolnieniem z odbycia reszty kary pozbawienia wolności stanowi negatywną przesłankę w rozumieniu art. 85 § 3 k.k. orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności obejmującej karę, z odbycia której został warunkowo przedterminowo zwolniony i karę orzeczoną za przestępstwo popełnione w okresie próby”.

Podkreślenia wymaga, że zagadnienie prawne, jakie pojawiło się na kanwie wskazanego postępowania, ma faktycznie doniosłe znaczenie dla praktyki – tym większe, że było ono już przedmiotem odmiennych interpretacjiSąd Okręgowy w Legnicy wyrokiem z 25 maja 2017 r. w sprawie II AKa 226/17 stwierdził: „Popełnienie przestępstwa, za które orzeczono karę (karę łączną) podlegającą łączeniu z karą (karą łączną) pozbawienia wolności w okresie próby wyznaczonym w związku z warunkowym przedterminowym zwolnieniem skazanego z odbycia reszty tej kary (kary łącznej) pozbawienia wolności, stanowi negatywną przesłankę w rozumieniu art. 85 § 3 k.k. w postaci popełnienia przestępstwa w okresie po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania tejże kary (kary łącznej) pozbawienia wolności” – OSAW 2017, nr 3, poz. 365; postanowienie SN z 19 stycznia 2017 r., IKZP 12/16, OSNKW 2017, nr 2, poz. 8, Prok .i Pr. – wkł. 2017, z. 3, poz. 3..

Reforma instytucji wyroku łącznego wprowadzona nowelą z 1 lipca 2015 r. miała niewątpliwie charakter fundamentalny, zmieniając całkowicie model kary łącznej, a szerokiemu ujęciu przesłanek łączenia kar ustawodawca starał się zapobiec, wprowadzając art. 85 § 3 k.k., określający tzw. negatywne przesłanki wydania wyroku łącznegoUstawa z 20 lutego 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 396) nadała art. 85 § 2 i 3 brzmienie: „§ 2. Podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu, z zastrzeżeniem art. 89, w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa, o których mowa w § 1. § 3. Podstawą orzeczenia jednej kary łącznej nie może być kara wymierzona za przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary podlegającej łączeniu z karą wykonywaną w chwili popełnienia przestępstwa, lub karą łączną, w skład której wchodzi kara, która była wykonywana w chwili popełnienia czynu”..

Ratio legis określenia negatywnej przesłanki z art. 85 § 3 k.k. wskazane zostało w uzasadnieniu projektu nowelizacji, z którego wynika, że celem wprowadzenia negatywnej przesłanki we wskazanym przepisie było wykluczenie możliwości faktycznej bezkarności sprawcy, popełniającego przestępstwo w trakcie odbywania kary wcześniej orzeczonej, gdy – z uwagi na wymiar kary odbywanej i wyznaczone górne granice kary łącznej – jej orzeczenie w niektórych sytuacjach procesowych powodowałoby „iluzoryczność” skazania za przestępstwo popełnione w trakcie odbywania karyDruk nr 2393 Sejmu RP VII kadencji..

Z uwagi na trudności interpretacyjne wskazanego przepisu znowelizowano go ponownie ustawą z 11 marca 2016 r., „rozbijając” dotychczasowy § 3 na dwie jednostki i nadając mu w § 3 brzmienie: „Jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu”Ustawa z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw..

Odmienne ukształtowanie brzmienia art. 85 § 3 k.k. przez nowelę z 11 marca 2016 r. związane było z licznymi wątpliwościami w zakresie językowej poprawności dotychczasowej redakcji, aktualne natomiast pozostały przesłanki wprowadzenia regulacji ograniczającej orzekanie kary łącznejUzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy Sejmu VIII kadencji nr 207, s. 18019: „propozycja ukształtowania na nowo treści dotychczasowego art. 85 § 3 wynika z uzasadnionych wątpliwości co do językowej poprawności obecnej redakcji. Wobec powyższego proponuje się, aby przepis ten został rozdzielony na dwie jednostki redakcyjne” (druk nr 207 Sejmu RP VIII kadencji)..

Wbrew intencjom ustawodawcy znowelizowany art. 85 § 3 k.k. nie tylko jednak nie rozwiał wątpliwości interpretacyjnych, ale znacznie je powiększył – co w pełni uzmysławia zarówno treść wskazanej na wstępie uchwały Sądu Najwyższego, jak też lektura dotychczasowego orzecznictwa.

Dotychczas dokonując wykładni art. 85 § 3 k.k., skupiano się bowiem na sformułowaniu „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary”Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 13 października 2016 r., II AKa 388/16, stwierdził: „Do momentu upływu okresu próby powiększonego o 6 miesięcy, mimo zastosowania wobec skazanego dobrodziejstwa warunkowego przedterminowego zwolnienia karę uważa się za nieodbytą, a więc niewykonaną. Należy tym samym uznać, że nie nastąpiło jej zakończenie w rozumieniu art. 85 § 3 k.k.”. LEX nr 2171141, Dz.U. z 2017 r. poz. 2204., Sąd Najwyższy natomiast w ramach analizy negatywnych przesłanek orzeczenia kary łącznej zwrócił uwagę na niepoddawany dotąd głębszej refleksji ostatni człon wskazanego przepisu, wskazujący na zakaz łączenia kar, w sytuacji gdy jedna z nich orzeczona została za przestępstwo popełnione w czasie odbywania drugiej.

1. Negatywna przesłanka popełnienia przestępstwa „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary” – w sytuacji popełnienia przestępstwa w okresie próby związanym z warunkowym przedterminowym zwolnieniem

Bezsprzecznie negatywne przesłanki określone w art. 85 § 3 k.k. dotyczą kary wymierzonej i wykonywanej wobec sprawcy, który w trakcie jej wykonywania popełnia kolejne przestępstwo. Zauważyć przy tym należy, że we wcześniejszych judykatach, między innymi w postanowieniu Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2017 r., stwierdzono, że: „dla wypełnienia wymogu popełnienia przestępstwa po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary nie jest prawnie relewantne nawet przerwanie wykonywania kary, byle tylko do ostatecznego zakończenia wykonywania danej kary in concreto jeszcze nie doszło. Ujmując to zagadnienie od innej strony można stwierdzić, że z omawianego punktu widzenia znaczenie mają dwa zdarzenia, a mianowicie rozpoczęcie  i zakończenie odbywania kary, jako zakreślające wskazany w art. 85 § 3 k.k. przedział czasu. Nie jest zaś istotne, co się dzieje między tymi zdarzeniami, skoro do zakończenia wykonywania kary jeszcze nie doszło”Postanowienie SN z 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16, OSNKW 2017, nr 2, poz. 8. Zaznaczyć należy, że orzeczenie to zostało wydane w związku z zagadnieniem negatywnej przesłanki określonej w art. 85 § 3 k.k. w sytuacji, gdy kolejne przestępstwo polegało na niepowrocie do ZK po czasowym zezwoleniu na jego opuszczenie. Także Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowieniem z 3 listopada 2016 r., II AKZ 558/16, stwierdził, że zwrot zawarty w art. 85 § 3 k.k. „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej” powinien być wiązany z okresem wykonywania kary – niezależnie od tego, czy faktycznie w danym czasie sprawca „efektywnie” karę odbywa, czy też przebywa na wolności, podobnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z 24 marca 2016 r. w sprawie II Aka 27/16 – Prok. i Pr. 2016, z. 10, poz. 24 – Orzecznictwo..

Niewątpliwie dla zaktualizowania negatywnej przesłanki to w przedziale czasowym wyznaczonym z jednej strony „rozpoczęciem”, a z drugiej – „zakończeniem” wykonywania kary musi zostać popełnione kolejne przestępstwo.

W sytuacji warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności art. 81 § 2 k.k. rozstrzyga kwestię zakończenia momentu wykonywania tej kary, stanowiąc, że uważa się ją za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia, jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie zostało ono odwołane.

Zatem o ustaniu wszelkich konsekwencji związanych z wykonywaniem kary rozstrzyga okoliczność, że wobec skazanego, który został warunkowo przedterminowo zwolniony, nie istnieje już możliwość odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia – a co za tym idzie – dalszego wykonywania kary pozbawienia wolnościP. Kardas, W. Wróbel (red.), Nowelizacja prawa karnego 2015 – komentarz, s. 497..

Zatem w sytuacji popełnienia kolejnego przestępstwa przez skazanego przebywającego na warunkowym przedterminowym zwolnieniu spełniona jest przesłanka popełnienia przestępstwa „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary”. Stan ten zmienia dopiero brak prawomocnego odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia w okresie próby lub w ciągu 6 miesięcy od jego zakończenia – wówczas karę uważa się za odbytą w chwili warunkowego przedterminowego zwolnieniaNadmienić należy, że do takiej oceny wskazanych pojęć nawiązywało także stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej wnoszącego o podjęcie uchwały, zgodnie z którą „popełnienie przestępstwa w okresie próby wyznaczonym w związku z warunkowym przedterminowym zwolnieniem z odbycia kary pobawienia wolności stanowi negatywną przesłankę określoną w art. 85 § 3 k.k. orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności obejmującej karę, z odbycia której został warunkowo przedterminowo zwolniony i karę orzeczoną za przestępstwo popełnione w okresie próby, jeżeli prawomocnie odwołano warunkowe zwolnienie”. Prokurator, uzasadniając opisane stanowisko, podkreślił, że zarówno wykładnia językowa art. 85 § 3 k.k., jak i wykładnia systemowa wskazują, że negatywną przesłanką orzeczenia kary łącznej jest popełnienie przestępstwa „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem odbywania kary” z karą odbywaną (a w brzmieniu ustawy z 20 lutego 2015 r. – wykonywaną) w czasie popełnienia czynu. Argumentowano, że w realiach przedmiotowej sprawy przestępstwa objęte wyrokiem z 16 lipca 2015 r. zostały popełnione po rozpoczęciu odbywania kary pozbawienia wolności, a przed zakończeniem jej odbywania – z uwagi na fakt odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia okres spędzony przez skazanego na wolności był zatem „swoistą przerwą w jej wykonaniu” – kary pozbawienia wolności podlegały bowiem dalszemu wykonaniu. Zauważyć należy, że opisane stanowisko zgodne było z dotychczasową linią orzeczniczą, mając przy tym mocne uzasadnienie aksjologiczne – uzasadnienie postanowienia SN z 14 września 2017 r., I KZP 6/17, OSNKW 2017, nr 11, poz. 62..

Na tym tle, z uwagi na konieczność skonkretyzowania okoliczności, które wykluczają orzeczenie kary łącznej, rozważenia wymaga, czy kara pozbawienia wolności, z odbycia której skazany został warunkowo przedterminowo zwolniony, jest karą podlegającą wykonaniu, chyba że nie zostanie odwołane warunkowe przedterminowe zwolnienie w okresie próby lub w ciągu 6 miesięcy od jego zakończenia, czy też kara ta nie podlega wykonaniu, pod warunkiem że nie zostanie ono odwołane. Przepis art. 85 § 2 k.k. wskazuje bowiem, że podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa, o których mowa w § 1.

Przy przyjęciu rozwiązania pierwszego spełniona jest zatem przesłanka orzeczenia kary łącznej określona w art. 85 § 2 k.k., natomiast przyjęcie stanowiska drugiego powoduje, że brak jest podstaw do jej orzeczenia.

Oczywiście fakt popełnienia przestępstwa w okresie warunkowego przedterminowego zwolnienia z reguły będzie skutkował jego odwołaniem – w rezultacie w momencie orzekania o karze łącznej kara, z której wcześniej sprawca był warunkowo zwolniony, będzie podlegać wykonaniu. Status kary pozbawienia wolności, z odbycia której sprawca został warunkowo zwolniony jako warunkowo „podlegającej wykonaniu” lub warunkowo „niepodlegającej wykonaniu” – nabierze jednak kardynalnego znaczenia w sytuacji, gdy do momentu orzekania o karze łącznej, mimo wydania wyroku za przestępstwo popełnione w okresie warunkowego zwolnienia, nie zostanie ono odwołane.

Ponieważ do momentu upływu okresu próby i dalszych 6 miesięcy przedterminowe zwolnienie może zostać odwołane, nie można mówić o ustaniu wszelkich konsekwencji związanych w wymierzeniem kary – nie została zakończona procedura jej wykonania. Ma ona zatem charakter kary podlegającej wykonaniu, chyba że nie zostanie odwołane warunkowe zwolnienie w terminach wskazanych w ustawieOdmiennie J. Majewski: „nie jest karą podlegającą wykonaniu kara pozbawienia wolności, z odbycia reszty której sprawca został warunkowo zwolniony (…), chyba że warunkowe zwolnienie następnie odwołano”, Kodeks karny Komentarz do zmian 2015, s. 298..

2. Przesłanka odbywania kary w czasie popełnienia kolejnego przestępstwa

O ile negatywna przesłanka orzeczenia kary łącznej, w brzmieniu nadanym ustawą z 20 lutego 2015 r., dotyczyła zakazu łączenia kary za przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary z karą wykonywaną – to już w przepisie znowelizowanym ustawą z 11 marca 2016 r. zakaz dotyczy łączenia z karą odbywaną w czasie czynu.

Słusznie zatem Sąd Najwyższy w uchwale z 25 stycznia 2018 r., I KZP 11/17, podkreślił, że na gruncie analizy art. 85 § 3 k.k. istotę rozważanego zagadnienia stanowi zdekodowanie znaczenia negatywnej przesłanki precyzującej przeszkodę określoną w art. 85 § 3 k.k., a to odbywania przez skazanego kary w czasie popełnienia kolejnego przestępstwa. W tym zakresie istotnego znaczenia nabiera natomiast rozstrzygnięcie, czy przebywanie na warunkowym zwolnieniu z odbycia reszty kary jest odbywaniem tej kary.

Należy zauważyć, że dotychczas podczas wykładni art. 85 § 3 k.k., odwołując się ogólnie do ratio legis wskazanego przepisu, utożsamiano pojęcia „wykonywanie kary” i „odbywanie kary”Postanowienie SN z 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16, OSNKW 2017, nr 2, poz. 8, Prok. i Pr. 2017, z. 3, poz. 3, Dz.U. z 2017 r. poz. 2204.. Tymczasem Sąd Najwyższy, dokonując wykładni negatywnej przesłanki orzeczenia kary łącznej określonej w art. 85 § 3 k.k., stwierdził, że brak podstaw do uznania synonimiczności wskazanych pojęćSąd Apelacyjny w Szczecinie w postanowieniu z 10 marca 2016 r., II AKz 68/16, LEX nr 2031054, odniósł się do znaczenia pojęć „kara podlegająca wykonaniu” i „kara wykonywana”. Synonimiczność wskazanych pojęć przyjmuje P. Kozłowska-Kalisz, Komentarz aktualizowany do art. 85 Kodeksu karnego, (w:) M. Budyn-Kulik, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, Lex/el. 2018. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 14 września 2017 r., I KZP 6/17, wyczerpująco poddał analizie znaczenie terminów „wykonywanie kary” i „odbywanie kary” – przytaczając dwa nurty interpretacyjne, s. 15..

Na gruncie rozważanego zagadnienia podkreślono, że w przepisie art. 77 § 1 k.k., określającym podstawy warunkowego przedterminowego zwolnienia, mowa jest o warunkowym zwolnieniu „z odbycia” reszty kary pozbawienia wolności oraz o zachowaniu w czasie „odbywania” kary, w kolejnych przepisach: art. 78 i 79 k.k. użyto natomiast zwrotu „po odbyciu”. Z kolei przepis art. 80 § 1 k.k., określa okres próby przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu, na czas pozostały „do odbycia kary”, a w końcu w art. 82 § 1 k.k. mowa jest o uznaniu kary „za odbytą”. Słusznie zatem wskazano, że w zakresie dotyczącym warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności ustawodawca był konsekwentny w posługiwaniu się wyłącznie terminem „odbywanie” karyUchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2018 r., LEX nr 2428801..

Bezsprzecznie podzielić należy pogląd wyrażany przez Sąd Najwyższy, że „zestawienie zaakcentowanych terminów (verba legis), w szczególności z art. 77 § 1 k.k., z zawartym w kolejnym rozdziale tego kodeksu art. 85 § 3, nie pozostawia wątpliwości co do tożsamego zakresu znaczeniowego terminu odbywanie kary użytego w obu tych przepisach. W konsekwencji nie jest możliwe, pozostając w zgodzie z logiczną zasadą niesprzeczności, uznanie, że sprawca mógłby popełnić czyn przestępny w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, z którego to odbywania został warunkowo zwolniony”Ibidem..

„Kara odbywana” jest pojęciem węższym od „kary wykonywanej” – zakłada bowiem faktyczną realizację orzeczenia o karze, jest elementem postępowania wykonawczego, podczas którego skazany poddany jest oddziaływaniu penitencjarnemu właściwemu dla danego rodzaju karyPostanowienie SN z 14 września 2017 r., I KZP 6/17, s. 17..

W przypadku kary pozbawienia wolności nie jest to oczywiście bezwzględnie związane ze stałym przebywaniem skazanego w zakładzie karnym – kara jest odbywana także wówczas, gdy korzysta on z zezwolenia na czasowe jego opuszczenie, a okres ten jest wliczony do okresu odbywania karyZgodnie z art. 140 § 4 k.k.w. sędzia penitencjarny może zarządzić inaczej. lub gdy odbywa karę w systemie dozoru elektronicznego.

O ile zatem same przesłanki leżące u podstaw wprowadzenia art. 85 § 3 i 3a k.k. ustawą nowelizującą z 20 lutego 2015 r. oraz art. 85 § 3 ustawą z 11 marca 2016 r. rzeczywiście mogłyby się odnosić do sytuacji popełnienia przestępstwa w okresie próby związanym z warunkowym przedterminowym zwolnieniem – to obecnie nie pozwala na to treść wskazanego przepisu.

Słusznie Sąd Najwyższy stwierdził, że jednoznaczny wynik wykładni językowej przepisu art. 85 § 3 k.k. zdecydowanie przeważa nad argumentacją wynikającą z interpretacji intencji ustawodawcyUchwała SN z 25 stycznia 2018 r.; zauważyć przy tym należy, że to właśnie do intencji ustawodawcy odwoływał się SN w postanowieniu z 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16..

Bezspornie metody wykładni językowej wyznaczają zakres i znaczenie użytych w ustawie pojęć, określając granice wykładni dla zastosowania innych metod. Jest to związane z funkcją gwarancyjną prawa karnego. W sytuacji jednoznacznego sformułowania określonej normy przez przepis jego interpretacja powinna być zatem zgodna z wynikiem wykładni językowejUchwała SN z 18 października 2001 r., I KZP 22/01, LEX nr 49127 „Pierwszeństwo i podstawowe znaczenie w procesie wykładni tekstu prawnego ma niewątpliwie metoda językowa, odwołująca się do reguł znaczeniowych języka potocznego. Z założenia racjonalności ustawodawcy wyprowadzona jest zasada, że jeśli przepis jednoznacznie formułuje normę postępowania, to tak właśnie należy dany przepis rozumieć. Jeśli zaś dyrektywy wykładni językowej nie pozwalają z danego tekstu prawnego wyinterpretować jednoznacznej treści normy, trzeba wybrać jedno z zazwyczaj kilku dopuszczalnych językowo znaczeń tekstu, odwołując się wówczas do aksjologicznej racjonalności ustawodawcy oraz kierując się systemowymi bądź funkcjonalnymi regułami wykładni prawa”..

Wprawdzie w uchwale z 26 marca 2009 r.  Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że możliwe jest dokonanie wykładni systemowej lub funkcjonalnej prowadzącej do wyniku niemieszczącego się w zakresie wyznaczanym przez wykładnię językową, między innymi w sytuacji, gdy „wykładnia językowa prowadzi do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi być rażąco niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne lub niweczące ratio legis interpretowanego przepisu”Uchwała SN z 26 marca 2009 r., I KZP 35/08, OSNKW 2009, nr 5, poz. 33.. Przyjęcie opisanego stanowiska wskazywałoby jednak na dopuszczalność kreatywnej wykładni sądowej, co stoi w oczywistej sprzeczności z konstytucyjną zasadą podziału władzyW. Wróbel (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część I. Komentarz do art. 1–52, LEX nr 510421..

Na gruncie rozpatrywanego przez Sąd Najwyższy zagadnienia prowadziłoby to natomiast do niemożliwej do zaakceptowania wykładni rozszerzającej na niekorzyść skazanego.

Przeprowadzona analiza nakazuje stwierdzić, że popełnienie przestępstwa podczas pobytu na warunkowym przedterminowym zwolnieniu spełnia wprawdzie przesłankę popełnienia przestępstwa po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary, przy czym dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy warunkowe przedterminowe zwolnienie zostało następnie prawomocnie odwołane. Nie jest jednak w takim przypadku spełniony warunek odbywania kary w momencie popełnienia przestępstwa – w trakcie warunkowego przedterminowego zwolnienia nie jest bowiem faktycznie realizowane orzeczenie o karze, a w przypadku jego odwołania czasu pobytu na warunkowym przedterminowym zwolnieniu nie wlicza się do okresu odbywania kary.

Wbrew założeniom ustawodawcy, mimo że normatywna istota i cel leżące u podstaw obu regulacji były identyczne, znowelizowany ustawą z 11 marca 2016 r. przepis art. 85 § 3 k.k. znacząco zatem zawęził negatywne przesłanki orzeczenia kary łącznej w porównaniu do uregulowania wprowadzonego ustawą z 20 lutego 2015 r.

Doprecyzowanie treści negatywnej przesłanki określonej w art. 85 § 3 k.k. warunkiem odbywania kary w momencie popełnienia przestępstwa implikuje daleko idące konsekwencje – w tym konieczność weryfikacji dotychczas wyrażanych poglądów, związanych z istnieniem negatywnej przesłanki z art. 85 § 3 k.k. w sytuacji popełnienia przestępstwa w czasie udzielonej przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolnościWyrok SA w Szczecinie z 1 czerwca 2017 r., II AKa 65/17, Dz.U. z 2017 r. poz. 2204; wyrok SA w Katowicach z 13 października 2016 r., II AKa 388/16..

Instytucja przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności stanowi odstępstwo od przyjmowanej zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie zasady, że kara pozbawienia wolności powinna być wykonywana w sposób ciągły. Bezsprzecznie natomiast istota przerwy w odbywaniu kary polega na tym, że kara nie jest odbywana – wraz z początkiem przerwy rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia wykonania kary (art. 15 § 4 k.k.w.).

Brak wskazanej negatywnej przesłanki wydania wyroku łącznego będzie zachodził zatem także w przypadku popełnienia przestępstwa podczas udzielonej przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, ale także w sytuacji bezprawnego przebywania skazanego na wolnościNa temat negatywnej przesłanki orzeczenia kary łącznej w sytuacji popełnienia przestępstwa przez skazanego po upływie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, a więc w czasie bezprawnego pobytu na wolności, wypowiedział się SN w postanowieniu z 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16. We wskazanym orzeczeniu SN zwraca uwagę na zwrot „kara odbywana”, rozważając, czy stanowi on doprecyzowanie negatywnej przesłanki o charakterze merytorycznym. Zwracając uwagę na założenia projektodawcy, konkluduje jednak, że nie sposób zaaprobować konsekwencji wynikających z wykładni językowej – postanowienie SN z 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16, Prok. i Pr. – wkł. 2017, z. 3, poz. 3..

Podzielając stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w przedmiotowej uchwale, skonstatować należy, że ma ono kardynalne znaczenie dla interpretacji negatywnych przesłanek orzeczenia kary łącznej, i to w kontekście znacznie szerszym niż poddane oglądowi zagadnienie, które było przedmiotem pytania prawnego. 

Czyni to jednocześnie w pełni uzasadnionym pytanie o konieczność dokonania kolejnej zmiany w redakcji wskazanego przepisu w sposób, który rzeczywiście odpowiadałby ratio legis wprowadzonej pierwotnie zmiany.