Wprowadzenie

W zór przemysłowy to zewnętrzna postać wytworu (produktu), która nacechowana jest różnymi walorami artystycznymi, na które składają się cechy linii, konturów czy kształtów, lecz także kolorystyka, struktura, materiał lub jego ornamentacja. Wzorami przemysłowymi mogą być zewnętrzne postaci ubrania lub mebla, ale i bramy garażowej oraz dachówki. Rozwiązania stanowiące wzór przemysłowy kumulują w sobie cechy różnych dóbr niematerialnych, tj. utwory, znaki towarowe, wzory użytkowe czy wzory przemysłowe.  Oznacza to także, że wzory przemysłowe mogą korzystać z wielorakiej ochrony przewidzianej dla wskazanych powyżej dóbr o charakterze niematerialnym. Polski system prawa własności intelektualnej dopuszcza istnienie ochrony przyjmującej postać ochrony równoległej (paralelnej). Wynika ona z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnychUstawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. z 1994 r. nr 24, poz. 83 z późn. zm.  – ochrona prawem autorskim (dalej: Prawo autorskie lub u.pr.aut.) oraz z ustawy – Prawo własności przemysłowej – ustawy sui generisUstawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, Dz.U. z 2001 r. nr 49, poz. 508 z późn. zm.  – ochrona prawem z rejestracji (dalej: u.p.w.p.),Zob. art. 1 ust. 2 u.p.w.p., który stanowi, że: „Przepisy ustawy nie uchybiają ochronie przedmiotów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 [w tym wzorów przemysłowych – przypis autorki], przewidzianej w innych ustawach”. W następstwie takiego uregulowania dopuszczalna jest ochrona wzorów przemysłowych przez szereg aktów prawnych, w tym m.in. na podstawie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: k.c.), w zakresie przepisów o dobrach osobistych (art. 23 k.c. i 24 k.c.); na podstawie przepisów ogólnych ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji; na podstawie art. 11 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych, które stanowią podstawę prawną dochodzenia przez producenta roszczeń z tytułu naruszenia przysługującego mu prawa sui generis, czy wreszcie na podstawie art. 1 ustawy z dnia 3 lutego 2001 r. o ochronie dziedzictwa Fryderyka Chopina, który stanowi, że: „Utwory Fryderyka Chopina i przedmioty z nim związane stanowią dobro ogólnonarodowe podlegające szczególnej ochronie. Nazwisko Fryderyka Chopina i jego wizerunek są chronione odpowiednio na zasadach dotyczących dóbr osobistych”, a także na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Rozwiązanie takie jest zgodne na poziomie unijnym z dyrektywą 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. w sprawie prawnej ochrony wzorów oraz z rozporządzeniem Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych. przez przedstawicieli doktryny nazywana kumulatywną lub kumulowaną. Przyjmując wskazaną zasadę, ustawodawca dopuszcza możliwość zaistnienia zbiegu ich ochrony.J. Szczotka, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo własności przemysłowej, (w:) T. Demendecki (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Lex 2015, www.lex.pl [2017.06.28].

Objęcie zarejestrowanych (w pewnym zakresie także niezarejestrowanych) Także niezarejestrowany wzór przemysłowy, jeżeli jest udostępniany publicznie w sposób przewidziany w rozporządzeniu, korzysta z ochrony na terytorium UE przez okres trzech lat, rozpoczynający się od dnia, w którym został po raz pierwszy udostępniony publicznie. Podstawa prawna: art. 2 oraz art. 11 rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych.wzorów przemysłowych ochroną kumulatywną prawem autorskim zależne jest od spełnienia  przez wzór przemysłowy przesłanek charakterystycznych dla tejże gałęzi prawa. Uzyskanie ochrony na podstawie u.p.w.p. nie jest bowiem wystarczające, aby uznać dany wzór za przedmiot ochrony prawa autorskiego.

Począwszy od 2015 r. możliwa jest też sytuacja wydłużenia czasu ochrony wzorów przemysłowych, w stosunku do których prawa z rejestracji wygasły, na podstawie przepisów Prawa autorskiego, o ile jednak wzory takie spełniają cechy stawiane utworom.Art. 116 uchylony przez art. 1 pkt 24 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1266) zmieniającej ustawę z dniem 1 grudnia 2015 r. Zob. także uzasadnienie do zmian: Uzasadnienie ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo własności przemysłowej oraz niektórych innych ustaw. Uzasadnienie dostępne jest na stronie internetowej pod adresem: <https://www.senat.gov.pl/download/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/3017/plik/931.pdf> [2017.04.19]. Korzystanie z możliwości przedłużenia czasu ochrony monopolu uprawnionego na gruncie prawa autorskiego jest atrakcyjne dla uprawnionego z uwagi na dłuższy niż w przypadku prawa z rejestracji czas ochrony, wynoszący co do zasady 70 lat od śmierci twórcy. Tym samym istotnego znaczenia nabiera problem interpretacji przesłanek ochronnych na gruncie przepisów prawa autorskiego. Ich omówienie zostanie poprzedzone analizą przesłanek ochronnych na gruncie ustawy Prawo własności przemysłowej. W artykule zostaną omówione oraz porównane przesłanki ochrony wzoru z punktu widzenia ustawy Prawo własności przemysłowej oraz ustawy Prawo autorskie.

Historia regulacji wzorów przemysłowych w  prawie polskim

Polskie źródła powszechnie obowiązującego prawa dotyczącego wzornictwa przemysłowego sięgają dwudziestolecia międzywojennego. Jednym z pierwszych aktów prawnych regulujących tematykę wzorów przemysłowych był dekret o ochronie wzorów rysunkowych i modeli (dalej: dekret).Dekret z dnia 4 lutego 1919 r. o ochronie wzorów rysunkowych i modeli, Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 138. Już na gruncie wyżej wskazanego dekretu prawo twórcy rysunku lub modelu miało charakter prawa bezwzględnego skutecznego erga omnes. Zgodnie bowiem z treścią art. 1 dekretu: „twórca nowego rysunku lub modelu, przeznaczonych do odtworzenia w wyrobach fabrycznych lub rzemieślniczych, może sobie zabezpieczyć na czas określony prawo wyłącznego korzystania ze swego pomysłu. Prawo to przysługuje obywatelom Państwa Polskiego i cudzoziemcom oraz ich spadkobiercom i nabywcom ich praw”. Czas trwania ochrony wynosił od 3 lat z możliwością przedłużenia do 12 lat. Dekret należy ocenić jako regulację niekompletną, pozbawioną definicji rysunku czy modelu podlegających prawnej ochronie oraz przesłanek, jakimi winny się one charakteryzować w celu uzyskania tej ochrony. Jedyną obligatoryjną przesłanką implikującą ochronę było przeznaczenie tychże rysunków oraz modeli, tj. przeznaczenie do odtworzenia w wyrobach fabrycznych lub rzemieślniczych.

Kolejnym źródłem była ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (dalej: u.w.w.z.t.).Ustawa z dnia 5 lutego 1924 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych, Dz.U. z 1924 r. nr 31, poz. 306. Wyróżniono w niej po raz pierwszy w polskim ustawodawstwie dwa rodzaje wzorów, tj. wzory użytkowe oraz wzory zdobnicze. Zgodnie z treścią art. 79 u.w.w.z.t.: „Jeżeli nowość postaci ma na celu podniesienie pożytku, wzór nazywa się użytkowym, jeżeli zmierza do celów artystycznych – nazywa się wzorem zdobniczym”. Definicyjną cechą oraz przesłanką zdolności rejestracyjnej zarówno wzoru użytkowego, jak i wzoru zdobniczego była cecha nowości. Powyższe znalazło odzwierciedlenie w odrębnym przepisie, tj. art. 82 u.w.w.z.t.: „Przedmiotem ważnej rejestracji są tylko wzory nowe”. Nowość rozumiano jako  brak wcześniejszej publikacji: „Nie uważa się wzoru za nowy w rozumieniu tej ustawy, jeżeli w czasie zgłoszenia do rejestracji był już w istotnych swych znamionach – przy wzorach zdobniczych w zastosowaniu do przedmiotów tego rodzaju – opublikowany, albo na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej w sposób jawny stosowany, lub na widok publiczny wystawiony”.Art. 82 zd. 2 u.w.w.z.t.

W kolejnych regulacjach definicję wzoru użytkowego zawarto w art. 76 prawa wynalazczego z 1962 r. (odpowiednio w art. 73 ustawy o wynalazczości z 1972 r.). Wzorem użytkowym podlegającym ochronie było nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. O istocie wzoru użytkowego nie decydowały ujawnione w nim środki techniczne, lecz takie ich wykorzystanie, które prowadziło do nowego ukształtowania określonego przedmiotu.Wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 1983 r., IV PR 215/83, LEX nr 14855.

Analiza przesłanek ochronnych wzoru przemysłowego na gruncie ustawy Prawo własności przemysłowej

Definicja normatywna wzoru przemysłowego zawarta jest w treści art. 102 ust. 1 u.p.w.p. W świetle wymienionego przepisu wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest natomiast każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Za wytwór uważa się także wytwór złożony – przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie oraz części składowe wytworu złożonego. W przypadku części składowych ochrona ma charakter warunkowy i przysługuje takim wymienialnym częściom składowym tylko, jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje ona widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy.

Wzór przemysłowy, jako rozwiązanie, jest efektem kreacyjnego wysiłku intelektualnego człowieka, z czego wynika jego wartość i co w istocie stanowi zarówno ratio legis, jak i przesłankę ochrony prawnej.M. Poźniak-Niedzielska, Wzory zdobnicze i ich ochrona. Studium z zakresu prawa polskiego na tle prawno-porównawczym, Lublin 1976, s. 34. Wzór przemysłowy pełni funkcje nie tyle bezpośrednio estetyczne, ile przede wszystkim czysto utylitarne – jest instrumentem konkurencji rynkowej, ma wzmocnić siłę atrakcyjną oferowanego na rynku produktu i zwiększyć zainteresowanie nim odbiorców.K. Szczepanowska-Kozłowska, Pojęcie wzoru przemysłowego – między funkcjonalnością a estetyką, PPH 2010, nr 3, s. 11. Przepis art. 102 ust. 1 u.p.w.p. odpowiada regulacji zawartej w art. 3 dyrektywy 98/71/WE.

Co istotne, pomimo że wzorem przemysłowym nie są produkty (wytwory), a ich postać, to właśnie wytwory (produkty) stanowią element definiujący wzór przemysłowy.A. Tischner, Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej, Legalis 2015, wyd. 1, www.lex.pl [2017.06.27]. Z uwagi na tryb ochrony wzorów przemysłowych na gruncie prawa polskiego i udzielanie ochrony na podstawie decyzji administracyjnej przesłanki udzielenia ochrony były przedmiotem analizy sądów administracyjnych.

Zgodnie z art. 102 ust. 1 u.p.w.p. wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu. Definicja normatywna wskazuje na kumulatywność przesłanek ochrony prawem z rejestracji wzoru przemysłowego. Dla uzyskania ochrony postać wytworu musi być zarówno nowa, jak i posiadać indywidualny charakter. Użyta w art. 102 ust. 1 u.p.w.p. koniunkcja (spójnik „i”) wskazuje, że w przypadku niespełnienia przez wzór przemysłowy jednej z przesłanek – nowości czy indywidualnego charakteru – wytwór nie będzie podlegał ochronie.Wyrok Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 grudnia 2008 r., VI SA/Wa 1827/08, LEX nr 531552. W konsekwencji wytwór, który nie spełnia którejkolwiek z przesłanek wymienionych w art. 102 u.p.w.p., nie może być chroniony prawem z rejestracji wzoru przemysłowego. Wystąpienie jednej z cech przy braku drugiej wyłącza możliwość ochrony wzoru.Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 15 stycznia 2014 r., II GSK 1625/12, LEX nr 1452706.

Należy zauważyć, że definicje wzoru zawarte w prawie unijnym oraz w u.p.w.p. stawiają szersze wymogi uzyskania ochrony niż wynikające z art. 25 ust. 1 Porozumienia w sprawie handlowych praw własności intelektualnej (dalej: „TRIPS”),6 Porozumienie w sprawie handlowych praw własności intelektualnej, Dz. Urz. UE L 336 z 23 grudnia 1994 r. zgodnie z którym ochrony udziela się niezależnie stworzonym wzorom przemysłowym, które są nowe lub oryginalne. Jak wskazał J. Kępiński: „posłużenie się spójnikiem «lub» sugeruje, że wzór może być albo nowy albo oryginalny bądź i nowy i oryginalny”.J. Kępiński, Wzór przemysłowy i jego ochrona w prawie polskim i wspólnotowym, LEX 2010, www.lex.pl [2017.06.27]. Zastosowanie w powyższych definicjach spójnika „i” jest zdaniem autorek dopuszczalne. I choć art. 25 TRIPS zapewnia ochronę wzorom, gdy jedna z tych przesłanek jest spełniona, to nie zabrania on kumulacji obu tych przesłanek. Powyższe prowadzi do wniosku, że w rozporządzeniu w sprawie wzorów wspólnotowych (dalej: rozporządzenie),Rozporządzenie Rady (WE) z 12 grudnia 2001 r. nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, Dz. Urz. UE L 3 z 5 stycznia 2002 r. z późn. zm. dyrektywie w sprawie prawnej ochrony wzorów (dalej: dyrektywa)Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 października 1998 r. nr 98/71/WE w sprawie prawnej ochrony wzorów, Dz. Urz. UE L 289 z 28 października 1998 r. i u.p.w.p. właściwie implementowano postanowienia Porozumienia TRIPSJ. Kępiński, Wzór przemysłowy i jego ochrona w prawie polskim i wspólnotowym..

Warunkiem koniecznym uzyskania ochrony prawnej wzoru przemysłowego jest uznanie, że istnieje postać wytworu.Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 20 lutego 2008 r., VI SA/Wa 2128/07, LEX nr 463651. Analiza istnienia nowości i indywidualności jest więc dopiero kolejnym etapem. Nadto dla uzyskania ochrony prawnej wzór winien posiadać pewną materialną cechę, która pozwoli na jego odtworzenie w postaci wytworu. Jest to przesłanka niewypowiedziana expressis verbis w treści przepisu art. 102 u.p.w.p., wypracowana przez doktrynę i judykaturę, stanowiąca element definicyjny wzoru przemysłowego i konieczna do uzyskania przez tenże wzór ochrony. Innymi słowy, jeżeli w oparciu o wzór nie można wykonać wytworu, to nie mamy do czynienia ze wzorem przemysłowym. Konsekwencją powyższego jest wymóg, aby opis wzoru przemysłowego przedstawiał wzór na tyle jasno i wyczerpująco, aby na jego podstawie i za pomocą rysunku można go było odtworzyć. Jeśli nie da się odtworzyć postaci wytworu na podstawie opisu i rysunków, to taka postać nie jest wzorem w rozumieniu art. 102 ust. 1 i 2 u.p.w.p.

Z art. 102 ust. 1 u.p.w.p. wynika, że rejestracji jako wzór przemysłowy podlega postać wytworu (forma, wygląd). Przepisy u.p.w.p. nie zawierają definicji „postaci wytworu”. Natomiast art. 102 ust. 1 u.p.w.p. stanowi, że „postać wytworu” nadana jest przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wskazał, że: „dobór cech wymienionych w ww. przepisie wskazuje na to, że ową «postać wytworu» utożsamiać można z jego wyglądem. We wzorze przemysłowym chroniony może być tylko aspekt zewnętrzny produktu".Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 22 grudnia 2015 r., VI SA/Wa 1307/15.

Zgodnie z ustaloną linią orzeczniczą sądów administracyjnych ochronie prawnej mogą podlegać wyłącznie te cechy wzoru przemysłowego, które są dostrzegane zmysłem wzroku.Por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 listopada 2007 r., II GSK 276/06. W doktrynie prezentowane jest jednak stanowisko, że wzór przemysłowy powinien obejmować – w istotnie mniejszym zakresie – także te cechy postaci wytworu, które mogą być odbierane za pomocą zmysłu dotyku lub jednocześnie zmysłu wzroku i dotyku, np. takie elementy jak struktura, materiał czy ornamentacja.Tak m.in. K. Szczepanowska-Kozłowska, Ochrona wzorów przemysłowych, (w:) A. Adamczak (red.), M. du Vall (red.), Ochrona własności intelektualnej, Warszawa 2010, s. 202; A. Wojciechowska, Pojęcie wzoru przemysłowego, przesłanki zdolności rejestracyjnej i wyłączenia spod ochrony prawem z rejestracji wzoru przemysłowego, (w:) R. Skubisz (red.), Prawo własności przemysłowej. System Prawa Prywatnego, t. 14B, Legalis 2012, www.legalis.pl [2017.07.27].

Postrzeganie wzrokowe postaci wytworu, jego formy i wyglądu pozwala na dokonanie analizy występowania przesłanek nowości i indywidualnego charakteru, czyli najważniejszych przesłanek zdolności rejestracyjnej zawartych w samej definicji wzoru, decydujących o posiadaniu przez wzór zdolności ochronnej. Treść tych przesłanek skonkretyzowano w kolejnych przepisach u.p.w.p., tj. art. 103 (nowość) i art. 104 (indywidualny charakter). Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny lub różniący się nieistotnymi szczegółami wzór nie został udostępniony publicznie. Wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo. Przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru.

Sądy administracyjne przyjęły, że nowość wzoru mieści się w pojęciu indywidualnego charakteru. Brak nowości to brak indywidualnego charakteru i odwrotnie. Jeżeli wzór ma indywidualny charakter, to jest nowy.Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 15 stycznia 2014 r., II GSK 1625/12, LEX nr 1452706.

Nowość wzoru przemysłowego

A. Tishner wskazała, że pojęcie nowości obejmuje dwa komponenty: po pierwsze, nowe jest to, co w określonej dacie jest nieznane; po drugie, miano nowości przysługuje wzorom różniącym się od innych.A. Tischner, Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej. Przesłanka nowości wzorów przemysłowych nie podlega zasadniczo samodzielnym badaniom w procesie rejestracji. Jej weryfikacja może być skutkiem złożonego sprzeciwu wobec rejestracji lub nastąpić w rezultacie postępowania o stwierdzenie nieważności wzoru przemysłowego.Ibidem. Co istotne, postępowanie sporne nie stanowi nadzwyczajnego trybu, którego celem jest weryfikacja zgodności z prawem (materialnym i przepisami postępowania, które w sprawie o udzieleniu prawa miały zastosowanie) decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji, lecz jest postępowaniem, w którym organ ocenia, na podstawie dowodów przedłożonych przez strony  tego postępowania, czy zaistniała konkretna, wskazana we wniosku przesłanka unieważnienia tego prawa.Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 21 czerwca 2016 r., II GSK 508/15.

W reżimie wzorniczym rozumienie nowości ma charakter obiektywny, a nie subiektywny – jak to ma miejsce w przypadku kryterium ochrony utworów w prawie autorskim. Konsekwencją obiektywnego rozumienia cechy nowości jest wykluczenie równoległej ochrony identycznych rozwiązań. W orzecznictwie wskazuje się, że z treści art. 104 ust. 1 u.p.w.p. nie sposób wywieść, że dla zakwestionowania indywidualności wzoru konieczne jest wcześniejsze upublicznienie identycznego wytworu, czy też że pomiędzy przeciwstawnymi wzorami nie mogą zachodzić różnice. Istotne jest natomiast to, aby te różnice nie miały wpływu na ogólne wrażenia, jakie wzór wywołuje na zorientowanym użytkowniku.Ibidem. Wzór przemysłowy powinien być oceniany w takiej postaci, w jakiej ma rzeczywiście występować na rynku i w jakiej będzie możliwe wizualne zapoznanie się z nim, przy zachowaniu wszystkich właściwości wyrobu. Właściwości wzoru przemysłowego są postrzegane bowiem wzrokowo i łączą się z jego wyglądem. Ochroną wzoru przemysłowego nie są natomiast objęte ukryte we wnętrzu wytworu jego składniki czy elementy, które nie wpływają na wygląd postaci tego wytworu.Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 6 kwietnia 2016 r., VI SA/Wa 2418/15.

Konsekwencją możliwości udzielenia ochrony wzorom o niewielkim stopniu nowości jest odpowiednio wąski zakres prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Dla przyjęcia, że doszło do naruszenia praw z rejestracji wzorów przemysłowych, zgodnie z art. 105 ust. 4 i art. 104 ust. 2 u.p.w.p., niezbędne jest wykazanie przez stronę powodową tego, aby wzór użytkowany przez pozwaną wywoływał na zorientowanym użytkowniku takie samo ogólne wrażenie, nieróżniące się od ogólnego wrażenia wywołanego na takim użytkowniku przez wzór zarejestrowany na jego rzecz, przy czym ocena w tym przedmiocie powinna uwzględniać zakres swobody twórczej przy opracowaniu wzoru.Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 grudnia 2014 r., I ACa 655/14, LEX nr 1621024. Należy dodać, że ogólne wrażenie, o którym mowa wyżej, odnosi się do wzorów jako całości, nie zaś do ich poszczególnych elementów rozpatrywanych indywidualnie (jednostkowo), w oderwaniu od pozostałych elementów.Por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 października 2007 r., II CSK 302/07, LEX nr 350424.

Indywidualny charakter wzoru przemysłowego

Jak słusznie zauważa się w doktrynie, indywidualny charakter jako cecha wzoru przemysłowego i przesłanka zdolności rejestracyjnej nie ma definicji legalnej. Ustawodawca zawarł jednak w treści art. 104 ust. 1 u.p.w.p. oraz w treści art. 104 ust. 2 u.p.w.p. pewne dyrektywy interpretacyjne pozwalające bliżej określić, czy wzór odznacza się oryginalnością, czy nie. O indywidualnym charakterze utworu decyduje ogólny efekt, jaki wzór wywiera na zorientowanym użytkowniku, nie zaś jego poszczególne elementy (detale). Przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru.Taka wskazówka interpretacyjna jest spójna z prawem unijnym, tj. m.in. pkt 13 preambuły dyrektywy 98/71/WE, zgodnie z którym: „określenie charakteru indywidualnego wzoru powinno być oparte na określeniu istnienia wyraźnej różnicy pomiędzy ogólnym wrażeniem, jakie zostało wywarte na zorientowanym użytkowniku oglądającym wzór, a wrażeniem, jakie wywarła na nim istniejąca całość wzoru, biorąc pod uwagę charakter produktu, do którego odnosi się wzór lub do którego został włączony, w szczególności sektor przemysłowy, do którego należy oraz stopień swobody projektanta w opracowywaniu wzoru”. Przyjmuje się więc, że indywidualność to pewna wyjątkowość, niepowtarzalność czy odrębność, ale w wymiarze wysoce ocennym.4 Por. J. Szczotka, Komentarz do art. 104 ustawy – Prawo własności przemysłowej, (w:) T. Demendecki (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, LEX 2015, www.lex.pl [2017.06.27]. Ratio legis tego rozwiązania jest potrzeba objęcia ochroną prawną takich wytworów własności intelektualnej, które nie były dotąd znane, a które mogą mieć istotne znaczenie w różnych dziedzinach życia, np. znaczenie marketingowe wzorów przemysłowych w branży meblarskiej.

Należy zauważyć, że poziom wymagań względem indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego wyznacza jednocześnie zakres ochrony. Przyjęcie niskiego poziomu wymogu indywidualnego charakteru powoduje, że na mocy przyznanego prawa ochronnego można zwalczać w obrocie jedynie wzór identyczny z chronionym, tj. kopię. Niewielkie modyfikacje zastrzeżonego wzoru mogłyby być wprowadzane do obrotu. Jak słusznie zauważa A. Tischner, nie wpływa to pozytywnie na konkurowanie na rynku.A. Tischner, Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej.

Istota systemu rejestracyjnego wzorów przemysłowych

Ustawodawstwo polskie umożliwia różne drogi rejestracyjne wzoru przemysłowego: po pierwsze, drogę krajową przed Urzędem Patentowym RP; po drugie, procedurę unijną przed Urzędem Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (ang. EUIPO, European Union Intellectual Property Office); po trzecie, drogę międzynarodową przed Światową Organizacją Własności Intelektualnej (ang. WIPO, World Intellectual Property Organization).

Rejestracja w każdej z powyższych konfiguracji jest procesem wieloetapowym. Konsekwencją zarejestrowania wzoru przemysłowego jest uzyskanie przez wnioskodawcę różnego rodzaju uprawnień umożliwiających: a) wyłączne korzystanie ze wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na danym terenie; b) żądanie zaniechania przez osoby trzecie korzystania bez zgody uprawnionego z wzoru w postaci wprowadzania do obrotu, importu czy eksportu.

Rejestracja wzoru przemysłowego jest wciąż atrakcyjnym rozwiązaniem dla uprawnionego z tytułu rejestracji. Umożliwia mu bowiem udzielanie licencji, które mogą stanowić źródło korzyści finansowych.

Pojęcie utworu wzornictwa przemysłowego. Tło historyczne

Koncepcję prawnoautorskiej ochrony wzorów przemysłowych wywodzić można z polskiej tradycji prawnej okresu dwudziestolecia międzywojennego, dostrzegającej potrzebę ochrony wytworów tzw. sztuki stosowanej.Jest to kategoria, której przeciwstawia się dzieła sztuki czystej, czyli np. obrazy, rzeźby lub utwory graficzne, które następnie mogą zostać przejęte do wykorzystywania w przemyśle lub produkcji. Dziełami sztuki stosowanej wg K. Grzybczyk są m.in. plakat, liternictwo, grafika przemysłowa, reklama, są to takie wytwory intelektu, które od samego początku były tworzone w celu użytkowym. Szerzej K. Grzybczyk, Prawo reklamy, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 168. W pierwotnych rozwiązaniach legislacyjnych, jak pisze E. Nowińska: „wzory przemysłowe postrzegane były jako kategoria pośrednia między dziełem zmierzającym do wywołania skutku estetycznego, a konstrukcją przydatną dla użytkownika, niekoniecznie ze względów estetycznych”.E. Nowińska, Wzory przemysłowe, rozdział VI, pkt 6, (w:) U. Promińska, K. Szczepanowska-Kozłowska (red.), Własność przemysłowa i jej ochrona, Lexis Nexis 2014, www.lex.pl [2017.06.27]. W treści art. 1 ustawy o prawie autorskim z 1926 r. ustawodawca expressis verbis zawarł otwarty katalog przedmiotów prawa autorskiego. Zgodnie z jego brzmieniem: „przedmiotem prawa autorskiego jest od chwili ustalenia (…) przejaw działalności duchowej, noszący cechę osobistej twórczości”. Dalej ustawodawca egzemplifikuje przedmioty objęte ochroną prawnoautorską, a wśród tych ustawowych przykładów znajdują się (istotne z punktu widzenia niniejszego tematu) m.in. „dzieła sztuki zdobniczej stosowanej do rzemiosł i przemysłu, bez względu na ich rodzaj, rozmiary i wartość materiału”.Ustawa z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskim, Dz.U. z 1926 r. nr 48, poz. 286. Natomiast ustawa o prawie autorskim z 1952 r. wprost nie wskazywała na dzieła sztuki zdobniczej jako przedmiot prawa autorskiego. Dopiero w Rozdziale 2 tejże ustawy dotyczącym podmiotów prawa autorskiego ustawodawca w treści art. 12 wskazał, że: „Prawo autorskie do wzoru przemysłowego dla przemysłu (…) służy tej jednostce gospodarki uspołecznionej, której pracownik wykonał utwór na podstawie stosunku służbowego albo umowy o pracę lub na której zamówienie utwór wykonano, jednakże twórca zachowuje wyłączne prawo do ochrony autorskich dóbr osobistych”.Ustawa z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim, Dz.U. z 1952 r. nr 34, poz. 234. Mocą rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1963 r. w sprawie ochrony wzorów zdobniczychRozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1963 r. w sprawie ochrony wzorów zdobniczych, Dz.U. z 1963 r. nr 8, poz. 45. przyznano natomiast status chroniony wzorom zdobniczym, definiując je jako: „nową postać przedmiotu, przejawiającą się w kształcie, właściwościach powierzchni, układzie linii, rysunku lub barwie, nadającą przedmiotowi swoisty i oryginalny wygląd, przeznaczoną do odtworzenia w produkcji przemysłowej lub rękodzielniczej i zmierzającą do celów estetycznych”.Ibidem. Rejestracja wzoru zdobniczego nie pozbawiała twórcy dzieła korzystania z ochrony prawa autorskiego w stosunku do późniejszego posiadacza praw z rejestracji.

Obecny stan prawny

W obecnym stanie prawnym wzór przemysłowy może stanowić przedmiot prawa autorskiego, o ile spełnia przesłanki wskazane w art. 1 u.pr.aut. Są nimi: przesłanka twórczości, przesłanka indywidualności oraz przesłanka ustalenia. Dwie pierwsze mają charakter przesłanek materialnych odnoszących się do cech obiektu, jako przedmiotu prawa autorskiego, przesłanka ustalenia ma natomiast charakter funkcjonalny i sprowadza się, według R. Skarbińskiego, do: „możliwego aktu komunikacji wytworu innej osobie niż twórca”.R. M. Sarbiński, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, (w:) R. M. Skarbiński (red.), M. Siciarek (red.), Prawo autorskie. Komentarz do wybranych przepisów, LexisNexis 2014, www.lex.pl [2017.06.27]. W doktrynie spotkać można stanowisko, zgodnie z którym kolejną obligatoryjną przesłanką twórczości jest działalność ludzka, tj. twórczość wynikająca z działań człowieka.W doktrynie spotkać można także wyodrębnioną na podstawie art. 1 u.pr.aut. przesłankę konieczną twórczości – działalność człowieka. Zob. W. Machała, Utwór jako przedmiot prawa autorskiego, C. H. Beck, Warszawa 2013, s. 121.

Przesłanka twórczości utworu

Przesłanka twórczości bywa rozmaicie definiowana w literaturze, przy czym przedstawiciele doktryny definiują ją, odwołując się z reguły do orzecznictwa. M. Poźniak-Niedzielska używa określenia „działalność twórcza” w następującym kontekście: „chodzi o działalność zmierzającą do kreowania nowych bytów, której rezultatem jest taki wytwór intelektualny, który można uznać za nowy, wzbogacający istniejący stan rzeczy”.M. Poźniak-Niedzielska, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Zarys wykładu, pod. red. M. Poźniak-Niedzielskiej, Branta, Bydgoszcz–Warszawa–Lublin 2007, s. 16. Autorka nie precyzuje jednak, czy mowa o nowości w znaczeniu obiektywnym, tj. nowości globalnej, czy nowości subiektywnej, tj. ocenianej z punktu widzenia samego autora. Rozróżnienia na  nowość obiektywną i subiektywną dokonał m.in. Sąd Najwyższy, jednocześnie dochodząc do wniosku, że: „wymaganie nowości [w znaczeniu obiektywnym – przypis autorki] nie jest niezbędną cechą twórczości jako przejawu intelektualnej działalności człowieka”.Wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2006 r., I CK 281/05, LEX nr 181263. Ujęcie takie, czyli brak w prawie autorskim przesłanki obiektywnej nowości (nowości w sensie absolutnym) dopuszcza istnienie twórczości paralelnej (równoległej), czyli sytuacji, kiedy dwa podmioty tworzą niezależnie dzieło o podobnej treści lub/i formie. Okoliczność istnienia niedozwolonych zapożyczeń we wzornictwie przemysłowym winna natomiast zostać ustalona, z uwagi na specyfikę tego rodzaju utworów, w oparciu o wiadomości specjalne, czyli przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 17 grudnia 2009 r., I ACa 893/09, LEX nr 628228.

Warunku obiektywnej nowości nie musimy stawiać także utworom wzornictwa przemysłowego. Wystarczające będzie w tym przypadku żądanie, aby spełniały one przesłankę subiektywnej nowości. Pogląd ten wydaje się podzielać zdanie wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 22 czerwca 2010 r., w którym Sąd stwierdził, że: „przesłankę twórczości uznaje się za spełnioną, gdy stworzone dzieło jest nowe z punktu widzenia twórcy”.Wyrok Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2010 r., IV CSK 359/09, LEX nr 694269.

J. Barta i R. Markiewicz, definiując przesłankę twórczości, odwołują się do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 7 listopada 2007 r., Sąd dokonał wykładni ustawowego sformułowania „przejaw działalności twórczej” i wskazał, że: „utwór powinien stanowić rezultat działalności o charakterze kreacyjnym. Przesłanka ta, nazywana jest niekiedy jako przesłanka «oryginalności» utworu, zostanie zrealizowana wówczas, gdy powstanie subiektywnie nowy wytwór intelektu”.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 7 listopada 2007 r., I ACa 800/07, LEX nr 370747. Autorzy ci podkreślają nadto, że wymóg kreacyjnego charakteru działalności twórczej oznacza, że ochronie nie będą podlegały efekty działań o charakterze rutynowym, szablonowym, w tym praca o charakterze technicznym, pozbawiającym twórcę swobody dokonywania wyborów.J. Barta, R. Markiewicz, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, (w:) J. Barta (red.), R. Markiewicz (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, LEX 2011, www.lex.pl [2017.06.27]. Proces tworzenia, piszą Barta i Markiewicz, polega na tym, że: „rezultat podejmowanego działania stanowi projekcję wyobraźni osoby od której pochodzi, zmierzając do wypełnienia tych elementów wykonywanego zadania, które nie są wynikiem zastosowania jedynie określonej wiedzy, sprawności, surowców, urządzeń bądź technologii”.Ibidem, nt. 12.

W doktrynie prawa autorskiego wysunięto także propozycję wzbogacenia przesłanki twórczego charakteru o element tzw. doniosłości kulturowej. Postulat taki, wysunięty generalnie w stosunku do twórczości przez W. Machałę, opierał się na założeniu, że tylko dzieła o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa mogłyby zostać objęte ochroną prawa autorskiego.W. Machała, Utwór jako przedmiot prawa autorskiego, s. 150. Koncepcja ta ma jednak istotne wady w postaci niedopuszczalnej z punktu widzenia prawa autorskiego ocenności spełniania przez dzieło kryteriów ochronnych (różnicowanie dzieł z uwagi na ich wartość i przeznaczenie). W doktrynie podnosi się nadto, że zmierza w odwrotnym kierunku niż orzecznictwo TSUE.D. Flisak, Komentarz do art. 1. ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, (w:) D. Flisak (red. nauk.), Prawo autorskie i prawa pokrewne, Komentarz Lex, Warszawa 2014, Wolters Kluwer, nt. 4.

Koncepcje indywidualności utworu

Indywidualny charakter utworu związany jest stricte z działalnością człowieka jako twórcy, który w procesie tworzenia nadaje utworowi niepowtarzalny charakter, przejawiający się w sposobie ujęcia tematu i w sposobie jego wyrażenia. Przesłanka indywidualności jest obecnie definiowana w doktrynie i orzecznictwie poprzez odniesienie do oceny rezultatu procesu twórczego.Tak m.in. J. Barta, R. Markiewicz, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, nt. 10; R. M. Skarbiński, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, nt. 22, a także D. Flisak, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, (w:) D. Flisak (red. nauk.), Prawo autorskie i prawa pokrewne, nt. 5. Odzwierciedleniem tego stanowiska jest wypowiedź Sądu Najwyższego z 2014 r.: „Stanowisko czy dany wytwór spełnia przesłankę indywidualności dokonuje się na podstawie analizy cech samego wytworu, a nie procesu myślowego twórcy, który doprowadził do jego powstania”.Wyrok Sądu Najwyższego z 6 marca 2014 r., V CSK 202/13, LEX nr 1486990. W konsekwencji spełnia tę cechę wytwór, który jest niepowtarzalny, nieposiadający swego odpowiednika w przeszłości. Przesłanka indywidualnego charakteru utworu pełni tym samym podwójną rolę: po pierwsze, przesądza o tym, że dany utwór jest chroniony jako przedmiot prawa autorskiego; po drugie, przesądza o tym, że dany utwór jest chroniony w tych granicach, w jakich posiada indywidualny charakter. W sytuacji sporu to do sądu należeć będzie ocena, czy w konkretnym przypadku „utwór” odznacza się indywidualnością, a w konsekwencji czy mamy do czynienia z twórczością.

Jak jednak stwierdzić w praktyce indywidualny charakter utworu? Jak oceniać występowanie w ocenianym obiekcie cechy indywidualności?

Koncepcje obiektywizujące (lub – jak piszą J. Barta i R. Markiewicz – restrykcyjne)J. Barta, R. Markiewicz, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, nt. 16.odwołują się do teorii statystycznej jednorazowości autorstwa Maxa Kummera.Teoria ta powstała w latach 60. XX wieku, wyrażona została w monografii pt. Das Urheberrechtlich Schützbare Werk, wydanej w Bernie w 1968 r. Możliwość zastosowania tej metody na gruncie polskiego prawa dopuścił Sąd Najwyższy w wyroku z 27 lutego 2009 r., w odniesieniu do tzw. utworów referencyjnych.W tej sprawie była to Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia, stanowiąca utwór pracowniczy. Sąd stwierdził wówczas, że: „Dla oceny określonego dzieła referencyjnego przydatna jest koncepcja tzw. statystycznej jednorazowości, która zakłada badanie, czy takie samo lub bardzo podobne dzieło powstało już wcześniej oraz czy jest statystycznie prawdopodobne sporządzenie w przyszłości takiego samego dzieła przez inną osobę. Odpowiedź przecząca uzasadnia tezę o istnieniu cechy indywidualności dzieła”. Jednocześnie jednak stwierdził, że: „Oceniając stopień indywidualności określonego wytworu intelektu należy uwzględnić rodzaj dzieła. Inne przesłanki decydują w przypadku dzieła literackiego (np. poetyckość języka, dobór środków stylistycznych i wersyfikacji), inne zaś w odniesieniu do utworów o charakterze referencyjnym”.Wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2009 r., V CSK 337/08, LEX nr 488738. Wcześniej zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20 maja 2005 r., I Aca 405/04, w którym sąd wprost stwierdził w sprawie, gdzie przedmiotem sporu były futerały na instrumenty muzyczne i smyczki, że: „utwór prawa autorskiego jest kreowaniem czegoś niepowtarzalnego, wymaga oryginalności i winien posiadać cechę statystycznej jednorazowości, co oznacza że wkład twórcy winien występować w rozmiarze wykluczającym jednoczesne istnienie dzieł identycznych lub ich powstanie w dającej się przewidzieć przyszłości”. Teoria statystycznej jednorazowości została w doktrynie poddana krytyce na gruncie prawa materialnego, jak i procesowego.D. Flisak, Maxa Kummera teoria statystycznej jednorazowości – pozorne rozwiązanie problematycznej oceny indywidualności dzieła, (w:) A. Matlak (red.), S. Stanisławska-Kloc (red.), Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi,Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 283. D. Flisak zarzuca teorii skrajny obiektywizm w podejściu do badania indywidualnej twórczości, abstrahowanie od procesu twórczego, co w konsekwencji prowadzi do trudności w uzasadnianiu istnienia więzi autorskiej warunkującej istnienie praw osobistych; niemożność wystąpienia twórczości równoległej, która wymyka się prawdopodobieństwu.

Koncepcję obiektywizującą, choć mniej rygorystyczną, na gruncie prawa polskiego formułuje D. Flisak. Jego koncepcja poszukiwania indywidualizmu polega na odwołaniu się do obiektywnie doświadczalnych cech gatunkowych utworu w celu stwierdzenia, czy różni się on od innych dzieł tego samego gatunku. Koncepcja zakłada porównywanie utworów w ramach tych samych kategorii gatunkowych (rodzajowych). Zdaniem D. Flisaka pomocnicze znaczenie przy ocenie indywidualnego charakteru mają także: istnienie swobodnej przestrzeni twórczej oraz efektywne jej wykorzystanie przez autora w trakcie tworzenia. Na podstawie orzecznictwa autor ten wskazuje sytuacje, kiedy swoboda indywidualnego ujęcia zostaje zredukowana przez obiektywne ograniczenia. Są to m.in. dzieło wymagające zastosowania specjalistycznej wiedzy technicznej, jeśli jego treść jest z góry zdeterminowana obiektywnymi warunkami i wymaganiami technicznymi oraz charakterem realizowanego rozwiązania problemu technicznego. Nie eliminuje natomiast całkowitej swobody indywidualnego ukształtowania narzucony przez prawo obowiązek stworzenia określonego dokumentu, np. projektu gminnej strategii rozwoju. Pozbawione z góry indywidualnego charakteru będą dzieła, realizujące określony schemat, mające charakter rutynowy, banalny, oczywisty i narzucający się.D. Flisak, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, nt. 8.

Według koncepcji podmiotowej (subiektywnej) (starszej w czasie, gdyż nawiązującej do polskiej przedwojennej koncepcji dzieła, za które uznawano każdy przejaw działalności duchowej noszący cechę osobowości twórczej) utwór powinien odzwierciedlać tzw. piętno osobiste twórcy, w tym odbijać jego osobowość. Ustalanie tak rozumianej indywidualności wymaga więc każdorazowo badania relacji między autorem a rezultatem jego pracy. Powyższe ujęcie indywidualności utworu zostało zaaprobowane przez Sąd Najwyższy w wyroku z 6 marca 2014 r., w którym stwierdził m.in., że „nie można uznać, że wytwór ma cechę indywidualności, a tym samym, aby miał także charakter twórczy, wówczas, gdy jest on rezultatem pracy o charakterze technicznym, polegającej na wykonywaniu czynności wymagających jedynie określonej wiedzy i sprawności oraz użycia określonych narzędzi, surowców i technologii. Cechą pracy o charakterze technicznym jest przewidywalność i powtarzalność osiągniętego rezultatu. Proces tworzenia, w przeciwieństwie do pracy technicznej, polega na tym, że rezultat podejmowanego działania stanowi projekcję wyobraźni osoby, od której pochodzi, zmierzając do wypełnienia tych elementów wykonywanego zadania, które nie są jedynie wynikiem zastosowania określonej wiedzy, sprawności, surowców, urządzeń bądź technologii”.Wyrok Sądu Najwyższego z 6 marca 2014 r., V CSK 202/13, LEX nr 1486990.

Zbieżne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w cytowanym wcześniej wyroku z 6 marca 2014 r., stwierdzając co prawda, że przepisy u.pr.aut. nie przewidują, aby za utwór mógł być uznany tylko taki wytwór, który odzwierciedla piętno osobowości twórcy, jednak w sytuacji gdy w danym wytworze takie piętno jest odbite, można mu przypisać cechę indywidualności. Sąd uzasadniał swoje stanowisko, argumentując, że: „(…) odzwierciedlone w utworze cechy twórcy w postaci jego osobowości czy też piętna, powodują, że utwór różni się od innych, podobnych wytworów intelektualnych, a w konsekwencji że twórczość ma cechę indywidualności (…)”. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy argumentował także poprzez odwołanie do oceny całego procesu twórczego/ intelektualnego, w trakcie którego uwidacznia się piętno osobowości twórcy, przeciwstawiając go procesowi odtwórczemu bądź technicznemu lub takiemu, który jest rezultatem z góry obranych założeń funkcjonalnych danego przedmiotu. Na zakres swobody twórczej towarzyszącej procesowi tworzenia utworów wskazał także Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 30 maja 2016 r., stwierdzając, że „im wyższy stopień swobody [w przyjęciu określonej formy wyrazu przez twórcę – przypis autorki], tym wyższe prawdopodobieństwo, że wynik działalności człowieka będzie mógł być zakwalifikowany jako utwór”.Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 30 maja 2016 r., XXII GWo 52/16. Treść orzeczenia dostępna na Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/154505000006627_XXII_GWo_ 000052_2016_Uz_2016-06-07_001> [dostęp: 2017.04.24].

Z uwagi na fakt, że materialnym substratem utworów wzornictwa przemysłowego mogą być także produkty sektora budowlanego, tj. bramy garażowe, ogrodzenia czy dachówki, które ex definitione pełnić muszą pewne funkcje o charakterze technicznym i konstrukcyjnym, zaznaczyć należy, że z punktu widzenia ochrony prawnoautorskiej proces powstania takiego wytworu musi charakteryzować się pewną swobodą twórczą. Zwrócił na to uwagę Sąd Okręgowy w cytowanym powyżej postanowieniu, stwierdzając, że: „Jeżeli w rozwiązaniu konstrukcyjnym zawarte są elementy oryginalnego ujęcia, a więc nie stanowi on jedynie ścisłego wykonania odpowiadającego znanemu i powielanemu wzorcowi, mamy do czynienia z utworem (…). Przy ocenie zdolności do ochrony konkretnego projektu w każdym wypadku należy badać, czy poza technicznie zorientowanym rozwiązaniem istnieje element estetyczny, mający cechę indywidualnej twórczości. Elementy estetyczne nie powinny być jednoznacznie zdeterminowane cechami użytkowymi dzieła lub względami technicznymi”.Ibidem.

Ustalenie utworu

Trzecia przesłanka udzielenia ochrony prawnoautorskiej obiektowi związana jest z ustaleniem utworu. Jak pisze R. M. Skarbiński:Tak m.in. J. Sobczak, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Iuris, Warszawa–Poznań 2000, s. 43 oraz W. Machała, Utwór w prawie autorskim, s. 183. Inaczej, E. Szydełko-Ferenc, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, (w:) E. Szydełko-Ferenc (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 2011, s. 17. „do ustalenia nie jest konieczna faktyczna komunikacja odbiorcy. Wystarcza sama możliwość stworzenia warunków potencjalnej percepcji utworu przez co najmniej jednego odbiorcę”.R. M. Skarbiński, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo autorskie i prawa pokrewne, nt. 72. Ten sam autor dodaje także, że ustalenie dotyczyć ma elementów twórczych utworu,Ibidem. ustalonych w jakiejkolwiek, choćby nietrwałej postaci, stwarzającej odbiorcy możliwość odczytania walorów estetycznych lub intelektualnych dzieła.Ibidem, nt. 74. Prawo autorskie nie zna więc charakterystycznej dla prawa przemysłowego konstrukcji chronologicznego pierwszeństwa, przesądzającego o możliwości udzielenia ochrony. Nadto należy zauważyć, że ochrona prawnoautorska obejmuje od momentu ustalenia utwór in abstracto, niezależnie od tego, jak został on inkorporowany.

Podsumowanie

Ochrona wzorów przemysłowych na gruncie p.w.p. udzielana jest przede wszystkim z uwagi na ich utylitarny charakter. Funkcjonalne postrzeganie wzorów przemysłowych na gruncie p.w.p. wpływa na interpretację przesłanek ochrony, którymi są nowość i indywidualny charakter. W reżimie wzorniczym rozumienie nowości ma charakter obiektywny, a nie subiektywny – jak to ma miejsce w przypadku kryterium ochrony utworów w prawie autorskim. Konsekwencją obiektywnego rozumienia cechy nowości jest wykluczenie równoległej ochrony identycznych rozwiązań. Pojęcie nowości wzoru mieści się w pojęciu indywidualnego charakteru. Jeżeli wzór ma indywidualny charakter, to jest nowy. Z kolei o indywidualnym charakterze utworu decyduje ogólny efekt, jaki wzór wywiera na zorientowanym użytkowniku. Indywidualność to pewna wyjątkowość, niepowtarzalność czy  odrębność, podlegająca ocenie poprzez porównanie wzoru zgłoszonego i wzorów wcześniej publicznie udostępnionych przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo. Co istotne, poziom wymagań względem indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego wyznacza jednocześnie zakres ochrony – im jest on wyższy, tym szerszy jest zakres ochrony.

Zauważyć należy, że na gruncie u.pr.aut. przesłanka twórczości, wskazująca na nowość przedmiotu ochrony, ma charakter subiektywny. Przesłanka indywidualności natomiast związana jest stricte z działalnością człowieka jako twórcy, który w procesie tworzenia nadaje utworowi niepowtarzalny charakter, przejawiający się w sposobie ujęcia tematu i w sposobie jego wyrażenia. Przesłankę indywidualności należy badać w prawie autorskim poprzez odniesienie do oceny rezultatu procesu twórczego. Pomocne mogą być w tym zakresie metoda statystycznej jednorazowości M. Kummnera oraz badanie zakresu swobody twórczej towarzyszącej twórcy wytworu. Przesłanka ustalenia dotyczy natomiast stworzenia warunków potencjalnej percepcji elementów twórczych utworu przez co najmniej jednego odbiorcę. Przesłanki te będą podlegały sądowej ocenie ad casum w sytuacji zaistnienia sporu.

Ustawowe przesłanki ochrony wzorów na gruncie u.p.w.p. i u.pr.aut. są podobne. Ich literalne brzmienie mogłoby wskazywać, że zakres ochrony powinien być porównywalny. Tymczasem wykładnia zwłaszcza przesłanki indywidualności wskazuje, że dla uzyskania ochrony prawnoautorskiej przewidziane są wyższe wymogi aniżeli dla uzyskania ochrony na podstawie u.p.w.p. Stanowisko to wydaje się być uzasadnione, jeżeli weźmiemy pod uwagę okres ochronny. O ile gospodarczo uzasadniony jest monopol twórcy lub innego od uprawnionego podmiotu trwający 20 lat dla skomercjalizowania stworzonego wzoru przemysłowego, to wydaje się, że ochrona trwająca 70 lat od śmierci twórcy winna przysługiwać wzorom o większym ciężarze gatunkowym, co uzasadnia różną wykładnię pojęcia przesłanki indywidualności na gruncie obu porównywanych ustaw.