P od rządem ustawy z 30 sierpnia 1990 r. o zakładach opieki zdrowotnejTekst jedn. Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 ze zm. (dalej: u.z.o.z.) w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd – różnie przyjęty w piśmiennictwiePogląd ten zaakceptowali M. Dercz, T. Rek, Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. Komentarz, Warszawa 2010, komentarz do art. 60, pkt 11 (autorzy wskazują tam, że brak decyzji organu założycielskiego w przypadku permanentnego osiągania przez samodzielny publiczny z.o.z. ujemnego wyniku może zostać potraktowany jako działanie bezprawne, z wszelkimi tego konsekwencjami); odmiennie M. Nesterowicz, Glosa do wyroku SN z dnia 29 października 2003 r., III CK 134/02, OSP 2005, nr 4, poz. C55, s. 231 (zdaniem autora dopuszczenie takiej odpowiedzialności „może doprowadzić do katastrofy budżetów organów założycielskich”, a wymaganie od tych organów podejmowania działań z art. 60 ust. 3 u.z.o.z. prowadziłoby do powrotu do systemu finansowania z.o.z. z budżetu; autor zakwestionował również bezprawność działania organów oraz to, że mamy tu do czynienia z deliktem; w jego ocenie art. 60 ust. 3 u.z.o.z. nie nakłada na organ założycielski obowiązku określonych działań, lecz stwarza jedynie możliwość ich podjęcia stosownie do decyzji tego organu). – że podmioty zakładające samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (dalej także: s.p.z.o.z.) mogą odpowiadać za szkodę wynikającą z zaniechania działań, które stosownie do art. 60 u.z.o.z. powinny podjąć ich organy w sytuacji, w której zakład nie może we własnym zakresie pokryć ujemnego wyniku finansowegoArtykuł 60 stanowił w ust. 1, że: „Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej pokrywa we własnym zakresie ujemny wynik finansowy”, a w ust. 3, że: „Jeżeli ujemny wynik finansowy nie może być pokryty w sposób określony w ust. 1, organ, który utworzył samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, wydaje rozporządzenie lub podejmuje uchwałę o zmianie formy gospodarki finansowej zakładu lub o jego likwidacji”. Swobodę właściwego organu ograniczał ust. 2, stanowiąc, że: „Ujemny wynik finansowy samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej nie może być podstawą do zaprzestania działalności, jeżeli dalsze istnienie tego zakładu uzasadnione jest celami i zadaniami, do których realizacji został utworzony, a których nie może przejąć inny zakład w sposób zapewniający nieprzerwane sprawowanie opieki zdrowotnej nad ludnością”. W związku z tą regulacją pozostawał art. 60 ust. 4, który postanawiał, że: „Organ, który utworzył samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, z uwzględnieniem ust. 2, pokrywa ujemny wynik finansowy zakładu ze środków publicznych i może określić formę dalszego finansowania zakładu na zasadach określonych w art. 35c.”. Artykuł 60 ust. 4b określał obligatoryjną treść aktu likwidacyjnego, art. 60 ust. 5 wskazywał, że akt ten stanowi podstawę wykreślenia s.p.z.o.z. z KRS, a art. 60 ust. 6 przewidywał, że: „Zobowiązania i należności samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej po jego likwidacji stają się zobowiązaniami i należnościami Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego, lub odpowiednio publicznej uczelni medycznej albo publicznej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych, lub Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego”. .  W szczególności zaniechanie to mogło stanowić źródło roszczeń odszkodowawczych dla wierzycieli s.p.z.o.z., co oparte było na założeniu, że w razie podjęcia właściwych działań wierzyciele ci mogliby uzyskać należne im świadczeniaZgodnie z art. 60 ust. 6 po likwidacji samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej jego zobowiązania stawały się zobowiązaniami podmiotu zakładającego (przede wszystkim Skarbu Państwa albo właściwej jednostki samorządu terytorialnego), przy czym w myśl uchwały Sądu Najwyższego z 14 lipca 2005 r. (III CZP 34/05, OSNC 2006, nr 6, poz. 97) skutek ten następował z dniem zakończenia czynności likwidacyjnych, określonym w uchwale o likwidacji, i dotyczył tych zobowiązań zlikwidowanego zakładu, które nie zostały zaspokojone w toku postępowania likwidacyjnego. Do zaspokojenia wierzycieli mogła prowadzić także zmiana formy gospodarki finansowej zakładu, ponieważ zgodnie z art. 35c mogła ona polegać na prowadzeniu zakładu w formie jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego (zob. SN z 16 grudnia 2004 r., V CK 287/04, OSNC 2005, nr 12, poz. 213), a w takiej sytuacji zakład opieki zdrowotnej prowadzi gospodarkę finansową ze środków budżetowych na zasadach przewidzianych w ustawie o finansach publicznych. .

Przywołane orzecznictwo przeszło pewną ewolucję. Pierwsza wypowiedź Sądu Najwyższego zdawała się wytyczać stosunkowo szerokie pole dla odpowiedzialności odszkodowawczej. W tezie bowiem publikowanego wyroku z 29 października 2003 r.III CK 134/02, OSNC 2004, nr 12, poz. 200 z krytyczną glosą M. Nesterowicza (OSP 2005, nr 5, poz. 55). Sąd stwierdził ogólnie, że „Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej, jeżeli organ założycielski – wojewoda, wiedząc o niedoborze środków finansowych niezbędnych dla utrzymania sprawności utworzonego zakładu, nie podjął stosownych działań przewidzianych ustawą z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.)”Koncepcja ta została odrzucona w wyroku Sądu Najwyższego z 19 maja 2005 r., V CK 622/04, LEX nr 301805.. W sprawie tej powodem był s.p.z.o.z., który dochodził od Skarbu Państwa określonej kwoty na pokrycie poniesionych kosztów ochrony medycznej, a szczególny rys nadała stanowi faktycznemu okoliczność, że zawartej między Skarbem Państwa a s.p.z.o.z. umowie o finansowanie świadczeń medycznych towarzyszyło „oświadczenie stron”, w którym zawarto stwierdzenie, iż „wartość umowy jest za niska”, z jednoczesną deklaracją, że „wysokość zmiany określona zostanie w drodze negocjacji pomiędzy stronami po przedstawieniu przez Zespół przedsięwzięć, jakie zostały podjęte i wdrożone w celu ograniczenia kosztów”. Według Sądu już to oświadczenie wskazywało konieczność interwencji administracyjnej przewidzianej w art. 60 ust. 3 u.z.o.z., a zaniedbanie tego obowiązku „ewidentnie kryło w sobie element bezprawności w rozumieniu art. 417 k.c.”.

Ostrożniejsze stanowisko znalazło wyraz w wyroku z 22 stycznia 2004 r.V CK 160/03, LEX nr 182114., gdzie Sąd Najwyższy rozstrzygnął o roszczeniu wierzyciela, który w związku z rzekomym naruszeniem przez organ założycielski art. 60 ust. 4 u.z.o.z. żądał od właściwej jednostki samorządu terytorialnego rekompensaty za szkodę polegającą na uniemożliwieniu uzyskania należnego świadczenia od zadłużonego s.p.z.o.z. (szkodą miała być suma tych należności). W wyroku tym Sąd wyjaśnił, że odpowiedzialność na podstawie  art. 420¹ k.c. za bezprawne zaniechanie wykonania ustawowego obowiązku pokrycia ujemnego wyniku finansowego s.p.z.o.z. wchodziłaby w rachubę, gdyby wierzyciel wykazał istnienie trwałej niezdolności s.p.z.o.z. do pokrycia ujemnego wyniku finansowego we własnym zakresie (nie wystarczy utrzymywanie się niezdolności od pewnego czasu), mimo którego pozwany nie podjął kroków z art. 60 ust. 3 u.z.o.z. i nie wykonał obowiązku z art. 60 ust. 4 tej ustawy. Sąd uznał przy tym, że dopiero zmiana formy organizacyjnej zakładu opieki zdrowotnej, wiążąca się z zakończeniem jego działalności jako samodzielnego podmiotu, pociąga za sobą obowiązek pokrycia ujemnego wyniku finansowego tego zakładu ze środków publicznych w trybie art. 60 ust. 4 u.z.o.z.

Rozumowanie to – w zakresie przesłanek aktualizacji obowiązku pokrycia ujemnego wyniku finansowego (określonego przez Sąd jako ustawowe zobowiązanie o charakterze gwarancyjnym) – znalazło potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 20 lutego 2004 r.I CK 308/03, LEX nr 176090.

Przesłanki odpowiedzialności z art. 420¹ k.c. zostały ujęte jeszcze bardziej rygorystycznie w wyroku z 14 kwietnia 2005 r.II CK 600/04, LEX nr 151658., w którym Sąd Najwyższy oceniał deliktowe roszczenie odszkodowawcze wierzyciela s.p.z.o.z. skierowane przeciwko jednostce samorządu terytorialnego w związku z zaniedbaniami organu założycielskiego s.p.z.o.z. Sąd potwierdził tam wprawdzie, że organ założycielski powinien podjąć działania przewidziane w art. 60 ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej „bez zbędnej zwłoki” oraz że zaniedbanie tego obowiązku może być ocenione jako bezprawne, a tym samym uzasadniać odpowiedzialność tego organu za wynikłe stąd szkody, zastrzegł jednak, iż nie można organowi założycielskiemu skutecznie przypisać bezprawności postępowania tylko z tej przyczyny, że pomimo ujemnego wyniku finansowego s.p.z.o.z. nie podjął działań przewidzianych w art. 60 ust. 3 u.z.o.z. Zdaniem Sądu „w realiach gospodarczych (zadłużenie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej na miliardy złotych) i prawnych (posiadanie przez samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej osobowości prawnej, choć ograniczonej) zmiana formy działalności samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej lub jego likwidacja powinna mieć charakter wyjątkowy. W konsekwencji oznacza to, że w nader wyjątkowych wypadkach zaniechaniu przez organ założycielski działań przewidzianych w art. 60 ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej można przypisać cechę bezprawności”. Sąd nie wyjaśnił jednak, o jakie wyjątkowe okoliczności tu chodzi.

Do przesłanki trwałej niezdolności s.p.z.o.z. do pokrycia ujemnego wyniku finansowego we własnym zakresie Sąd Najwyższy powrócił w wyroku z 11 sierpnia 2005 r.V CK 69/05, niepubl., ponownie rozstrzygając o roszczeniu wierzyciela s.p.z.o.z. zwróconym przeciwko jednostce samorządu terytorialnego o naprawienie szkody, wynikającej z braku możliwości wygzekwowania wierzytelności i będącej następstwem zaniechania podjęcia przez pozwanego działań przewidzianych w art. 60 ust. 3 i 4 u.z.o.z. Sąd nie miał wątpliwości co do tego, że art. 60 u.z.o.z. jest samoistnym źródłem obowiązków administracji rządowej lub samorządowej o charakterze władczym, których naruszenie, w razie powstania szkody, skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą. Rozważając natomiast kwestię, w jakim terminie organ, który utworzył s.p.z.o.z., ma podjąć działania wskazane w art. 60 u.z.o.z., Sąd uznał, że obowiązek ten aktualizuje się nie w momencie, gdy ujawnia się ujemny wynik finansowy, lecz wówczas, gdy samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej nie jest w stanie tego wyniku pokryć we własnym zakresie. Wskazał przy tym, że „musi upłynąć pewien czas, w ciągu którego dopiero może się okazać, iż zakład we własnym zakresie nie jest w stanie zlikwidować strat. Zadłużenie i wynikający z tego ujemny wynik finansowy może się okazać stanem przejściowym, zważywszy na dynamikę finansową działalności zakładów oraz tryb gospodarowania środkami publicznymi obejmujący m.in. pokrywanie deficytu z przyszłych dochodów”. W ocenie Sądu: „O tym, jaki powinien to być okres i jakie okoliczności powinny stanowić podstawę oceny skuteczności działań lub realności prognoz co do osiągnięcia lub nieosiągnięcia stanu wypłacalności zadłużonego zakładu, powinny decydować warunki konkretnego stanu faktycznego, których rozważenie może wymagać wiedzy profesjonalnej z dziedziny ekonomii (…) Okresu tego nie da się określić z góry i jednolicie dla wszystkich przypadków podlegających ocenie z punktu widzenia przesłanki niemożności pokrycia przez zadłużony zakład ujemnego wyniku finansowego”.

Kontynuacją tego kierunku orzecznictwa był dotyczący takiego samego żądania wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2007 r.II CSK 498/06, LEX nr 453729. Sąd wskazał tam ponownie, że nie można organowi założycielskiemu skutecznie przypisać bezprawności postępowania tylko z tej przyczyny, iż pomimo ujemnego wyniku finansowego s.p.z.o.z. nie podjął działań przewidzianych w art. 60 ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Według Sądu obowiązek podjęcia przez organ założycielski działań, zmierzających do pokrycia ujemnego wyniku finansowego s.p.z.o.z., aktualizuje się wówczas, gdy „w odpowiednim czasie, uwarunkowanym okolicznościami konkretnego stanu faktycznego, zadłużony zakład nie może pokryć ujemnego wyniku finansowego we własnym zakresie”. Identyczne stanowisko znalazło wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z 11 marca 2008 r.II CSK 565/07, LEX nr 494149.

W omawianym nurcie pozostał także wyrok z 3 listopada 2009 r.II CSK 232/09, LEX nr 570125., w którym Sąd Najwyższy powtórzył, że: „Samo utrzymywanie się ujemnego wyniku finansowego, nawet w dłuższym okresie, nie jest wystarczającą przesłanką do podjęcia decyzji o likwidacji lub zmianie formy działalności zakładu i brak takiej decyzji nie może świadczyć o bezprawnym zaniechaniu organu założycielskiego, jeżeli podejmowano inne działania prowadzące do uzdrowienia sytuacji finansowej lub chociażby zapewnienia egzystencji zakładu, gdy jego dalsze istnienie uzasadnione jest celami, o jakich mowa w art. 60 ust. 2 ustawy”.

Dokonany przegląd orzecznictwa dowodzi, że akceptując co do zasady możliwość odpowiedzialności deliktowej podmiotów zakładających samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej za szkodę wynikającą z zaniechania działań określonych w art. 60 u.z.o.z., Sąd Najwyższy ujął przesłanki tej odpowiedzialności w sposób, który sprawił, że szanse na uzyskanie odszkodowania stały się niewielkie, a być może nawet iluzoryczne. Podstawową barierą okazała się teza, że obowiązek podjęcia działań określonych w art. 60 ust. 3 u.z.o.z. aktualizuje się dopiero wtedy, gdy zadłużony zakład trwale nie  może pokryć ujemnego wyniku finansowego we własnym zakresie. Wykazanie owej trwałości w świetle nieostrych kryteriów wskazanych w orzecznictwie zdawało się graniczyć z niemożliwością.

Prima facie może się wydawać, że sytuacja uległa zasadniczej zmianie z chwilą wejścia w życie ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczejDz.U. nr 112, poz. 654. (dalej także: u.d.l.). W ustawie tej dopuszczono możliwość dalszego prowadzenia już istniejących s.p.z.o.z.Wyłączono natomiast możliwość tworzenia nowych podmiotów leczniczych w tej formie (z wyjątkiem dotyczącym połączenia s.p.z.o.z. – zob. art. 204 u.d.l.) – nowe podmioty mogą być obecnie tworzone jedynie w formie spółki kapitałowej albo jednostki budżetowej (art. 6). (art. 7), a regulacja ich dotycząca jest w zasadzie wzorowana na przepisach ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, z tą jednak różnicą – istotną dla niniejszych rozważań – że doprecyzowaniu uległ czas realizacji obowiązków podmiotów tworzących s.p.z.o.z. związanych z ujemnym wynikiem finansowym tego zakładu. Wynika to wyraźnie z zestawienia art. 59 ust. 2 i art. 59 ust. 4 u.d.l. Zgodnie z pierwszym z przepisów „Podmiot tworzący samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej może, w terminie 3 miesięcy od upływu terminu zatwierdzenia sprawozdania finansowego samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, pokryć ujemny wynik finansowy za rok obrotowy tego zakładu, jeżeli wynik ten, po dodaniu kosztów amortyzacji, ma wartość ujemną – do wysokości tej wartości”Stosownie do art. 59 ust. 3 u.d.l.: „Ujemny wynik finansowy i koszty amortyzacji, o których mowa w ust. 2, dotyczą roku obrotowego objętego sprawozdaniem finansowym”., w myśl zaś drugiego: „W przypadku niepokrycia ujemnego wyniku finansowego w sposób określony w ust. 2 podmiot tworzący w terminie 12 miesięcy od upływu terminu określonego w ust. 2 wydaje rozporządzenie, zarządzenie albo podejmuje uchwałę o zmianie formy organizacyjno-prawnej albo o likwidacji samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej”. Ponadto stosownie do art. 60 ust. 4 u.d.l.: „Okres od dnia otwarcia likwidacji do dnia jej zakończenia nie może być dłuższy niż 12 miesięcy”, przy czym nie można przedłużać terminu zakończenia likwidacji.

Ścisłe określenie terminów, w których podmioty tworzące s.p.z.o.z. mają podjąć działania związane z ujemnym wynikiem finansowym tych zakładów, eliminuje podstawową barierę, która utrudniała dotychczas dochodzenie odszkodowania za szkodę wyrządzoną wskutek bezprawnego zaniechania stosownych działań. Nie można wykluczyć, że jest to wynikiem świadomego działania ustawodawcy, tym bardziej że w uzasadnieniu projektu u.d.l. czytamy, iż nowa regulacja dotycząca s.p.z.o.z. miała na celu „wzmocnienie nadzoru właścicielskiego podmiotu tworzącego oraz zwiększenie jego odpowiedzialności za sytuację finansową samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej”. Uzasadnienie projektu wskazuje ponadto jednoznacznie, że wprowadzenie w art. 60 ust. 4 u.d.l. 12-miesięcznego terminu na zakończenie likwidacji s.p.z.o.z. ma uniemożliwiać „«sztuczne» przedłużanie czasu trwania czynności likwidacyjnych”, co sprzyjać ma ochronie interesów wierzycieli s.p.z.o.z., którzy – według projektodawców – „powinni mieć możliwość zaspokojenia swoich roszczeń w racjonalnej perspektywie czasowej”. Być może ustawodawca chciał w ten sposób wzmocnić „zachęty” do przekształcania s.p.z.o.z. w spółki kapitałowe.

Niezależnie od zamierzeń ustawodawcy trzeba jednak stwierdzić, że dochodzenie  od podmiotów tworzących s.p.z.o.z. odszkodowania na podstawie odpowiedzialności deliktowej może nadal napotykać na pewne bariery.

Po pierwsze, należy pamiętać, że przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej jest wykazanie, że bezprawne zaniechanie stało się źródłem szkody, co zakłada, iż w razie należytego wykonania obowiązku określony uszczerbek nie powstałby. Dowiedzenie tej przesłanki może okazać się kłopotliwe. Należy bowiem mieć na względzie, że w przypadku ujemnego wyniku finansowego s.p.z.o.z. podmiot tworzący może nie tylko podjąć działania w prosty sposób otwierające wierzycielom możliwość zaspokojenia przysługujących im roszczeń, a więc pokryć ujemny wynik finansowy zgodnie z art. 59 ust. 2 u.d.l., zlikwidować s.p.z.o.z. zgodnie z art. 60 u.d.l. (ze skutkiem w postaci przejęcia zobowiązań przez podmiot tworzący) albo zmienić formę organizacyjno-prawną na jednostkę budżetową, prowadzącą gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach o finansach publicznych, ale może także podjąć działania, które nie w każdym przypadku powodują taki skutek.

Dotyczy to przede wszystkim zmiany formy organizacyjno-prawnej podmiotu leczniczego ze s.p.z.o.z. na spółkę kapitałową. Możliwość tego rodzaju przekształcenia w przypadku ujemnego wyniku finansowego u.d.l. wskazuje jednoznacznie uzasadnienie projektu ustawy. Należy w związku z tym wskazać, że regulacja przekształcenia (art. 69–82 u.d.l.) nie przewiduje pełnego przejęcia zobowiązań s.p.z.o.z. przez podmiot tworzący. W myśl art. 72 ust. 1 pkt 1 u.d.l. w przypadku omawianego przekształcenia podmiot tworzący jest zobowiązany do przejęcia zobowiązań s.p.z.o.z. tylko w sytuacji, w której wartość wskaźnika zadłużenia s.p.z.o.z., wyrażającego relację sumy zobowiązań długoterminowych i krótkoterminowych, pomniejszonych o inwestycje krótkoterminowe s.p.z.o.z. do sumy jego przychodów (art. 71 u.d.l.), ustalona na podstawie sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy (art. 70 u.d.l.), wynosi więcej niż 1/2, przy czym przejęcie następuje tylko do takiej wartości, aby wskaźnik zadłużenia wyniósł nie więcej niż 0,5, a przejęciu w pierwszej kolejności podlegają zobowiązania wymagalne najdawniej, obejmujące kwotę główną wraz z odsetkami (art. 72 ust. 2 u.d.l.). Jeżeli natomiast wskaźnik zadłużenia wynosi 1/2 albo mniej, podmiot tworzący „może” (a więc nie musi) przejąć zobowiązania samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej (art. 72 ust. 1 pkt 2 u.d.l.). W rezultacie w przypadku przekształcenia zadłużonego s.p.z.o.z. w spółkę kapitałową prosta pod względem rachunkowym poprawa położenia dotyczy wierzycieli, których wierzytelności podlegają obligatoryjnemu przejęciu, co oczywiście nie pozostaje bez wpływu na możliwość udowodnienia szkody w związku z zaniechaniem stosownych działań przez podmiot tworzący s.p.z.o.z. W wielu przypadkach podmiot tworzący będzie zapewne usiłował bronić się przed odpowiedzialnością odszkodowawczą, wskazując, że zaniechane przezeń bezprawnie działanie polegałoby na przekształceniu s.p.z.o.z. w spółkę kapitałową, a w razie przekształcenia wierzytelność żądającego odszkodowania wierzyciela nie podlegałaby przejęciu. W istotny sposób utrudniałoby to sytuację dowodową wierzyciela.

Pewna wątpliwość wiązać się może również z uregulowaną w art. 66 u.d.l. możliwością połączenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Pod rządem ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że połączenie s.p.z.o.z. jest jednym z działań, które organ założycielski może podjąć  w przypadku, gdy jeden z nich albo oba wykazują ujemny wynik finansowyZob. uchwałę SN z 22 lipca 2005 r., III CZP 54/05, OSNC 2006, nr 6, poz. 102.. Utrwaliło się przy tym stanowisko, że w takim przypadku nie następowało przewidziane w art. 60 ust. 6 u.z.o.z. przejęcie zobowiązań przez podmiot tworzącyStosownie do jednego z zapatrywań było tak dlatego, że nie występowała wówczas w ogóle likwidacja w rozumieniu art. 60 ust. 6 u.z.o.z. [zob. wyroki SN z 16 grudnia 2004 r., w sprawach V CK 287/04 (OSNC 2005, nr 12, poz. 213), V CK 290/04 (niepubl.) oraz V CK 311/04 (LEX nr 590004)], a wskazaną w tych orzeczeniach podstawą sukcesji zobowiązań była analogia do § 34 rozporządzenia Rady Ministrów z 30 listopada 1981 r. w sprawie wykonania ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1981 r. nr 31, poz. 170 ze zm.), stanowiącego, że „połączone przedsiębiorstwo odpowiada za zobowiązania przyjętych przedsiębiorstw oraz przejmuje ich wierzytelności”. W myśl drugiej, przeważającej koncepcji występowała tu wprawdzie likwidacja, jednakże art. 60 ust. 6 u.z.o.z. nie miał zastosowania, jeżeli podmiot dokonujący likwidacji skorzystał z uprawnienia przewidzianego w art. 60 ust. 4b pkt 4 u.z.o.z. i wskazał, że ogół praw i obowiązków likwidowanego zakładu przejmuje inny zakład – zob. wyroki SN z 2 grudnia 2004 r. w sprawach V CK 110/04 (niepubl.), V CK 111/04 (LEX nr 277877) oraz V CK 106/04 (LEX nr 277107); wyrok SN z 19 stycznia 2005 r., V CK 590/04, niepubl.; wyrok SN z 19 maja 2005 r., V CK 620/04, LEX nr 311355; uchwałę SN z 22 lipca 2005 r., III CZP 54/05, OSNC 2006, nr 6, poz. 102; wyrok SN z 12 lutego 2009 r., V CSK 267/08, LEX nr 619664; wyrok SN z 16 czerwca 2010 r., I CSK 464/09, OSNC-ZD 2010, nr 4, poz. 119.. Podtrzymanie poglądu co do dopuszczalności połączenia s.p.z.o.z. wykazujących ujemny wynik finansowy pod rządem u.d.l. oznaczałoby, że w razie gdy s.p.z.o.z. wykazuje ujemny wynik finansowy, podmiot tworzący nie musi podejmować działań określonych w art. 59 u.d.l., lecz utworzyć nowy s.p.z.o.z. przez połączenie dotychczasowego z innym – być może także zadłużonym – s.p.z.o.z. Tego rodzaju zabieg może odwlekać perspektywę zaspokojenia wierzycieli, ponieważ regulacja u.d.l., dotycząca połączenia s.p.z.o.z., nie stwarza żadnych gwarancji co do zaspokojenia (przejęcia) zobowiązań łączonych zakładów przez podmiot tworzący (zgodnie z art. 66 ust. 6 u.d.l. połączenie s.p.z.o.z. następuje bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego podmiotu przejmowanego albo łączących się podmiotów). Pozwany o naprawienie szkody wywołanej bezprawnym zaniechaniem działań określonych w art. 59 u.d.l. podmiot tworzący mógłby zatem bronić się, wykazując, że zaniechane działania polegałyby na połączeniu s.p.z.o.z., co również komplikowałoby położenie wierzyciela, ponieważ połączenie takie nie gwarantowałoby mu możliwości natychmiastowego zaspokojenia swych roszczeń (być może otwierałaby się ona dopiero po spełnieniu przesłanek z art. 59 u.d.l. w odniesieniu do nowo utworzonego podmiotu).

Wskazane wyżej wątpliwości sprawiają, że także pod rządem u.d.l. kwestia odpowiedzialności deliktowej podmiotów tworzących s.p.z.o.z. za zaniechanie obligatoryjnych działań związanych z ujemnym wynikiem finansowym tych zakładów nie jawi się jako oczywista.