Obowiązek przestrzegania praw człowieka (art. 1)

Wyjątku polegającego na ograniczeniu terytorialnej jurysdykcji państwa na części jego uznanego międzynarodowo terytorium, okupowanego albo pozostającego pod rzeczywistą obcą kontrolą, nie można rozciągać na tereny sporne.

Wyrok Sargsyan v. Azerbejdżan, 16.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 40167/06, § 149.

Prawo do życia (art. 2)

Wymagania rzetelnego procesu sądowego mogą być elementem badania kwestii proceduralnych nie tylko na podstawie art. 6 Konwencji, ale również innych jej postanowień, jak art. 2 lub 3. Wynikające z nich gwarancje nie muszą jednak być wtedy oceniane tak samo.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05,

§ 220.

Artykuł 2 nie wymaga, aby osoby albo ciała odpowiedzialne za śledztwo korzystały z absolutnej niezależności, ale muszą być wystarczająco niezależne od osób i struktur, których odpowiedzialność może wchodzić w danej sprawie w grę. Ocena, czy stopień tej niezależności był wystarczający, zależy od wszystkich okoliczności, z konieczności specyficznych dla każdej sprawy.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05, § 223.

Ściślejszej oceny przez Trybunał wymaga sytuacja, w której kwestionowana jest niezależność ustawowa albo instytucjonalna organu prowadzącego śledztwo. Wymagane jest wtedy zbadanie, czy i w jakim stopniu sporna okoliczność miała negatywny wpływ na skuteczność konkretnego śledztwa i możliwość wyjaśnienia w nim okoliczności śmierci i ukarania osób za nią odpowiedzialnych.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05,

§ 224.

Wymóg proceduralny art. 2 wymaga oceny z uwzględnieniem szeregu istotnych kryteriów: adekwatności działań śledczych, szybkości śledztwa, uczestnictwa rodziny zmarłego oraz jego niezależności. Wszystkie one są ze sobą związane, ale inaczej niż w przypadku wymogu niezależności zawartego w art. 6, każdego z nich nie ocenia się odrębnie. Dopiero łącznie kryteria te umożliwiają ocenę skuteczności śledztwa.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05,

§ 225.

W związku z kwestią interwencji sądu albo sędziego przed zakończeniem śledztwa Trybunał stwierdził, że zdaje sobie sprawę z istnienia rozmaitych rozwiązań proceduralnych, które mimo ich różnorodności mogą być zgodne z Konwencją. Nie wymaga ona bowiem żadnego konkretnego modelu. Trybunał przekroczyłby swoje kompetencje, gdyby wymagał od państw istnienia środka prawnego umożliwiającego odwołanie się do sądu od decyzji podejmowanych w śledztwie.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05,

§ 232.

Interwencja sądu albo sędziego korzystającego z wystarczających ustawowych zabezpieczeń niezależności nie jest wymagana, stanowi jednak dodatkową gwarancję niezależności całego śledztwa. W niektórych przypadkach – ze względu na naturę faktów wchodzących w grę i ich szczególny kontekst – może ona okazać się konieczna.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05,

§ 233.

Interwencja organu kontrolnego generalnie umożliwia naprawę braków śledztwa, może się jednak okazać, że ze względu na zaawansowane stadium, w jakim dochodzi do tej interwencji, będzie ono już niemożliwe.

Wyrok Mustafa Tunç i Fecire Tunç v. Turcja,

14.4.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 24014/05,

§ 234.

Wśród państw Rady Europy nie ma zgody w kwestii prawa jednostki do decyzji odnoszącej się do sposobu i momentu zakończenia swego życia. W rezultacie swoboda każdego państwa regulacji w tej dziedzinie jest znaczna.

Wyrok Lambert i inni v. Francja, 5.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46043/14, § 145.

W sferze dotyczącej zakończenia życia, podobnie jak jego początku, państwa korzystają z pewnej swobody, nie tylko w kwestii zgody na zaprzestanie sztucznego utrzymywania przy życiu i szczegółowych regulacji w tej materii, ale również środków zapewnienia równowagi między ochroną prawa do życia pacjenta i poszanowania życia prywatnego, którego elementem jest autonomia osobista. Swoboda ta nie jest jednak nieograniczona, a Trybunał zastrzega sobie ocenę, czy w tym kontekście państwo spełniło swoje obowiązki wynikające z art. 2.

Wyrok Lambert i inni v. Francja, 5.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46043/14, § 148.

Z art. 2 nie wynika obowiązek pozytywny zapobiegania każdej możliwości przemocy. Trybunał musi interpretować taki obowiązek w sposób, który nie nakłada na władze niemożliwego albo nieproporcjonalnego ciężaru. Nie każde zarzucone ryzyko dla życia może oznaczać dla władz wymaganie podejmowania działań operacyjnych dla zapobieżenia jego materializacji. W razie zarzutu, że władze naruszyły obowiązek pozytywny ochrony prawa do życia w kontekście obowiązku zapobiegania i zwalczania przestępstw przeciwko osobie, należy ustalić, że wiedziały albo powinny były wiedzieć w danym czasie o istnieniu realnego i bezpośredniego ryzyka dla życia zidentyfikowanej osoby z powodu czynów przestępczych osoby trzeciej oraz nie podjęły działań w ramach swoich uprawnień, których można było od nich rozsądnie oczekiwać w celu uchylenia takiego ryzyka. Ze względu na naturę prawa chronionego w art. 2 – o fundamentalnym znaczeniu w systemie Konwencji – wystarczy wykazanie przez skarżącego, że władze nie uczyniły wszystkiego, czego można było rozsądnie od nich oczekiwać, w celu uniknięcia realnego  i bezpośredniego ryzyka dla życia, o którym wiedziały albo powinny były wiedzieć. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga oceny w świetle wszystkich okoliczności konkretnej sprawy.

Wyrok Selahattin Demirtaş v. Turcja,

23.6.2015 r., Izba (Sekcja II),

skarga nr 15028/09, § 28.

Zakaz tortur (art. 3)

Warunkiem wstępnym skuteczności śledztwa w sprawach praktyk sprzecznych z art. 3 Konwencji jest istnienie przepisów prawa karnego uznających je za przestępstwo. Brak wystarczającego ustawodawstwa karnego w celu zapobiegania i skutecznego ścigania sprawców takich czynów może uniemożliwić ściganie zamachów na tę fundamentalną wartość społeczeństw demokratycznych, ocenę ich wagi, orzekanie odpowiednich kar i wykluczenie wszelkich środków nadmiernie osłabiających efekt kary, ze szkodą dla jej skutku prewencyjnego i odstraszającego.

Wyrok Cestaro v. Włochy, 7.4.2015 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 6884/11, § 209.

W każdym przypadku, gdy funkcjonariusze państwa stoją pod zarzutem przestępstwa wiążącego się z traktowaniem sprzecznym z art. 3 Konwencji, należy ich zawiesić w pełnieniu obowiązków na czas śledztwa lub procesu, a w razie skazania zdymisjonować.

Wyrok Cestaro v. Włochy, 7.4.2015 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 6884/11, § 210.

Zamaskowani policjanci wysłani do utrzymania porządku publicznego albo w celu zatrzymania muszą mieć identyfikatory – np. numery rejestracyjne – które, chociaż gwarantują ich anonimowość, pozwalają następnie na ich identyfikację w celu przesłuchania albo przy badaniu zarzutów dotyczących sposobu prowadzenia konkretnej operacji.

Wyrok Cestaro v. Włochy, 7.4.2015 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 6884/11, § 217.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Pewna zwłoka w wykonaniu postanowienia o zwolnieniu więźnia jest zrozumiała, a często nieuchronna ze względów praktycznych związanych z pracą sądów i przestrzeganiem wymaganych formalności. Władze muszą jednak starać się ograniczać ten okres do minimum. Formalności administracyjne związane ze zwolnieniem nie mogą usprawiedliwiać opóźnienia dłuższego niż kilka godzin. Państwa Konwencji mają obowiązek zorganizowania swoich systemów prawnych w sposób umożliwiający ich organom stosowania prawa spełnienie obowiązku niedopuszczenia do nieusprawiedliwionego pozbawienia wolności.

Wyrok Ruslan Yakovenko v. Ukraina,

4.6.2015 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 5425/11,

§ 68.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

Postępowanie karne powinno być zorganizowane w sposób niezagrażający bezzasadnie życiu, wolności albo bezpieczeństwu świadków, zwłaszcza pokrzywdzonych wezwanych do złożenia zeznań, albo ich interesom objętym ogólnie ochroną na podstawie art. 8 Konwencji. W rezultacie interesy obrony wymagają rozważenia na tle interesów świadków i pokrzywdzonych wezwanych do składania zeznań. Postępowanie karne o przestępstwa seksualne jest często odbierane przez osobę pokrzywdzoną jako ciężkie doświadczenie, w szczególności gdy nie chce być konfrontowana z oskarżonym. Środki w celu ochrony osoby pokrzywdzonej w takim postępowaniu muszą jednak dać się pogodzić z wymogami odpowiedniego i skutecznego korzystania z prawa do obrony.

Wyrok Y. v. Słowenia, 28.5.2015 r.,

Izba (Sekcja V), skarga nr 41107/10, § 103.

Bezpośrednia konfrontacja między oskarżonymi o przestępstwa przemocy seksualnej oraz ich ofiarami rodzi ryzyko dalszej traumatyzacji tych drugich. W rezultacie kwestia potrzeby osobistego zadawania pytań przez oskarżonego musi być tym staranniej rozważona przez sąd, im bardziej intymne mogą być pytania wchodzące w grę.

Wyrok Y. v. Słowenia, 28.5.2015 r.,

Izba (Sekcja V), skarga nr 41107/10, § 106.

Integralność osobista ofiary przestępstwa w postępowaniu karnym musi być w pierwszej kolejności, z samej swojej natury, chroniona przez organy prowadzące postępowanie. W tym zakresie władze muszą zapewnić, aby również inni uczestnicy postępowania wezwani do pomocy w śledztwie albo w podejmowaniu decyzji, np. biegli, traktowali pokrzywdzonych z godnością i nie przysparzali im dodatkowych dolegliwości.

Wyrok Y. v. Słowenia, 28.5.2015 r.,

Izba (Sekcja V), skarga nr 41107/10, § 112.

Kulturowe i religijne przywiązanie do grobów zmarłych krewnych mieści się w pojęciu „życie prywatne i rodzinne”.

Wyrok Sargsyan v. Azerbejdżan, 16.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 40167/06, § 257.

Przesiedleni mają prawo do swobodnego i bezpiecznego powrotu do swoich domów lub miejsc stałego pobytu jak najszybciej po tym, jak powody przesiedlenia ustaną. Jest to zasada zwyczajowego międzynarodowego prawa humanitarnego, mająca zastosowanie do każdego terytorium państwa, „okupowanego” czy „własnego”.

Wyrok Sargsyan v. Azerbejdżan, 16.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 40167/06, § 232.

Istotną częścią prawa więźnia do poszanowania życia rodzinnego jest umożliwienie mu przez władze utrzymywania kontaktu z bliską rodziną, a w razie potrzeby udzielenie w tym pomocy.

Wyrok Khoroshenko v. Rosja, 30.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 41418/04, § 106.

Reżim i warunki przetrzymywania więźnia odbywającego karę dożywotniego więzienia muszą mu umożliwiać dążenie do poprawy, aby mógł pewnego dnia wystąpić o zmianę wyroku i skrócenie kary.

Wyrok Khoroshenko v. Rosja, 30.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 41418/04, § 122.

Pewne środki kontroli kontaktów więźniów ze światem zewnętrznym nie są – jako takie – niezgodne z Konwencją. Mogą one obejmować ograniczenia liczby wizyt rodzinnych, nadzór nad nimi oraz – jeśli jest to usprawiedliwione naturą przestępstwa i specyficznymi indywidualnymi cechami więźnia – stosowanie specjalnego reżimu i rozwiązań praktycznych dotyczących przebiegu wizyt.

Wyrok Khoroshenko v. Rosja, 30.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 41418/04, § 123.

Należy odróżnić obowiązujący na czas śledztwa specjalny reżim więzienny albo rozwiązania dotyczące wizyt, kiedy środki te można rozsądnie uważać za konieczne dla osiągnięcia jego uprawnionego celu, oraz dalsze ich stosowanie już po wydaniu wyroku skazującego. Właściwe organy muszą z najwyższą starannością ocenić, czy zachodzi taka konieczność.

Wyrok Khoroshenko v. Rosja, 30.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 41418/04, § 124.

Prawo wolności wypowiedzi (art. 10)

Fraza „powaga władzy sądowej” wskazuje w szczególności na uznanie – również przez ogół społeczeństwa – że sądy są właściwym forum rozwiązywania sporów prawnych oraz rozstrzygania o winie i niewinności w procesie karnym. Jest wyrazem szacunku społeczeństwa do sądów i zaufania do ich zdolności wypełniania tej funkcji.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 129.

Sędziowie wchodzą w skład fundamentalnej instytucji państwa, mogą więc – z wyjątkiem bardzo szkodliwych i zasadniczo bezpodstawnych ataków – być przedmiotem krytyki pod swoim adresem w dozwolonych granicach i nie tylko teoretycznej i ogólnej. W związku z ich działalnością w charakterze urzędowym mogą być krytykowani w szerszym stopniu niż zwykli obywatele.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 131.

Ze względu na specjalną rolę odgrywaną w wymiarze sprawiedliwości adwokaci, korzystający z niezależnego statusu, mają określone obowiązki i muszą stosować się do ograniczeń w sferze zachowania zawodowego, które ma być dyskretne, uczciwe i godne. Korzystają jednak również z wyłącznych uprawnień i przywilejów, różnych w zależności od systemu prawnego – wśród nich zwykle pewnej swobody argumentacji przed sądem.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 133.

Wolność wypowiedzi adwokatów obejmuje nie tylko treść wyrażanych idei i informacji, ale również formę ich przekazu. W szczególności mogą więc publicznie i w pewnych granicach komentować działania wymiaru sprawiedliwości. Granice te zostały wskazane w dziesięciu podstawowych zasadach wymienionych przez Radę Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE) dla adwokatów europejskich. Pozwalają one chronić sądownictwo przed niepotrzebnymi i bezpodstawnymi atakami, mogącymi wynikać wyłącznie z woli albo strategii przeniesienia debaty sądowej do mediów albo mającymi służyć starciu z sędziami prowadzącymi konkretną sprawę.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 134.

Wolność wypowiedzi jest elementem niezależności zawodu adwokata, która ma kluczowe znaczenie dla skutecznego funkcjonowania rzetelnego wymiaru sprawiedliwości. Ograniczenie wolności wypowiedzi obrońcy w sprawie karnej – nawet w postaci łagodnej kary – tylko wyjątkowo można zaakceptować jako konieczne w społeczeństwie demokratycznym.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 135.

Należy rozróżniać wypowiedzi adwokata w sali sądowej i poza nią. W związku z kwestią „zachowania w sali sądowej” Trybunał zauważył, że jeśli wolność wypowiedzi adwokata może rodzić kwestię na tle prawa klienta do rzetelnego procesu sądowego, zasada rzetelności przemawia na korzyść swobodnej, a nawet energicznej wymiany argumentów między stronami. Adwokaci mają obowiązek gorliwej obrony interesów swoich klientów, co oznacza, że w pewnych sytuacjach muszą rozważyć sprzeciw albo skargę na zachowanie sądu. Prokurator, który jest „stroną” postępowania, musi tolerować daleko idącą krytykę przez obrońcę, nawet jeśli niektóre zwroty są niewłaściwe, pod warunkiem że nie dotyczą jego ogólnych kwalifikacji zawodowych lub innych.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 136, 137.

Obrona klienta może być realizowana w drodze wypowiedzi poza salą sądową przez obecność w wiadomościach telewizyjnych lub wypowiedziach dla prasy. Adwokat może w ten sposób informować opinię publiczną np. o brakach niekorzystnie wpływających na postępowanie przygotowawcze. Adwokat nie odpowiada za wszystko, co zostało opublikowane w formie „wywiadu” z nim, zwłaszcza gdy prasa zredagowała jego wypowiedzi, a on zaprzeczył, aby padły z jego strony określone stwierdzenia. W sprawie szeroko opisywanej w mediach, ze względu na wagę faktów i zamieszanych w nią osób, adwokat nie może być ukarany za naruszenie tajemnicy śledztwa, jeśli przekazał prasie wyłącznie własne komentarze dotyczące informacji już dziennikarzom znanych, które ci mieli zamiar opublikować,  z jego komentarzami albo bez nich. Wypowiadający się publicznie adwokat nie jest jednak zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy toczącego się śledztwa.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 138.

W postępowaniu o zniesławienie do czynników wymagających uwzględnienia przy ocenie proporcjonalności ingerencji na podstawie art. 10 należą gwarancje proceduralne, z których oskarżony może skorzystać. Szczególnie ważne jest zapewnienie, aby oskarżony miał rzeczywistą szansę udowodnienia wystarczającej podstawy faktycznej zarzutów, które doprowadziły do jego oskarżenia.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 155.

Szczególne zadanie sądownictwa w społeczeństwie wymaga od sędziów przestrzegania obowiązku dyskrecji. Wypowiedzi sędziów, w odróżnieniu od adwokatów, przyjmuje się bowiem jako obiektywną ocenę wiążącą nie tylko osobę ją wyrażającą, ale również, poprzez nią, cały system sądowy. Adwokaci natomiast wypowiadają się wyłącznie w imieniu własnym i swoich klientów, co różni ich również od dziennikarzy, których rola w debacie sądowej i cel działania są zasadniczo odmienne. Ochrona sądownictwa przed bardzo szkodliwymi, w istocie bezpodstawnymi atakami może okazać się konieczna, ponieważ ze względu na obowiązek dyskrecji sędziowie nie mogą reagować na krytykę. Nie może ona jednak prowadzić do zakazu wyrażania ocen mających wystarczającą podstawę w faktach odnoszących się do kwestii interesu publicznego związanych z funkcjonowaniem systemu sądowego albo do zakazu wszelkiej jego krytyki.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 168.

Właściwe funkcjonowanie sądów byłoby niemożliwe bez odpowiednich relacji opartych na wzajemnym uznaniu i poszanowaniu między rozmaitymi uczestnikami systemu sądowego, na którego pierwszej linii działają sędziowie i adwokaci.

Wyrok Morice v. Francja, 23.4.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 29369/10, § 169.

Ochrona własności (art. 1 Protokołu nr 1)

W sytuacji gdy konfiskata nastąpiła niezależnie od skazania w sprawie karnej, a raczej w rezultacie odrębnego „cywilnego” (w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji) postępowania sądowego mającego na celu odebranie przedmiotów majątkowych uznanych za uzyskane w sposób niezgodny z prawem, środek taki, nawet jeśli wiązał się z przepadkiem mienia, oznaczał kontrolę korzystania z niego w rozumieniu ustępu drugiego art. 1 Protokołu nr 1.

Wyrok Gogitidze i inni v. Gruzja, 12.5.2015 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 36862/05, § 94.

Warunek „przewidziany przez ustawę” zawarty w art. 1 Protokołu nr 1 nie może być normalnie interpretowany jako uniemożliwiający ustawodawcy kontrolę korzystania z mienia albo inną ingerencję w prawa majątkowe w drodze nowych, działających z mocą wsteczną przepisów, odmiennie regulujących istniejące sytuacje faktyczne albo stosunki prawne.

Wyrok Gogitidze i inni v. Gruzja, 12.5.2015 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 36862/05, § 99.

Z braku możliwości dostępu właścicieli do ich mienia ze względów bezpieczeństwa państwo musi podejmować alternatywne działania zabezpieczające ich prawa majątkowe.

Wyrok Sargsyan v. Azerbejdżan, 16.6.2015 r., Wielka Izba, skarga nr 40167/06, § 234.

Potrzeba zapewnienia pomocy dużej społeczności uchodźców wewnętrznych jest ważnym czynnikiem, wymagającym uwzględnienia przy ocenie działań władz, jednak ochrona jednej grupy nie może całkowicie zwolnić rządu z obowiązków wobec innych, którzy również musieli uciekać w związku z konfliktem. Tym bardziej gdy sytuacja taka utrzymuje się od długiego czasu.

Wyrok Sargsyan v. Azerbejdżan, 16.6.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 40167/06, § 240.

Prawo do odwołania w sprawach karnych (art. 2 Protokołu nr 7)

Państwa Konwencji co do zasady korzystają z szerokiej swobody określenia sposobu korzystania z prawa zawartego w art. 2 Protokołu nr 7. Przepis ten reguluje głównie kwestie instytucjonalne, takie jak dostępność sądu odwoławczego albo zakres kontroli w postępowaniu odwoławczym.

Wyrok Ruslan Yakovenko v. Ukraina, 4.6.2015 r.,

Izba (Sekcja V), skarga nr 5425/11, § 76–77.

Wszelkie ograniczenia zawarte w ustawodawstwie krajowym dotyczące prawa do kontroli wspomniane w tym przepisie muszą, w drodze analogii do prawa dostępu do sądu zawartego w art. 6 ust. 1 Konwencji, realizować uprawniony cel i nie mogą dotykać samej istoty tego prawa.

Wyrok Ruslan Yakovenko v. Ukraina, 4.6.2015 r.,

Izba (Sekcja V), skarga nr 5425/11, § 78.