Prawo do życia (art. 2)

Prawa bliskich ofiary należą do istotnych gwarancji proceduralnych zawartych w art. 2 Konwencji.

Orzeczenie Seidova i inni v. Bułgaria, 18.11.2010 r., Izba (Sekcja V),

skarga nr 310/04, § 60.

W przypadku śledztwa dotyczącego incydentów z użyciem przemocy oraz podejrzeń, że u ich źródeł leżą postawy rasistowskie, władze mają obowiązek podejmowania wszelkich rozsądnych kroków, aby ustalić istnienie takich motywów oraz określić, czy odegrały jakąś rolę uczucie wrogości lub uprzedzenia z powodu pochodzenia etnicznego.

Orzeczenie Seidova i inni v. Bułgaria, 18.11.2010 r., (Sekcja V),

skarga nr 310/04, § 70.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6 ust. 1)

Art. 6 ust. 1 wymaga, aby sąd był ustanowiony ustawą. Stanowi to wyraz zasady rządów prawa wpisanej w system ochrony stworzony na podstawie Konwencji i jej protokołów.

Orzeczenie DMD GROUP, a.s. v. Słowacja, 5.10.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 19334/03, § 58.

„Ustawa” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji oznacza nie tylko przepisy o utworzeniu i właściwości organów sądowych, ale również każdy inny przepis, który w przypadku jego naruszenia powoduje, że udział jednego lub więcej sędziów w rozpatrywaniu sprawy staje się niezgodny z prawem. Dotyczy to w szczególności przepisów  o niezależności sędziów, długości ich kadencji, bezstronności oraz gwarancji proceduralnych. Tak więc zwrot „ustanowiony ustawą” odnosi się nie tylko do podstawy prawnej samego istnienia „sądu”, ale również do przestrzegania przezeń konkretnych regulacji odnoszących się do jego funkcjonowania i składów orzekających w konkretnych sprawach.

Orzeczenie DMD GROUP, a.s. v. Słowacja, 5.10.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 19334/03, § 59.

W zwrocie „ustanowiony ustawą” w art. 6 Konwencji chodzi o zapewnienie, aby organizacja sądowa w społeczeństwie demokratycznym nie była uzależniona od swobody władzy wykonawczej, ale uregulowana prawem przyjętym przez parlament. W krajach, w których prawo jest skodyfikowane, organizacja sądowa nie może być pozostawiona swobodnemu uznaniu władz sądowych. Nie oznacza to jednak, że sądy nie mogą w pewnych granicach interpretować wchodzącego w grę ustawodawstwa krajowego.

Orzeczenie DMD GROUP, a.s. v. Słowacja, 5.10.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 19334/03, § 60.

Naruszenie przez sąd przepisów odnoszących się do tworzenia i właściwości organów sądowych oznacza co do zasady naruszenie art. 6 ust. 1.

Orzeczenie DMD GROUP, a.s. v. Słowacja, 5.10.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 19334/03, § 61.

Ze względu na ogromne znaczenie dla rządów prawa niezawisłości sędziowskiej i pewności prawnej wymagana jest wyjątkowa jasność regulacji dotyczących przydzielania sędziom poszczególnych spraw oraz zabezpieczeń gwarantujących obiektywizm i przejrzystość, a przede wszystkim unikanie wszelkich znamion arbitralności.

Orzeczenie DMD GROUP, a.s. v. Słowacja, 5.10.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 19334/03, § 66.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

Europejski system ochrony praw człowieka jest oparty na zasadzie subsydiarności. Państwom należy stworzyć szansę naprawy przeszłych naruszeń, zanim jeszcze skarga zostanie rozpatrzona przez Trybunał. Zasada subsydiarności nie oznacza jednak rezygnacji z wszelkiej kontroli rezultatów korzystania ze środków prawnych krajowych. Ponadto zasady tej nie można interpretować w sposób umożliwiający państwom unikanie jurysdykcji Trybunału.

Orzeczenie Sakhnovskiy v. Rosja, 2.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 21272/03, § 76.

Gdyby Trybunał miał bezwarunkowo akceptować, że sam fakt wznowienia postępowania automatycznie oznacza odebranie skarżącemu statusu pokrzywdzonego, państwo mogłoby udaremnić rozpatrzenie każdej toczącej się sprawy przez sięganie do  postępowania w sprawie kontroli w trybie nadzoru, zamiast korygowania przeszłych naruszeń, zapewniając rzetelny proces sądowy.

Orzeczenie Sakhnovskiy v. Rosja, 2.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 21272/03, § 82.

Wznowienie postępowania samo w sobie nie może być automatycznie uważane za wystarczające naprawienie mogące pozbawić skarżącego statusu pokrzywdzonego. Przy ocenie, czy skarżący nadal go zachował, Trybunał musi rozważyć całość postępowania, w tym postępowanie po wznowieniu. Podejście to umożliwia znalezienie równowagi między zasadą subsydiarności a skutecznością mechanizmu Konwencji. Z jednej strony pozwala państwom wznowić i zbadać na nowo sprawy karne, aby w ten sposób naprawić przeszłe naruszenia art. 6 Konwencji, z drugiej – nowe postępowanie musi być prowadzone sprawnie i zgodnie z gwarancjami art. 6 Konwencji. Przy tym podejściu nie można już będzie wykorzystywać kontroli w trybie nadzoru jako środka unikania rozpatrywania spraw przez Trybunał. W ten sposób zachowana zostanie skuteczność prawa do skargi indywidualnej.

Orzeczenie Sakhnovskiy v. Rosja, 2.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 21272/03, § 83.

Prawo oskarżonego do komunikowania się ze swoim obrońcą bez ryzyka kontroli przez osobę trzecią jest jednym z podstawowych wymagań rzetelnego procesu sądowego w demokratycznym społeczeństwie i wynika z art. 6 ust. 3 lit. c Konwencji. Jeśli adwokat nie może rozmawiać ze swoim klientem i otrzymać od niego poufnych instrukcji bez takiej kontroli, jego pomoc staje się znacznie mniej użyteczna, w sytuacji gdy Konwencja ma gwarantować prawa praktyczne i skuteczne.

Orzeczenie Sakhnovskiy v. Rosja, 2.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 21272/03, § 97.

Połączenie wideo jako forma udziału w postępowaniu nie jest samo w sobie niezgodne z pojęciem rzetelnej i publicznej rozprawy, ale należy upewnić się, czy oskarżony może śledzić postępowanie i być wysłuchany bez przeszkód technicznych oraz czy zapewniono mu możliwość skutecznego i poufnego komunikowania się z obrońcą.

Orzeczenie Sakhnovskiy v. Rosja, 2.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 21272/03, § 98.

Relacje między adwokatem i jego klientem muszą być oparte na wzajemnym zaufaniu i zrozumieniu. Państwo oczywiście nie zawsze ma możliwość ich ułatwiania. Istnieją naturalne ograniczenia dotyczące czasu i miejsca spotkań osoby pozbawionej wolności z jej adwokatem. Ponadto w wyjątkowych okolicznościach państwo może ograniczyć poufne kontakty aresztowanego z obrońcą. Każde jednak ograniczenie relacji między klientami i adwokatami, czy to dorozumiane, czy wyraźne, nie może postawić pod znakiem zapytania skutecznej pomocy prawnej, do której oskarżony jest uprawniony. Niezależnie od możliwych trudności lub ograniczeń znaczenie prawa do obrony jest tak duże, że wymaga w każdych okolicznościach przestrzegania prawa do skutecznej pomocy prawnej.

Orzeczenie Sakhnovskiy v. Rosja, 2.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 21272/03, § 102.

Wiele państw Rady Europy ma system ławy przysięgłych będący rezultatem uprawnionego pragnienia zaangażowania obywateli w wymiar sprawiedliwości, w szczególności w przypadku najpoważniejszych przestępstw. Ława przysięgłych istnieje w różnych państwach i przybiera rozmaite formy, które odzwierciedlają historię każdego z nich, ich tradycję i kulturę prawną. Rozmaitość rozwiązań może dotyczyć liczby przysięgłych, wymaganych kwalifikacji, sposobu ich powoływania oraz tego, czy przysługuje jakaś forma odwołania od ich orzeczeń. Jest to jeden ze składników w wielkiej rozmaitości systemów prawnych istniejących w Europie. Zadanie Trybunału nie polega na ich standaryzowaniu. Wybór przez państwo konkretnego systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych pozostaje co do zasady poza kontrolą Trybunału na poziomie europejskim, pod warunkiem że wybrany system nie jest sprzeczny z zasadami Konwencji. Instytucji ławy przysięgłych nie można w tym kontekście kwestionować.

Orzeczenie Taxquet v. Belgia, 16.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 926/05, § 83–84.

Konwencja nie wymaga od członków ławy przysięgłych uzasadniania swojej decyzji, a art. 6 nie stoi na przeszkodzie sądzeniu oskarżonego przez ławę przysięgłych, nawet jeśli jej werdykt nie zawiera uzasadnienia. Aby wymagania rzetelnego procesu sądowego zostały spełnione, oskarżony oraz – w rzeczywistości – opinia publiczna musi mieć możliwość zrozumienia wydanego przez nią werdyktu. Stanowi to istotne zabezpieczenie przed arbitralnością. Rządy prawa oraz unikanie arbitralności sprawowania władzy stanowią zasady leżące u podstaw systemu Konwencji. W sferze sądowej zasady te służą wzmacnianiu publicznego zaufania do obiektywnego i przejrzystego systemu sądowego, będącego jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego.

Orzeczenie Taxquet v. Belgia, 16.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 926/05, § 90.

W postępowaniu prowadzonym przez sędziów zawodowych zrozumienie przez oskarżonego wyroku skazującego wypływa głównie z jego uzasadnienia. W takich przypadkach sądy krajowe muszą wskazać wystarczająco wyraźnie podstawy swoich decyzji. Wyroki z uzasadnieniem mają również pokazać stronom, że zostały one wysłuchane. Przyczyniają się w ten sposób do większej gotowości do ich akceptacji. Poza tym zobowiązują sędziów do opierania swoich wyroków na obiektywnych argumentach, a także zachowania prawa do obrony. Zakres obowiązku uzasadnienia różni się jednak w zależności od natury decyzji wchodzącej w grę i wymaga oceny w świetle okoliczności konkretnej sprawy. Chociaż sądy nie mają obowiązku szczegółowej odpowiedzi na każdy podniesiony argument, z samego orzeczenia musi jasno wynikać, że zostały rozpatrzone wszystkie istotne kwestie.

Orzeczenie Taxquet v. Belgia, 16.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 926/05, § 91.

W przypadku sądów orzekających z ławą przysięgłych muszą istnieć specjalne rozwiązania proceduralne uwzględniające fakt, że od członków ławy przysięgłych zwykle nie wymaga się (albo nie pozwala im się) uzasadniania swoich osobistych przekonań.  W tych okolicznościach art. 6 wymaga oceny, czy istniały wystarczające zabezpieczenia umożliwiające uniknięcie ryzyka arbitralności oraz umożliwiające oskarżonemu zrozumienie powodów skazania. Taka gwarancja proceduralna może obejmować np. wskazówki lub wytyczne sędziego przewodniczącego skierowane do przysięgłych na temat kwestii prawnych albo dowodów oraz sprecyzowanie jednoznacznych pytań skierowanych do ławy przez sędziego, tworzących ramy, na których oparty jest wyrok lub wystarczająco kompensujących fakt, że odpowiedzi ławy nie zawierają uzasadnienia. Należy również wziąć pod uwagę wszystkie dostępne dla oskarżonego drogi odwoławcze.

Orzeczenie Taxquet v. Belgia, 16.11.2010 r., Wielka Izba,

skarga nr 926/05, § 92.

Chociaż odpowiedzialność państwa nie może wchodzić w grę w przypadku braku zapłaty wierzytelności z powodu niewypłacalności „prywatnego” dłużnika, państwo ma jednak obowiązek stworzenia systemu – skutecznego w prawie i w praktyce – zapewniającego wykonanie orzeczeń sądowych w sprawach między osobami prywatnymi. Odpowiedzialność państwa w tego typu sprawach może więc pojawić się, gdy władze publiczne zaangażowane w postępowanie egzekucyjne nie wykazują wymaganej staranności, a tym bardziej gdy uniemożliwiają egzekucję.

Orzeczenie Romańczyk v. Francja, 18.11.2010 r., (Sekcja V),

skarga nr 7618/05, § 55.

Chociaż pojęciu separacji władz między organami politycznymi rządu a sądownictwem nadawane jest w orzecznictwie Trybunału coraz większe znaczenie, ani art. 6, ani żaden inny przepis Konwencji nie wymaga od państw dostosowania się do jakiejś konkretnej koncepcji konstytucyjnej dopuszczalnych granic wzajemnych relacji między tymi władzami.

Orzeczenie Henryk Urban i Ryszard Urban v. Polska, 30.11.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 23614/08, § 46.

W pierwszej kolejności do władz krajowych, w szczególności sądów, należy interpretacja i stosowanie prawa krajowego i decydowanie w sprawie jego zgodności z konstytucją.

Orzeczenie Henryk Urban i Ryszard Urban v. Polska, 30.11.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 23614/08, § 51.​​​​​​​

Co do zasady, najodpowiedniejszą formą naprawy naruszenia jest możliwość skorzystania przez skarżącego na jego żądanie z bezzwłocznego wznowienia procesu. Trybunał przyjął podobne podejście w sprawach przeciwko innym państwom Konwencji, w których stwierdzenie naruszenia art. 6 związane było z brakiem niezawisłości lub bezstronności sądów krajowych. Wielka Izba zaakceptowała ogólne podejście przyjęte w tych sprawach i rozciągnęła je na inne, w których skazanie nastąpiło w rezultacie postępowania naruszającego wymagania art. 6 Konwencji.

Orzeczenie Henryk Urban i Ryszard Urban v. Polska, 30.11.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 23614/08, § 63.

Zasada pewności prawnej bezwarunkowo wpisana w prawo Konwencji może zwolnić państwo z obowiązku podważania aktów prawnych lub sytuacji wcześniejszych niż orzeczenia Trybunału uznające ustawodawstwo krajowe za niezgodne z Konwencją. To samo dotyczy sytuacji, gdy sąd konstytucyjny unieważnia ustawodawstwo krajowe z powodu jego niezgodności z konstytucją. Ponadto Trybunał zaakceptował również, ze względu na zasadę pewności prawnej, że sąd konstytucyjny może ustanowić termin dla ustawodawcy na wprowadzenie nowych przepisów, z zastrzeżeniem dalszego obowiązywania w okresie przejściowym przepisu uznanego za niekonstytucyjny.

Orzeczenie Henryk Urban i Ryszard Urban v. Polska, 30.11.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 23614/08, § 65.

Wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)

Wolność myśli, sumienia i wyznania odnosi się do poglądów o pewnej sile przekonywania, powagi spoistości i znaczenia.

Orzeczenie Jakóbski v. Polska, 7.12.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 18429/06, § 44.

Zachowanie reguł dotyczących pożywienia może być uważane za bezpośredni wyraz praktykowania określonych przekonań w rozumieniu art. 9.

Orzeczenie Jakóbski v. Polska, 7.12.2010 r., (Sekcja IV),

skarga nr 18429/06, § 45.

Konwencja, w tym art. 9 ust. 1, nie może być interpretowana w sposób, z którego wynikałby obowiązek państw uznawania skutków małżeństw religijnych za równoprawne ze skutkami małżeństw cywilnych.

Orzeczenie Savez Crkava Riječ Života i inni v. Chorwacja, 9.12.2010 r., (Sekcja I),

skarga nr 7798/08, § 56.

Prawo do uzewnętrzniania swojej religii przez nauczanie zagwarantowane w art. 9 ust. 1 Konwencji nie rozciąga się na obowiązek państw zezwalania na edukację religijną w publicznych szkołach i przedszkolach.

Orzeczenie Savez Crkava Riječ Života i inni v. Chorwacja, 9.12.2010 r., (Sekcja I),

skarga nr 7798/08, § 57.