Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Ust. 5

Art. 5 ust. 5 nie określa konkretnego poziomu odszkodowań ani nie wskazuje konkretnych ich kwot.

Vasilevskiy i Bogdanov v. Rosja, 10.7.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skargi nr 52241/14

i 74222/14, § 21.

Skuteczne korzystanie z prawa do odszkodowania zagwarantowanego przez ten przepis musi być wystarczająco pewne. Odszkodowanie za pozbawienie wolności z naruszeniem przepisów art. 5 nie może być możliwe wyłącznie teoretycznie, ale musi być również dostępne w praktyce i obejmować prawo do odszkodowania za szkodę materialną oraz wszelki stres, lęk i frustrację, jakiej osoba mogła doznać w rezultacie naruszenia innych przepisów art. 5. Ponadto nie spełnia wymagań tego przepisu prawo do odszkodowania na poziomie tak niskim, że przestaje ono mieć praktycznie jakiekolwiek znaczenie.

Vasilevskiy i Bogdanov v. Rosja, 10.7.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skargi nr 52241/14

74222/14, § 22.

Ustalenie wysokości właściwego odszkodowania jest trudne, zwłaszcza gdy roszczenie wynika z cierpienia osobistego – fizycznego czy psychicznego. Nie ma standardu, zgodnie z którym ból, cierpienie i dyskomfort fizyczny oraz stres i niepokój można mierzyć w kategoriach pieniężnych. Trybunał uwzględnia własną praktykę na podstawie art. 41 Konwencji w podobnych sprawach oraz konkretne fakty, jak np. długość pozbawienia skarżącego wolności.

Vasilevskiy i Bogdanov v. Rosja, 10.7.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skargi nr 52241/14

i 74222/14, § 23.

Ustalenie poziomu cierpienia, stresu, niepokoju lub innych szkód doznanych przez skarżących na skutek bezprawnego pozbawienia wolności należy przeprowadzić zgodnie z krajowymi wymaganiami prawnymi z uwzględnieniem standardu życiowego w danym kraju, nawet jeśli będzie to oznaczać przyznanie kwot niższych niż przyjmowane przez Trybunał w podobnych sprawach.

Vasilevskiy i Bogdanov v. Rosja, 10.7.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skargi nr 52241/14

i 74222/14, § 24.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

W sporze publicznoprawnym strona cywilna art. 6 będzie wchodzić w grę, jeśli aspekty prywatnoprawne przeważają nad publicznoprawnymi ze względu na bezpośrednie konsekwencje dla prawa cywilnego o charakterze majątkowym lub niemajątkowym. Ponadto istnieje ogólne domniemanie, że istnieją one w „zwykłych sporach pracowniczych” z udziałem funkcjonariuszy publicznych, w tym sędziów.

Wyrok Denisov v. Ukraina, 25.09.2018 r.,

Wielka Izba, skarga nr 76639/11, § 53.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

Warunek przewidywalności nie wymaga od państwa wyczerpującego wskazania konkretnych przestępstw umożliwiających przechwytywanie korespondencji. Warunkiem jest wskazanie wystarczająco szczegółowo natury przestępstw wchodzących w grę.

Wyrok Big Brother Watch i inni przeciwko

Wielkiej Brytanii, 13 września 2018 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 58170/13, 62322/14

i 24960/15, § 332.

Skarżący mogą domagać się uznania za pokrzywdzonych naruszeniem art. 8 Konwencji spowodowanym istnieniem systemu dzielenia się tajnymi informacjami ze służbami innego państwa.

Wyrok Big Brother Watch i inni przeciwko

Wielkiej Brytanii, 13 września 2018 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 58170/13, 62322/14

i 24960/15, § 419.

W razie przechwytywania korespondencji przez obce tajne służby fakt ten może rodzić odpowiedzialność państwa, przeciwko któremu została złożona skarga, jeśli wykonywało władzę lub kontrolę na tymi służbami.

Wyrok Big Brother Watch i inni przeciwko

Wielkiej Brytanii, 13 września 2018 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 58170/13, 62322/14

i 24960/15, § 420.

Gdyby państwa Konwencji miały korzystać z nieograniczonej swobody występowania do państw niebędącymi jej stronami o przechwytywanie korespondencji albo jej przekazywanie, mogłyby łatwo obejść swoje obowiązki na jej podstawie. W celu uniknięcia nadużyć okoliczności, w których można zwracać się do obcych tajnych służb o tego rodzaju materiały, muszą więc być wskazane w prawie krajowym.

Wyrok Big Brother Watch i inni przeciwko

Wielkiej Brytanii, 13 września 2018 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 58170/13, 62322/14

i 24960/15, § 424.

Realizacja praw z art. 8 Konwencji dotyczących życia rodzinnego i prywatnego obejmuje głównie relacje między żyjącymi istotami ludzkimi. Nie można jednak wykluczyć uznania, że życie rodzinne i prywatne obejmie również określone sytuacje po śmierci.

Wyrok Solska i Rybicka, 20.09.2018 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 30491/17, § 104.

Ekshumacja szczątków zmarłych członków rodziny przeprowadzona mimo jej sprzeciwu może być uznana za naruszenie ich sfery relacyjnej w sposób i w stopniu wskazującym na ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.

Wyrok Solska i Rybicka, 20.09.2018 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 30491/17, § 110.

Przy prowadzeniu skutecznego śledztwa władze mają obowiązek ochrony prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego każdej osoby.

Wyrok Solska i Rybicka, 20.09.2018 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 30491/17, § 119.

Śledztwo, aby było „skuteczne”, zgodnie z wymaganym rozumieniem tego słowa w kontekście art. 2 Konwencji, musi być przede wszystkim odpowiednie. Oznacza to m.in. podejmowanie przez władze wszelkich możliwych rozsądnych kroków dla zabezpieczenia dowodów zdarzenia, w tym zeznań świadków, dowodów rzeczowych i w miarę potrzeby dokonanie autopsji zapewniającej pełny i dokładny zapis obrażeń oraz obiektywną analizę ustaleń klinicznych, w tym przyczyn zgonu. Skuteczne śledztwo może w pewnych okolicznościach wymagać ekshumacji ciał osób zmarłych.

Wyrok Solska i Rybicka, 20.09.2018 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 30491/17, § 120.

Władze muszą znaleźć właściwą równowagę między wymaganiami skutecznego śledztwa na podstawie art. 2 Konwencji oraz ochrony poszanowania życia prywatnego i rodzinnego stron śledztwa i innych osób nim dotkniętych. Mogą zaistnieć okoliczności, w których ekshumacja będzie usprawiedliwiona mimo sprzeciwu rodziny.

Wyrok Solska i Rybicka, 20.09.2018 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 30491/17, § 121.

Prawo musi zapewnić wystarczające gwarancje przeciwko arbitralności decyzji prokuratora o zarządzeniu ekshumacji, a przepisy krajowe zagwarantować mechanizm kontroli proporcjonalności wchodzących w grę ograniczeń praw z art. 8 osób dotkniętych taką decyzją.

Wyrok Solska i Rybicka, 20.09.2018 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 30491/17, § 126.

W sprawie, w której spór dotyczący zatrudnienia nastąpił między jednostką i państwem i decyzja o zwolnieniu została podjęta przez jego organ, przy ocenie, czy w takiej sprawie pojawia się problem na tle życia prywatnego na podstawie art. 8 Konwencji, istnieje silny związek między dopuszczalnością i przedmiotem skargi. W razie uznania, że dany środek poważnie dotknął życia prywatnego skarżącego, zarzut jest zgodny ratione materiae z Konwencją, a zarzucony środek stanowił „ingerencję” w „prawo do poszanowania życia prywatnego”. W rezultacie w tych kategoriach spraw dopuszczalność skargi oraz istnienie „ingerencji” są nierozerwalnie ze sobą związane. Dotychczasowa praktyka Trybunału w tym zakresie była różna i nie dawała się uzasadnić z punktu widzenia potrzeby zachowania spójności. Stosowanie Konwencji jest kwestią dotyczącą jurysdykcji Trybunału ratione materiae, należy więc przestrzegać generalnej zasady rozpatrywania skarg. Wymagana jest więc odpowiednia analiza już w stadium dopuszczalności, chyba że istnieje konkretny powód dołączenia takiej kwestii do meritum sprawy.

Wyrok Denisov v. Ukraina, 25.09.2018 r.,

Wielka Izba, skarga nr 76639/11, § 92–93.

Spory odnoszące się do zatrudnienia nie pozostają jako takie poza zakresem pojęcia „życie prywatne” w rozumieniu art. 8 Konwencji. Istnieją niektóre typowe aspekty życia prywatnego, które mogą być narażone na szwank w drodze zwolnienia, degradacji, nieprzyjęcia do zawodu albo innych podobnie niekorzystnych środków. Aspekty te obejmują (a) „krąg wewnętrzny” skarżącego, (b) jego możliwość nawiązywania i rozwijania relacji z innymi oraz (c) jego reputację społeczną i zawodową. W takim sporze kwestia życia prywatnego rodzi się zwykle albo z powodu racji leżących u podłoża zarzuconego środka (w takim przypadku Trybunał stosuje podejście oparte na racji), albo – w pewnych przypadkach – ze względu na skutki dla życia prywatnego (Trybunał stosuje wtedy podejście oparte na skutku).

Wyrok Denisov v. Ukraina, 25.09.2018 r.,

Wielka Izba, skarga nr 76639/11, § 115.

W razie podejścia opartego na skutku kluczowe znaczenie ma wymagany próg dolegliwości. Skarżący musi przekonująco wykazać, że w jego sprawie został on osiągnięty, i przedstawić na to dowody. Trybunał zgodził się, że art. 8 ma zastosowanie, jeśli skutki te są bardzo poważne i silnie wpływają na jego życie prywatne.

Wyrok Denisov v. Ukraina, 25.09.2018 r.,

Wielka Izba, skarga nr 76639/11, § 116.

Krzywda skarżącego wymaga oceny przez porównanie jego życia przed zastosowaniem zarzuconego środka i po nim. Przy ocenie znaczenia skutków w sprawach związanych z zatrudnieniem należy uwzględnić postrzeganie ich subiektywnie przez skarżącego na tle obiektywnych okoliczności w konkretnej sprawie. Analiza ta musi objąć materialny i niematerialny wpływ zarzuconego środka. Sam skarżący musi jednak określić i uzasadnić naturę i stopień swojej krzywdy, która musi być przyczynowo związana z zarzuconym środkiem. Ze względu na zasadę wyczerpania środków prawnych krajowych musi on przed organami krajowymi rozpatrującymi sprawę wystarczająco podnieść istotne elementy swoich zarzutów.

Wyrok Denisov v. Ukraina, 25.09.2018 r.,

Wielka Izba, skarga nr 76639/11, § 117.

Wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)

Zwykły obywatel niebędący osobą reprezentującą państwo w sprawowaniu funkcji publicznej nie może być poddany, ze względu na status urzędowy, obowiązkowi zachowania dyskrecji w publicznym wyrażaniu swoich przekonań religijnych.

Wyrok Lachiri v. Belgia, 18.09.2018 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 3413/09 –

dot. usunięcia z sali sądowej kobiety ubranej

w chustę islamską, § 44.

Gmach sądu można uważać za część „przestrzeni publicznej” w przeciwieństwie na przykład do miejsca pracy, nie jest jednak miejscem publicznym podobnym do drogi albo placu publicznego. Sąd jest w rzeczywistości instytucją „publiczną”, w której poszanowanie neutralności wobec przekonań religijnych może przeważać nad swobodnym korzystaniem z prawa do uzewnętrzniania swojej religii, podobnie jak w przypadku publicznych instytucji edukacyjnych.

Wyrok Lachiri v. Belgia, 18.09.2018 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 3413/09, § 45.

Wolność wypowiedzi (art. 10)

Język obraźliwy może być pozbawiony ochrony z powołaniem się na wolność wypowiedzi, jeśli oznacza niczym nieusprawiedliwione oczernianie; używanie jednak wulgarnych zdań jako takie nie rozstrzyga o ocenie, czy wypowiedź była obraźliwa, ponieważ może z powodzeniem służyć wyłącznie stylistyce. Styl stanowi część komunikowania się jako forma wypowiedzi i jako taki jest chroniony wraz z treścią wyrażanych idei i informacji.

Wyrok Savva Terentyev v. Rosja, 28.08.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 10692/09, § 68.

Nie każda wypowiedź postrzegana przez konkretne osoby lub ich grupy jako obraźliwa lub znieważająca usprawiedliwia skazanie w formie pozbawienia wolności. Chociaż takie odczucia są zrozumiałe, one same nie mogą określać granic wolności wypowiedzi. Istotnego rozróżnienia między językiem szokującym a obraźliwym, a więc takim, który jest chroniony w art. 10 Konwencji oraz który utracił prawo do tolerancji w społeczeństwie demokratycznym, można dokonać wyłącznie w drodze starannego zbadania kontekstu słów obrażających, znieważających lub agresywnych. Kluczową kwestią jest więc zwykle zbadanie, czy konkretne wypowiedzi odczytywane w całości i w kontekście mogły być uznane za promujące przemoc, wrogość lub nietolerancję.

Wyrok Savva Terentyev v. Rosja, 28.08.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 10692/09, § 69.

Wobec funkcjonariuszy publicznych działających w charakterze urzędowym dopuszczalna jest szersza krytyka niż w przypadku zwykłych obywateli, tym bardziej gdy dotyczy całej instytucji publicznej. Pewien brak umiaru może mieścić się w granicach dopuszczalnej krytyki, zwłaszcza gdy wiąże się z reakcją na zachowanie postrzegane jako nieusprawiedliwione lub nielegalne zachowanie funkcjonariuszy publicznych.

Wyrok Savva Terentyev v. Rosja, 28.08.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 10692/09, § 75.

Policja powinna wykazywać szczególnie wysoki poziom tolerancji dla obraźliwych wypowiedzi, chyba że takie podżegające wypowiedzi mogły bezpośrednio sprowokować działania bezprawne wobec jej personelu i narazić go na rzeczywiste ryzyko fizycznej przemocy.

Wyrok Savva Terentyev v. Rosja, 28.08.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 10692/09, § 77.

Przepisy prawa karnego wymierzone w wypowiedzi, które podburzają, promują lub usprawiedliwiają przemoc, wrogość lub nietolerancję, muszą wyraźnie i precyzyjnie definiować zakres naruszeń prawa wchodzących w grę i być ściśle sformułowane, aby uniknąć sytuacji, w której swoboda państwa ścigania za takie czyny stanie się nazbyt szeroka, umożliwiając nadużycia w drodze selektywnego jej stosowania.

Wyrok Savva Terentyev v. Rosja, 28.08.2018 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 10692/09, § 85.