*Biul. SN 2010, nr 10, s. 11.

T eza glosowanej uchwały brzmi:

Najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

I. Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu dotyczy tego, czy dopuszczalne było w stanie prawnym sprzed wejścia w życie art. 446 § 4 k.c. dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby bliskiej. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia przedstawione przez Sąd Najwyższy zasługuje na aprobatę.

Podstawowa w niniejszej kwestii koncepcja dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej przechodziła w judykaturze trwającą dziesięciolecia ewolucję. Była ona związana ze zmianami generalnej wizją problematyki dóbr osobistych, w szczególności ich katalogu oraz sposobów ochrony. W ewolucję tę wpisuje się komentowana uchwała oraz zmiany legislacyjne (art. 446 § 4 k.c.). Z tego też powodu, poza argumentami dogmatycznymi, przekonującymi o zasadności uchwały, celowe jest również przedstawienie dziejów instytucji zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej w nauce oraz orzecznictwie. Te bowiem stanowią dobre podłoże dla argumentacji przesądzającej trafność komentowanego orzeczenia.

II. W literaturze poświęconej odpowiedzialności deliktowej głoszona jest zasada, wedle której naprawienia szkody może żądać tylko ten, przeciwko któremu było bezpośrednio skierowane zdarzenie wyrządzające szkodęPor. A. Szpunar, Roszczenia z powodu śmierci osoby bliskiej, NP 1965, nr 3, s. 239.. Mając na uwadze szczególnie delikatną materię uczuć związanych ze stratą osoby bliskiej, wychodząc naprzeciw moralnej potrzebie uczynienia zadość cierpieniom bliskich zmarłego wskutek deliktu,  prawodawca okresu międzywojennego zdecydował się zasadę tę przełamać. Według art. 166 k.z. w razie śmierci poszkodowanego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia sąd mógł przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego lub instytucji przez nich wskazanej stosowną sumę pieniężną jako zadośćuczynienie za doznaną przez nich krzywdę moralną.

Należy podkreślić, że prawodawca nie powołał w cytowanym przepisie nowego dobra osobistego, lecz jedynie wskazywał możliwość kompensacji bólu (krzywdy) po stracie osoby bliskiejPor. J. Matys, Model zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody niemajątkowej w kodeksie cywilnym, Warszawa 2010, s. 246.. Przy stosowaniu art. 166 k.z. wykluczony był wszelki automatyzm. Śmierć osoby bliskiej nie była wystarczającą przesłanką skutecznego dochodzenia roszczenia. Sąd musiał badać wszelkie okoliczności danego przypadku, w szczególności relacje, jakie zachodziły pomiędzy zmarłym a osobą dochodzącą roszczenia z art. 166 k.z.Por. J. Namitkiewicz, Kodeks zobowiązań. Komentarz dla praktyki. Część ogólna, t. I, Łódź 1949, s. 282–283.

III. 1. Początkowo art. 166 k.z. był wykładany zgodnie z intencją prawodawcy oraz literalnym brzmieniem przepisuPor. orzeczenie SN z 15 stycznia 1937 r., Zb. Orz. SN 54/38; orzeczenie SN z 24 listopada 1937 r., Zb. Orz. SN 432/38.. Uległo to zmianie po drugiej wojnie światowej wraz z wejściem w życie w Polsce nowego porządku politycznego, społecznego i gospodarczego. Założenia moralności socjalistycznej wyłączały dopuszczalność żądania odszkodowania w pieniądzu za krzywdę; twierdzono, że nie sposób jest przeliczyć bólu, cierpienia na sumę pieniężną; że taka próba powinna być uznana za sprzeczną z wszelkimi zasadami moralnymi. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 15 grudnia 1951 r. (C 15/51)OSNCK 1953, nr 1, poz. 3., stwierdzając, że „zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę moralną na rzecz członków rodziny zmarłego należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w Państwie Ludowym, chyba że z krzywdą moralną łączy się szkoda materialna nieulegająca zasądzeniu z mocy art. 162 k.z.”. Podobne stanowisko odnajdujemy w uchwale Całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 29 stycznia 1957 r. (I CO 37/56)OSNCK 1958, nr 1, poz. 2.. Orzeczenia te spotkały się w piśmiennictwie z krytyką, jako sprzeczne z wyraźną literą przepisu, który wprost dopuszczał zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną śmiercią osoby bliskiej niezależnie od zaistnienia szkody majątkowejPor. Z. Radwański, Zadośćuczynienie pieniężne za szkodę niemajątkową, Poznań 1956, s. 180; idem, Glosa do uchwały Całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 29 stycznia 1957 r. (I CO 37/56), NP 1957, nr 12, s. 135; A. Szpunar, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci osoby bliskiej, Bydgoszcz 2000, s. 138 i n.. Postulowano, aby w przyszłej kodyfikacji, w celu usunięcia tej sprzeczności, nie wprowadzać odpowiednika art. 166 k.z., choć byli także zwolennicy utrzymania tej instytucjiPor. S. Garlicki, Odpowiedzialność cywilna za nieszczęśliwe wypadki, Warszawa 1959, s. 237..

2. Judykatura Sądu Najwyższego w kwestii interpretacji art. 166 k.z. uległa jednak pewnej modyfikacji w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. W wyroku z 2 września 1960 r. (III CR 173/60)OSNC 1962, nr 1, poz. 14. Sąd Najwyższy dopuścił zadośćuczynienie na rzecz dziecka,  które straciło matkę w nieszczęśliwym wypadkuPor. także wyrok SN z 17 kwietnia 1962 r. (IV CR 21/62), OSNPG 1963, nr 2, poz. 8.. Jednakże już w wyroku z 9 kwietnia 1964 r. (II 474/63)OSNPG 1964, nr 7, poz. 51. Sąd Najwyższy uznał, że odszkodowanie z art. 166 k.z. nie należy się jedynie za cierpienie moralne, lecz konieczne jest także wykazanie, iż wskutek śmierci osoby bliskiej nastąpiło pogorszenie sytuacji życiowej powodaPor. także wyrok SN z 4 listopada 1964 r. (I CR 267/64), OSNC 1965, nr 10, poz. 167; wyrok SN z 10 stycznia 1967 r. (II PR 363/66), niepubl..

IV. 1. Wskutek krytyki rozbieżności pomiędzy literą ustawy a judykaturą w pierwotnej wersji Kodeksu cywilnego nie znalazł się odpowiednik art. 166 k.z. Poprzestano na wprowadzeniu art. 446 § 3 k.c. Na tle tego przepisu Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach akcentował różnicę pomiędzy nim a dawnym art. 166 k.z., wskazując, że ten pierwszy pozwala jedynie na kompensatę szkody majątkowej, wykluczając tym samym zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną śmiercią osoby bliskiej.Por. wyrok SN z 20 lipca 1967 r. (I CR 53/67), niepubl.; wyrok SN z 25 lipca 1967 r. (I CR 81/67), OSNC 1968, nr 3, poz. 48; wyrok SN z 4 września 1967 r. (I PR 23/67), OSNPG 1968, nr 2, poz. 14; wyrok SN z 21 lutego 1968 r. (I PR 22/68), niepubl.; wyrok SN z 8 stycznia 1969 r. (IV KR 165/68), OSNKW 1969, nr 7–8, poz. 99; wyrok SN z 14 marca 1969 r. (I CR 536/68), niepubl.; wyrok SN z 5 stycznia 1970 r. (I PR 390/69), niepubl.; wyrok SN z 28 grudnia 1972 r. (I CR 615/72), OSP 1974, nr 1, poz. 7; wyrok SN z 8 lipca 1974 r. (I CR 361/74), OSP 1975, nr 9, poz. 204; wyrok SN z 22 sierpnia 1974 r. (II CR 416/74), niepubl.; wyrok SN z 9 października 1974 r. (I CR 496/74), niepubl.; wyrok SN z 8 listopada 1977 r. (IV CR 419/77), niepubl. W szczególności w wyroku z 20 lipca 1967 r. (I CR 53/67)Niepubl. stwierdzono, że „odszkodowanie z powodu utraty osoby najbliższej jest odszkodowaniem nie za jej śmierć i psychiczne cierpienia z tej przyczyny, lecz za pogorszenie się sytuacji życiowej osoby najbliższej wskutek tej śmierci, i to tylko wtedy, gdy pogorszenie to jest znaczne”. W dawniejszejPor. A. Szpunar, Roszczenia, s. 249; idem, Odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego, PiP 1968, nr 11, s. 730; A. Wolter, Glosa do wyroku SN z 4 kwietnia 1966 r. (II PR 139/66), NP 1966, nr 12, s. 1618; J. Rezler, Recenzja – A. Szpunar, Odszkodowanie w razie śmierci osoby bliskiej, Warszawa 1973, PiP 1973, z. 12, s. 132., ale także w najnowszej literaturzePor. M. Łolik, Nowelizacja kodeksu cywilnego w zakresie możliwości przyznawania zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, PPH 2008, nr 9, s. 13–15; M. Wałachowska, Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, Toruń 2007, s. 203. podkreślano, że jednoznaczna treść art. 446 § 3 k.c. wyklucza zadośćuczynienie za krzywdę związaną ze stratą osoby bliskiej. Przepis ten nie zawiera pojęcia zadośćuczynienia, lecz pojęcie odszkodowania, co świadczy przeciwko dopuszczalności naprawiania szkody niemajątkowej (krzywdy) zadośćuczynieniem. Przeciwko rozszerzającej wykładni art. 446 § 3 k.c. powoływano zasadęPor. R. Kasprzyk, Glosa do wyroku SN z 13 października 1987 r. (IV CR 266/87), OSPiKA 1989, nr 7–12, poz. 146; idem, Bezprawność względna, SP 1988, nr 3, s. 149 i n.; Z. Masłowski, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, red. Z. Resich, Warszawa 1972, s. 875, 1110, 1119; Z. Radwański, Glosa do wyroku SN z 4 września 1967 r. (I PR 23/67), OSPiKA 1969, nr 1, poz. 5; A. Szpunar, Odszkodowanie w razie śmierci osoby bliskiej, Warszawa 1973, s. 67–68; idem, Roszczenia, s. 239; M. Kaliński, Szkoda poniesiona przez spółkę akcyjną a szkoda poniesiona przez akcjonariusza w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych i kodeksu cywilnego – polemika, PPH 2007, nr 9, s. 52 i n.; idem, Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2008, s. 114–125; M. Olechowski, O relacji między szkodą poniesioną przez spółkę akcyjną a szkodą poniesioną przez akcjonariusza – polemika, PPH 2007, nr 9, s. 55 i n. Sens wyróżniania kategorii szkody bezpośredniej oraz pośredniej jest jednak wysoce dyskusyjny. Por. L. Stecki, Problematyka od powiedzialności za szkodę pośrednią, (w:) Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (studia i rozprawy). Księga pamiątkowa ku czci Profesora Zbigniewa Radwańskiego, red. S. Sołtysiński, Poznań 1990, s. 287 i n. kompensacji tylko szkód bezpośrednich, w przeciwieństwie do pośrednich. W wyroku z 28 grudnia 1972 r. (I CR  615/72)OSP 1974, nr 1, poz. 7. Sąd Najwyższy stwierdził, że „poszkodowanym w rozumieniu art. 444 i 446 k.c. jest ten, przeciwko któremu było skierowane niedozwolone działanie sprawcy szkody. Osobom trzecim, pośrednio – poprzez czyjąś śmierć – poszkodowanym przysługują własne uprawnienia, ale jedynie w zakresie przewidzianym w art. 446 § 2 i 3 k.c.”. Artykuł 446 § 3 k.c. był więc wyjątkiem, który należało interpretować ściśle.

2. Orzeczenia niedopuszczające zadośćuczynienia przeplatały się jednak z tymi, które je akceptowałyPor. wyrok SN z 5 stycznia 1968 r. (I PR 424/67), niepubl.; wyrok SN z 27 listopada 1974 r. (II CR 658/74), niepubl.; wyrok SN z 24 sierpnia 1977 r. (IV CR 300/77), niepubl.. Reprezentatywny jest wyrok Sądu Najwyższego z 30 listopada 1977 r. (IV CR 458/77)Niepubl., w którym przyjęto, że „odszkodowanie przewidziane przepisem art. 446 § 3 k.c. nie ogranicza się wyłącznie do naprawienia szkód majątkowych, lecz obejmuje również występującą łącznie z nimi krzywdę niemajątkową”. W linii tego orzecznictwa Sąd Najwyższy przyjmował, że art. 446 § 3 k.c. pozwala na naprawienie nie tylko trudnej do uchwycenia szkody majątkowej, której nie można usunąć na podstawie art. 446 § 1–2 k.c., lecz także na naprawienie szkody niemajątkowej, polegającej na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej osoby zainteresowanej. Pogorszenie to mogło być wynikiem obiektywnej konieczności zmiany sposobu na przykład zarobkowania czy kształcenia się, realizowania się w sferze społecznej, ale także utratą sił, bólem, poczuciem osamotnienia, które nie pozwalają na funkcjonowanie na dotychczasowym poziomie. Ten nurt judykatury Sądu Najwyższego, dostrzegający możliwość kompensacji uszczerbku niemajątkowego (krzywdy) po śmierci osoby bliskiej, na podstawie art. 446 § 3 k.c. zyskał w końcu w nowszym orzecznictwieprzewagęPor. wyrok SN z 15 października 2002 r. (II CKN 985/00), niepubl.; wyrok SN z 25 lutego 2004 r. (II CK 17/03), niepubl.; wyrok SN z 30 czerwca 2004 r. (IV CK 445/03), niepubl.; wyrok SN z 22 lipca 2004 r. (II CK 479/03), niepubl.; wyrok SN z 24 października 2007 r. (IV CSK 192/07), niepubl.; wyrok SN z 6 lutego 2008 r. (II CSK 459/07), niepubl. Por. jednak wyrok SN z 16 lipca 2004 r. (I CK 83/04), MoP 2004, nr 16, poz. 726.. W szczególności w wyroku Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2008 r. (V CSK 544/07)Niepubl. uznano, że „użyty przez ustawodawcę w art. 446 § 3 k.c. zwrot «znaczne pogorszenie sytuacji życiowej» należy odczytywać nie tylko w aspekcie materialnym zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście, uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne określające tę sytuację”. W nauce koncepcja ta, nazywana mieszanąNazwa ta wynika z tego, że uszczerbek, o jakim stanowi art. 446 § 3 k.c., ma mieć, według tego zapatrywania, charakter mieszany (majątkowo-niemajątkowy)., także zyskała status stanowiska dominującegoPor. M. Safjan, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, red. K. Pietrzykowski, wyd. 4, Warszawa 2005, s. 1298; A. Szpunar, Wynagrodzenie, s. 145; G. Bieniek, (w:) Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. I, praca zbiorowa, wyd. 9, Warszawa 2009, s. 619–620; A. Cisek, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, wyd. 2, Warszawa 2006, s. 759–760; E. Ryś, Odpowiedzialność cywilna z tytułu śmierci osoby bliskiej, MoP 2008, nr 24, s. 1313..

3. Zmiana linii orzecznictwa Sądu Najwyższego nie zakończyła się jednak na przyjęciu koncepcji mieszanej, rozszerzającej art. 446 § 3 k.c. w stosunku do jego literalnego brzmienia. W wyroku z 2 grudnia 2009 r. (I CSK 149/09)Niepubl. Sąd Najwyższy porzucił koncepcję mieszaną na rzecz tezy, że art. 446 § 3 k.c. stanowi samodzielną podstawę żądania zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego, jakim jest relacja ze zmarłym – najbliższym członkiem rodziny, niezależnie od wystąpienia szkody majątkowej. Sąd Najwyższy przy tym wykluczył stosowanie art. 445 oraz 448 k.c. Stanowisko to można odnotować także w literaturze (co interesujące – dawniejszej)Por. W. Czachórski, Prawo zobowiązań w zarysie, Warszawa 1968, s. 149; S. Garlicki, Czyny niedozwolone w kodeksie cywilnym, NP 1963, nr 12, s. 1399; A. Ohanowicz, Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa–Poznań 1965, s. 104; Z. Masłowski, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, red. Z. Resich, Warszawa 1972, s. 1119.. Artykuł 446 § 3 k.c. nie był więc interpretowany rozszerzająco, jako wyjątek od zasady kompensacji szkód bezpośrednich, ale jako samodzielna podstawa kompensacji naruszenia dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej. Judykatura Sądu Najwyższego przeszła zatem na tle art. 446 § 3 k.c. znamienną ewolucję – od zakazu zadośćuczynienia, przez koncepcję mieszaną, do afirmacji i ochrony dobra osobistego w postaci relacji z bliskim zmarłym, niezależnie od szkody majątkowej.

V. W komentowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy trafnie jednak odszedł od stanowiska zajętego w orzeczeniu z 2 grudnia 2009 r. na rzecz koncepcji, w myśl której podstawą zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej nie jest art. 446 § 3 k.c., lecz art. 448 k.c. Jednym z pierwszych orzeczeń rozpoczynających ten kierunek wykładni był wyrok SA w Gdańsku z 23 września 2005 r. (I Aca 554/05)Niepubl. oraz wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r. (IV CSK 307/09)Niepubl., w którym uznano, że „spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c.”.

W piśmiennictwie od dawna twierdzono, że nie są wykluczone przypadki, w których śmierć osoby bliskiej może tak intensywnie oddziaływać na osobę zainteresowaną, że wskutek tego może doznać nawet znacznego i trwałego pogorszenia zdrowia. Wtedy osoba taka nie powinna być traktowana jako pośrednio, lecz bezpośrednio poszkodowana, której zadośćuczynienie należy się na podstawie art. 445 k.c. za naruszenie jej dobra osobistego w postaci wywołania rozstroju zdrowiaPor. A. Szpunar, Wynagrodzenie, s. 66; M. Wałachowska, Zadośćuczynienie, s. 203; eadem, Wynagrodzenie szkód poniesionych na skutek doznania wstrząsu psychicznego spowodowanego śmiercią osoby bliskiej, PS 2004, nr 7–8, s. 55–56.. Pogląd ten nie budzi kontrowersji. Trzeba jednak zgodzić się także ze stanowiskiem, że możliwe jest żądanie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. z powodu naruszenia dobra osobistego, jakim jest szczególna więź łącząca osobę zainteresowaną ze zmarłymPor. M. Kowalski, Glosa do wyroku SA w Gdańsku z 23 września 2005 r. (I Aca 554/05), „Palestra” 2006, nr 9–10, s. 312–314; M. Wałachowska, Glosa do wyroku SA w Gdańsku z 23 września 2005 r. (I Aca 554/05), PS 2007, nr 1, s. 147.. Nie trzeba zatem wykazywać w takich okolicznościach rozstroju zdrowia; wystarczy udowodnić silną więź emocjonalną, której rozerwanie śmiercią osoby bliskiej sprawia cierpienie osobie zainteresowanej. Podstawą takiego żądania powinien być jednak nie art. 446 § 3 k.c.,  lecz tylko art. 448k.c.Por. M. Wałachowska, Wynagrodzenie szkód, s. 57. Za prezentowanym poglądem przemawiają argumenty, które, co należy podkreślić, wskazał w komentowanym orzeczeniu także Sąd Najwyższy. Po pierwsze, art. 23 k.c. nie zawiera zamkniętego katalogu dóbr osobistych. Dobra osobiste są wciąż odkrywane i deklarowane przez orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz naukę prawa cywilnego. Do katalogu tego judykatura Sądu Najwyższego dodała prywatnośćPor. wyrok SN z 24 maja 1999 r. (II CKN 349/98), OSNC 1999, nr 12, poz. 212., tradycję rodzinnąPor. wyrok SN z 28 lutego 2003 r. (V CK 308/02), OSNC 2004, nr 5, poz. 82. czy kult pamięci po osobie zmarłejPor. wyrok SN z 19 stycznia 1981 r. (III CRN 204/80), niepubl.. W wyroku Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2004 r.(I CK 484/03) OSNC 2005, nr 4, poz. 69.za dobro osobiste uznano szczególne więzi emocjonalne wiernego z Papieżem. Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach (I Aca 1339/01)OSA 2003, nr 2, poz. 6. przyjęto, że dobrem osobistym może być również więź osoby fizycznej z herbem rodzinnym. Przepisy Konstytucji RP (art. 18, 71) oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 23) pozwalają na stwierdzenie, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, rodzicielstwo znajdują się pod szczególną ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej, a więc że także szczególna więź emocjonalna pomiędzy rodzicami a dziećmi pozostaje pod ochroną art. 23 k.cPor. M. Kowalski, Glosa, s. 313.. „Więź rodzinna odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny między innymi poczucie stabilności, wzajemne wsparcie obejmujące sferę materialną i niematerialną, gwarantuje wzajemną pomoc w wychowaniu dzieci i zapewnieniu im możliwości kształcenia. Należy zatem przyjąć, że prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na gruncie art. 23 i 24 k.c.Por. wyrok SN z 14 stycznia 2010 r. (IV CSK 307/09), niepubl.”. Po drugie, za omawianym stanowiskiem przemawia również art. 446 § 4 k.c., zgodnie z którym sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienie za doznaną krzywdęPor. ibidem.. Argument ten jest jednak obosieczny i może przemawiać także przeciw bronionej przez Sąd Najwyższy tezie. Jeżeli bowiem art. 448 k.c. jest podstawą roszczenia, o którym stanowi art. 446 § 4 k.c., pojawia się pytanie o celowość wprowadzenia do Kodeksu cywilnego tego ostatniego.

Relacja pomiędzy art. 446 § 4 k.c. oraz art. 448 k.c. stanowi właściwie kluczowe zagadnienie, przed którym stanął Sąd Najwyższy. Należy jednak podkreślić, że trafnie je rozstrzygnął, odrzucając zarzut superfluum. Artykuł 446 § 4 k.c. można bowiem potraktować jako przepis potwierdzający zasadę wynikającą z art. 448 k.c. W Kodeksie cywilnym takie przepisy występują (art. 411 pkt 3 k.c.). Jednakże art. 446 § 4 k.c. jest źródłem istotnej normy; wprowadza zmianę w ogólnej regule wynikającej z art. 448 k.c., zawężając krąg osób, którym może przysługiwać zadośćuczynienie, do osób należących do najbliższych członków rodziny. Gdyby nie treść art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynienia mogłaby żądać każda osoba, nie tylko ta wskazana w przepisie. Ponadto, jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy i jak podkreśla się w piśmiennictwiePor. B. Lackoroński, Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdy wynikłe ze śmierci najbliższego członka rodziny na podstawie art. 446 § 4 (cz. 2), „Palestra” 2009, nr 9–10, s. 39., przepis ten usuwa  niedogodności związane z dochodzeniem omawianego zadośćuczynienia. Nie w ten jednak sposób, że znosi trudności dowodowe w wykazaniu szkody czy zdarzenia wyrządzającego szkodę, lecz trudności w wykazaniu związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a szkodą. Zawiera w sobie wzruszalne domniemanie takiego związku, które pozwany może obalić. Artykuł 446 § 4 k.c. wzmacnia interpretację art. 446 § 3 k.c., w myśl której przepis ten ma obecnie wyłącznie na celu ochronę majątkowąPor. J. Matys, Model, s. 251.. Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że wprowadzenie art. 446 § 4 k.c. miało normatywny sens, bowiem przepis ten istotnie modyfikuje reguły wynikające z art. 448 k.c. Zmiana ta z całą pewnością nie wyklucza poglądu, że przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. można było żądać zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej na podstawie art. 448 k.c.Z kolei na tle stanowiska, wedle którego art. 446 § 4 k.c. wyłącza obecnie, jako samodzielna podstawa żądania zadośćuczynienia, zastosowanie art. 448 k.c., powyższa teza jest jeszcze wzmocniona. Wynika bowiem z niego, że przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. przepis art. 448 k.c. miał pełne zastosowanie. Por. ibidem, s. 253.

Mając powyższe na uwadze, komentowaną uchwałę należy ocenić aprobująco.