Warszawa: Liber 2011, ss. 340.

Prawo publiczne nie cieszyło się nigdy wśród romanistów polskich takim zainteresowaniem, jak prawo prywatne – pisała na początku XXI w. M. ZabłockaM. Zabłocka, Romanistyka polska po II wojnie światowej, Warszawa: Liber 2002, s. 135.. Istotny przełom w tym zakresie nastąpił niedługo potem. Przejawem zachodzących zmian było pojawienie się kilku skryptów i podręczników obejmujących przedmiotem zainteresowania rzymskie prawo publiczneB. Sitek (red.), P. Krajewski (red.), Rzymskie prawo publiczne, Olsztyn: Wydawnictwo UWM 2004, ss. 174; J. Zabłocki, A. Tarwacka, Publiczne prawo rzymskie, wyd. 1, Warszawa: Liber 2005, ss. 181; A. Dębiński, J. Misztal- ‑Konecka, M. Wójcik, Prawo rzymskie publiczne, Warszawa: C. H. Beck 2010, ss. 217; A. Jurewicz, R. Sajkowski, B. Sitek, J. Szczerbowski, A. Świętoń, Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, Olsztyn: Wydawnictwo UWM 2011, ss. 429..

Jedną z nowszych publikacji podręcznikowych obejmujących tę tematykę stanowi dzieło autorstwa J. Zabłockiego i A. Tarwackiej pt. Publiczne prawo rzymskie.

Wskazana wyżej publikacja składa się z siedmiu rozdziałów (w tym dwóch ostatnich o znaczeniu pomocniczym, zawierających wybór źródeł oraz zbiór kazusów).

Rozdział I, noszący tytuł Zagadnienia wstępne, obejmuje rozważania dotyczące chronologii ustroju państwa rzymskiego i historii prawa, nie pomijając jednocześnie w swej treści przedstawienia definicji i podziałów prawa.

W rozdziale II przedmiotem swego zainteresowania Autorzy uczynili okres królewski ustroju państwa rzymskiego, przedstawiając m.in. początki organizacji państwowej, źródła prawa tego okresu, reformy polityczne, prawo karne, armię, religię, a także kwestie związane z upadkiem królestwa (który nastąpił na skutek wygnania królów etruskich w 509 r. p.n.e.).

Rozdział III, zatytułowany Republika (najbardziej obszerny – liczy blisko 100 stron), traktuje w szczególności o początkach tego ustroju, strukturze społecznej, rodzinie rzymskiej, uprawnieniach politycznych obywateli rzymskich, ustroju politycznym, stanowieniu prawa, wierzeniach Rzymian, a także organizacji administracyjnej państwa oraz prawie karnym tego okresu. Dokonano w nim również omówienia problematyki związanej z kryzysem ustroju republikańskiego i jego upadkiem.

Okresowi pryncypatu Autorzy poświęcili z kolei rozdział IV, w którym znajdujemy syntetyczny wywód dotyczący np. struktury społecznej Rzymu, źródeł prawa, ustroju politycznego w tym okresie, struktury administracji. Niewątpliwie ważkim zagadnieniem wyodrębnionym przez Autorów jest problematyka zasad odpowiedzialności urzędników rzymskich (odpowiedzialność karna oraz cywilna).

Rozdział V obejmuje natomiast pod względem chronologicznym okres dominatu – w szczególności kształtowanie się tegoż ustroju, źródła prawa, strukturę społeczną, administrację centralną państwa oraz podział administracyjny. Znalazło się również miejsce na zasygnalizowanie istotnych kwestii związanych z prawem karnym tego okresu.

Pewien niedosyt pozostaje po lekturze podrozdziałów dotyczących prawa karnego w poszczególnych okresach historycznych Rzymu (chociażby z uwagi na ich skromną objętość). Jednakże z uwagi na walor podręcznikowy tejże publikacji można bez większego trudu odesłać zainteresowanych tą tematyką do artykułów naukowych i monografii z tego zakresu (co Autorzy niniejszym czynią, powołując się na liczne dzieła – w tym najaktualniejsze – dotyczące problematyki rzymskiego prawa karnego w dostępnym w końcowej części publikacji wykazie literatury przedmiotuOkoło 60 artykułów i monografii polskojęzycznych – spośród dzieł zawartych w wykazie literatury – dotyczy rzymskiego prawa karnego. Gros z nich jest autorstwa m.in. K. Amielańczyka, M. Kuryłowicza, A. Dębińskiego, W. Mossakowskiego czy też A. Sokali. ).

W rozdziale VI zamieszczono dosyć obszerny wybór źródeł w języku polskim (wśród których tylko przykładowo wymienić można fragmenty pochodzące z: Digesta Iustiniani w przekładzie A. Tarwackiej, Dziejów Rzymu od założenia miasta Liwiusza według A. Kościółek oraz w późniejszym tłumaczeniu W. Strzeleckiego, Polityki Arystotelesa w przekładzie L. Piotrowicza, dzieł pt. O państwie, O prawach Cycerona w tłumaczeniu I. Żółtowskiej, Dziejów Polibiusza według S. Hammera). Ponadto umieszczono również w tym rozdziale treść lex duodecim tabularum w przekładzie M. i J. Zabłockich.

Rozdział VII zawiera 50 kazusów dotyczących różnorodnej tematyki z zakresu prawa rzymskiego, które z pewnością będą przydatne po lekturze podręcznika, w celu  sprawdzenia wiedzy i logicznego rozumowania. Wymagają one dokonania oceny stanu prawnego, jaki wyłania się po przeanalizowaniu określonego w treści kazusu stanu faktycznego. W związku z tym, że przewidziano wymóg uzasadniania swych odpowiedzi, wpłynie to niewątpliwie na doskonalenie argumentacji prawniczej adeptów nauki administracji i prawa, którzy sięgną po tę publikację.

Zasadniczą część dzieła uzupełniają: wykaz wybranej literatury przedmiotu oraz indeks terminów i zwrotów łacińskich.

Na uwagę zasługuje zwłaszcza umieszczenie w publikacji obszernego wykazu literatury przedmiotu, składającego się z blisko 15 podręczników w języku polskim i obcym oraz około 150 (sic!) monografii i artykułów polskojęzycznych (z czego w ostatniej z wymienionych grup dzieł po 4 prace są autorstwa J. Zabłockiego oraz A. Tarwackiej). Z uwagi na zamieszczenie bogatej bibliografii Publiczne prawo rzymskie będzie pozycją książkową o roli nie do przecenienia dla doktorantów prawa rzymskiego.

Godne uznania jest sporządzenie bardzo starannego indeksu terminów i zwrotów łacińskich (obejmującego aż 16 stron), dzięki któremu czytelnik bez większego problemu odnajdzie interesujące go zagadnienie w tekście recenzowanej publikacji.

Publiczne prawo rzymskie cechuje jasność prowadzonego wywodu. Język, jakim posługują się Autorzy, jest zrozumiały i bliski czytelnikowi.

Publikacja doskonale spełni swoją rolę, będąc znakomitym podręcznikiem przeznaczonym dla studentów kierunku „administracja” wydziałów prawa, gdzie wykładany jest przedmiot pod nazwą „rzymskie prawo publiczne”. Dzieło to będzie z pewnością bardzo przydatne również studentom kierunku „prawo”, którzy – dzięki jego lekturze – wzbogacą swą wiedzę o rzymskich korzeniach prawa.