Kielce 2013, ss. 408

Recenzowana monografia ukazała się tuż przed XI Krajowym Zjazdem Adwokatury w listopadzie 2013 roku, w którym uczestniczył jeden z jej autorów, adwokat Jerzy Zięba. Autorkami pracy są ponadto osoby znane w środowisku naukowym i intelektualnym Kielc. Dr hab. profesor Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Barbara Szabat i dr Małgorzata Czapska prowadzą badania między innymi z zakresu historii Kielc i Kielecczyzny na przełomie XIX i XX wieku. Szczególnie bliskie są im losy ludzi związanych z tym regionem, co znajduje szerokie odzwierciedlenie w powyższej pracy. Natomiast adwokat Jerzy Zięba, który od 1983 roku stale wykonuje zawód adwokata w Kielcach i aktywnie uczestniczy w pracach na rzecz samorządu adwokackiego, w swych działaniach nieprzerwanie promuje ziemię świętokrzyską.

Przygotowując niniejszą pracę, autorzy korzystali z szerokiej bazy bibliograficznej, m.in.: z akt personalnych adwokatów przechowywanych w źródłach archiwalnych głównie Archiwum Państwowego w Kielcach, z dokumentacji dotyczącej działalności Rady Adwokackiej umieszczonej w Archiwum Świętokrzyskiej Izby Adwokackiej, z artykułów i wspomnień adwokatów kieleckich zamieszczanych w wydawanym od 2004 roku „Biuletynie Informacyjnym ORA w Kielcach” oraz jego kontynuacji od 2007 roku – „Palestrze Świętokrzyskiej”, z egzemplarzy „Gazety Kieleckiej”, „Ech Kieleckich”, „Kuriera Kieleckiego” i „Ziemi Kieleckiej”, z opracowań poświęconych historii Kielc oraz z prac dotyczących sądownictwa, zwłaszcza adwokatury w skali kraju. Cennym źródłem informacji okazały się też sprawozdania z działalności poszczególnych izb adwokackich drukowane w formie broszur.

Nie jest to pierwsza praca o regionalnych władzach adwokackich. Powstałe wcześniej jubileuszowe opracowania izb adwokackich, szczególnie bydgoskiej, krakowskiej i lubelskiej, jak podają autorzy, były wzorem dla powstałej monografii dotyczącej ziemi kieleckiej.

Dzieje adwokatury świętokrzyskiej przedstawiono w trzech częściach. Część I w siedmiu rozdziałach prezentuje historię tej adwokatury, a zwłaszcza ludzi, którzy ją tworzyli, od czasów najdawniejszych do końca 2012 roku. Historię tę rozpoczyna Mikołaj Rej z Nagłowic, a kończy aktualny poczet adwokatów zrzeszonych w Świętokrzyskiej Izbie Adwokackiej. Podział na rozdziały podyktowany jest ważnymi okresami w historii Polski. Rozdział 1 poświęcony jest dziejom adwokatury kieleckiej w trudnym okresie porozbiorowym, szczególnie w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Natomiast rozdział 2 omawia okres po powstaniu styczniowym  i reformie sądownictwa z 1876 roku, kiedy to nastąpiła całkowita rusyfikacja sądownictwa. Na tak trudnym dla zachowania polskości tle zaprezentowano sylwetki ówczesnych adwokatów kieleckich oraz ich dużą aktywność społeczną i zaangażowanie polityczne. Zaznacza się tu stały wzrost liczby obrońców w Kielcach, gdyż stanowiska sędziów były zarezerwowane dla Rosjan. Do zawodu adwokata pociągała też widoczna, stosunkowo mniejsza niż w urzędach państwowych, zależność od władz carskich. W czasach zawieruchy wojennej, o czym traktuje rozdział 3, rozpoczęła się ewakuacja sądownictwa Królestwa Polskiego, w tym i Kielecczyzny, w głąb Rosji. Jednak adwokaci nie zamierzali się ewakuować. Okres I wojny światowej to swego rodzaju egzamin dla kieleckiego środowiska adwokackiego. Kielce okupowane były przez wszystkie wojska zaborcze, co wprowadzało chaos organizacyjny w strukturach sądownictwa. Adwokaci jednak nie ustawali w wysiłkach tworzenia podstaw spolonizowanego sądownictwa. Należy wspomnieć, że adwokaci kieleccy już w czasie wojny zaczęli tworzyć podstawy przyszłej samorządnej adwokatury polskiej oraz nie zaprzestali swojej działalności politycznej. Głównie na łamach wychodzącej wówczas prasy prezentowali swoje poglądy na temat kształtu nowej państwowości polskiej. Wielu adwokatów włączyło się też w działalność społeczną, pomagając ludności miasta w trudnych warunkach wojennych, aktywnie działając w ramach Komitetu Obywatelskiego, następnie Komitetu Ratunkowego miasta Kielc. Rozdział 4 przybliża losy adwokatury kieleckiej w okresie międzywojennym. Jest to jeden z trudniejszych okresów państwowości polskiej. To czas tworzenia nowych podstaw prawnych, zasad organizacyjnych i samorządności. W rozdziale tym zaprezentowano również sylwetki niektórych byłych adwokatów kieleckich, którzy wykorzystali ten czas ciągłych zmian do budowania własnych karier politycznych, jak na przykład Bolesław Markowski, który w latach 1921–1925 był wiceministrem skarbu, czy zawrotna kariera Zygmunta Nowickiego, pierwszego polskiego konsula generalnego RP w Chicago. W okresie międzywojennym problemem okazało się też dopuszczenie kobiet do zawodu adwokata. Mimo wywalczonego już równouprawnienia płci nadal pozostawało ono tylko na papierze. Pierwsza kobieta w palestrze świętokrzyskiej pojawiła się dopiero w 1938 roku. Była to Helena Plenkiewicz z Kielc. Kolejny rozdział przedstawia dzieje adwokatury kieleckiej w okresie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej. Widoczne jest wówczas uszczuplenie palestry kieleckiej w wyniku wyniszczającej polityki okupanta dotyczącej głównie ludności pochodzenia żydowskiego. Na zmniejszenie liczby adwokatów w Kielcach miał też wpływ udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku, dotyczy to np. tragicznych losów Jerzego Mariana Wojciechowskiego, który został rozstrzelany w Charkowie, oraz zaangażowanie się w działalność ruchu oporu, jak w przypadku np. Ludwika Koprowskiego, który w 1940 roku został aresztowany przez gestapo i osadzony w obozie w Buchenwaldzie, i wielu innych. Należy dodać, że władze niemieckie bardzo niechętnie zgadzały się na zwiększenie liczby adwokatów polskich. W czasie okupacji niemieckiej tylko jeden aplikant z Kielc zdawał egzamin adwokacki. Był to Antoni Krawczyk, który aplikaturę rozpoczął jeszcze przed wojną w 1936 roku. Rozdział 6 natomiast prezentuje palestrę kielecką w okresie Polski Ludowej, w latach 1944–1989. Był to czas ograniczenia samorządności zawodowej adwokatów oraz działalności palestry w zmieniających się warunkach ustrojowych. W tym niesprzyjającym okresie odradzały się też izby adwokackie. Powstała wówczas samodzielna Kielecka Izba Adwokacka i jej Rada. Adwokaci kieleccy czynnie zaangażowali się w działalność społeczną. Zaraz po wojnie z inicjatywy adwokata Waleriana Rogoyskiego utworzyli Związek Zawodowy Adwokatów, który nie miał odpowiednika w żadnym innym mieście. W wyniku nowego podziału administracyjnego (17 województw) wprowadzono też zmiany w sądownictwie. Minister sprawiedliwości powołał 15 czerwca  1949 roku Sąd Apelacyjny w Kielcach, a już rok później utworzono tam Wojewódzką Izbę Adwokacką obejmującą ziemię radomską i kielecką. Niestety wzrosła wówczas kontrola ministra sprawiedliwości nad adwokaturą. Nowa reforma administracyjna z 1975 roku tworząca 49 województw wyłączyła z ówczesnego województwa kieleckiego jego północną część, tworząc województwo radomskie. Pociągnęło to za sobą kolejne zmiany w strukturze sądownictwa. Wielu adwokatów w omawianym okresie czynnie włączyło się w działalność społeczną. Organizowali bezpłatne porady prawne, pogadanki i odczyty. Kielecka Rada Adwokacka zawierała wówczas porozumienia z wieloma instytucjami, udzielając im pomocy prawnej, m.in. z Zarządem Wojewódzkim Ligi Kobiet, Polskim Komitetem Pomocy Społecznej czy Towarzystwem Przyjaciół Dzieci. Ostatni rozdział w tej części pracy autorzy poświęcili omówieniu losów adwokatury kieleckiej w III Rzeczypospolitej do roku 2012. W okresie tym nastąpił rozwój liczebny i jakościowy adwokatury oraz powrót do całkowitej samorządności. Coraz więcej adwokatów kieleckich zabiegało o pozwolenia na prowadzenie własnych kancelarii i otrzymywało je. Prowadzenie indywidualnych kancelarii powodowało zmniejszenie liczby zespołów adwokackich, głównie z powodów finansowych. Jak podają autorzy, w 1993 roku zaledwie 37,5% ogólnej liczby adwokatów w kieleckiej Okręgowej Izbie Adwokackiej pracowało w zespołach. Kolejny podział administracyjny, z 1998 roku, wprowadzający 16 województw, nic nie zmienił w palestrze kieleckiej. Zapewne powodem były też niewielkie zmiany terytorialne w województwie świętokrzyskim w porównaniu z wcześniejszym kieleckim. W tym okresie następuje też wzrost pozycji kobiet w adwokaturze kieleckiej. W roku 2007 aż 3 kobiety weszły w skład Okręgowej Rady Adwokackiej, w tym dwie zostały wicedziekanami. Autorzy podkreślają też zaangażowanie środowiska adwokackiego w działalność na rzecz społeczeństwa lokalnego. Przejawem tej prospołecznej działalności jest udzielanie na większą skalę bezpłatnych porad prawnych osobom najuboższym, uczestnictwo w akcji „Adwokaci Pro Bono” czy udział w pracach Ośrodka dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem. Ważnym zadaniem palestry jest też integracja środowiska adwokackiego poprzez organizowanie imprez kulturalnych, sportowych oraz wycieczek krajoznawczych.

Część II monografii prezentuje biogramy adwokatów, którzy szczególnie zasłużyli się w historii adwokatury kieleckiej. W większości są to adwokaci żyjący na przełomie XIX i XX wieku oraz wszyscy dotychczasowi dziekani Kieleckiej Rady Adwokackiej. Można w tej części odnaleźć również sylwetki adwokatów, którzy w ostatnim okresie szczególnie zaangażowali się w działalność społeczną i polityczną.

Natomiast część III ma charakter wspomnieniowy. Poświęcona jest adwokatom Świętokrzyskiej Izby Adwokackiej. Tym, którzy już odeszli, a zaszczytnie zapisali się w dziejach izby. W tej części pracy autorzy zamieścili też wspomnienia i przemyślenia samych adwokatów związane z ich działalnością zawodową, jak i pozazawodową.

Praca ta, mimo warsztatu naukowego, pełni rolę wyeksponowania losów adwokatury kieleckiej. Najwięcej miejsca poświęcono w niej ludziom, którzy tworzyli i do dnia dzisiejszego tworzą adwokaturę świętokrzyską. Z całą pewnością monografia poszerza obraz historii regionu o dzieje nie tyle zawodu, ile pewnej misji społecznej, której zadaniem jest umocnienie porządku prawnego Rzeczypospolitej oraz kształtowanie podstaw kultury politycznej. Najcenniejsze w tej pozycji są zaprezentowane biogramy adwokatów z dołączonym często zdjęciem portretowym. Wzbudzają one zainteresowanie nie tylko mieszkańców Kielc, ale i regionu świętokrzyskiego. Pozwalają poznać sylwetki ludzi, którzy niejednokrotnie przyczynili się do rozwoju i promocji miasta oraz całego regionu. Ludzi, którzy związali swój los z ziemią świętokrzyską i na trwałe zapisali się w jej historii.

Aneta Morąg