T eza glosowanego postanowienia brzmi:

Po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 1 marca 2010 r. pytania prawnego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie: czy § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. nr 10, poz. 51 ze zm.) w zakresie, w jakim na jego mocy orzekanie w przedmiocie podpadania nieruchomości ziemskich pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r. nr 3, poz. 13 ze zm.) przekazano do kompetencji organu administracji publicznej, jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, postanawia na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. nr 102, poz. 643; z 2000 r. nr 48, poz. 552 i nr 53, poz. 638; z 2001 r. nr 98, poz. 1070; z 2005 r. nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. nr 56, poz. 459) umorzyć postępowanie ze względu na utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem orzeczenia przez TrybunałOTK-A 2010, nr 3, poz. 27..

1. Glosowane postanowienie dotyczy kwestii niezwykle ważnej z perspektywy nierozwiązanych do dzisiaj problemów reprywatyzacji powszechnej. Postanowienie to może oddziaływać na praktykę organów administracji publicznej oraz sądów administracyjnych w sprawach związanych ze zwrotem nieruchomości ziemskich znacjonalizowanych na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnejDz.U. nr 4, poz. 17 ze zm., dalej jako: dekret.. Zgodnie z § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnejDz.U. nr 10, poz. 51 ze zm., dalej jako: rozporządzenie z 1 marca 1945 r.„orzekanie w sprawach, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e, należy w pierwszej instancji do kompetencji wojewódzkich urzędów ziemskich. Od decyzji wojewódzkiego urzędu ziemskiego służy stronom prawo odwołania za pośrednictwem tegoż urzędu w ciągu dni 7, licząc od dnia następnego po doręczeniu decyzji, do Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych”.

Pierwotnie całość postępowania związanego z reformą rolną należała do drogi postępowania administracyjnego, a unormowaniom zawartym w dekrecie nadawano charakter przepisów prawa publicznego bezwzględnie obowiązującegoPor. J. Paliwoda, Rozgraniczenie zakresu działania organów administracyjnych i zakresu działania sądów w przebudowie ustroju rolnego, „Studia Prawnicze” 1964, s. 96–119; tenże, Przebudowa ustroju rolnego. Zakres działania administracji rolnej, Warszawa 1964, s. 101–119.. W dniu 7 sierpnia 1945 r. Minister Sprawiedliwości wydał okólnik nr 41, adresowany do sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich, w sprawie zakazu odbierania chłopom ziemi nadanej w reformie rolnejPor. Reforma rolna PKWN. Materiały i dokumenty, Warszawa 1959, s. 182–183. Por. także: H. Świątkowski, Wykładnia prawno-społeczna. Uwagi na tle okólnika w sprawie reformy rolnej, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1945, nr 1, s. 20–21., w którym uznano niedopuszczalność drogi sądowej w sprawach związanych z realizacją reformy rolnej. Linia orzecznicza wyłączająca drogę sądową w sprawach związanych z reformą rolną została zapoczątkowana w orzeczeniach SN z 21 marca 1947 r.Sygn. akt II C 38/47, PiP 1948, z. 3, s.169. oraz z 5 grudnia 1947 r.Sygn. akt III C 341/47, PiP 1949, z. 1, s. 145. Najpełniej została wyrażona w uchwale składu siedmiu sędziów SN z 13 października 1951 r.Sygn. akt C 427/51, OSN 1953, nr 1, poz. 1. Por. także: orzeczenie SN z 1 października 1952 r., C 846/52, PiP 1953, z. 5–6, s. 818–820; orzeczenie SN z 7 maja 1956 r., I CR 1938/54, OSNCK 1957, nr 4, poz. 100; uchwała całej Izby Cywilnej SN z 29 października 1958 r., I CO 19/58, OSN 1960, nr 1, poz. 1; postanowienie SN z 22 stycznia 1959 r., I CR 290/58, OSNPG 1960, nr 7, poz. 28; uchwała składu siedmiu sędziów SN z 23 listopada 1959 r., I CO 20/59, OSN 1960, nr 2, poz. 32; orzeczenie SN z dnia 30 grudnia 1961 r., 4 CR 914/60, PiP 1962, z. 2, s. 340–346; wyrok SN z dnia 7 lutego 1966 r., II CR 463/65, niepubl.; postanowienie SN z dnia 9 września 1970 r., I CR 357/70, niepubl.

Wykładnia § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. w judykaturze sądów administracyjnych kształtowała się do niedawna dwutorowo. Według pierwszego stanowiskaPrzykładowo por. wyrok NSA z 6 grudnia 1994 r., II SA 2413/93, niepubl.; wyrok NSA z 28 grudnia 1994 r., II SA 250/94, ONSA 1996, nr 1, poz. 22; wyrok NSA z 24 marca 1995 r., II SA 2457/93, niepubl. dopuszcza się badanie nie tylko norm obszarowych, ale również innych okoliczności, np. charakteru funkcjonalnego nieruchomości. Według drugiego stanowiska Przykładowo por. wyrok WSA w Warszawie z 10 listopada 2004 r., IV SA/Wa 250/04, niepubl.; wyrok WSA w Warszawie z 17 listopada 2004 r., IV SA/Wa 411/04, niepubl.; wyrok WSA w Warszawie z 3 grudnia 2004 r., IV SA/Wa 374/04, niepubl.; wyrok WSA w Warszawie z 8 grudnia 2004 r., IV SA/Wa 568/04, niepubl.przyjmuje się, że decyzja wydana w tym trybie może dotyczyć wyłącznie podpadania pod działanie dekretu nieruchomości ziemskiej w odniesieniu do powierzchni gruntów, jakie ona obejmuje. Dopiero skład siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego w uchwale z 5 czerwca 2006 r.Sygn. akt I OPS 2/06, ONSAiWSA 2006, nr 5, poz. 123. przeciął wątpliwości, stwierdzając, że przepis § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. może stanowić podstawę do orzekania w drodze decyzji administracyjnej o tym, czy dana nieruchomość lub jej część wchodzi w skład nieruchomości ziemskiej, o której mowa w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu. Stanowisko zajęte w powołanej uchwale ukształtowało w jednolity sposób orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego w tej materiiPor. wyrok NSA z 9 listopada 2006 r., sygn. akt I OSK 837/06; wyrok NSA z 4 stycznia 2007 r., sygn. akt I OSK 373/06; wyrok NSA z 14 lipca 2009 r., sygn. akt I OSK 990/08..

2. Postanowieniem z 5 września 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie Sygn. akt IV SA/Wa 973/08.wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym: „Czy § 5 ust. 1 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. w zakresie, w jakim na jego mocy przekazano na drogę administracyjną orzekanie w przedmiocie podpadania nieruchomości ziemskich pod działanie dekretu, jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP?”Wydaje się, że Wojewódzki Sąd Administracyjny błędnie sformułował pytanie prawne. W orzecznictwie Trybunału ukształtowana jest linia orzecznicza, że podstawę dla kontroli treści przepisów prawnych stanowią normy prawne obowiązujące w chwili wyrokowania Trybunału, kompetencja do wydania aktu normatywnego oraz procedura jego stanowienia (tak jak w tym przypadku) podlega zaś ocenie z punktu widzenia norm prawnych obowiązujących w chwili jego ustanowienia. Należało więc pytać o to, czy delegacje dekretu, a konkretnie art. 8 i 20 – były wystarczające do wydania takiego rozporządzenia przy rygorach stawianych przez Konstytucję marcową, a nie Konstytucję z 1997 r. (zamiast wielu – por. Kontrola hierarchicznej zgodności norm z nieobowiązującymi przepisami konstytucyjnymi w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego – opracowane przez Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Zespół Orzecznictwa i Studiów, Warszawa 2009, www. trybunal.gov.pl).. Trybunał Konstytucyjny glosowanym postanowieniem z 1 marca 2010 r.Sygn. P 107/08, OTK-A 2010, nr 3, poz. 27. umorzył postępowanie z uwagi na utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Według Trybunału § 5 ust. 1 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. utracił moc obowiązującą. Zdaniem Trybunału czas obowiązywania powołanego rozporządzenia prawodawca wyznaczył w sposób dorozumiany z uwagi na cel, dla którego rozporządzenie to zostało wydane. Jego celem było bowiem przeprowadzenie reformy rolnej. Ostatni etap reformy rolnej zakończyło zaś wejście w życie art. 9 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnegoDz.U. nr 17, poz. 71, dalej jako: ustawa z 12 marca 1958 r.. Na mocy tego przepisu „nieruchomości rolne i leśne, objęte we władanie Państwa do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, przyjmuje się na własność Państwa bez względu na ich obszar, jeżeli znajdują się one nadal we władaniu Państwa lub zostały przekazane przez Państwo w użytkowanie innym osobom fizycznym lub prawnym. Nieruchomości te przejmuje się bez odszkodowania, a długi i ciężary zabezpieczone na tych nieruchomościach umarza się, z wyjątkiem służebności gruntowych, których utrzymanie w mocy uznane zostanie za niezbędne”. W konkluzji Trybunał stwierdza, że z chwilą ostatecznego zakończenia stosowania procedur wprowadzonych reformą rolną przestały istnieć stany faktyczne objęte hipotezą normy zawartej w § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. W konsekwencji przepis ten nie może być obecnie dla organów administracji publicznej podstawą do wydania decyzji administracyjnej stwierdzającej podpadanie nieruchomości ziemskiej pod przepisy dekretu, której przez przeoczenie władze nie przejęły podczas przeprowadzania reformy rolnej w latach 40. i 50. XX wieku. Zdaniem Trybunału organy administracji publicznej oraz sądy, w tym Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny, przez ponad 50 lat stosowały nieobowiązujący przepis.

3. Glosowane postanowienie Trybunału Konstytucyjnego spotkało się z krytycznym przyjęciem w doktrynie prawaPor. J. Forystek, Glosa do postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2010 r., sygn. akt P 107/08, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2010, z. 3, s. 165–176; J. Trzciński, M. Wiącek, Trybunał Konstytucyjny o obowiązywaniu prawa [wybrane zagadnienia na tle orzecznictwa TK], (w): Ewolucja funkcji i zadań Trybunału Konstytucyjnego – założenia a ich praktyczna realizacja, materiały z konferencji w 25. rocznicę powstania Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2010, s. 67–80.. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w postanowieniu z 1 marca 2010 r. zawiera wiele stwierdzeń sprzecznych z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów administracyjnych. Trybunał nie wziął pod uwagę, że przejęcie nieruchomości ziemskich na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu nastąpiło z mocy samego prawa. Zasadą było ujawnienie własności Skarbu Państwa na podstawie zaświadczenia. Zgodnie z art. 1 ust. 4 dekretu z 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej Dz.U. nr 39, poz. 233.wpisy na rzecz Skarbu Państwa prawa własności nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. b–e dekretu następowały na wniosek właściwego wojewódzkiego urzędu ziemskiego. Tytułem do dokonania takich wpisów jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego (obecnie wojewody) stwierdzające, że nieruchomość przeszła na własność Skarbu Państwa jako przeznaczona na cele reformy rolnej na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu. Zaświadczenie to należy do rzędu zaświadczeń potwierdzających status prawny nieruchomości Por. S. Rudnicki, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2006, s. 398–399.i nie jest decyzją administracyjnąPor. uchwała SN z 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 72; postanowienie SN z 13 października 2004 r., III CK 235/03, niepubl. Za odosobnione należy uznać stanowisko wyrażone w wyroku NSA z 25 lutego 1998 r., sygn. IV SA 889/96, że przedmiotowe zaświadczenie stanowi w istocie decyzję administracyjną o charakterze deklaratoryjnym z uwagi na to, iż wskazywała ona, która nieruchomość (obszar, położenie), do kogo należąca i na jakiej podstawie prawnej jest przeznaczona na cel reformy rolnej. Z poglądem tym nie sposób się zgodzić, gdyż w chwili gdy zaświadczenie to zostało przez ustawodawcę wykreowane jako tytuł prawny uzasadniający wpisanie w księdze wieczystej prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa obowiązywało rozporządzenie Prezydenta RP z 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym(Dz.U. nr 36, poz. 341 ze zm.). W art. 72 ust. 2 rozporządzenia określono, że załatwienie sprawy administracyjnej, co do jej istoty, następuje w formie decyzji. Obowiązujące wówczas prawo wyróżniało więc jako formę załatwienia sprawy przez organ administracji publicznej decyzję i konsekwentnie akt załatwiający sprawę administracyjną co do jej istoty określało mianem decyzji. Rozporządzenie to znało również instytucję zaświadczeń wydawanych przez organy administracji publicznej, które stanowiły urzędowe potwierdzenie określonych faktów lub stanu prawnego. Tak więc jeżeli dekret z 8 sierpnia 1946 r. określał dokument stwierdzający, że nieruchomość jest przeznaczona na cele reformy rolnej, mianem zaświadczenia i jego wydania nie uzależniał od przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania, to nie można uznać, że była to decyzja administracyjna, nawet o charakterze deklaratoryjnym(por. uchwała SN z 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 72).. Wydania decyzji administracyjnej wymagało wyłącznie przejęcie nieruchomości ziemskich na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, ale to wyłącznie wówczas, gdy powstał spór co do powierzchni gruntów, jakie obejmowała nieruchomośćW sprawach dotyczących art. 2 ust. 1 lit. a–d dekretu ustawodawca nie przewidział trybu administracyjnego. Por. wyrok SN z 3 grudnia 2004 r., IV CK 336/04, LEX nr 186911.. Inicjowanie postępowania administracyjnego w trybie § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r., ma na celu wydanie przez wojewodę decyzji, że nieruchomość ziemska podlegała (bądź nie) przepisowi art. 2 ust. 1 lit. e dekretu. Decyzja ta posiada charakter wyłącznie deklaratoryjny, a więc może być wydana w każdym czasiePor. wyrok NSA z 20 stycznia 1994 r., sygn. akt II SA 2444/93, ONSA 1995, nr 2, poz. 57..

Niezrozumiałe jest również stwierdzenie, że § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. obowiązywał tylko w zakresie koniecznym do osiągnięcia celów reformy rolnej. Cele rozporządzenia wykonawczego do dekretu nie mogły być bowiem inne niż cele określone w samym dekrecie. Te z kolei zostały wprost wyartykułowane przez normodawcę w art. 1 ust. 2 dekretu. Wydaje się zresztą, że Trybunał zaciera różnicę pomiędzy nacjonalizacją nieruchomości ziemskich dokonaną na podstawie dekretu a reformą rolną. Nacjonalizacja nieruchomości ziemskich na podstawie dekretu polegała na nabyciu ex lege, co do zasady jednorazowoW chwili bowiem wydania dekretu Ziemie Odzyskane nie stanowiły jeszcze części państwa polskiego, w związku z czym nie mogły być objęte jego postanowieniami. Dlatego też w okresie późniejszym, po włączeniu Ziem Odzyskanych w skład państwa polskiego, zaistniała konieczność objęcia postanowieniami dekretu również tych ziem. Na mocy przepisu art. 4 dekretu z 13 listopada 1945 r. o zarządzie Ziem Odzyskanych (Dz.U. nr 51, poz. 295), który wszedł w życie z dniem ogłoszenia, tj. z dniem 27 listopada 1945 r. (art. 10), rozciągnięto ustawodawstwo obowiązujące na obszarze Sądu Okręgowego w Poznaniu na Ziemie Odzyskane (por. także: uchwała składu siedmiu sędziów SN z 29 maja 1948 r., C III 2150/47, OSN 1948, nr 3, poz. 60). Nie inaczej było też na obszarze Wolnego Miasta Gdańska, jakkolwiek na mocy art. 3 dekretu z 30 marca 1945 r. o utworzeniu województwa gdańskiego (Dz.U. nr 11, poz. 57), z dniem 7 kwietnia 1945 r., utraciły moc prawną przepisy obowiązującego tam ustawodawstwa, z jednoczesnym rozciągnięciem na ten obszar przepisów ustawodawstwa obowiązującego na pozostałej części województwa gdańskiego. W konsekwencji na Ziemiach Odzyskanych art. 2 ust. 1 lit. e dekretu wszedł w życie dopiero w dniu 27 listopada 1945 r., w sposób pierwotny, bez obciążeń i odszkodowania, z mocy aktu nacjonalizacyjnego o randze ustawy, na własność Skarbu Państwa określonych nieruchomości ziemskich. Tymczasem reformę rolną należy rozumieć jako proces przebudowy ustroju rolnego w powojennej Polsce, który polegał na tym, że ze wskazanych albo uzyskanych nieruchomości poprzednio należących do wielkiej własności ziemskiej albo stanowiących własność państwa uzupełniało się istniejące lub tworzyło się nowe gospodarstwa rolnePor. W. Pawlak, Prawo rolne PRL, Poznań 1968, s. 29–30; A. Suchoń, M. Kowalczyk, Analiza przepisów dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej wraz z późniejszymi zmianami oraz innych aktów prawnych, na podstawie których nastąpiło przejęcie nieruchomości ziemskich i lasów, (w:) Reformy rolne w Polsce międzywojennej i powojennej. Prawo – realizacja – skutki – problemy reprywatyzacyjne, pod red. E. Borkowskiej-Bagieńskiej i W. Szafrańskiego, Poznań 2008, s. 109.. Trafnie także zauważa się w doktrynie, że teza Trybunału, jakoby akt normatywny obowiązywał do momentu osiągnięcia celu prawodawcy, bez konieczności osobnego aktu derogacji, jest kontrowersyjna przede wszystkim z punktu widzenia gwarancji wynikających z konstytucyjnego nakazu publikacji prawa, funkcjonującego również w okresie PRLPor. J. Trzciński, M. Wiącek, Trybunał, s. 75..

Chybiony jest również argument Trybunału, że skoro ostatni etap reformy rolnej zakończyło wydanie ustawy z 12 marca 1958 r., to z tą chwilą przepis § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. utracił moc obowiązującą. Gdyby iść tym tokiem rozumowania, to przepis ten winien był utracić moc obowiązującą już w dniu 17 grudnia 1945 r. Z tą chwilą wszedł w życie dekret z dnia 28 listopada 1945 r. o przejęciu niektórych nieruchomości ziemskich na cele reformy rolnej i osadnictwaDz.U. nr 57, poz. 321 ze zm., w którym to ustawodawca stwierdził, że mogły być przejęte na własność państwa nieruchomości rolne faktycznie rozparcelowane przed dniem 1 sierpnia 1945 r., chociażby nie podlegały dekretowi.  Zadaniem tego aktu normatywnego było bowiem uporządkowanie kwestii własnościowych w sytuacjach, gdy pomimo że majątek nie spełniał warunków obszarowych przewidzianych w dekrecie, to jednak faktycznie został przejęty.

Błędny jest również argument Trybunału, że z chwilą ostatecznego zakończenia stosowania procedur wprowadzonych reformą rolną (1958 r.) przestały istnieć stany faktyczne objęte hipotezą normy zawartej w § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. Stwierdzenie to pozostaje w sprzeczności z adresowanym do Trybunału pismem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 sierpnia 2009 r.Nr GZ.sd.171/09., informującym, że według stanu na sierpień 2009 r. oczekiwało na rozpatrzenie ponad tysiąc spraw dotyczących art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, rozpatrywanych w trybie administracyjnym na podstawie § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. (m.in. zwrot zamków, zespołów pałacowo-parkowych). Postanowienie Trybunału odstępuje również od utrwalonej już linii orzeczniczej stwierdzającej, że przepis prawa obowiązuje w systemie prawa, dopóki na jego podstawie są lub mogą być podejmowane indywidualne akty stosowania prawa, utrata zaś mocy obowiązującej jako przesłanka umorzenia postępowania przed Trybunałem następuje wówczas, gdy przepis ten nie może być stosowany do jakiejkolwiek sytuacji faktycznejPor. uchwałę TK z 14 września 1994 r., sygn. akt 5/94, OTK 1994, nr 2, poz. 44; postanowienie TK z 27 marca 1997 r., sygn. akt U 7/95, OTK ZU 1996, nr 2, poz. 11; wyrok TK z dnia 31 stycznia 2001 r., sygn. akt P 4/99, OTK ZU 2001, nr 2, poz. 5; wyrok TK z 24 kwietnia 2007 r., sygn. akt SK 49/05, OTK-A 2007, nr 4, poz. 39; postanowienie TK z 6 listopada 2008 r., sygn. akt P 5/07, OTK-A 2008, nr 9, poz. 163; postanowienie TK z 24 lutego 2010 r., sygn. akt SK 22/08, OTK-A 2010, nr 2, poz. 18.. Formalne uchylenie lub zmiana przepisu nie zawsze oznacza utratę mocy obowiązującej wyrażonych w nim norm prawnych. Czas obowiązywania przepisu nie zawsze pokrywa się z zasięgiem czasowym jego zastosowania. Za przepis zachowujący moc obowiązującą należy uznawać także taki przepis, który wprawdzie został formalnie derogowany, ale nadal ma zastosowanie do ustalania skutków zdarzeń zaistniałych w czasie, w którym ten przepis obowiązywałPor. R. Pastuszko, Moc obowiązująca prawa w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Studium przypadku, (w:) Wykładnia prawa. Odrębności w wybranych gałęziach prawa, pod red. L. Leszczyńskiego, Lublin 2006; A. Grabowski, B. Naleziński, Kłopoty z obowiązywaniem. Uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, (w:) Studia z filozofii prawa, pod red. J. Stelmacha, Kraków 2001, s. 227; T. Pietrzykowski, Temporalny zakres stosowania prawa, PiP 2003, z. 3, s. 45; P. Radziewicz, Umarzanie postępowania przez Trybunał Konstytucyjny ze względu na utratę mocy obowiązującej przepisu przed wydaniem orzeczenia, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 2, s. 28.. Skutki dekretu mogą więc być ustalane ex post w sposób deklaratoryjny.

Zastrzeżenia budzi również zakwestionowanie przez Trybunał legalności masowego stosowania przepisu § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. przez organy administracji publicznej, w tym Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd AdministracyjnyW latach 1990–2009 do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wpłynęło 17 081 spraw związanych z rewindykacją nieruchomości przejętych przez Skarb Państwa, z czego 50% dotyczyło spraw związanych ze stosowaniem dekretu.. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą treść prawa należy odczytywać przez pryzmat praktyki sądowej. Jednolite i ustabilizowane rozumienie przepisu w judykaturze oraz w doktrynie uzasadnia przyjęcie takiego stanowiska za punkt wyjścia w ocenie jego konstytucyjnościPor. J. Trzciński, M. Wiącek, Trybunał, s. 76–77 i przywołane tam orzecznictwo.. Jak trafnie wskazuje się w doktrynie, obywatele mają uzasadnione podstawy, aby przyjmować, że przepis, który został należycie ogłoszony w odpowiednim dzienniku urzędowym oraz jest stosowany przez sądy i organy administracji publicznej, obowiązuje. Trudno bowiem wymagać od jednostki, aby podejmując decyzję o swoich działaniach, odczytywała dorozumianą wolę prawodawcyPor. J. Trzciński, M. Wiącek, Trybunał, s. 77..

4. Wykładnia przepisów rozporządzenia z 1 marca 1945 r. dokonana przez Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu o sygn. akt P 107/08 w przeciwieństwie do wyroków, o których mowa w art. 70 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, nie ma mocy powszechnie obowiązującej. Jedynie orzeczenia, a ściślej ich sentencje, o zgodności danego aktu normatywnego z Konstytucją, umowami międzynarodowymi lub ustawami mają moc powszechnie obowiązującą (art. 190 ust. 1 Konstytucji). Postanowienie o umorzeniu postępowania jest rozstrzygnięciem wyłącznie proceduralnym, niekorzystającym z przymiotu mocy powszechnie obowiązującej, który przysługuje wyłącznie orzeczeniom stwierdzającym niekonstytucyjność danej normy. Postanowienie o umorzeniu postępowania nie rodzi zatem skutków prawnych typowych dla orzeczeń stwierdzających niezgodność. Nie stanowi także podstawy do wzruszenia indywidualnych rozstrzygnięć (art. 190 ust. 4 Konstytucji)Por. także. A. Mączyński, Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, (w:) Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, pod red. M. Zubika, Warszawa 2006, s. 86.. W świetle powyższego za błędną należy uznać praktykę polegającą na umarzaniu postępowań administracyjnych przez organy administracji czy też stwierdzanie nieważności wydanych dotychczas na podstawie § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. decyzji administracyjnych przez sądy administracyjnePor. wyrok WSA w Warszawie z 24 marca 2010 r., sygn. akt IV SA/Wa 186/10; wyrok WSA w Warszawie z 26 kwietnia 2010 r., sygn. akt IV S.A./Wa 313/10.. Zgodnie z art. 269 § 1 p.p.s.a. każdy skład sądu administracyjnego, który w danej sprawie nie podziela stanowiska zajętego w uchwale składu siedmiu sędziów, musi powstałe zagadnienie prawne przedstawić do rozstrzygnięcia odpowiedniemu powiększonemu składowi Naczelnego Sądu Administracyjnego. Takie pytanie prawne zostało przedstawione w postanowieniu z 7 maja 2010 r. Sygn. akt I OSK 176/10.Sądy administracyjne nadal więc wiąże uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 sierpnia 2006 r.Sygn. akt I OPS 2/06., wskazująca administracyjny tryb dochodzenia roszczeń.

Wydaje się zresztą, że Trybunał Konstytucyjny przekroczył również swoje kompetencje orzecznicze. Zgodnie z art. 188 Konstytucji Trybunał może orzekać wyłącznie o zgodności badanych przepisów z Konstytucją, umowami międzynarodowymi lub ustawami. Niedopuszczalne jest zatem orzekanie przez Trybunał Konstytucyjny o obowiązywaniu bądź nieobowiązywaniu danego przepisu, a tym bardziej orzekanie o tym, kiedy taki przepis przestał obowiązywać, tak jak to miało miejsce w niniejszym przypadku. Na zamknięty katalog uprawnień orzeczniczych zwracał również uwagę Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 17 grudnia 2009 r., której nadano moc zasady prawnejSygn. akt III PZP 2/09, Biuletyn SN 2009, nr 12, s. 27..

W świetle powyższego należy stwierdzić, że w obecnym stanie prawnym § 5 rozporządzenia z 1 marca 1945 r. może stanowić podstawę do orzekania w drodze decyzji administracyjnej o tym, czy dana nieruchomość lub jej część wchodzi w skład nieruchomości ziemskiej, o której mowa w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu.