P ierwsze wrażenie z lektury pytania zarysowanego w tytule jest takie, że problem można by uznać za ściśle teoretyczny, bez większego znaczenia dla praktyki. Tak jednak nie jest. Rozstrzygnięcie tej wątpliwości ma bowiem realne znaczenie, w szczególności w kontekście dopuszczalności bądź niedopuszczalności wnoszenia skarg kasacyjnych od rozstrzygnięć zapadających w procesach o zwrot wyłożonych środków wytaczanych przez osoby, które dokonywały – na rzecz małoletnich dzieci bądź innych osób znajdujących się w potrzebie – świadczeń pieniężnych względnie rzeczowych niejako zamiast tych, którzy byli do tego zobowiązani (bądź zobowiązani w bliższej kolejności). Problem to niebagatelny, jeśli się zważy, że pięćdziesięciotysięczna granica umożliwiająca, wedle ogólnych zasad, skorzystanie z możliwości wniesienia skargi kasacyjnej ulegałaby przekroczeniu już wtedy, gdy poczynione w ciągu trzech lat wydatki wyniosłyby miesięcznie po około 1400 zł (wedle normy art. 140 § 2 k.r.o. omawiany tu rodzaj roszczeń objęty jest trzyletnim przedawnieniem).

Potrzebę rozproszenia wątpliwości co do charakteru roszczenia wynikającego z art. 140 § 1 k.r.o. dostrzegł w ostatnim czasie Prokurator Generalny i zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego. We wniosku podkreślono dwie kwestie: dopuszczalność – względnie niedopuszczalność – skargi kasacyjnej oraz argument wypływający z istnienia osobnej regulacji zawartej w art. 140 § 2 k.r.o., którą wszak trzeba by uznać za zbędną (wobec istnienia generalnej normy art. 137 § 1 k.r.o.), gdyby żądania oparte na treści art. 140 § 1 k.r.o. zaliczyć do kategorii alimentacyjnych.

Sąd Najwyższy uchwałą podjętą w siedmioosobowym składzie, pod sygnaturą III CZP 77/15, w dniu 16 grudnia 2015 r. dał odpowiedź następującą: „Roszczenie przewidziane w art. 140 § 1 k.r.o. nie jest roszczeniem o świadczenie alimentacyjne”. Paradoksalnie dopiero lektura całości motywów tego rozstrzygnięcia przynosi rozwiązanie głównego dylematu, to jest dopuszczalności wnoszenia w tego typu sprawach skargi kasacyjnej. Mianowicie Sąd Najwyższy wyraził wiążący pogląd, że – pomimo regresowego, zatem „nie-prawnorodzinnego” charakteru żądań, stronom takich procesów nie przysługuje możliwość wnoszenia skarg kasacyjnych, ponieważ w rozumieniu art. 398² § 2 pkt 1 k.p.c. proceduralne pojęcie „sprawa o alimenty” obejmuje zarówno dochodzenie roszczeń o świadczenia alimentacyjne, jak i roszczeń regresowych, o których mowa w art. 140 § 1 k.r.o. Skoro  bowiem ustawodawca wyraźnie wyłączył dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej w „sprawie o alimenty”, to – zdaniem Sądu Najwyższego – nie znajdowałoby racjonalnej podstawy twierdzenie, że sprowadził to ograniczenie wyłącznie do sprawy o świadczenie alimentacyjne, umożliwiając w ten sposób wniesienie takiej skargi w sprawie dotyczącej roszczenia regresowego.

Przytoczona powyżej synteza uchwały III CZP 77/15 nie wyczerpuje, rzecz jasna, całej treści uzasadnienia. W motywach zawarte zostało omówienie dwóch dotychczas spotykanych, przeciwstawnych stanowisk orzeczniczych, a także szczególnie interesujące zestawienie rozróżnień czy wręcz niekonsekwencji leksykalnych. Tak oto: „Na treść konkretnego stosunku alimentacyjnego składają się obowiązek alimentacyjny oraz odpowiadające mu roszczenie alimentacyjne. Przedmiotem tego stosunku jest świadczenie alimentacyjne. Określenia te zostały zamieszczone w szczególności w następujących przepisach: «obowiązek alimentacyjny» – w art. 61, 125 § 1, art. 128–132, art. 138, 139, 144 § 3 i art. 1441 k.r.o., art. 446 § 2, art. 688² , 896, 897, 916 § 1, art. 938 i 966 k.c. oraz art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c., «roszczenie alimentacyjne» – w art. 444, 739 § 2, art. 754 i 831 § 1 pkt 5 («roszczenie z tytułu alimentów») k.p.c., art. 146 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 233 ze zm.; dalej: Pr.up.) i art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm.; dalej: u.k.s.c.), «świadczenie alimentacyjne» – w art. 133, 134, 135 § 1, art. 136, 137 § 1, art. 140 § 1, art. 144 § 1 i 2 k.r.o., art. 691 § 1 k.c., art. 824 § 3, art. 833 § 6, art. 845 § 2a i art. 1081–1088 k.p.c. oraz art. 249 ust. 4 Pr.up. W innych przepisach wspomina się o «zobowiązaniu alimentacyjnym» (art. 343 ust. 2 Pr.up.), «zobowiązaniu o charakterze alimentacyjnym» (art. 370f ust. 2, art. 491²¹ ust. 2 Pr.up.), «alimentach» (art. 445² , 833 § 6, art. 890 § 2 i 21, art. 920 i 940 pkt 3 k.p.c. oraz przepisy ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 859 ze zm.), «należnościach alimentacyjnych» (art. 334 § 4 i art. 1025 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 342 ust. 1 pkt 1, art. 344 ust. 1 i art. 346 ust. 1 Pr.up.). Szczególne zróżnicowanie terminologiczne występuje w przepisach procesowych: «powództwo o alimenty» (art. 137 § 2 k.r.o.), «powództwo o roszczenie alimentacyjne» (art. 32 k.p.c.), «sprawa o alimenty» (art. 17 pkt 4, art. 61 § 1 pkt 1, art. 398² § 2 pkt 1, art. 445 § 1 i 2, art. 753 § 1, art. 1103³ § 1 i 2 oraz art. 1157 k.p.c.), «sprawa o roszczenie alimentacyjne» (art. 87 § 3, art. 144 § 1 i art. 193 § 21 k.p.c.), «sprawa alimentacyjna» (art. 795¹², 795¹³, 1144² i 1153¹⁴ pkt 5 k.p.c.), «sprawa o obniżenie alimentów» (art. 96 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c.) i «zasądzenie alimentów» (art. 333 § 1 pkt 1 i art. 335 § 1 k.p.c.)”.

Mozaika nazewnictwa przytoczona za Sądem Najwyższym istotnie wydaje się dosyć nieregularna w swych kształtach. I choć wnioski z niej wysnute w omawianej tutaj uchwale co do kwestii podstawowych odpowiadają stanowisku prezentowanemu przez część współcześnie publikowanych komentarzy do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, to jednak nie usuwają całej gamy innych praktycznych problemów.

Dla przykładu wystarczy wskazać problem zakresu stosowania właściwości przemiennej określonej dla roszczeń alimentacyjnych w art. 32 k.p.c. W przepisie tym operuje się sformułowaniem o możliwości wytoczenia przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej powództwa o „roszczenie alimentacyjne”. Stosowanie tej normy zgodnie z literalnym brzmieniem może spowodować rozdzielenie na dwie osobne sprawy, rozpatrywane w dwóch miejscowo różnych sądach, procesu zainicjowanego przez matkę dziecka, jeśli ta domagać się będzie zarówno uregulowania na przyszłość alimentów na rzecz reprezentowanego przez nią małoletniego, jak i zasądzenia na jej rzecz zwrotu wydatków poniesionych przez nią samą z tej przyczyny, że ojciec dziecka dotychczas nie wywiązywał się ze swego ustawowego obowiązku. Sytuacja to wszak nierzadka, zwłaszcza że sprawy takie bywają wnoszone bez zasięgnięcia profesjonalnej pomocy prawnej i dopiero w toku rozpraw sądowi udaje się nieraz ustalić rzeczywisty zakres oraz prawną naturę żądań.

Istotne wszakże są inne następstwa konstatacji, że żądania zwrotne z art. 140 k.r.o. nie noszą charakteru roszczeń alimentacyjnych, lecz są cywilnoprawnymi roszczeniami majątkowymi. Jako takie roszczenia objęte art. 140 § 1 k.r.o. mogą stać się przedmiotem dziedziczenia, zapisu bądź cesji. Dopuszczalne prawnie jest ich zrzeczenie się przez uprawnionego. Nie ma tu także charakterystycznego dla alimentów ograniczenia w potrącaniu – wierzytelność z tego tytułu wolno zatem umorzyć drogą kompensacji. Z drugiej jednak strony nie stosuje się do takich roszczeń całej gamy udogodnień proceduralnych przewidzianych dla alimentów, takich między innymi, jak ułatwienie uzyskiwania zabezpieczenia na czas trwania procesu i wykonywania wyroku, a nade wszystko zwolnienie od kosztów sądowych.

Treść uchwały z 16 grudnia 2015 r. powinna jak najprędzej zostać objęta społeczną świadomością, jako że brzmienie jej tezy przekłada się zarówno na aspekty materialnoprawne, jak i procesowe.