N a 86. sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, która odbyła się w marcu 1983 r. w New Delhi, powołany został Trybunał Arbitrażowy do spraw Sportu (ang. Court of Arbitration for Sport – CAS; fr. Tribunal Arbitral du Sport) jako organ rozstrzygający sprawy związane ze sportem.

Twórcą CAS był Prezydent Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego Juan Antonio Samaranch, który słusznie twierdził, że sport jest specyficzną dziedziną, która wymaga, aby wszelkie spory dotyczące jego działalności rozstrzygane były przez arbitrażowe sądownictwo sportowe.

Arbitrami powinni być starannie wyselekcjonowani prawnicy o wysokich kwalifikacjach, którzy posiadają również specjalistyczną wiedzę dotyczącą prawa sportowego oraz generalnie sportu, muszą również wykazać się dobrą znajomością co najmniej jednego z dwóch urzędowych języków Trybunału, którymi są angielski i francuski.

Równocześnie z powołaniem Trybunału Arbitrażowego do spraw Sportu powstała Międzynarodowa Rada Arbitrażu Sportowego (International Council of Arbitration for Sport – ICAS), która miała za zadanie zajęcie się zagadnieniami organizacyjnymi i proceduralnymi. Opracowany został Kodeks arbitrażowy dotyczący sportu (Code of Sport – related Arbitration).

Obecnie na liście CAS znajduje się około 300 arbitrów z około 80 krajów. Arbitrzy powoływani są przez Międzynarodową Radę Arbitrażu Sportowego na okres 4 lat, przy czym nie ma ograniczeń co do liczby kadencji. Siedziba CAS mieści się w Szwajcarii w Lozannie, działają również dwa ośrodki w Sydney (Australia) i Denver (USA).

CAS składa się z dwóch wydziałów:

– Wydziału Arbitrażowego Zwykłego (The Ordinary Arbitration Division), który tworzy Zespoły Orzekające do rozstrzygania sporów podlegających zwykłej procedurze. Do CAS sprawę może skierować zarówno osoba fizyczna (zawodnik, trener, sędzia sportowy, działacz), jak również osoba prawna (klub, związek, federacja, organizator imprezy sportowej, sponsor, TV). Aby spór mógł zostać poddany pod rozstrzygnięcie CAS, strony muszą na to wyrazić pisemną zgodę (zapis na sąd polubowny).Takie porozumienie stron może mieć charakter jednorazowy, może również znajdować się w kontrakcie, statucie, regulaminie organizacji sportowych, może też wynikać z dyrektyw federacji międzynarodowych. Strony mogą zgodzić się wcześniej (przed powstaniem sporu) na poddanie sporu w przyszłości właściwości CAS, mogą również zgodzić się na poddanie sporu właściwości CAS po jego powstaniu.

– Wydziału Arbitrażowego Odwoławczego (The Appeals Arbitration Division), który tworzy Zespoły Orzekające do rozstrzygania sporów (również związanych z dopingiem) dotyczących decyzji organów dyscyplinarnych federacji, stowarzyszeń i innych władz sportowych, o ile statuty lub regulaminy tych władz lub specjalna umowa tak przewidują. CAS działa jako instytucja odwoławcza od decyzji dyscyplinarnych Sportowych Federacji Krajowych po wyczerpaniu postępowania wewnątrzinstacyjnego.

Strony mogą występować przed Trybunałem same, mogą być także reprezentowane lub korzystać z pomocy wybranej przez siebie osoby, która niekoniecznie musi być prawnikiem.

Pierwsza sprawa do rozstrzygnięcia przez CAS wpłynęła w 1986 r., a w 1987 r. zapadło pierwsze orzeczenie.

Orzeczenia wydane przez CAS są ostateczne i wiążą strony od chwili ogłoszenia. Od orzeczeń CAS służy odwołanie do Szwajcarskiego Trybunału Federalnego tylko w wyjątkowych sytuacjach, a mianowicie gdy dotyczy zarzutu braku jurysdykcji, naruszenia podstawowych przepisów procedury (np. naruszenia prawa do sprawiedliwej rozprawy) albo gdy orzeczenia nie da się pogodzić z powszechnie uznawanymi zasadami lub z interesem społecznym.

Zespoły orzekające składają się z trzech arbitrów. Sprawy mniej skomplikowane mogą być rozstrzygane w składzie jednoosobowym.

Przy orzekaniu w postępowaniu zwykłym strony mają swobodę w wyborze prawa, które ma być zastosowane do toczącego się sporu. W przypadku braku porozumienia stosuje się prawo szwajcarskie.

Najmłodszą dziedziną działalności CAS są mediacje. Mediacje CAS nie są wiążące i nie mają formalnej procedury, opierają się na porozumieniu stron, które podejmują między sobą negocjacje przy pomocy negocjatorów CAS w sprawach powiązanych ze sportem. Chodzi o to, aby nie dopuszczać do postępowania sądowego, jeżeli istnieje szansa polubownego rozwiązania konfliktu.

Rada Arbitrażu Sportowego prowadzi odrębną listę niezależnych arbitrów zajmujących się mediacjami.

CAS jako instytucja niezależna, składająca się z arbitrów – prawników o wysokich kwalifikacjach zawodowych i wykazujących się znajomością sportu, którzy rozstrzygają spory w bardzo krótkim czasie przy ponoszeniu niskich kosztów postępowania, została zaaprobowana przez świat sportowy.

MKOl zwrócił uwagę na fakt, że igrzyska olimpijskie, jako impreza sportowa o najwyższej randze, wymagają szczególnych regulacji prawnych, które zapewniłyby możliwość rozstrzygania sporów powstałych w czasie trwania igrzysk olimpijskich i związanych z igrzyskami.

W związku z powiększającą się liczbą dyscyplin i konkurencji występujących w igrzyskach oraz dziedzin związanych ze sportem, jak również pojawieniem się groźnego zjawiska w postaci dopingu i komercjalizacji sportu, zaczęło pojawiać się coraz więcej problemów prawnych w czasie trwania igrzysk olimpijskich.

Karta Olimpijska (Olympic Charter) w art. 61 pkt 2 stwierdza, że wszelkie spory powstałe w związku z igrzyskami olimpijskimi powinny być kierowane wyłącznie do Sądu Arbitrażowego do spraw Sportu w celu rozstrzygania zgodnie z Kodeksem Arbitrażu Sportowego.

W związku z powyższym na czas trwania igrzysk olimpijskich powoływana zostaje Komisja Doraźna (ad Hoc Division), która rozstrzyga sprawy powstałe w czasie trwania igrzysk. Po raz pierwszy Komisja Doraźna powołana została na XXVI Letnie Igrzyska Olimpijskie w Atlancie w 1996 r. i XVIII Zimowe Igrzyska w Nagano w 1998 r. i od tej pory Komisje takie działają na każdych letnich i zimowych igrzyskach. Na zimowych Igrzyskach w Nagano byłam członkiem Komisji Doraźnej, co wspominam z dużą satysfakcją.

Dla Komisji Doraźnej opracowana jest odmienna procedura, która przystosowana jest do specyfiki igrzysk olimpijskich. Przyjmuje się, że siedzibą Komisji Doraźnej, jak i zespołów orzekających w poszczególnych sprawach, jest  Lozanna (Szwajcaria), bez względu na miejsce, gdzie odbywają się igrzyska i gdzie faktycznie działa Komisja i zespoły orzekające.

Opracowane zostały szczegółowe przepisy dotyczące wezwań, zawiadomień, komunikatów kierowanych do wszystkich uczestników postępowania. Strony biorące udział w postępowaniu arbitrażowym mogą być reprezentowane lub wspierane przez wybrane przez siebie osoby, które nie muszą być prawnikami. Wniosek składany przez podmiot wszczynający sprawę powinien zawierać opis faktów, argumenty prawne, na których opiera się wniosek, prośbę o uwolnienie od zarzutów, jak również zawieszenie mocy kwestionowanej decyzji. Wszelkie pisma powinny być sporządzone w języku angielskim lub francuskim. Niezwłocznie po wpłynięciu wniosku Przewodniczący Komisji Doraźnej tworzy Zespół Orzekający składający się z trzech arbitrów z listy utworzonej na dane igrzyska. Arbitrzy zobowiązani są ujawnić niezwłocznie fakt istnienia jakichkolwiek okoliczności, które mogłyby wskazywać na brak ich niezależności lub bezstronności. W takiej sytuacji arbiter powinien się sam wyłączyć, może równie zostać wyłączony na wniosek strony, który powinien być złożony niezwłocznie po dowiedzeniu się o przyczynie będącej podstawą wyłączenia.

Postępowanie przed Zespołem Orzekającym jest precyzyjnie uregulowane. Wszelkie zarzuty dotyczące braku jurysdykcji Zespołu Orzekającego muszą być zgłaszane jak najszybciej, nie później jednak niż z rozpoczęciem rozprawy. Muszą być przestrzegane interesy stron, które mają prawo do przesłuchania, zgłaszania świadków i innych niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy dowodów, a równocześnie musi być brany pod uwagę specyficzny dla procedury doraźnej przymus szybkości w rozstrzyganiu spraw. Termin rozprawy powinien być jak najszybciej wyznaczony, a postępowanie powinno być kontynuowane nawet wówczas, jeżeli jedna ze stron lub obie nie stawią się na rozprawę.

Zespół Orzekający powinien wydać orzeczenie w ciągu 24 godzin od złożenia wniosku przez stronę wszczynającą postępowanie. Tylko w wyjątkowych okolicznościach, gdy istnieją ważne przyczyny, to ograniczenie w czasie może zostać przedłużone przez Przewodniczącego Komisji Doraźnej.

Decyzje podejmowane są większością głosów, a w wypadku braku większości rozstrzygający głos ma Przewodniczący Zespołu Orzekającego. Orzeczenia wydane są wraz z krótkimi motywami w formie pisemnej, a strony zostają niezwłocznie powiadomione o ich treści. Orzeczenie staje się prawomocne po otrzymaniu przez strony. Biorąc pod uwagę okoliczności, charakter i stan faktyczny sprawy oraz zakres problemów prawnych, Zespół Orzekający może skierować sprawę do rozpoznania arbitrażowego przez CAS w trybie zwykłym na podstawie Kodeksu arbitrażowego dotyczącego sportu. Może również wydać orzeczenie częściowe, kierując nierozstrzygniętą część sprawy do rozpoznania w trybie zwykłej procedury. W takiej sytuacji Zespół Orzekający może z urzędu bez wniosku stron wydać postanowienie tymczasowe dotyczące meritum sprawy, które pozostaje w mocy do momentu rozstrzygnięcia sprawy w trybie zwykłej procedury CAS.

Wprowadzenie Komisji Doraźnych na igrzyskach olimpijskich ocenione zostało przez „świat sportowy” bardzo pozytywnie, w związku z tym zostały one również powołane do rozstrzygania sporów w czasie mistrzostw Europy i mistrzostw świata w piłce nożnej, które trwają około miesiąca i rozgrywane są w różnych miastach, a nawet w różnych krajach.

W wyniku porozumienia pomiędzy CAS i FIFA powołana została Komisja Doraźna w czasie rozgrywek FIFA Word Cup Final Round w okresie od 11 czerwca do 11 lipca 2010 r. w Południowej Afryce, jak również na EURO 2012 r. w Polsce i na Ukrainie. Byłam wyznaczona przez CAS do orzekania w Komisji Doraźnej EURO 2012.

Poczynione zostały zmiany w przepisach dotyczących Komisji Doraźnej w stosunku do obowiązujących na igrzyskach olimpijskich.  Różnice polegały między innymi na tym, że limit czasu wyznaczony do rozstrzygnięcia sprawy wynosi 48 godzin, a nie 24, a arbitrzy nie muszą przebywać w miejscu rozgrywek, a jedynie mają obowiązek być gotowi na wezwanie do niezwłocznego stawienia się w miejscowości, gdzie odbywać się ma rozprawa.

Reasumując, stwierdzić należy, że wieloletnia praktyka wykazała, iż działalność CAS jako organu niezależnego rozstrzygającego sprawy dotyczące sportu oceniona została bardzo pozytywnie. Ma ona dobry wpływ na ujednolicenie systemu i orzecznictwa w zakresie walki z dopingiem, a dotyczy to w szczególności procedur związanych z przeprowadzaniem badań, postępowania dowodowego i sankcji za naruszenie przepisów antydopingowych. Za zalety CAS uznany został również wysoki poziom arbitrów i ich fachowość w zakresie prawa sportowego oraz znajomości sportu, jak również niższe koszty postępowania ponoszone przez strony.