Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2015, ss. 406

N akładem szanowanego i bardzo popularnego w środowisku prawniczym wydawnictwa C. H. Beck, w ramach serii „Krótkie Komentarze Becka”, ukazał się komentarz do przepisów unijnego rozporządzenia spadkowego. Został on opracowany przez 17 autorów, będących reprezentantami różnych ośrodków naukowych, praktyków, a także przedstawicieli sądu i notariatu, których zasługą jest wysoka wartość merytoryczna publikacji. Współautorzy na niemal 380 stronach rzetelnie oraz kompleksowo przeanalizowali zakres rozporządzenia. Praca ma postać klasycznego komentarza prawniczego, w którym pod konkretnymi artykułami ustawy zamieszczane są objaśnienia przepisów. Konstrukcja jest w pełni przejrzysta i logiczna, dzięki czemu czytelnik z łatwością może poruszać się wśród wielości komentowanych norm. W publikacji zamieszczony został wykaz zarówno literatury, jak i skrótów aktów prawnych, czasopism, a także publikatorów organów i instytucji oraz wykaz innych skrótów. Na końcu zamieszczono aneks w postaci treści rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 1329/2014 z dnia 9 grudnia 2014 r. ustanawiającego formularze, o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, oraz zamieszczono projekt ustawy z 17 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw. Ostatnie 2 strony poświęcone są z kolei indeksowi rzeczowemu, który zawiera 39 haseł głównych.

Każdy z analizowanych przepisów poprzedzony jest spisem treści – począwszy od uwag wprowadzających, poprzez preambułę, po treść każdej normy zawartej w rozporządzeniu. Zamiast długotrwałego przeszukiwania tekstu w sytuacji, kiedy chcemy znaleźć konkretną informację, mamy tekst przejrzysty, a każda informacja podana jest na tacy. Wszystko to ułatwia pracę i czyni pozycję niezmiernie przyjazną czytelnikowi. Dla odbiorców posiadających status „wzrokowców” oraz dla wszystkich tych, dla których na pozytywną opinię o książce składa się także sposób, w jaki została wydana, jest to pozycja szczególnie godna polecenia. Wydawnictwo zadbało o różne detale, takie jak oznaczanie na każdej stronie aktualnie omawianego tytułu poprzez dodanie subtelnych znaczników w nagłówkach czy też użycie pogrubionej czcionki do napisania treści przepisów, a także wspomnianych nagłówków.

Tak jak napomknięto powyżej, treść publikacji prezentowana jest pod treścią następujących po sobie 84 artykułów unijnego rozporządzenia spadkowego. Tekst w obrębie danego artykułu podzielony jest na mniejsze jednostki redakcyjne, co znacznie ułatwia czytelnikowi znalezienie tematyki, którą jest zainteresowany. Duże uznanie należy się autorom z uwagi na fakt, że podjęli się skomentowania tejże regulacji, pomimo iż praktyka na tle stosowania tego aktu dopiero się wykształca. Twórcy zdawali sobie z całą pewnością sprawę, że po wejściu w życie omawianego aktu pojawi się mnóstwo wątpliwości odnośnie do interpretacji niektórych norm, jako że spora część przepisów rozporządzenia ma wysoce dyskusyjny charakter. Autorzy na wstępie sięgnęli do korzeni powstawania regulacji, przedstawiono etapy kształtowania aktu unijnego rozporządzenia spadkowego oraz prace, jakie stopniowo podejmowano, aby w efekcie końcowym uchwalić samo rozporządzenie. Twórcy komentarza omówili zamiary ustawodawcy unijnego oraz zaprezentowali szereg uwag ogólnych dotyczących m.in. integracji europejskiej na tle prawa spadkowego, spraw spadkowych transgranicznych oraz rozbieżności pomiędzy regulacjami krajowymi. Kolejno zaprezentowano charakterystyczną dla dyrektyw i rozporządzeń treść preambuły oraz – co jest bardzo ważne – wyjaśniono jej znaczenie i charakter.

Następnie w rozdziale pierwszym, zatytułowanym Zakres stosowania i definicje, położono akcent m.in. na zasięg rozporządzenia, jego zakres zastosowania oraz – co także jest istotne – zdefiniowano kluczowe dla spraw spadkowych terminy. Następnie zwrócono uwagę na problematykę wyłączeń ogólnych i szczegółowych, ponieważ nie wszystkie elementy stosunków prawnospadkowych podlegają przepisom rozporządzenia. Dokonane zostało wyjaśnienie dotyczące właściwości organów państw członkowskich w zakresie rozpatrywania spraw spadkowych. Następnie omówiono pokrótce samo dziedziczenie według rozporządzenia spadkowego, jego pojęcie oraz przyjrzano się zagadnieniu rozrządzenia na wypadek śmierci, umów dotyczących spadku, testamentów wspólnych, państw członkowskich tzw. pochodzenia i tzw. wykonania, a także ogólnie scharakteryzowano pojęcia orzeczenia w sprawach spadkowych, ugody sądowej, dokumentu urzędowego, a nawet samego sądu. Rozdział drugi, zatytułowany Jurysdykcja, zawiera wprowadzenie do tejże tematyki, przesłanki stosowania przepisu, zakres stosowania regulacji, wyjaśnia problematykę miejsca zwykłego pobytu, a także wyznacza ramy ograniczeń i wyłączeń jurysdykcji ogólnej. W tym samym rozdziale omówiono tematykę umowy prorogacyjnej oraz wpływu jej zawarcia na jurysdykcję. Przyjrzano się także zagadnieniu wyboru prawa przez zmarłego, a także stwierdzenia braku jurysdykcji z uwagi na lepsze możliwości orzekania w sprawie spadkowej oraz z powodu zawarcia umowy prorogacyjnej. Szereg uwag dotyczy także braku jurysdykcji w przypadku wyboru prawa. Pod treścią kolejnych komentowanych przepisów omówione są zagadnienia dotyczące wszczęcia postępowania spadkowego z urzędu, polubownego rozstrzygnięcia sprawy spadkowej, a także zamknięcia postępowania. Następnie omówiono problematykę dotyczącą jurysdykcji dodatkowej oraz koniecznej. W dalszej części wymieniono m.in. przesłanki stosowania art. 12 ust. 1 oraz przybliżono tematykę ograniczenia zakresu postępowania na podstawie przepisów sądu państwa członkowskiego. W rozdziale drugim omówiono także problemy dotyczące przyjęcia lub odrzucenia spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego. Następnie skomentowano tematykę dotyczącą wniesienia sprawy do sądu w rozumieniu rozporządzenia spadkowego oraz tego, jaki ma ona wpływ na polski porządek prawny. Dokonano także porównania zawiłości sporu w europejskim oraz polskim prawie cywilnym. Następnie poświęcono uwagę tematyce badania jurysdykcji oraz dopuszczalności postępowania, gdzie omówiono m.in. pojęcie miejsca zwykłego pobytu uczestnika postępowania. Przyjrzano się w tym punkcie także problematyce związanej z zawieszeniem postępowania, czasem odpowiedzi na przygotowanie obrony, pobytem adresata na terytorium państwa członkowskiego UE, środkami ochronnymi, przywróceniem terminu czy doręczaniem na podstawie konwencji haskiej. Kolejno uwagę poświęcono podmiotowej tożsamości sporu, zasadzie zawisłości sprawy oraz związanej z nią zasadzie spójności, która ma na celu zapobieganie prowadzeniu równoległych postępowań sądowych w sprawach spadkowych oraz wydawaniu sprzecznych orzeczeń. Następnie przeanalizowano środki tymczasowe i środki zabezpieczające, m.in. cel ich stosowania oraz sposób, w jaki należy je egzekwować. Tematyka zakresu zastosowania rozporządzenia oraz jurysdykcji została omówiona także na niemal 70 stronach publikacji zatytułowanej Nowe europejskie prawo spadkowe pod red. M. Pazdana i J. GóreckiegoM. Pazdan (red.), J. Górecki (red.), Nowe europejskie prawo spadkowe, Warszawa 2015., którzy także podjęli się wyjaśnienia niektórych zagadnień dotyczących unijnego rozporządzenia spadkowego. Publikacja ta jednak omawia tylko kilka wybranych zagadnień, ale – jak twierdzą autorzy – jest to zapowiedź przygotowania komentarza do rozporządzenia spadkowego. Można więc przypuszczać, że niebawem na rynku wydawniczym ukaże się kolejna solidna pozycja omawiająca tematykę rozporządzenia spadkowego nr 650/2012.

Rozdział trzeci, którego nazwa brzmi Prawo właściwe, poświęcony jest tematyce stosowania unijnego rozporządzenia przez państwa członkowskie. Zagadnienie to jest bardzo ważne, jako że akt ten wypiera stosowanie prawa krajowego w zakresie spraw spadkowych i konieczne było w komentarzu szczegółowe omówienie problemów związanych z zerwaniem z łącznikiem obywatelstwa oraz kolizyjnością norm. Zwrócono także uwagę na problem braku definicji „zwykłego pobytu” w treści rozporządzenia oraz wyjaśniono, jak należy go ustalić. Część rozdziału poświęcona została tematyce klauzuli ściślejszego związku spadkodawcy z konkretnym państwem. Omówiono także w sposób szczegółowy problematykę wyboru prawa przez spadkodawcę oraz zakresu stosowania prawa właściwego. Zwrócono także uwagę na problematykę umów dotyczących spadku. Spora część tegoż działu została poświęcona materii dotyczącej ważności materialnej i formalnej rozporządzeń na wypadek śmierci, a także kwestii zarządcy spadku. Poruszono też problemy związane z pewnymi ograniczeniami, które nakładają przepisy szczególne – dotyczącymi dziedziczenia lub wpływającymi na nie w odniesieniu do niektórych składników majątku. Kolejno pod treścią artykułu dotyczącego dostosowania praw rzeczowych omówiono ich różnorodność i skutki, wyjaśniono stanowisko doktryny wobec dostosowania praw rzeczowych, a także przedstawiono instytucję dostosowania prawa w trybie omawianego artykułu. Kolejno omówiono instytucję śmierci jednoczesnej, spadku bezdziedzicznego, klauzuli porządku publicznego oraz terytorialnych kolizji prawnych. Problematyka prawa właściwego została także omówiona przez Maksymiliana Pazdana w publikacji Nowe europejskie prawo spadkowe, o której była mowa w poprzednim akapicie.

Rozdział czwarty, zatytułowany Uznawanie, wykonalność i wykonywanie orzeczeń, opisuje szczegółowo całą procedurę związaną z ową tematyką. M.in. podstawy nieuznania orzeczenia, zawieszenie postępowania o uznawanie, wykonalność orzeczeń, środek zaskarżenia od orzeczenia w przedmiocie wniosku o stwierdzenie wykonalności i problematykę z tym związaną, a także środki tymczasowe i zabezpieczające dotyczące owej materii.

W rozdziale piątym, zatytułowanym Dokumenty urzędowe i ugody sądowe, poruszono tematykę skutków dowodowych dokumentów urzędowych według rozporządzenia oraz kwestionowania tychże dokumentów, a także wpływu rozporządzenia na polskie prawo. Rozdział szósty w sposób szczegółowy omawia tematykę europejskiego poświadczenia spadkowego. Autorzy zwrócili uwagę m.in. na charakter dokumentu, jego funkcje, wskazali grono osób, które to poświadczenie mogą wykorzystać. Przybliżono także zagadnienie samej treści poświadczenia, omówiona została ponadto procedura związana z wydaniem dokumentu, problematyka wniosku, który należy skierować, aby uzyskać poświadczenie, wskazano również skutki poświadczenia, a także zagadnienie jego zmiany i uchylenia. Problematyka europejskiego poświadczenia spadkowego cieszy się aktualnie dużym zainteresowaniem. Przykładowo w majowym „Europejskim Przeglądzie Sądowym” znalazł się ciekawy artykułJ. Maliszewska-Nienartowicz, Postępowanie o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego – nowe obowiązki sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy”, maj 2016. Justyny Maliszewskiej-Nienartowicz dotyczący postępowania o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego, opierający się w dużej mierze właśnie na Komentarzu będącym przedmiotem tejże recenzji. Świadczy to tylko o tym, że publikacja ta jest niejako wzorcem dla innych autorów, którzy zamierzają zajmować się zagadnieniami związanymi z unijnym rozporządzeniem spadkowym. W ostatnim, siódmym rozdziale o tytule Przepisy ogólne i końcowe wyjaśniono m.in. problematykę legalizacji dokumentu zagranicznego, a także charakter umów dwustronnych. Unijne rozporządzenie spadkowe wzbudza w prawniczych kręgach coraz większe zainteresowanie, o czym świadczy fakt, że coraz częściej jest ono przedmiotem artykułów, a także wpisów na różnego rodzaju blogach dotyczących polskiego prawahttps://blog-spadkowy.pl/rozporzadzenie-unijne-o-spadkach-czyli-wpis-goscinny-na-ktory-czekales/.

Z całą pewnością głównym zadaniem omawianej publikacji jest wyjaśnienie praktycznych problemów wynikających ze stosowania unijnego rozporządzenia oraz uświadomienie, jak istotne wprowadza ono zmiany w polskim systemie prawnym. Prezentowany Komentarz dokładnie tłumaczy nową rzeczywistość prawnospadkową, która obowiązuje nas od sierpnia 2015. Ogromną zaletą komentarza jest staranne usystematyzowanie tematyki objętej regulacją unijnego rozporządzenia spadkowego. Dużym plusem jest fakt, że jest on napisany bardzo konkretnie i rzeczowo. Autorzy unikają zbędnych wywodów, mało wnoszących dla zrozumienia przepisu. Z całą pewnością dzieło należy uznać za kompleksowe i pełne, aczkolwiek – jak już wspomniano – część kwestii budzi kontrowersje w doktrynie i nie zawsze autorom udało się każde zagadnienie w pełni wyjaśnić. Niedociągnięcia w treści samego rozporządzenia są jednak winą unijnego ustawodawcy, a nie twórców Komentarza. Należy zwrócić także uwagę na fakt, że jest to pierwsza tego typu pozycja na rynku w Polsce, problematyka ta zaś nabiera znaczenia, czego dowodem są coraz częściej pojawiające się publikacjeM. Pazdan (red.), J. Górecki (red.), Nowe. dotyczące tejże materii.

Komentarz ten z pewnością stanowi ogromną wartość dla osób zajmujących się na co dzień sprawami spadkowymi. Jest to więc publikacja bardzo przydatna tak organom stosującym prawo: sędziom, notariuszom, adwokatom, radcom prawnym, prokuratorom, urzędnikom, jak i wszystkim osobom zainteresowanym sporządzeniem poprawnego testamentu, a nawet spadkobiercom. Pomocna może okazać się także studentom oraz aplikantom zainteresowanym prawem spadkowym.