W dniach 15–16 marca 2014 r. w Krakowie zorganizowano konferencję naukową poświęconą zagadnieniom polskiego i międzynarodowego procesu karnego. Zatytułowana „Proces karny we współczesnym społeczeństwie”, była kolejną, trzecią już, z cyklu organizowanych przez Katedrę Postępowania Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do Krakowa zawitali prelegenci i pracownicy naukowi z Krakowa, Gdańska, Warszawy, Łodzi, Poznania, Wrocławia, Stalowej Woli i Wiednia. Nie zabrakło licznie zgromadzonych prokuratorów, adwokatów i sędziów.

Pierwszą część konferencji zorganizowano w Collegium Wróblewskiego, będącym jednym z najstarszych budynków krakowskiej Alma Mater.

Po otwarciu obrad przez dr. hab. Andrzeja Światłowskiego jako pierwszy zaprezentował swoje wystąpienie mgr Hubert Mazur (UJ), który podjął rozważania na temat współczesnego procesu karnego w społeczeństwie informacyjnym. Kolejny referat, mgr Patrycji Balcer (UJ), odniósł się do tego, jak wygląda realizacja zasady domniemania niewinności w życiu społecznym. Następnie mgr Magdalena Tokarska (UJ) przeanalizowała udział społeczeństwa w ujawnianiu przestępstw i wykrywaniu ich sprawców w kontekście powszechnego obowiązku zawiadomienia o przestępstwie.

Analizą pomocy prawnej z urzędu w świetle nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania karnego zajął się mgr Amadeusz Małolepszy (UŁ).

Dr Paweł Czarnecki (UJ) podkreślił zasadność ścieśniającej interpretacji pojęcia „interes społeczny” w art. 60 § 1 k.p.k. Wskazywał, że nadużywanie tej instytucji może naruszyć interes pokrzywdzonego zamiast go realizować. Postulował de lege ferenda, aby objęcie przestępstwa prywatnoskargowego ściganiem z urzędu następowało wyłącznie z inicjatywy pokrzywdzonego.

Referat mgr Eweliny Kusowskiej (UG) zawierał propozycję zwiększenia transparentności postępowań dyscyplinarnych poprzez udostępnianie informacji na temat ich przebiegu i wyniku, np. w formie jawnego, ogólnodostępnego elektronicznego rejestru.

Z kolei mgr Piotr Misztal (UŁ) zaproponował zmianę brzmienia art. 13 ust. 1 ustawy Prawo prasowe na następujące: „nie wolno wypowiadać w prasie opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed uprawomocnieniem się wyroku kończącego postępowanie w sprawie”.

Druga część konferencji zorganizowana została w Domu Gościnnym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Przegorzałach.

Referat dr. Damiana Gila (Stalowa Wola) przedstawił współczesne rozumienie domniemania niewinności. Autor zgłosił potrzebę  zwiększenia kultury prawnej w społeczeństwie poprzez nauczanie procesu karnego na etapie szkolnictwa średniego.

Kolejne dwa wystąpienia również poświęcono zasadzie domniemania niewinności. Mgr Paweł Jan Słowik (UJ) omówił zasadę domniemania niewinności, przeciwstawiając ją zasadzie medialnego procesu karnego, natomiast wystąpienie mgr Anny Kozik (UJ) skupiło się na analizie przestrzegania zasady domniemania niewinności przez środki masowego przekazu w Polsce.

Maria Górnicka (UWr) broniła tezy, że po noweli k.p.k. granice przedmiotowe odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie ulegną rozszerzeniu. Za niepokojący uznała fakt, że poza zakresem tych regulacji nadal pozostają przeszukanie, zatrzymanie rzeczy czy kontrola rozmów.

Referent mgr Adam Koziara (UJ) wywodził, że zamiast podejmować starania w zakresie przystosowania skazanego do pracy na zewnątrz zakładu karnego, należy to robić wcześniej. Koszty ponoszone przez państwo w ramach tego przygotowania są wyższe niż koszty, które należałoby ponieść wcześniej, by doprowadzić do zredukowania stopy bezrobocia. De lege lata postulował lepsze wykorzystywanie narzędzi polityki rynku pracy. De lege ferenda wskazywał możliwości zróżnicowania obowiązków orzekanych w ramach wykonywania kary ograniczenia wolności.

Paulina Robaszkiewicz (UAM) podjęła rozważania na temat uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym. Wskazywała, że zmiana art. 300 k.p.k. gwarantująca obowiązek pouczenia pokrzywdzonego przyczyniła się do zrównania praw pokrzywdzonego i podejrzanego. Wyraziła nadzieję, że nowelizacja Kodeksu postępowania karnego w przyszłości zostanie uzupełniona np. poprzez ustawę o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka, której projekt znajduje się obecnie w Sejmie.

Podobnego zagadnienia dotyczył referat mgr Małgorzaty Żbikowskiej (UAM), która postawiła pytanie o zakres obowiązku pouczenia uczestników postępowania na gruncie art. 16 k.p.k., w przypadku gdy strona ma pełnomocnika fachowego. Podjęto rozważania na temat negatywnych konsekwencji błędnego pouczenia lub niepoinformowania, gdy takowy profesjonalny reprezentant jest.

Mgr Magdalena Błaszyk (UAM) i mgr Magdalena Zamroczyńska (UAM) wskazywały, że anonimizacja danych poprzez podanie inicjałów lub też imienia i pierwszej litery nazwiska jest dziś niewystarczająca dla ochrony danych oskarżonego – jakkolwiek prasa i telewizja nie podają nazwiska i wizerunku oskarżonego, posługują się sformułowaniami, które pozwalają daną osobę jednoznacznie zidentyfikować. Referentki de lege ferenda postulowały, aby zobowiązać administratorów stron internetowych do usuwania wszelkich informacji sugerujących sprawstwo oskarżonego, a także do usuwania wprowadzonych przez komentatorów danych osobowych i zdjęć z wizerunkiem oskarżonego zapożyczonych z jego profilu na portalach społecznościowych.

Następnie mgr Michał Piech (UJ) przedstawił ewolucję orzecznictwa ETPCz w temacie sprawozdań prasowych z procesu w kontekście swobody wypowiedzi. Wskazał, że jakkolwiek orzecznictwo to ewoluuje w kierunku podwyższania standardów, to postęp technologiczny jest obecnie na tak wysokim poziomie, że orzecznictwo to pozostaje o krok za rozwojem nowych form przekazu informacji. Przykładowo ETPCz nie wypowiadał się dotąd na temat przekazu medialnego stanowiącego kompleks jednoczesnego przekazu obrazu, komentarza słownego i informacji na pasku monitora, co zdarza się, że przekazy są rozbieżne w treści.

Odmienny punkt widzenia niż pozostali referenci przyjęła mgr Adriana Kozak (UG). Spojrzała bowiem na zagadnienie przestrzegania zasady domniemania niewinności w wypowiedziach prasowych z punktu widzenia dziennikarzy i ich racji. Stając w ich obronie, podnosiła, że traktują swoje zajęcie jak zajęcie zarobkowe, będąc zobowiązani liniami programowymi swoich pracodawców.

Anna Tuszyńska (UJ) i Urszula Mars (UJ) wywodziły, że zadania powierzone referendarzom sądowym od 1 lipca 2015 r. w postępowaniu karnym są zadaniami z zakresu ochrony prawnej innymi niż wymierzanie sprawiedliwości. W związku z tym postulowały w przyszłości poszerzenie uprawnień referendarzy sądowych w sprawach karnych.

Mgr Joanna Machlańska (UJ) przedstawiła szczegółowo unormowania dotyczące ławy przysięgłych w rosyjskim procesie karnym. Wskazała, że uwagi co do funkcjonowania tego nieprofesjonalnego czynnika orzekającego są bardzo podobne jak w odniesieniu do ławników w Polsce.

Dwa kolejne referaty dotyczyły nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym. Mgr Katarzyna Miszograj (UJ) wysunęła postulat znaczącego wzmocnienia nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym w kontradyktoryjnym modelu postępowania. Z powyższym wystąpieniem korespondowało wystąpienie Szymona Świderskiego (Wiedeń), który wskazywał, że w Niemczech prokurator nie ma w ogóle wiedzy o działaniach policji, stąd jeśli mowa jest o nadzorze prokuratora, to ma on co najwyżej charakter następczy. Inaczej jest natomiast w Austrii, gdzie funkcjonuje system rozbudowanych sprawozdań policji wobec prokuratora.

Mgr Paweł Dębowski (UJ) wywodził, że poręczenie społeczne nie stanowi realnego wpływu społeczeństwa na zapewnienie prawidłowego toku procesu. Postulował usprawnienie praktyki jego stosowania.

W swym referacie mgr Joanna Pawlik-Czyniewska (UJ) wskazywała, że z jednej strony publikacja danych i wizerunku sprawcy czynu zabronionego jest przydatnym instrumentem współpracy organów ścigania ze społeczeństwem w ściganiu i zapobieganiu przestępstwom. Jednakże – z drugiej strony – zbyt pochopna publikacja takich informacji rodzić może zagrożenie w sferze „dobra” prowadzonego śledztwa i ochrony praw jednostki.

Ostatni z referentów, Rafał Kowalczyk (UAM), zgłosił potrzebę uzgodnienia oraz doprecyzowania możliwości zaskarżenia odmowy dostępu do akt postępowania, aby akt podustawowy (Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury) był zgodny z Kodeksem postępowania karnego.

W dyskusji zaprezentowano pomysł, aby wprowadzić prawny nakaz publikowania wyroku uniewinniającego wydanego wobec osoby, która wcześniej była przedmiotem ataków medialnych. Padła koncepcja, aby zobowiązać media do używania trybu warunkowego przy prezentowaniu relacji z procesu.

Mówiąc o zasadzie domniemania niewinności, wszyscy uczestnicy obrad podkreślali, że mamy do czynienia ze starciem bardzo słusznej idei humanitarnej z realiami życia medialnego. Niemniej zwracano uwagę, że fakt, iż news to pewien towar, nie zwalnia dziennikarzy z tego, żeby ta informacja była rzetelna i pozbawiona emocji.

Przez pewien czas dyskusja dotyczyła granic podmiotowych zasady domniemania niewinności – pojawiły się wątpliwości, czy jej adresatem poza uczestnikami postępowania karnego są także pracodawcy, organizacje społeczne, ludność cywilna i oczywiście media.

Został podniesiony także problem anonimizacji oskarżonego przy okazji ogłoszeń prasowych o terminie rozprawy, zawiadamiania większej liczby osób, np. pokrzywdzonych. Rozważano, jak powinny być formułowane takie zawiadomienia prasowe – czy winny zawierać wszelkie dane osoby, przeciwko której toczy się postępowanie, tak aby można było osiągnąć efekt powiadomienia zainteresowanych, czy też pozostawiając wątpliwość związaną z częściową anonimizacją, próbować podawać tylko część informacji.

Na zakończenie konferencji dr hab. Andrzej Światłowski podziękował wszystkim za udział, referentom za interesujące wystąpienia, Naczelnej Radzie Adwokackiej za wsparcie finansowe w organizacji konferencji, dyskutantom zaś za ciekawe wypowiedzi i wysuwane w trakcie dyskusji komentarze i propozycje  konkretnych regulacji. Zapowiedział wydanie publikacji obejmującej teksty oparte na wygłoszonych referatach. Na koniec zaprosił wszystkich do wzięcia udziału w kolejnej konferencji, planowanej w Krakowie na marzec 2015 r., której tytuł ma brzmieć „Model dualistyczny czy dwa modele – konsensualizm a kontradyktoryjność procesu karnego”.