Z miany wprowadzane do postępowania karnego od 1 lipca 2015 r. skłoniły Okręgową Radę Adwokacką w Poznaniu do zorganizowania konferencji na temat Rola adwokata jako obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu karnym.

Obrady w formie plenarnej odbyły się w sali Auditorium Maximum Collegium Iuridicum Novum Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w dniu 26 maja 2015 r.

Uroczystego otwarcia konferencji od strony ORA dokonał dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Poznaniu, prof. UAM dr hab. Maciej Gutowski, który powitał prelegentów i uczestników konferencji, a także przedstawił tematykę obejmującą zagadnienia przewidziane w programie. W ramach sesji plenarnej przewidziano 7 referatów. Konferencję prowadziła dr Agata Michalska-Olek.

Jako pierwszy głos zabrał sędzia Jarema Sawiński. W ramach wyznaczonej problematyki dotyczącej Roli adwokata w postępowaniu przed sądem I instancji podkreślił fakt większego znaczenia zasady kontradyktoryjności po nowelizacji k.p.k. Sędzia rozpoczął swoje rozważania od  przybliżenia zmian w zakresie zdolności stron do zadawania pytań świadkom – uprawnienie określone w art. 370 k.p.k. w zw. z art. 171 k.p.k. Następnie przeszedł do omówienia problematyki dostępu do akt w toczącym się postępowaniu na podstawie art. 321 k.p.k. w zw. z art. 324 k.p.k. Najistotniejsze podczas wystąpienia było określenie roli sądu orzekającego, która to po wprowadzeniu nowelizacji będzie typową rolą bezstronnego arbitra, zwiększa się również inicjatywa dowodowa stron postępowania, a sąd będzie rozstrzygał zasadność wniosków dowodowych. Jak podał sędzia Sawiński, ciekawe również będzie określenie roli wstępnego posiedzenia sądu, które będzie posiedzeniem organizacyjnym mającym na celu przyspieszenie postępowania. Istotna jest również zasada prekluzji dowodowej, która w szeroki sposób obejmie postępowania karne pod rządami znowelizowanego k.p.k.

Drugie wystąpienie, poświęcone Zmianom w postępowaniu przygotowawczym w zakresie roli obrońcy i inicjatywy dowodowej, wygłosiła prokurator Hanna Grzeszczyk. W czasie tej prelekcji, połączonej z prezentacją wybranych zmian w przepisach Kodeksów karnych, omówione zostały problemy, z którymi spotyka się prokuratura w zakresie organizacyjnym, m.in. co do prowadzenia akt postępowania przygotowawczego, obowiązku udostępnienia całości akt obrońcy wyznaczonemu w sprawie. Pani prokurator zwróciła szczególną uwagę na inicjatywę dowodową, jaką powinni podejmować obrońcy po wejściu w życie nowych przepisów, w szczególności w zakresie uregulowania zawartego w art. 321 Kodeksu postępowania karnego. Wnioski dowodowe składane w terminie 3 dni od daty zaznajomienia się z aktami powinny wskazywać określone dokumenty oraz dowody, jakie mają być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym. Była omawiana również kwestia art. 32 ustawy o prokuraturze w zakresie możliwości cofnięcia aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego oraz potwierdzenia roli prokuratora w zakresie wnoszenia środków zaskarżenia od orzeczeń sądowych. Podczas wystąpienia pani prokurator miała miejsce ożywiona dyskusja co do aspektów praktycznych stosowania poszczególnych przepisów na gruncie relacji między prokuraturą a adwokatami działającymi jako obrońcy w postępowaniach. Pani prokurator odpowiadała na liczne pytania adwokatów co do poruszanych kwestii.

Trzeci prelegent, sędzia Michał Laskowski, rozpoczął od ustosunkowania się do najistotniejszych zagadnień poruszanych w wystąpieniach sędziego J. Sawińskiego i prokurator H. Grzeszczyk. Po odniesieniu się do tych kwestii sędzia M. Laskowski przeszedł do omówienia Zmian w postępowaniu kasacyjnym i wznowieniowym po nowelizacji procesu karnego. Zwrócił uwagę na art. 393 § 1 i 3 k.p.k. jako novum w postępowaniu, gdyż możliwe będzie odczytywanie na rozprawie wszelkich dokumentów prywatnych powstałych poza postępowaniem karnym, w szczególności oświadczeń, publikacji, listów oraz notatek. Sędzia podkreślił nadto, że wzmocnione zostaje znaczenie opinii prywatnych, jakie mogą być składane przez strony.

Kolejną omawianą kwestią był art. 437 § 2 k.p.k., który w rozumieniu ustawodawcy ma spowodować ograniczenie przekazania spraw odwoławczych do ponownego rozpoznania przez sąd pierwszej instancji, gdyż została określona większa rola sądu odwoławczego, który może zmienić zaskarżone orzeczenie, orzekając odmiennie co do istoty sprawy, samo uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić WYŁĄCZNIE w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1. Z tą zmianą było związane uchylenie art. 452 § 1 k.p.k. Jak zaznaczył sędzia Laskowski, jest to diametralna zmiana i umożliwienie sądowi drugiej instancji szerszego niż dotychczas przeprowadzania postępowania dowodowego.

Następnie omówiono art. 427 § 4 i 5 k.p.k., wprowadzający prekluzję w postępowaniu odwoławczym; możliwość przeprowadzenia dowodu pomimo niezłożenia wniosku w sprawie w postępowaniu w pierwszej instancji, jeżeli zgłoszenie tego dowodu było niemożliwe obiektywnie, tzn. w związku z brakiem możliwości złożenia wyczerpującego wniosku dowodowego (np. 4 świadków, ale do jednego z nich nie można było dotrzeć/ ustalić adresu).

Interesującą dla adwokatów zmianą ustawodawczą, jaką przedstawił sędzia Laskowski, było również nowe brzmienie art. 457 § 2 k.p.k., dotyczące uzasadnienia wyroku i treści wniosku o uzasadnienie wyroku, który musi po nowelizacji zawierać wskazanie zakresu zaskarżenia (art. 422 § 1 i 2). Sędzia Sądu Najwyższego omawiał wiele nowych regulacji oraz podstaw kasacyjnych i wznowieniowych, które to w sposób szczegółowy dotyczyły pracy adwokata jako obrońcy. Ciekawe było również przedstawienie podstaw wznowienia postępowania.

Po przerwie głos zabrał adw. prof. Jarosław Majewski, którego wystąpienie dotyczyło Wniosku pokrzywdzonego o umorzenie postępowania na podstawie art. 59a k.k. – nowej negatywnej przesłanki procesowej.

Omówienie tej nowej instytucji określającej negatywną przesłankę procesową jest zobrazowane treścią art. 59a k.k., który umożliwia umorzenie postępowania karnego, jeżeli przed rozpoczęciem przewodu w pierwszej instancji sprawca, który nie był uprzednio karany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, pojednał się z pokrzywdzonym. Dodatkowym warunkiem jest naprawienie szkody lub zadośćuczynienie wyrządzonej krzywdzie, a wniosek o umorzenie postępowania składa w tym trybie pokrzywdzony. Przesłanką formalną jest również to, aby występek był zagrożony karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a w przypadku występków przeciwko mieniu karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Profesor Majewski przedstawił odniesienia do definicji pokrzywdzonego, a także szkody bezpośredniej i następstw przestępstwa, zwrócił uwagę na rozróżnienie szkody i krzywdy. Omówił też zawężającą wykładnię art. 59a k.k. Zachęcił adwokatów do sprawdzania, czy w danej sprawie jest możliwość obrony klienta w taki sposób, by nie miał postępowania (procesu) karnego, a w efekcie również aby odpowiedzialność za sprawstwo ograniczyła się do rozliczeń finansowych z pokrzywdzonym.

Następnie głos zabrał sędzia Krzysztof Mikołajczak, z wystąpieniem nt. Kontradyktoryjność procesu karnego po zmianie ustawy kodeks postępowania karnego od 1 lipca 2015 r. Było to bardzo ciekawe wystąpienie w kontekście wprowadzanych zmian procedury karnej, gdyż to właśnie postulat kontradyktoryjności znalazł się u podstaw tak szerokiej nowelizacji postępowania karnego. Sędzia zaznaczył, że za całość postępowania odpowiada sąd i kodeks wprowadza niepełną kontradyktoryjność. Stwierdził, że w świetle procedury postępowanie opiera się na postępowaniu przygotowawczym, a rolą sądu jest potwierdzenie faktów, ewentualne ich wykluczenie w takim zakresie, w jakim zostały zgromadzone przez prokuratora i zawnioskowane przez obrońcę. Sędzia zaznaczył, że w zakresie powoływania dowodu z opinii biegłego istnieje nierówność stron, gdyż przewagę ma oskarżyciel publiczny, który powołuje dowód z opinii biegłego. Oczywiście najistotniejszą rolę odgrywa zasada in dubio pro reo, gdyż to oskarżyciel jest zobowiązany do wykazania winy oskarżonego, jednakże znacznie zwiększa się możliwość inicjatywy dowodowej po stronie obrony, w szczególności w zakresie przedstawienia np. alibi oskarżonego, powoływania świadków (art. 167 k.p.k.). Ograniczone zostaje podejmowanie działań sądu z urzędu, gdyż sąd nie będzie miał obowiązku wyjaśniania wszystkich okoliczności sprawy.

Następnie głos zabrał sędzia dr Wojciech Sych, który zapoznał zebranych ze zmianami wprowadzonymi nowelizacją w przepisach postępowania wykonawczego (k.k.w.) – Istotne elementy postępowania wykonawczego po nowelizacji k.k.w.

W przemówieniu znalazło się omówienie kwestii związanych z wykonywaniem kary, rolą sądu penitencjarnego w zakresie  postępowania wykonawczego co do grzywny, ograniczenia wolności. Bardzo ciekawą częścią wykładu było omówienie zmian dotyczących systemu dozoru elektronicznego, rodzajów dozoru, jakie obowiązują po 1 lipca 2015 r. (dozór stacjonarny, dozór mobilny, dozór zbliżeniowy). W tym zakresie sędzia Sych podał, że moc traci ustawa o dozorze elektronicznym z 2007 r. i regulacja ta zostaje włączona do Kodeksu karnego oraz Kodeksu karnego wykonawczego.

Obrady zakończyło wystąpienie przewodniczącej konferencji, mec. dr Agaty Michalskiej-Olek, zatytułowane Rola adwokata jako pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu karnym.

Zostało podkreślone znaczenie znowelizowanej treści art. 14 § 2 k.p.k. w zakresie możliwości zwiększenia roli pokrzywdzonego jako oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu karnym. Wygłaszająca wykład zwróciła również uwagę na nowe uprawnienia procesowe pokrzywdzonego wynikające ze zmienionego art. 54 § 2 k.p.k., zgodnie z którym w przypadku cofnięcia aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego pokrzywdzony może oświadczyć, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy i dopiero w przypadku nieprzystąpienia przez niego do postępowania w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia następuje skutek w postaci umorzenia postępowania. Tu została zaznaczona możliwość szerokiego działania przez adwokatów jako pełnomocników pokrzywdzonych oraz pełnomocników oskarżycieli posiłkowych. W wystąpieniu przedstawiono również problematykę tzw. posiedzeń wstępnych, podczas których sąd oraz strony postępowania będą analizować dowody i ustalać harmonogram procesu. Pani mecenas podała również, że możliwa jest nowelizacja przepisów, które wchodzą w życie 1 lipca 2015 r. w związku z tym, iż Rzecznik Praw Obywatelskich w dniu 22 kwietnia 2015 r. złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności art. 56 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 ze zm.) – w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia wydanego na podstawie art. 56 § 2 tego Kodeksu i odnoszącego się do oskarżyciela posiłkowego – z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich z 22 kwietnia 2015 r., II.511.337.2015.MK. Z powyższego wynika, że sprawa braku możliwości zażalenia na decyzję sądu, który nie dopuścił do udziału w procesie osoby zamierzającej występować jako oskarżyciel posiłkowy, będzie przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego.

W podsumowaniu należy stwierdzić, że każdemu wystąpieniu towarzyszyła ożywiona dyskusja i wymiana poglądów, adwokaci zadawali prelegentom wiele celnych pytań. Konferencja była na bardzo wysokim poziomie merytorycznym, a czynny udział adwokatów i zabierane w dyskusji głosy świadczą o tym, jak ważna tematyka została poruszona. Tego typu inicjatywy poszerzające wiedzę praktyczną są cały czas realizowane przez Pana Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Poznaniu i spotykają się z szerokim zainteresowaniem dużej grupy adwokatów. Na zakończenie prowadząca podziękowała zgromadzonym za uczestnictwo w konferencji, a prelegentom za wygłoszone referaty.

W konferencji udział wzięło 167 adwokatów.