*Tekst artykułu stanowi nieco zmienioną wersję referatu wygłoszonego dla sędziów Izby Karnej Sądu Najwyższego. Referat został opublikowany w niedostępnej w sprzedaży książce zawierającej materiały pokonferencyjne: L. Gardocki, J. Godyń, M. Hudzik, L. K. Paprzycki (red.), Dialog między sądami i trybunałami, Sąd Najwyższy 2010, s. 151–174.

C elem tego artykułu jest zaprezentowanie głównych zmian w obszarze współpracy sądowej w sprawach karnych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, jakie wprowadził traktat z  LizbonyDz. Urz. C 306 z 17 grudnia 2007 r., s. 1, dalej przywoływany również jako „TL”.  z datą jego wejścia w życie (1 grudnia 2009 r.). Ich omówienie nie będzie miało charakteru kompleksowego. Pominięte zostaną wszystkie te aspekty, które nie mają istotnego znaczenia dla sądów polskich orzekających w sprawach karnych (jak np. procedura stanowienia prawa w omawianym obszarze). Rozważania skupią się zatem na tych zmianach, które mogą skutkować modyfikacją uprawnień i obowiązków sądów karnych, stosujących unijne mechanizmy współpracy i prawo unijne i – ze względu na obszerność tematyki – będą miały charakter sygnalizacyjny.

W pierwszej kolejności wskazane zostaną konsekwencje rozciągnięcia jednolitego reżimu prawnego na obszar dawnego III filaru Unii Europejskiej, w tym te dotyczące rozszerzenia kompetencji Trybunału Sprawiedliwości. W dalszych rozważaniach podjęta zostanie próba przybliżenia postlizbońskich podstaw traktatowych dla przyjmowania regulacji unijnych dotyczących prawa karnego materialnego i procesowego. Następnie zarysowana zostanie, w bardzo ogólny sposób, koncepcja Prokuratury Europejskiej wynikająca z art. 86 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W ostatniej części rozważań zostanie zasygnalizowany nowy kształt ochrony praw podstawowych w UE w związku z przewidzianą w traktacie lizbońskim możliwością przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej konwencji praw człowieka i uzyskaniem przez Kartę praw podstawowych statusu unijnego prawa pierwotnego. Na zakończenie zostanie podana informacja o najnowszych inicjatywach prawodawczych w Unii Europejskiej, dotyczących obszaru Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w  Sprawach Karnych.

I. Ujednolicenie reżimu prawnego Unii Europejskiej

Do dnia wejścia w życie traktatu z  Lizbony podstawowym unijnym instrumentem stanowienia standardów współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych była decyzja ramowa. Zgodnie z art. 34 ust. 2 (b) Traktatu o Unii EuropejskiejW wersji obowiązującej do 1 grudnia 2009 r. Dz. Urz. C 321 z 29 grudnia 2006 r., s. 5. decyzje ramowe wiązały państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który miał być osiągnięty, pozostawiając jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Przepis ten wyraźnie zastrzegał też, że nie mogły one wywoływać skutku bezpośredniego.Szerzej na temat charakteru prawnego i skutku decyzji ramowych: M. Szwarc, Decyzje ramowe jako instrument harmonizacji prawa karnego w UE, „Państwo i Prawo” 2005, z. 7, s. 22–38. Do 1 grudnia 2009 r. Rada przyjęła kilkadziesiąt decyzji ramowych, zarówno regulujących sferę prawa karnego materialnego (głównie przez wprowadzenie obowiązku penalizacji określonych czynów i ramowe określenie sankcji za te czyny), jak i tworzących nowe mechanizmy współpracy sądowej w sprawach karnych przy wykorzystaniu zasady wzajemnego uznawania orzeczeń.W latach 2008–2009 stanowienie prawa unijnego za pomocą decyzji ramowych istotnie przyspieszyło. Przyjęto m.in.: Decyzję ramową Rady (2009/299/WSiSW) z 26 lutego 2009 r. zmieniającą decyzje ramowe 2002/584/WSiSW, 2005/214/WSiSW, 2006/783/WSiSW, 2008/909/WSiSW oraz 2008/947/WSiSW i tym samym wzmacniającą prawa procesowe osób oraz ułatwiającą stosowanie zasady wzajemnego uznawania do orzeczeń wydanych pod nieobecność danej osoby na rozprawie (Dz. Urz. L 81 z 27 marca 2009 r., s. 24); Decyzję ramową Rady (2009/315/WSiSW) z 26 lutego 2009 r. w sprawie organizacji wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz treści tych informacji (Dz. Urz. L 93 z 7 kwietnia 2009 r., s. 23); Decyzję ramową Rady (2009/829/WSiSW) z 23 października 2009 r. w sprawie stosowania przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zasady wzajemnego uznawania do decyzji w sprawie środków nadzoru stanowiących alternatywę dla tymczasowego aresztowania (Dz. Urz. L 294 z 11 listopada 2009 r., s. 20); Decyzję ramową Rady (2009/948/WSiSW) z 30 listopada 2009 r. w sprawie zapobiegania konfliktom jurysdykcji w postępowaniu karnym i w sprawie rozstrzygania takich konfliktów (Dz. Urz. L 328 z 15 grudnia 2009 r., s. 42); Decyzję ramową Rady (2009/905/WSiSW) z 30 listopada 2009 r. w sprawie akredytacji dostawców usług kryminalistycznych wykonujących czynności laboratoryjne (Dz. Urz. L 322 z 9 grudnia 2009 r., s. 14). Większość decyzji ramowych przyjętych w ostatnich dwóch latach poprzedzających wejście w życie traktatu z  Lizbony wskazuje rok 2011 lub 2012 jako datę ich wdrożenia przez państwa członkowskie.

Z mocy traktatu z  Lizbony dokonane zostało ujednolicenie reżimu prawnego Unii Europejskiej. W rezultacie instrumentami stanowienia prawa wtórnego w obszarze tytułu IV TFUETraktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, tekst jedn. opublikowany w: Dz. Urz. UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 47. (Współpraca Wymiarów Sprawiedliwości w  Sprawach Karnych) stały się dyrektywy, rozporządzenia i decyzje, przy czym, jak wynika z przepisów regulujących kompetencje UE w tej dziedzinie, regułą będzie stanowienie prawa za pomocą dyrektyw. Zgodnie z art. 288 TFUE rozporządzenia mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywy wiążą każde państwo członkowskie, do którego są skierowane, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiając jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzje wiążą w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Traktat z  Lizbony nie wprowadza żadnych zmian w odniesieniu do skutków prawnych i zakresu obowiązywania rozporządzeń i dyrektyw. Zmieniono jedynie charakter prawny decyzji, umożliwiając ich wydawanie w sprawach o charakterze generalnym, a nie tylko indywidualno-konkretnym. W ten sposób charakter decyzji został istotnie przybliżony do rozporządzeń,C. Herma, Reforma systemu aktów prawa pochodnego UE po Traktacie z Lizbony, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 5, s. 24. a decyzje jako instrumenty prawne będą mogły być wykorzystywane w przypadkach, w jakich przed wejściem w życie traktatu z  Lizbony stosowano decyzje w III filarze UE.A. Grzelak, Reforma przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, (w:) Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Warszawa 2008, s. 265–266.

Traktat z Lizbony wprowadza też podział instrumentów prawnych na akty prawodawcze i akty nieprawodawcze, a wśród tych ostatnich pozwala wyróżnić akty delegowane i wykonawcze.Por. C. Herma, Reforma, s. 24–34; K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, Traktat z Lizbony – reforma czy jej pozory?, „Studia Prawnicze” 2008, nr 1 (175), Warszawa 2008, s. 13. O prawodawczym charakterze aktu przesądza użycie do jego przyjęcia zwykłej lub specjalnej procedury prawodawczej (art. 289 TFUE). Przepisy regulujące podstawy prawne dla przyjmowania prawa wtórnego w obszarze Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w  Sprawach Karnych wskazują zwykłą lub specjalną procedurę prawodawczą dla ich przyjmowania. Oznacza to, że ta dziedzina współpracy unijnej będzie, co do zasady, normowana za pomocą aktów prawodawczych.

Wobec zmiany reżimu prawnego dawnego III filaru należy w pierwszej kolejności wskazać, w jakim zakresie zmiana ta wywiera wpływ na już przyjęte w tym obszarze decyzje ramowe, decyzje i konwencje. Zgodnie z art. 9 Protokołu (nr 36) w sprawie postanowień przejściowychDz. Urz. UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 322.  skutki prawne wspomnianych instrumentów trzeciofilarowych zostają utrzymane aż do czasu ich uchylenia, unieważnienia lub zmiany za pomocą instrumentów prawnych przewidzianych przez traktat z  Lizbony. W praktyce dla sądów krajowych oznacza to, że po wejściu w życie traktatu z  Lizbony, stosując prawo krajowe stanowione w ramach wdrożenia decyzji ramowych, są zobowiązane stosować nadal jego wykładnię zgodną z decyzją ramową. Nadal też, zgodnie ze standardem ustanowionym w słynnej sprawie Pupino,Wyrok z 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03, Postępowanie karne przeciwko Marii Pupino, ECR 2005, s. I-5285. granicą dokonywania wykładni pozostaje niedopuszczalność bezpośredniego stosowania decyzji ramowej i przeprowadzania wykładni zgodnej z daną decyzją ramową, ale contra legem w stosunku do prawa krajowego. Jak podkreśla się w literaturze, zarówno zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego (teraz unijnego),Ostatecznie nie zdecydowano się zamieścić zasady pierwszeństwa prawa unijnego w zmienionych traktatach. Została ona wyrażona jedynie w Deklaracji nr 17 dołączonej do Aktu Końcowego Konferencji Międzyrządowej, która przyjęła traktat z Lizbony (Dz. Urz. C 83 z 30 marca 2010 r., s. 344). jak i zasada skutku bezpośredniegoZasada skutku bezpośredniego dyrektyw, chociaż niezapisana w samych traktatach, już dawno uzyskała powszechną i niepodważalną akceptację w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Zgodnie z tą zasadą normy dyrektyw mogą stanowić bezpośrednią podstawę prawną dla wszystkich działań organów państw członkowskich, prawodawczych, wykonawczych i sądowych, co do zasady tylko po upływie terminu implementacyjnego i tylko wtedy, kiedy brak jest norm krajowych zgodnych z dyrektywą [B. Kurcz, (w:) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, t. III, red. A. Wróbel, red. tomu: D. Kornobis-Romanowska, J. Łacny, Warszawa 2010, s. 609–610].  nie znajdą zastosowania do decyzji ramowych.Por. A. Grzelak, Reforma, s. 266; A. Grzelak, T. Ostropolski, Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, Warszawa 2009, s. 157. Trzeba jednak odnotować wyrażony w piśmiennictwie odmienny pogląd, zgodnie z którym „nie jest w pełni oczywiste, czy powyższy przepis [art. 9 Protokołu nr 36 – dopisek autorki] wyklucza stosowanie w okresie przejściowym (przez ETS i sądy krajowe) wszelkich zasad wypracowanych w odniesieniu do skutków prawnych aktów I filaru do aktów ustanowionych na podstawie VI Tytułu TUE przed wejściem w życie TL”.C. Herma, Reforma, s. 33. Trzeba się także zgodzić z jego Autorem, który przypuszcza, że ETS będzie podejmował próby przybliżenia skutków i charakteru prawnego wciąż istniejących decyzji ramowych do statusu instrumentów wspólnotowych.Ibidem.

Datą końcową dla obowiązywania i skutków prawnych decyzji ramowych, decyzji i konwencji będzie data ich uchylenia, unieważnienia lub zmiany za pomocą postlizbońskich instrumentów prawnych. Z  TFUE wynika, że zagadnienia objęte dotychczas decyzjami ramowymi zostaną uregulowane w dyrektywach, a dotychczasowe decyzje zostaną zastąpione decyzjami lub rozporządzeniami. Przepis art. 9 Protokołu (nr 36) w sprawie postanowień przejściowych nie wskazuje żadnej daty, do której powinno zostać przeprowadzone zastąpienie decyzji ramowych, umów i decyzji przez postlizbońskie instrumenty prawne. Jedynie z deklaracji nr 50Deklaracja nr 50 dołączona do Aktu końcowego Konferencji Międzyrządowej, która przyjęła traktat z Lizbony (Dz. Urz. UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 354).   wynika, że Konferencja zwraca się do Parlamentu Europejskiego, Rady i  Komisji o dołożenie starań, aby przyjąć, w stosownych przypadkach i – o ile to możliwe – w terminie pięciu lat, akty prawne zmieniające lub zastępujące dawne akty prawne III filaru.

II. Kompetencja prejudycjalna Trybunału Sprawiedliwości po dniu wejścia w życie traktatu z Lizbony (z perspektywy sądów polskich orzekających w sprawach karnych)

Bezpośrednią konsekwencją „uwspólnotowienia” dawnego III filaru UE jest rozszerzenie kompetencji orzeczniczych Trybunału Sprawiedliwości Unii EuropejskiejZgodnie z art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej w wersji po zmianach wprowadzonych traktatem z Lizbony (Dz. Urz. C 83 z 30 marca 2010 r., s. 13) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej składa się z Trybunału Sprawiedliwości (dawny Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich), Sądu (dawny Sąd Pierwszej Instancji) i sądów wyspecjalizowanych (jedynym jak dotychczas jest Sąd do Spraw Służby Publicznej). W dalszej części tej publikacji Trybunał Sprawiedliwości będzie określany również mianem „Trybunału” lub nazywany „Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości” (akronim: „ETS”).  w obszarze Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych. Dotyczy to także istotnej dla sądów karnych kompetencji prejudycjalnej Trybunału Sprawiedliwości.W myśl art. 256 ust. 3 TFUE Sąd jest uprawniony do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przedkładanych na mocy art. 267 TFUE w poszczególnych dziedzinach określonych w Statucie. Ze względu na fakt, że Statut nadal nie powierza kompetencji prejudycjalnej Sądowi w żadnym zakresie, wyłącznie kompetentnym do udzielania odpowiedzi na wnioski prejudycjalne sądów państw członkowskich pozostaje Trybunał Sprawiedliwości. Przepis art. 267 TFUE, regulujący zakres jurysdykcji prejudycjalnej ETS, stanowi niemalże wierne powtórzenie dawnego art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Zawiera on jedynie dodatkowy akapit, nakazujący udzielenie odpowiedzi na pytanie prejudycjalne „w jak najkrótszym terminie”, w sytuacji gdy pytanie to jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, dotyczącej osoby pozbawionej wolności.

Zakres kompetencji prejudycjalnej w stosunku do wszystkich istniejących w dacie wejścia w życie traktatu z  Lizbony instrumentów prawa wtórnego pozostał niezmieniony. Oznacza to, że:

1. polskie sądy posiadają nadal uprawnienie (a sądy, od orzeczeń których nie przysługuje środek odwoławczy – także obowiązek) do zadawania pytań prejudycjalnych dotyczących wszystkich instrumentów prawnych dawnego prawa wspólnotowego (czyli, w praktyce, najczęściej dotyczących wykładni dyrektyw, rozporządzeń i samych traktatów);Z tego uprawnienia do dnia wejścia w życie traktatu z Lizbony skorzystał tylko jeden sąd orzekający w sprawie karnej: wyrok z 16 lipca 2009 r., sprawa C-344/08, Postępowanie karne przeciwko Tomaszowi Rubachowi. Wyrok nie został jeszcze opublikowany w oficjalnym publikatorze orzecznictwa. Tekst wyroku dostępny pod adresem: http://curia.europa.eu/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=pl&newform=newform&alljur=alljur&jurcd j=jurcdj&jurtpi=jurtpi&jurtfp=jurtfp&alldocrec=alldocrec&docj=docj&docor=docor&docop=docop&d ocav=docav&docsom=docsom&docinf=docinf&alldocnorec=alldocnorec&docnoj=docnoj&docnoor=do cnoor&radtypeord=on&typeord=ALL&docnodecision=docnodecision&allcommjo=allcommjo&affint= affint&affclose=affclose&numaff=&ddatefs=&mdatefs=&ydatefs=&ddatefe=&mdatefe=&ydatefe=&n omusuel=&domaine=&mots=Rubach&resmax=100&Submit=Szukaj.
2. polskie sądy orzekające w sprawach karnych posiadają uprawnienie (lub w zakresie wskazanym w art. 267 TFUE – także obowiązek) do uruchamiania procedury prejudycjalnej w odniesieniu do instrumentów prawnych, które zostaną przyjęte po 1 grudnia 2009 r. w dziedzinie Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych. Jedyne ograniczenie w kompetencji ETS odnoszące się do omawianego obszaru współpracy wyraża art. 276 TFUE, zgodnie z którym Trybunał nie jest właściwy w zakresie kontroli ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w państwie członkowskim ani do orzekania w sprawie wykonywania przez państwa członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

Podobnie jak do 1 grudnia 2009 r., polskie sądy orzekające w sprawach karnych nadal nie posiadają kompetencji do kierowania do ETS wniosków prejudycjalnych dotyczących ważności i wykładni decyzji ramowych i decyzji oraz wykładni konwencji (czyli dawnych instrumentów prawnych III filaru). Zgodnie z art. 10 Protokołu (nr 36) w sprawie postanowień przejściowych w czasie trwania 5-letniego okresu przejściowego (czyli przed 1 grudnia 2014 r.) uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości UE na mocy tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej – w wersji tego traktatu obowiązującej przed wejściem w życie traktatu z  Lizbony – pozostają niezmienione, także w przypadku gdy zostały one uznane zgodnie z artykułem 35 ust. 2 wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej.

Wobec faktu, że Polska do 1 grudnia 2009 r. nie złożyła deklaracji o poddaniu się jurysdykcji prejudycjalnej Trybunału na gruncie dawnego art. 35 TUE, sądy polskie nie są uprawnione do zadawania pytań prejudycjalnych dotyczących wspomnianych instrumentów prawnych. Sytuacja ta może jednak ulec zmianie przed datą zakończenia pięcioletniego okresu przejściowego. Jak wynika z art. 10 ust. 2 Protokołu nr 36, zmiana trzeciofilarowego aktu prawnego pociąga za sobą automatycznie pełne stosowanie – w odniesieniu do tego zmienionego aktu prawnego i względem państw członkowskich, do których taki zmieniony akt ma zastosowanie – uprawnień instytucji przewidzianych w  TFUE. Ponieważ art. 10 ust. 2 Protokołu nie precyzuje, o jaką zmianę chodzi, należy przyjąć, że jakakolwiek zmiana np. decyzji ramowej przez dyrektywę poskutkuje pełnym i automatycznym stosowaniem kompetencji prejudycjalnej ETS wobec zmienionego aktu. Co więcej, należy oczekiwać, że w praktyce w okresie przejściowym będzie dochodziło nie tyle do wprowadzania zmian w decyzjach ramowych, ile raczej do zastępowania ich w całości dyrektywami.

Zmiana decyzji ramowej wprowadzona dyrektywą spowoduje także automatyczne uruchomienie kompetencji Komisji określonej w art. 258 TFUE. Komisja uzyska zatem uprawnienie do uruchomienia postępowania przeciwko państwu przed Trybunałem Sprawiedliwości w sytuacji niewdrożenia w terminie lub nieprawidłowego wdrożenia danej dyrektywy przez państwo członkowskie.

Wraz z zakończeniem okresu przejściowego (czyli z dniem 1 grudnia 2014 r.) Trybunał Sprawiedliwości uzyska pełną kompetencję prejudycjalną w odniesieniu do instrumentów prawnych dawnego III filaru, bez względu na to, czy przed tą datą dojdzie do ich zastąpienia przez dyrektywy, rozporządzenia i decyzje. Od tego momentu także polskie sądy orzekające w sprawach karnych uzyskają prawo zadawania pytań prejudycjalnych w odniesieniu do wspomnianych instrumentów prawnych.

Jak zauważa się w doktrynie, wobec braku wskazania daty końcowej „przekształcenia” instrumentów III filaru w instrumenty przewidziane w traktacie z  Lizbony może dojść do sytuacji, że po 1 grudnia 2014 r. Komisja nabędzie uprawnienie do skierowania skargi przeciwko państwu członkowskiemu o nieprawidłowe wdrożenie decyzji ramowej, chociaż sama decyzja ramowa nadal nie będzie wywoływała skutku bezpośredniego.Por. A, Grzelak, Reforma, s. 266–267.

Pewne wątpliwości budzi to, czy pomimo wejścia w życie traktatu z  Lizbony i zmian wprowadzonych do Traktatu o Unii Europejskiej Polska może w okresie przejściowym nadal złożyć deklarację o poddaniu się jurysdykcji ETS w dawnym III filarze. A. Grzelak twierdzi, że nie ma ku temu podstaw, powołując się głównie na fakt, iż art. 35 TUE stanowiący podstawę dla przedłożenia takiej deklaracji przestał obowiązywać z dniem 1 grudnia 2009 r. Trudno odmówić słuszności temu poglądowi.Por. A. Grzelak, Informacja dotycząca złożenia przez Polskę oświadczenia w sprawie uznania jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości WE w III filarze UE. Kompetencja Prezydenta RP. Publikacja dostępna pod adresem: http://www. wsisw.natolin.edu.pl/, data pobrania: 12 maja 2010 r.

III. Kompetencje Unii Europejskiej w dziedzinie prawa karnego po traktacie z Lizbony

Do dnia wejścia w życie traktatu z  Lizbony w obrębie prawa wspólnotowego brak było wyraźnej podstawy traktatowej do stanowienia prawa karnego materialnego lub procesowego.Por. A. Grzelak, Kompetencje WE do określania sankcji karnych w przepisach prawa wspólnotowego – glosa do wyroku ETS z 13.09.2005 r. w sprawie C-176/03 Komisja przeciwko Radzie, „Europejski Przegląd Sądowy” 2006, nr 6, s. 51. Taką podstawę zawierał Traktat o Unii Europejskiej, rezerwując ją jednak dla obszaru współpracy międzyrządowej w obrębie III filaru UE. TUE dawał podstawę m.in. do stopniowego przyjmowania środków ustanawiających minimalne normy dotyczące znamion przestępstw i kar w dziedzinach przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i nielegalnego handlu narkotykami [art. 31 ust. 1 (e) TUE].

Pomimo braku podstaw traktatowych kompetencje Wspólnoty w dziedzinie prawa karnego zostały wyinterpretowane z Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości w przełomowym wyroku w sprawie C-176/03,Wyrok z 13 września 2005 r. Komisja przeciwko Radzie, ECR 2005, s. I-7879. Glosy do tego wyroku ogłosili: A. Grzelak, Kompetencje, s. 48–53 i T. Ostropolski, Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Wyrok ETS w sprawie C-176/03 unieważniający Decyzję ramową Rady 2003/80/WSiSW z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska przez prawo karne oraz jego implikacje, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2005, nr 3–4, s. 122 i n. a następnie potwierdzone i doprecyzowane w wyroku C-440/05.Wyrok z 23 października 2007 r., Komisja przeciwko Radzie, ECR 2007, s. I-9097. Por. także glosę do tego wyroku autorstwa T. Ostropolskiego (Prawo karne domeną Wspólnoty? – glosa do wyroku ETS z 23.10.2007 r. w sprawie C-440/05 Komisja przeciwko Radzie, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 3, s. 39–44). W obu orzeczeniach Trybunał uznał, że – o ile jest to konieczne dla zapewnienia efektywności prawu wspólnotowemu w obrębie realizacji polityk wspólnotowych – Wspólnota ma dorozumianą kompetencję do wymagania od państw członkowskich wprowadzenia penalizacji określonych czynów stanowiących naruszenie tego prawa. Jednocześnie jednak w wyroku C-440/05 ETS doprecyzował, że określenie zarówno rodzaju, jak i wymiaru sankcji za popełnienie wspomnianych czynów nie leży już w kompetencjach Wspólnoty, zatem może zostać dokonane wyłącznie w instrumencie współpracy międzyrządowej w obrębie III filaru, czyli w praktyce – w decyzji ramowej.Por. na ten temat m.in.: M. Szwarc-Kuczer, Harmonizacja znamion przestępstw i kar w Traktacie z Lizbony, „Europejski Przegląd Sądowy” 2009, nr 5, s. 13–16.

Traktat z  Lizbony wprowadza wyraźną podstawę prawną dla określania przestępstw i kar za pomocą dyrektyw. W TFUE da się wyróżnić zarówno podstawę ogólną do stanowienia prawa karnego materialnego, określoną też w literaturze mianem „horyzontalnej” (art. 83 ust. 1 TFUE), jak i podstawę szczególną, nazwaną „punktową” (83 ust. 2 TFUE).Obu nazw użyła M. Szwarc-Kuczer, Harmonizacja, s. 16–17.

Podstawę ogólną dla stanowienia prawa karnego materialnego reguluje art. 83 ust. 1 TFUE, który przewiduje tworzenie norm minimalnych odnoszących się do określania przestępstw oraz kar w dziedzinach szczególnie poważnej przestępczości o wymiarze transgranicznym, wynikających z rodzaju lub skutków tych przestępstw lub ze szczególnej potrzeby wspólnego ich zwalczania. TFUE wymienia w tym względzie: terroryzm, handel ludźmi oraz seksualne wykorzystywanie kobiet i dzieci, nielegalny handel narkotykami, nielegalny handel bronią, pranie pieniędzy, korupcję, fałszowanie środków płatniczych, przestępczość komputerową i przestępczość zorganizowaną, zastrzegając, że z mocy decyzji Rady katalog ten może ulec poszerzeniu. Z art. 83 ust. 1 TFUE jednoznacznie wynika, że poszerzenie zaprezentowanego katalogu może nastąpić jedynie o dziedziny przestępczości poważnej i jednocześnie o wymiarze transgranicznym.

Odrębną podstawę prawną dla kompetencji UE w dziedzinie prawa karnego tworzy art. 83 ust. 2 TFUE, który stanowi w zasadzie zadekretowanie linii orzecznictwa wyznaczonej przez wspomniane wyroki ETS w sprawach C-176/03 i C-440/05.Por. M. Szwarc-Kuczer, Harmonizacja, s. 16; A. Grzelak, Reforma, s. 281. Zgodnie z tym przepisem, w sytuacji gdy „zbliżenie przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich w sprawach karnych okaże się niezbędne w celu zapewnienia skutecznego wprowadzania w życie polityki Unii w dziedzinie, która stała się przedmiotem środków harmonizujących, dyrektywy mogą ustanowić normy minimalne,
odnoszące się do określania przestępstw oraz kar w danej dziedzinie”. Przepis art. 83 ust. 2 TFUE nie stanowi samodzielnej podstawy prawnej dla przyjmowania dyrektyw harmonizujących prawo karne materialne, gdyż, jak podkreśla się w doktrynie, każdorazowo dla przyjęcia takiej dyrektywy konieczne będzie znalezienie dla niej oparcia także w konkretnym przepisie ustanawiającym kompetencje Unii Europejskiej do realizacji określonej polityki unijnej.M. Szwarc-Kuczer, Harmonizacja, s. 17.

W literaturze zwraca się uwagę na fakt, że art. 83 ust. 2 TFUE nie zawiera żadnych przedmiotowych ograniczeń dla stanowienia norm minimalnych w dziedzinie prawa karnego materialnego. W szczególności, inaczej niż art. 83 ust. 1 TFUE, przepis ten nie wskazuje, że przyjęcie dyrektywy jest możliwe tylko w dziedzinie poważnej przestępczości o wymiarze transgranicznym. Jedni dostrzegają w tym szansę na swoiste „otwarcie” katalogu przestępstw, do których będą mogły odnosić się harmonizujące działania Unii Europejskiej i złagodzenie wymogów przeprowadzenia tej harmonizacji.Tak, komentując niemal identycznie brzmiące przepisy Traktatu Konstytucyjnego – S. Peers, EU Justice and Home Affairs Law, Oxford 2006, s. 425. Inni, powołując się na zasadę subsydiarności i proporcjonalności, uznają, że harmonizacja prawa karnego materialnego przez stanowienie norm minimalnych na podstawie art. 83 ust. 2 TFUE będzie dopuszczalna jedynie w razie jej niezbędności dla efektywnej realizacji polityk wspólnotowych. To z kolei przesądza o dopuszczalności podjęcia działań prawodawczych na poziomie unijnym tylko w odniesieniu do poważnej przestępczości o charakterze transgranicznym.E. Herlin-Karnell, The Lisbon Treaty and the Area of Criminal Law and Justice, „European Policy Analysis”, 2008, nr 3, Swedish Institute for European Policy Studies, s. 5–6. Publikacja dostępna pod adresem: http://www. lissabonfordraget.se/docs/sieps-2008_3epa-the-lisbon-treaty-and-the-area-of-criminal-law-and-justice.pdf, Data pobrania: 14 czerwca 2010 r. Jak należy sądzić z dotychczasowego przebiegu procesu harmonizacji prawa karnego w Unii Europejskiej, kluczową rolę w wyznaczaniu kierunku wykładni art. 83 ust. 2 TFUE odegra Trybunał Sprawiedliwości.

Pewne problemy interpretacyjne związane z kwestią harmonizacji prawa karnego materialnego rodzi art. 86 ust. 2 TFUE, który – regulując kompetencje Prokuratury Europejskiej – stanowi, że organ ten będzie właściwy do ścigania sprawców i współsprawców przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii, „określonych w rozporządzeniu przewidzianym w ustępie 1”. W związku z takim brzmieniem art. 86 ust. 2 TFUE należy postawić pytanie, czy w rozporządzeniu regulującym funkcjonowanie Prokuratury Europejskiej dopuszczalne będzie unormowanie typów czynów zabronionych godzących w interesy finansowe UE wraz z sankcjami za nie, czy też przepis ten określa jedynie zakres kognicji urzędu Prokuratury Europejskiej.Ten ostatni pogląd wyraził P. Hofmański, Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej w kontekście idei utworzenia urzędu Prokuratury Europejskiej, (w:) Ochrona interesów finansowych a przemiany instytucjonalne Unii Europejskiej, red. C. Nowak, Warszawa 2009, s. 19–20. Należy raczej uznać, że w takim rozporządzeniu zostanie określona jedynie kompetencja Prokuratury Europejskiej. Trudno bowiem w tym postanowieniu TFUE dopatrzyć się jakiejkolwiek podstawy prawnej do regulowania w rozporządzeniu ogólnych zasad odpowiedzialności karnej.

Problem „sektorowych” uprawnień Unii Europejskiej do regulowania na poziomie ponadnarodowym i za pomocą rozporządzenia typów czynów zabronionych i zasad odpowiedzialności karnej za przestępstwa na szkodę interesów finansowych UE należy, jak się wydaje, rozpatrywać także przez pryzmat art. 325 ust. 4 TFUE (dawny art. 280 ust. 4 TWE). Zgodnie z tym przepisem:

„Parlament Europejski i  Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, po konsultacji z  Trybunałem Obrachunkowym, uchwalają niezbędne środki w dziedzinach zapobiegania nadużyciom finansowym naruszającym interesy finansowe Unii i zwalczania tych nadużyć w celu zapewnienia skutecznej i równoważnej ochrony w  Państwach Członkowskich oraz we wszystkich instytucjach, organach i jednostkach organizacyjnych Unii”.

Z mocy traktatu z  Lizbony z dawnego art. 280 ust. 4 TWE usunięto zdanie: „Środki te nie dotyczą ani stosowania krajowego prawa karnego, ani krajowej administracji wymiaru sprawiedliwości”. Z tego faktu niektórzy autorzy wywodzą daleko idące kompetencje UE w dziedzinie stanowienia prawa karnego za pomocą rozporządzenia, łącznie z jego sektorową częścią ogólną. Miałoby to być ponadnarodowe, zunifikowane prawo karne, powstające bez udziału prawodawcy krajowego.Tak: H. Satzger, Internationales und Europäisches Strafrecht, Baden-Baden 2009, s. 104; R. Formuszewicz, Harmonizacja regulacji prawnokarnych w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich, (w:) Unijna polityka karna, red. A. J. Szwarc, Poznań 2009, s. 233. Przy takiej interpretacji art. 325 ust. 4 TFUE należałoby przyjąć dopuszczalność „odżycia” po traktacie z  Lizbony koncepcji Corpus Iuris,Por. Corpus Iuris. Wydanie dwujęzyczne angielsko-polskie z wprowadzeniem E. Zielińskiej i w tłumaczeniu na język polski A. Walczak-Żochowskiej, Warszawa 1999. czyli stworzenia ponadnarodowego, kompleksowego, ale jednocześnie sektorowego (bo ograniczonego do przestępstw na szkodę interesów finansowych UE) kodeksu karnego.

W doktrynie wypowiadane są także bardziej ostrożne poglądy co do dopuszczalności unifikowania prawa karnego za pomocą rozporządzeń. Zdaniem P. Hofmańskiego traktat z  Lizbony nie nadaje Unii Europejskiej kompetencji do „europeizacji” odpowiedzialności karnej w jakimkolwiek zakresie.P. Hofmański, Ochrona, s. 20. F. Zeder uważa, że traktat z  Lizbony stwarza jedynie podstawę do harmonizacji prawa karnego materialnego za pomocą dyrektyw.Pogląd wyrażony w referacie New Legal Bases for Minimum Rules on Offences and Sanctions (art. 83 TFUE), wygłoszonym w czasie konferencji The Future of European Criminal Justice under the Lisbon Treaty w Trewirze (11–12 marca 2010 r.). U. Sieber stwierdza, że w obszarze ochrony interesów finansowych traktat z  Lizbony nie wprowadza wyraźnego rozdziału kompetencji do stanowienia prawa karnego między państwa członkowskie i samą Unię. Autor ten dostrzega w art. 325 TFUE podstawę traktatową nawet dla regulowania odpowiedzialności karnej za przestępstwa na szkodę interesów finansowych UE za pomocą rozporządzeń. Podkreśla jednak, że zgodnie z zasadą subsydiarności należy najpierw dokonać harmonizacji prawa karnego w tej dziedzinie za pomocą dyrektyw. Jego zdaniem dopiero poczynienie ustaleń, że zastosowanie zharmonizowanych przepisów karnych w krajach członkowskich nie przynosi rezultatu w postaci należytej ochrony interesów finansowych UE, może prowadzić do tworzenia ponadnarodowego, sektorowego prawa karnego przy użyciu rozporządzeń.U. Sieber, Die Zukunft des Europäischen Strafrechts, „Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft” 2009, z. 1, s. 59.

Traktat o funkcjonowaniu UE formułuje również podstawę traktatową do przyjmowania dyrektyw stanowiących normy minimalne w obszarze prawa karnego procesowego. Zgodnie z art. 82 ust. 1 TFUE normy minimalne mogą dotyczyć: wzajemnego dopuszczania dowodów między państwami członkowskimi; praw jednostek w postępowaniu karnym i praw ofiar przestępstw. Podobnie jak w dziedzinie prawa karnego materialnego, również w obrębie postępowania karnego Rada może – w drodze decyzji przyjętej jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego – określić inne szczególne aspekty postępowania karnego podlegające zbliżaniu za pomocą dyrektyw. W postanowieniach TFUE podkreślono jednak, że podstawową formą współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych ma pozostać zasada wzajemnego uznawania orzeczeń (art. 82 ust. 1 TFUE). Zbliżanie przepisów proceduralnych państw członkowskich powinno być przeprowadzane tylko w takim zakresie, w jakim okaże się to niezbędne dla ułatwienia wzajemnego uznawania orzeczeń i powinno uwzględniać różnice między tradycjami i systemami prawnymi państw członkowskich (art. 82 ust. 2 TFUE).

Dyrektywa jako instrument prawny regulowania na poziomie unijnym zagadnień proceduralnych została wyraźnie wskazana jedynie w odniesieniu do przyjmowania norm minimalnych, mających za zadanie zbliżenie przepisów prawa karnego procesowego. W celu realizacji zasady wzajemnego uznawania orzeczeń art. 82 ust. 1 TFUE przewiduje przyjmowanie „środków” zwykłą procedurą prawodawczą, nie precyzując przy tym, o jakie środki chodzi. Należy zatem przyjąć, że cele wymienione w art. 82 ust. 1 TFUESą to: ustanowienie zasad i procedur zapewniających uznawanie w całej Unii wszystkich form wyroków i orzeczeń sądowych; zapobieganie sporom o jurysdykcję między państwami członkowskimi i ich rozstrzyganie; wspieranie szkolenia sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości; ułatwianie współpracy między organami sądowymi lub równoważnymi organami państw członkowskich w ramach ścigania karnego i wykonywania orzeczeń.  mogą być realizowane także za pomocą rozporządzeń i decyzji.Por. A. Grzelak, Reforma, s. 280.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 TFUE przepisy proceduralne dotyczące funkcjonowania Prokuratury Europejskiej także mają zostać zawarte w rozporządzeniu.

Pomimo wprowadzenia zasady stanowienia prawa unijnego w obrębie Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych za pomocą większościowego głosowania w  Radzie, nadal państwo, które nie godzi się na przyjęcie danego instrumentu prawnego, ma prawo skorzystać z uregulowanej w traktacie procedury tzw. hamulca bezpieczeństwa, natomiast grupa co najmniej 9 państw może zdecydować się na prowadzenie tzw. „wzmocnionej współpracy”.

Procedurę „hamulca bezpieczeństwa” przewidziano przy stanowieniu norm minimalnych w dziedzinie prawa karnego materialnego (art. 83 ust. 3 TFUE) i dyrektyw harmonizujących przepisy proceduralne w określonych dziedzinach (art. 82 ust. 3 TFUE). Procedura hamulca bezpieczeństwa polega zasadniczo na uprawnieniu państwa do „oprotestowania” projektu dyrektywy i żądania przedłożenia go Radzie Europejskiej. Skutkuje to zawieszeniem zwykłej procedury ustawodawczej i podjęciem dyskusji zmierzającej do wypracowania konsensusu. W przypadku osiągnięcia kompromisu dochodzi do „odwieszenia” procedury w  Radzie UE. Jak podkreśla się w piśmiennictwie, traktat z  Lizbony nie precyzuje, jakie są następstwa braku konsensusu co do brzmienia projektu aktu prawnego.A. Grzelak, T. Ostropolski, Przestrzeń, s. 155. Traktat o funkcjonowaniu UE wyraźnie stanowi jednak, że w takich przypadkach możliwe będzie podjęcie wzmocnionej współpracy przez co najmniej 9 państw członkowskich.Art. 83 ust. 3 i art. 82 ust. 3 TFUE mają niemal identyczne brzmienie i stanowią: „3. Jeżeli członek Rady uzna, że projekt dyrektywy, o której mowa w ustępie 2, mógłby naruszać podstawowe aspekty jego systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, może zażądać przedłożenia tej kwestii Radzie Europejskiej. W takim przypadku zwykła procedura ustawodawcza zostaje zawieszona. Po przeprowadzeniu dyskusji i w przypadku konsensusu Rada Europejska, w terminie czterech miesięcy od takiego zawieszenia, odsyła projekt do Rady, co oznacza zakończenie zawieszenia zwykłej procedury ustawodawczej. W takim samym terminie, w przypadku braku porozumienia i w sytuacji gdy co najmniej dziewięć Państw Członkowskich pragnie ustanowić wzmocnioną współpracę na podstawie danego projektu dyrektywy, informują one o tym Parlament Europejski, Radę i Komisję. W takim przypadku uznaje się, że upoważnienie do podjęcia wzmocnionej współpracy, o którym mowa w artykule 20 ustęp 2 Traktatu o Unii Europejskiej i w artykule 329 ustęp 1 niniejszego traktatu, zostało udzielone i stosuje się postanowienia dotyczące wzmocnionej współpracy”.

Możliwość skorzystania z „hamulca bezpieczeństwa” i w rezultacie podjęcia wzmocnionej współpracy przez część państw członkowskich UE grozi powstaniem Europy „dwóch prędkości” i rozpadem jednolitego reżimu Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w  Sprawach Karnych.Szerzej na temat skutków wzmocnionej współpracy przy powołaniu Prokuratury Europejskiej: A. Sakowicz, Wzmocniona współpraca a powołanie Prokuratury Europejskiej. Niebezpieczeństwo wielobiegunowej współpracy w ochronie interesów finansowych Unii Europejskiej, (w:) Ochrona interesów, s. 71–87.

Kończąc rozważania o kompetencjach Unii Europejskiej do stanowienia prawa karnego za pomocą nowego – dawnego wspólnotowego instrumentarium prawnego, trzeba krótko odnieść się do kwestii związania sądu karnego dyrektywą i specyfiki stosowania dyrektyw w dziedzinie prawa karnego. Jest rzeczą oczywistą, że w przypadku prawidłowej i efektywnej implementacji dyrektywy sądy stosują nie dyrektywę, ale krajowe normy ją wdrażające. Dopiero w przypadku niewdrożenia w wyznaczonym terminie lub nieprawidłowego wdrożenia dyrektywy jej przepisy, o ile są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, mogą rodzić skutek bezpośredni. Jednak, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa ETS, niewdrożona dyrektywa nie może bezpośrednio nakładać obowiązków na jednostki i dlatego nie można się powołać na jej normy przeciwko innej jednostce.Obszernie na ten temat: B. Kurcz, Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej i ich implementacja do prawa krajowego, Zakamycze 2004, s. 59–69 i 204–223. Zgodnie z orzecznictwem ETS „dyrektywa nie może, samoistnie i niezależnie od wewnętrznej ustawy państwa członkowskiego wydanej w celu jej wykonania, być podstawą ustalenia lub zaostrzenia odpowiedzialności karnej oskarżonych”.Por. wyrok ETS z 3 maja 2005 r. w sprawach C‑387/02, C‑391/02 i C‑403/02, Postępowania karne przeciwko Silviemu Berlusconiemu, Sergiowi Adelchiemu, Marcellowi Dell’Utriemu i in., REC 2005, s. I-3565. Pogląd ten został wypowiedziany w odniesieniu do dyrektyw, które zobowiązywały państwa członkowskie jedynie do wprowadzenia wystarczająco odstraszających i skutecznych sankcji za nieprawidłowe prowadzenie sprawozdań finansowych spółek. Nie ma jednak żadnych argumentów prawnych dla uznania, że stanowisko ETS utraci swoją aktualność w odniesieniu do dyrektywy wydanej w celu harmonizacji prawa karnego materialnego, czyli takiej, w której na poziomie unijnym zostaną uregulowane pewne typy czynów zabronionych i wskazane progowo sankcje, jakie winny być wprowadzone za dane czyny zabronione. W rezultacie brak prawidłowego wdrożenia lub niewdrożenie w terminie dyrektywy harmonizującej prawo karne materialne nie będzie mogło powodować jej bezpośredniego zastosowania na niekorzyść oskarżonego.

Należy przyjąć, że zaakceptowany przez ETS brak horyzontalnego skutku bezpośredniego norm dyrektywB. Kurcz, Dyrektywy, s. 219–221.  znajdzie zastosowanie także do dyrektyw wprowadzających normy minimalne w dziedzinie prawa karnego procesowego. Oznaczałoby to, że w przypadku braku terminowego wdrożenia lub nieprawidłowego wdrożenia dyrektywy procesowej jej skutek bezpośredni będzie mógł zadziałać tylko na korzyść podmiotu powołującego się na postanowienia dyrektywy. Bez wątpienia kwestia bezpośredniego stosowania norm dyrektyw przyjętych w obszarze szeroko rozumianego prawa karnego doczeka się doprecyzowania w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości.

IV. Ustanowienie Prokuratury Europejskiej

Traktat z  Lizbony wprowadza podstawę prawną dla utworzenia w przyszłości Prokuratury Europejskiej. Organ ten miałby być powołany z mocy rozporządzenia przyjętego jednomyślnie przez Radę, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z art. 86 TFUE Prokuratura Europejska miałaby być właściwa do prowadzenia dochodzenia, ścigania i stawiania przed sądem, w stosownych przypadkach w powiązaniu z  Europolem, sprawców i współsprawców przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej. TFUE dopuszcza również poszerzenie kompetencji Prokuratury Europejskiej przez powierzenie jej uprawnień do zwalczania innych przestępstw o wymiarze transgranicznym. Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego może zdecydować o takim poszerzeniu kompetencji zarówno w momencie tworzenia Prokuratury Europejskiej, jak i już po jej powołaniu w późniejszym terminie (art. 86 ust. 4 TFUE).

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przesądza, że Prokuratura Europejska wnosiłaby oskarżenia w tych sprawach do właściwych sądów krajowych w państwach członkowskich. Przepis art. 86 ust. 3 TFUE stanowi podstawę prawną dla przyjęcia rozporządzeń, które regulowałyby sposób funkcjonowania PE, zasady kontroli prowadzonych przez ten organ czynności procesowych oraz zasady dopuszczalności dowodów w postępowaniach prowadzonych przez Prokuraturę Europejską.

Z art. 86 TFUE nie wynika, jaki będzie kształt prawny przyszłej Prokuratury Europejskiej. Przepis ten stanowi jedynie, że organami rozpoznającymi oskarżenia wnoszone przez PE mają być sądy krajowe, a bazą dla jej utworzenia – Eurojust.Na temat możliwego kształtu prawnego i funkcjonowania przyszłej Prokuratury Europejskiej w najnowszej literaturze: C. Michalczuk, Idea powołania Prokuratury Europejskiej – propozycja wyjścia z impasu, (w:) Ochrona interesów finansowych rozszerzonej Unii Europejskiej: nowe wyzwania, stare problemy. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej (Sopot, 16–19 marca 2006 r.), red. C. Nowak, Warszawa 2007, s. 163–167; L. K. Paprzycki, Prokuratura Europejska – propozycje rozwiązań i perspektywa powstania, (w:) Organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości a ochrona interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej, red. C. Nowak, Warszawa 2008; H. Kuczyńska, Wspólny obszar postępowania karnego w prawie Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s. 98–113; L. K. Paprzycki, Prokurator Europejski – organ europejskiego postępowania karnego, „Palestra” 2009, nr 3–4, s. 57–68; A. Lach, Model wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w Unii Europejskiej, „Państwo i Prawo” 2009, z. 6, s. 90–99; J. Długosz, S. Małyszek, Unijne instytucje ścigania i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, (w:) Unijna, s. 311–321. Por także referaty pokonferencyjne P. Hofmańskiego, J. A. E. Vervaele, M. Rogackiej-Rzewnickiej, A. Sakowicza, W. Pływaczewskiego, K. Dudki i B. Dudzik, M. Wąsek-Wiaderek, B. Nity, S. Buczmy, R. Kierzynki, G. Stronikowskiej, Z. Durdević i M. Hirsch Ballin opublikowane w pracy zbiorowej: Ochrona interesów finansowych a przemiany instytucjonalne Unii Europejskiej, red. C. Nowak, Warszawa 2009. Wobec istotnego rozszerzenia kompetencji Eurojustu przez traktat z  Lizbony rodzi się pytanie o to, czy dla skutecznego zwalczania przestępstw na szkodę interesów finansowych Unii Europejskiej i ewentualnie innych przestępstw transgranicznych nie wystarczą dotychczasowe organy unijne (głównie Eurojust i OLAF) i czy celowe będzie wobec tego powołanie nowego organu.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 TFUE zadania Eurojustu, określone w rozporządzeniu regulującym funkcjonowanie tego organu, mogą obejmować:

a) wszczynanie śledztwa oraz występowanie z wnioskiem o wszczęcie ścigania prowadzonego przez właściwe organy krajowe, w szczególności dotyczącego przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii;

b) koordynację śledztw i ścigania, o których mowa w literze a);

c) wzmacnianie współpracy sądowej, w tym przez rozstrzyganie sporów o właściwość i ścisłą współpracę z  Europejską Siecią Sądową.

Jednocześnie przepis art. 85 ust. 2 TFUE zastrzega, że w ramach ścigania, o którym mowa w ustępie 1, i bez uszczerbku dla artykułu 86, czynności urzędowe w postępowaniu sądowym są dokonywane przez właściwych urzędników krajowych.

Jak wynika z przywołanego przepisu, TFUE tworzy podstawę prawną dla powierzenia Eurojustowi uprawnienia do wszczynania i koordynowania śledztw prowadzonych przez organy krajowe. Dość niefortunne brzmienie polskiej wersji językowej art. 85 ust. 1 TFUE sugeruje, że Eurojust będzie uprawniony nie tylko do wszczynania śledztwa, ale i do jego prowadzenia (w art. 85 ust. 2 TFUE użyto bowiem niejasnego zastrzeżenia, że czynności urzędowe w postępowaniu sądowym [podkreślenie autorki] są dokonywane przez właściwych urzędników krajowych). Tymczasem porównanie polskiej, angielskiej, a zwłaszcza niemieckiej wersji językowejPrzepis art. 85 ust. 2 TFUE w niemieckiej wersji językowej ma następującą treść: Im Rahmen der Strafverfolgungsmaßnahmen nach Absatz 1 werden die förmlichen Prozesshandlungen unbeschadet des Artikels 86 durch die zuständigen einzelstaatlichen Bediensteten vorgenommen.  prowadzi do stanowczego wniosku, że czynności postępowania przygotowawczego (czynności procesowe) zostały wyłączone spod kompetencji Eurojustu i pozostawione krajowym organom procesowym. Zatem przy takim uregulowaniu kompetencji Eurojustu, ograniczonych jedynie do wszczynania śledztw i wnioskowania o ich prowadzenie przez krajowe organy ścigania,J. Vervaele, The shaping and reshaping of Eurojust and Olaf: investigative judicial powers in the European Judicial Area, (w:) Ochrona, s. 32. swoista „wartość dodana” powołania Prokuratury Europejskiej jawi się jako oczywista. Prokuratura Europejska byłaby bowiem właściwa do prowadzenia postępowań przygotowawczych i wnoszenia oskarżeń przed sądy krajowe.Na różnicę kompetencji Eurojustu i przyszłej Prokuratury Europejskiej zwraca uwagę C. Conde-Pumpido [National Prosecution Authorities and European Criminal Justice System: the challenges ahead, ERA Forum nr 10(2009), s. 355–368].

V. Ochrona praw człowieka we współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych

Traktat z  Lizbony wprowadza dwie istotne zmiany w zakresie ochrony praw podstawowych w Unii Europejskiej przez nadanie rangi prawa pierwotnego Karcie praw podstawowych (dalej: „KPP” lub „Karta”) oraz stworzenie podstawy prawnej dla przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej konwencji praw człowieka (dalej „Konwencja”). Oba wymienione zagadnienia mogłyby stanowić przedmiot odrębnego, obszernego studium, dlatego dalsze rozważania na ich temat należy potraktować jako zaledwie sygnalizację licznych problemów prawnych związanych z funkcjonowaniem KPP i planowaną akcesją UE do Konwencji.W polskiej literaturze pojawiły się już publikacje prezentujące różne aspekty kompleksowej problematyki Karty praw podstawowych. Por. m.in.: zbiór esejów opublikowany w książce Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, red. A. Wróbel, Warszawa 2009.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 TUE Unia uznaje wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych UE, która ma taką samą moc prawną jak traktaty. Jednocześnie przepis ten zastrzega, że postanowienia KPP w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w traktatach.

Karta praw podstawowych zawiera kilka postanowień istotnych dla wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. W  Tytule VI Karty „Wymiar Sprawiedliwości” zagwarantowane zostały następujące prawa i zasady: prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, obejmujące prawo do porady prawnej, prawo do korzystania z pomocy obrońcy, w tym prawo do bezpłatnej pomocy prawnej (art. 47); zasada domniemania niewinności i prawo do obrony (art. 48), zasada nullum crimen nulla poena sine lege (art. 49) i zakaz ne bis in idem (art. 50). Ponadto dla orzekania w sprawach karnych, zwłaszcza w sprawach transgranicznych, za ważne uznać należy wyrażone w Karcie prawo do życia (art. 2), zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (art. 4), prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 6) i prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 7).Większość z wymienionych postanowień KPP omawiają bliżej: M. Szwarc-Kuczer [Ochrona jednostek w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach karnych, (w:) Karta Praw, s. 341–360] oraz E. Dynia [Prawo do sądu w świetle Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, (w:) Karta Praw, s. 205–229].

W polskiej literaturze przedmiotu wypowiadane są różne stanowiska w kwestii charakteru prawnego KPP. Większość przedstawicieli doktryny stwierdza, że na podstawie traktatu z  Lizbony uzyskała ona moc wiążącą jako akt prawa pierwotnego. W rezultacie w przypadku kolizji norm wyinterpretowanych z  Karty z normami prawa krajowego znajdującego się w zakresie kompetencji UE normy wynikające z  KPP uzyskają pierwszeństwo.A. Wyrozumska, Umocnienie ochrony praw podstawowych, (w:) Traktat z Lizbony, s. 183. Podobnie: K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, Traktat, s. 22. Trzeba jednak podkreślić, że zgodnie z art. 51 ust. 1 Karty zawarte w niej postanowienia mają zastosowanie do państw członkowskich jedynie w takim zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Zatem będą one mogły być stosowane jedynie wobec prawa krajowego implementującego lub wykonującego prawo Unii.A. Wyrozumska, Znaczenie prawne zmiany statusu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w Traktacie Lizbońskim oraz Protokołu Polsko-Brytyjskiego, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2 (85), s. 29.

Odmienny pogląd na temat statusu KPP wyraża M. Muszyński, który uznaje ją za „swoistą hybrydę prawną, akt, który formalnie nie jest aktem prawa pierwotnego, ale korzysta z praw (ochrony) przypisanych takim aktom” oraz neguje dopuszczalność zastosowania zasady pierwszeństwa prawa unijnego wobec postanowień KPP.M. Muszyński, Polska Karta Praw Podstawowych po Traktacie Lizbońskim. Charakter prawny i granice związania, „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 1, s. 77.

Konsekwencje różnic poglądów na charakter prawny KPP niweluje w dużym stopniu tzw. Protokół polsko-brytyjski,Protokół nr 30 w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa, Dz. Urz. UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 313. zgodnie z którym:

„Art. 1. Karta nie rozszerza kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski [podkreślenie autorki] lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.

2. W szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty, nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Art. 2. Jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa”.

Podobnie jak przy określaniu charakteru prawnego samej KPP, tak i w kwestii skutków Protokołu polsko-brytyjskiego w literaturze wypowiadane są różne poglądy. Podkreśla się niejasność i brak precyzyjności sformułowań Protokołu.Por. szczegółowa ocena skutków Protokołu dokonana przez ekspertów brytyjskich: The Treaty of Lisbon: an impact assessmen, volume I: Report, House of Lords (European Union Committee) – 10th Report of Session 2007–08, raport z 13 marca 2008 r. (dostępny na stronie internetowej pod adresem: http://www.publications.parliament. uk/pa/ld200708/ldselect/ldeucom/62/62.pdf), s. 103. Część komentatorów uważa, że przystąpienie Polski do Protokołu nie będzie miało większego znaczenia praktycznego, a jego wpływ na poziom ochrony praw obywateli będzie nieznaczny. Ich zdaniem skutek Protokołu ogranicza się do tego, że „potwierdzone w Karcie prawa podstawowe będą mogły być powoływane, jeżeli zostały dookreślone w prawie krajowym (implementowane do prawa krajowego), i w takim zakresie, w jakim funkcjonują w prawie krajowym”. Wobec tego, że większość zawartych w  Karcie praw to prawa już obecnie chronione w innych wiążących Polskę aktach, także konwencjach międzynarodowych, których przepisy mogą być bezpośrednio stosowane, skutek Protokołu dla Polski jawi się jako marginalny.Tak: A. Wyrozumska, Znaczenie prawne, s. 34–36. Podobnie A. Wróbel, Karta Praw Podstawowych – zagrożenie dla wolności konstytucyjnych w Polsce?, wprowadzenie do „Europejskiego Przeglądu Sądowego” 2007, nr 11, s. 1. Podkreśla się także, że Protokół nie ma żadnego wpływu na to, że prawa zawarte w  Karcie chronione są równolegle jako ogólne zasady prawa na podstawie art. 6 ust. 3 TUE.A. Wyrozumska, Znaczenie prawne, s. 37.

Oceniający skutki Protokołu polsko-brytyjskiego eksperci brytyjscy podkreślają, że jego znaczenie jest w rzeczywistości uzależnione od rozwoju orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w dziedzinie praw podstawowych. Protokół będzie pozbawiony znaczenia prawnego, jeżeli Trybunał Sprawiedliwości uzna, że prawa zagwarantowane w  KPP są tożsame z prawami podstawowymi chronionymi jako ogólne zasady prawa. Tylko przy założeniu innego rozwoju orzecznictwa można przypisać Protokołowi pewne oddziaływanie prawne. Przewiduje się zatem, że w celu uniknięcia tworzenia różnych standardów ochrony praw podstawowych dla Polski i  Zjednoczonego Królestwa oraz pozostałych państw członkowskich, Trybunał będzie orzekał, powołując się na postanowienia Karty i prawa podstawowe, rozumiane jako ogólne zasady prawa.The Treaty of Lisbon: an impact assessment, s. 103–107. Por. analizę możliwych linii rozwoju orzecznictwa ETS w celu zneutralizowania skutków Protokołu: M. Dougan, The Treaty of Lisbon 2007: winning minds, not hearts, „Common Market Law Review” 2008, nr 45, s. 665–671.

W literaturze sporne jest, czy Protokół, wyłączając uprawnienie sądów polskich do bezpośredniego stosowania samowykonalnych postanowień KPP, ogranicza prejudycjalną kompetencję Trybunału Sprawiedliwości. Zdaniem M. Muszyńskiego Protokół „podważa kompetencję sądów krajowych do wnoszenia pytań prejudycjalnych [...] w zakresie, w jakim mógłby prowadzić do stwierdzenia niezgodności prawa krajowego z  Kartą”.M. Muszyński, Polska Karta, s. 73. Inni twierdzą, że sąd krajowy, stosując Protokół, z wszelkimi pytaniami dotyczącymi jego wykładni, jako prawa pierwotnego, jest zobowiązany zwracać się do Trybunału Sprawiedliwości. W rezultacie uznają, że sądy będą uprawnione do kierowania wniosków prejudycjalnych dotyczących wykładni postanowień KPP.Tak: A. Wyrozumska, Znaczenie prawne, s. 36–37. Trzeba się zgodzić z poglądem wyrażonym przez K. Kowalik-Bańczyk, że skutki Protokołu dla postępowań prejudycjalnych są bardzo ograniczone i oddziałują nie tyle na prawo sądu do zadania pytania prejudycjalnego, ile raczej w obszarze ewentualnego respektowania zastosowanej przez ETS wykładni postanowień KPP. Autorka słusznie stwierdza, że ograniczenia sprowadzają się w zasadzie do dwóch przypadków: sytuacji gdy ETS pośrednio sugeruje możliwość istnienia niezgodności między postanowieniami prawa krajowego a postanowieniami Karty oraz przypadku, gdy odpowiedź na pytanie prejudycjalne zawiera nową, ekstensywną, „twórczą” wykładnię praw zawartych w  Karcie (wykładnię idącą dalej, niż dopuszcza to Protokół oraz art. 52 ust. 3 i 4 samej Karty).K. Kowalik-Bańczyk, Konsekwencje przyjęcia protokołu polsko-brytyjskiego dotyczącego stosowania Karty Praw Podstawowych, (w:) Karta Praw, s. 147–148. Niewątpliwie mają też rację wszyscy ci autorzy, którzy wskazują art. 6 ust. 3 TUE jako samodzielną, niezależną od KPP, podstawę do badania zgodności prawa unijnego i krajowego z prawami podstawowymi. A. Wyrozumska, Znaczenie, s. 37; K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, Traktat z Lizbony, s. 25. Przepis ten stanowi, że prawa podstawowe, zagwarantowane w  Europejskiej konwencji praw człowieka oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim, stanowią część prawa Unii jako ogólne zasady prawa.

Traktat lizboński wprowadza podstawę prawną dla przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej konwencji praw człowieka (art. 6 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej po zmianach wprowadzonych traktatem z  Lizbony), natomiast art. 218 TFUE określa procedurę przystąpienia. Nie mogłoby ono mieć miejsca bez zmiany samej Konwencji, którą z dniem 1 czerwca 2010 r. wprowadził Protokół nr 14, modyfikujący system kontroli Konwencji.Por. art. 17 Protokołu nr 14, wprowadzającego zmiany do art. 59 Konwencji. Tekst Protokołu nr 14: Dz.U. z 2010 r. nr 90, poz. 587.

Podjęto już pierwsze kroki w celu wypracowania kształtu prawnego przyszłej umowy międzynarodowej między Unią Europejską a państwami-stronami Konwencji, dotyczącej warunków przystąpienia UE do Konwencji. Po stronie Unii kompetencje do zawarcia umowy posiada Rada, działając jednomyślnie, za uprzednią zgodą Parlamentu Europejskiego. Decyzja Rady o zawarciu tej umowy wymaga zatwierdzenia przez państwa członkowskie, oznacza to wymóg jej ratyfikowania przez te państwa. Zatem zawarcie umowy międzynarodowej między UE a państwami-stronami EKPC będzie wymagało dokonania jej ratyfikacji tak przez państwa członkowskie UE, jak i wszystkie inne państwa-strony Konwencji.Por. J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską, Warszawa 2008, s. 61–62; tenże, Ramy prawne przystąpienia Unii Europejskiej do EKPC w świetle postanowień TUE i TFUE. Uwagi wstępne, „Biuletyn Informacji Rady Europy” 2010, nr 3–4, s. 11–22; K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, Traktat z Lizbony, s. 29.

Ani w TUE, ani w  TFUE nie wskazano warunków przystąpienia UE do Konwencji. Ramowo określa je jedynie Protokół (nr 8) dotyczący artykułu 6 ustęp 2 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie przystąpienia Unii do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.Dz. Urz. C 83 z 30 marca 2010 r., s. 273. Zgodnie z  Protokołem (nr 8) umowa o przystąpieniu musi odzwierciedlać konieczność zachowania szczególnych cech Unii i jej prawa, zwłaszcza w odniesieniu do: a) szczególnych warunków ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych Konwencji oraz b) mechanizmów niezbędnych do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były kierowane prawidłowo przeciwko państwom członkowskim lub Unii, w zależności od danego przypadku. Przepis art. 2 Protokołu stanowi, że przystąpienie nie może mieć wpływu na:

1. kompetencje Unii ani uprawnienia jej instytucji;
2. szczególną sytuację państw członkowskich w odniesieniu do zobowiązań wynikających z  Konwencji i z protokołów do niej.

Trudno przewidzieć, jak będzie przebiegać kwestia badania dopuszczalności skargi indywidualnej wnoszonej przeciwko UE, kiedy dojdzie do wyczerpania „wewnętrznych” środków odwoławczych (co jest warunkiem dopuszczalności skargi) itd. Dostępne, jawne dokumenty dotyczące tej problematyki określają jedynie w ogólny sposób rozwiązania prawne możliwe do przyjęcia w przyszłej umowie akcesyjnej.Dokumentem niejawnym są wytyczne negocjacyjne UE, przyjęte przez Radę 4 czerwca 2010 r. Szerzej na temat procesu negocjacyjnego: R. Kowalska, Pierwszy etap prac Unii Europejskiej nad przystąpieniem do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – wytyczne negocjacyjne na rokowania akcesyjne, „Biuletyn Biura Informacji Rady Europy” 2010, nr 3–4, s. 43–54; J. Wołąsiewicz, Przystąpienie Unii Europejskiej do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – wizja Rady Europy, „Biuletyn Biura Informacji Rady Europy” 2010, nr 3–4, s. 23–42. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 19 maja 2010 r. w sprawie międzyinstytucjonalnych aspektów przystąpienia UE do EKPCDokument (2009/2241(INI)) dostępny na stronach internetowych Parlamentu Europejskiego pod adresem: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7–TA-2010–0184&language=PL  zawiera ważny dla sądów krajowych punkt 10, w którym Parlament Europejski określił swój pogląd na sposób wyczerpania wewnętrznych środków odwoławczych jako warunku dopuszczalności skargi indywidualnej przeciwko UE. Zgodnie z tym postanowieniem, aby spełnić warunek wyczerpania wewnętrznych środków odwoławczych, strona skarżąca powinna wyczerpać sądowe środki odwoławcze danego państwa, jak również zapytanie prejudycjalne przed Trybunałem Sprawiedliwości w Luksemburgu. W rezolucji stwierdza się, że ten ostatni wymóg będzie uznany za spełniony wtedy, kiedy pomimo wniosku strony skarżącej skierowanego do sądu krajowego i dotyczącego złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, sąd uznał taki krok za bezzasadny.

VI. Najnowsze inicjatywy prawodawcze w obszarze Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych

W dniu 2 grudnia 2009 r. Rada Europejska przyjęła plan rozwoju Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i  Sprawiedliwości na lata 2010–2014 (tzw. program sztokholmski). Tekst programu dostępny pod adresem: https://www.wsisw.natolin.edu.pl/wsisw/wsisw.nsf?Open. Wyznacza on kierunki działań, jakie będą podejmowane w najbliższych latach również w dziedzinie Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w  Sprawach Karnych. W oparciu o program sztokholmski Komisja opracowała kalendarz inicjatyw prawodawczych.Dokument KOM(2010) 171 (wersja ostateczna) z 20 kwietnia 2010 r., dostępny pod adresem: https://www. wsisw.natolin.edu.pl/wsisw/wsisw.nsf?Open.

W dziedzinie prawa karnego procesowego planuje się przyjęcie całego pakietu dyrektyw regulujących różne aspekty prawa oskarżonego do rzetelnego procesu. Pierwsza z nich, dyrektywa w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym, została przyjęta w dniu 20 października 2010 r.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE, opublikowana w Dz. Urz. L 280 z 26 października 2010 r., s. 1; jej wdrożenie powinno nastąpić do 27 października 2013 r.

Kolejne dyrektywy mają obejmować następujące zagadnienia:

1. zapewnienie podejrzanemu informacji o przysługujących prawach i postawionych zarzutach;Projekt dyrektywy został ogłoszony 20 lipca 2010 r. w dokumencie KOM 2010 (392).
2. udzielanie porad prawnych przed procesem i w trakcie jego trwania oraz pomoc prawną;
3. prawo osoby zatrzymanej do kontaktu z rodziną, pracodawcą i władzami konsularnymi;
4. ochronę podejrzanych wymagających szczególnego traktowania.

W obszarze prawa karnego materialnego Komisja wystąpiła, jak dotychczas, z inicjatywą zmierzającą do przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i  Rady w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, uchylającej decyzję ramową 2002/629/WSiSW (wniosek Komisji z 29 marca 2010 r.) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i  Rady w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, uchylającej decyzję ramową 2004/68/WSiSW (data wniosku: 29 marca 2010 r.).

Jak wynika ze wspomnianego planu działań Komisji (dokument KOM(2010) 171), w najbliższych latach mają być też podejmowane inicjatywy ustawodawcze dotyczące następujących zagadnień:

1. kompleksowego systemu pozyskiwania dowodów w sprawach karnych, opartego na zasadzie wzajemnego uznawania i obejmującego wszystkie  rodzaje dowodów;
2. wprowadzenia wspólnych standardów w zakresie pozyskiwania dowodów w sprawach karnych w celu zapewnienia ich dopuszczalności;
3. nadania Eurojustowi uprawnienia do wszczynania dochodzenia, usprawnienia wewnętrznej struktury Eurojustu oraz włączenia Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych w proces oceny działań Eurojustu;
4. wzajemnego uznawania zakazów;
5. przekształcenia Eurojustu w  Prokuraturę Europejską;Wystąpienie z wnioskiem w tym zakresie planowane jest na 2013 r.
6. wzajemnego uznawania kar pieniężnych, w tym kar związanych z przestępstwami drogowymi.

Wymienione planowane działania Komisji będą z pewnością uzupełniane przez inicjatywy grup państw członkowskich, które z mocy traktatu z  Lizbony uzyskały prawo inicjowania procesu prawodawczego m.in. w obszarze Wymiaru Sprawiedliwości w   Sprawach Karnych (art. 76 TFUE).