UPRAWNIENIA PRODUCENTÓW ROLNYCH DO PŁATNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWYCH

Skład orzekający Izby Gospodarczej NSA przedstawił składowi powiększonemu Naczelnego Sądu Administracyjnego zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, wyrażone w formie następującego pytania: „Czy w przypadku grupy osób związanych umową spółki cywilnej status producenta rolnego w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy z 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz.U. z 2004 r. nr 10, poz. 76 ze zm.) przysługuje spółce cywilnej, wspólnikom spółki cywilnej, czy też wspólnikowi spółki cywilnej, o którym mowa w art. 12 ust. 5 tej ustawy?”

Od odpowiedzi na pytanie, kto jest producentem rolnym – rolnikiem w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów – zależy bowiem ustalenie, kto w rozpatrywanej sprawie (spółka cywilna czy jej wspólnicy) jest podmiotem uprawnionym do płatności rolnośrodowiskowej. Sąd przedstawiający do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne udokumentował należycie istniejące w orzecznictwie sądowym rozbieżności w kwestii traktowania spółki cywilnej w stosunkach publicznoprawnych.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy w istocie kwestii prawnej, czy spółka cywilna ma zdolność prawną, a w konsekwencji zdolność administracyjnoprawną. Sąd przychyla się do stanowiska, że spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej. Nie posiada zdolności prawnej na podstawie odrębnej ustawy (art. 33 k.c.). Nie może zatem nabywać praw i obowiązków jako odrębny podmiot.

Za producenta rolnego w rozumieniu omawianego przepisu art. 3 pkt 3 należałoby uznać każdego ze wspólników spółki cywilnej. Skoro spółka cywilna to wyłącznie umowa wspólników dotycząca prowadzenia wspólnie działalności (w tym wypadku działalności rolniczej), to „umowa” tego rodzaju nie może być posiadaczem gospodarstwa rolnego i nie może prowadzić działalności rolniczej. Zatem posiadaczami czy też współposiadaczami gospodarstwa rolnego w tej sytuacji mogą być wspólnicy związani  umową spółki cywilnej, a w konsekwencji status producenta rolnego może przysługiwać wspólnikom spółki cywilnej. Podmiotami prawa mogą więc być wspólnicy (osoby fizyczne i osoby prawne) powiązani wspólnością majątkową.

Za poglądem, że spółka cywilna nie jest na gruncie omawianych przepisów jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, przemawiałyby także, zdaniem Sądu, regulacje dotyczące złożenia wniosku o wpis do ewidencji producentów. Przepis art. 12 ust. 5 ustawy z 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz.U. z 2004 r. nr 10, poz. 76 ze zm.), dalej jako: ustawa o krajowym systemie ewidencji producentów, zawiera uregulowania odnoszące się wprost do producentów rolnych działających w formie spółki cywilnej. Już z tego sformułowania wynika, że w świetle tej ustawy spółka cywilna stanowi tylko formę, w której działają producenci rolni, tj. wspólnicy spółki cywilnej. Użycie przez ustawodawcę w tym przepisie przy wskazaniu producentów rolnych liczby mnogiej sugerowałoby, że status producenta rolnego mają wspólnicy, o ile spełniają warunki określone w art. 3 pkt 3 ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów. Kwestia nadania numeru identyfikacyjnego, która została uregulowana w art. 12 ust. 5 i ust. 6 tej ustawy, oznacza jedynie, że w przypadku producentów rolnych będących wspólnikami spółki cywilnej nadany w ten sposób numer jednemu z nich służy do identyfikacji podmiotów ubiegających się o stosowne płatności rolnicze, w tym grupy osób fizycznych i osób prawnych działających w formie umowy spółki cywilnej.

Krajowy system ewidencji producentów jest m.in. wykorzystywany w zakresie przyznawania i wypłaty płatności (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy). Słusznie Sąd w składzie zwykłym zauważył, że przepis art. 3 pkt 3 w sposób samoistny nie kształtuje zdolności prawnej spółki cywilnej w sferze płatności. Użyte w tej ustawie określenie producenta rolnego wskazuje jedynie podmiot, który może się ubiegać o płatności, i płatności mogą mu być przyznane. O tym, kto ma prawo do uzyskania konkretnych płatności, rozstrzygają przepisy prawa materialnego, regulujące szczegółowo zasady przyznawania takich płatności. Przepis art. 39 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) z 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) stanowi, że płatności rolnośrodowiskowych udziela się rolnikom, którzy dobrowolnie podejmą zobowiązania rolnośrodowiskowe. W ślad za tym w art. 10 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich określono tego rolnika jako osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.

Prawo unijne i prawo krajowe wykracza więc w zakresie dopłat poza tradycyjny podział podmiotów prawa na osoby fizyczne i osoby prawne, uznając również za podmiot uprawniony do dopłat grupę osób fizycznych lub prawnych (inaczej jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej). Trzeba zwrócić uwagę na to, że przepisy prawa unijnego uznają za rolnika grupę osób fizycznych lub prawnych, całkowicie abstrahując od statusu prawnego takiej grupy i jej członków w prawie krajowym (art. 2 lit. c rozporządzenia nr 1782/2003). Traktują grupę jako rolnika niezależnie od tego, kto na gruncie prawa krajowego ma w takim przypadku zdolność prawną – grupa jako taka czy jej członkowie.

Wynika z tego niebudzący wątpliwości wniosek: sam fakt, że spółka cywilna nie  ma według prawa krajowego osobowości prawnej i że nie została też generalnie, jako odrębny od wspólników podmiot, wyposażona w zdolność prawną, nie jest przeszkodą do uznania spółki cywilnej za uprawnioną do uzyskania płatności.

Tytułem dygresji należy zauważyć, że utożsamienie spółki cywilnej z jednostką organizacyjną wymaga potraktowania spółki w sposób przedmiotowy, jako rezultatu zawarcia umowy spółki, a więc jako pewnego „urządzenia społecznego”, działającego na podstawie tej umowy, którego substratem są przede wszystkim osoby realizujące określone, wspólne cele.

Sąd w składzie siedmiu sędziów nie podziela również stanowiska, że producentem rolnym (rolnikiem) jest jedynie ten wspólnik spółki cywilnej, który spełnia warunek w postaci nadania mu numeru ewidencyjnego.

Podstawą tego zapatrywania wydają się być przepisy art. 12 ust. 5 ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów, art. 18 ust. 3 ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich, a także § 2 ust. 1 pkt 1 rolnośrodowiskowego rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Przepis art. 12 ust. 5 wspomnianej ostatnio ustawy stanowi, że w przypadku producentów rolnych, przetwórców, podmiotów prowadzących zakłady utylizacyjne lub potencjalnych beneficjentów, działających w formie spółki cywilnej, nadaje się jeden numer identyfikacyjny.

Numer identyfikacyjny nadaje się temu wspólnikowi, co do którego pozostali wspólnicy wyrazili pisemną zgodę. Ani z tego przepisu, ani z innych przepisów ustawy nie wynika, że tylko ten wspólnik jest uważany za producenta rolnego – rolnika. Taki wniosek byłby zresztą sprzeczny z treścią art. 3 pkt 3, uznającego m.in. za producenta rolnego jednostkę organizacyjną, a nie tylko jedną osobę z jej składu osobowego, wpisaną do ewidencji producentów.

Przypisanie statusu producenta rolnego (rolnika) tylko jednemu z członków grupy – osobie wpisanej do ewidencji producentów i w ślad za tym przyznanie tylko jej prawa do płatności eliminowałoby z grona uprawnionych pozostałych członków grupy.

Uznanie na gruncie ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej za odrębny podmiot – producenta rolnego uzasadnia postawienie tezy, że do tej samej kategorii podmiotów (producentów rolnych) kwalifikują się małżonkowie wspólnie prowadzący działalność rolniczą, a także współposiadacze gospodarstwa rolnego (art. 12 ust. 4 ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów).

Z tych wszystkich względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 264 § 1 w związku z art. 15 § 1 pkt 3 p.p.s.a. podjął uchwałę z 30 maja 2012 r., sygn. II GPS 2/12, o następującej treści: „W przypadku grupy osób związanych umową spółki cywilnej status producenta rolnego w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy z 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz.U. z 2004 r. Nr 10, poz. 76 ze zm.) przysługuje spółce cywilnej”.