*OSNC 2014, nr 2, poz. 17, OSP 2014, nr 3, poz. 29 (glosa M. Nazara), „Monitor Prawiniczy” 2014, nr 3, s. 145–146.

T eza glosowanego wyroku brzmi:

Nagroda wypłacona sportowcowi w ramach tzw. umowy sponsorskiej za zdobycie medalu olimpijskiego stanowi jego majątek osobisty.

Glosowany wyrok zapadł w wyniku rozpoznania przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 kwietnia 2012 r.

Glosowane orzeczenie Sąd Najwyższy wydał w następującym stanie faktycznym.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 13 lipca 2011 r. zasądził od pozwanej A. K. na rzecz powoda R. K. kwotę 120 000 zł z ustawowymi odsetkami od 31 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty oraz oddalił powództwo w pozostałej części.

Sąd ustalił, że strony są małżeństwem, że toczy się między nimi sprawa o rozwód oraz że w dniu 22 kwietnia 2009 r. zawarły umowę ustanawiającą ustrój rozdzielności majątkowej oraz umowę częściowego działu majątku objętego wspólnością ustawową.

W umowie strony oświadczyły, że wyczerpuje ona w całości ich roszczenia z tytułu wszystkich przedmiotów objętych wspólnością ustawową, z zastrzeżeniem, że w skład przedmiotów, które nie podlegają działowi objętemu umową, wchodzą między innymi lokaty bankowe, certyfikaty depozytowe, obligacje i akcje zgromadzone na rachunkach bankowych.

Sąd ustalił, że w czasie kariery sportowej powód otrzymał od Polskiego Komitetu Olimpijskiego następujące nagrody za osiągnięcia sportowe:

• w 1996 r. za jeden złoty medal kwotę 64 000 zł,
• w 2000 r. za dwa złote medale kwotę 180 000 zł,
• w 2004 r. za jeden złoty medal kwotę 120 000 zł.

Powód był także związany kontraktem z firmą „R.J.” (tzw. umowa sponsorska), w ramach którego otrzymał kwotę 80 000 dolarów amerykańskich za zdobycie dwóch złotych medali na Igrzyskach Olimpijskich w 2000 r.

W okresie obowiązywania tej umowy powód miał otrzymywać wynagrodzenie podstawowe w wysokości 12 000 dolarów amerykańskich rocznie za reklamę wyrobów firmy „R.J.”

Część nagród, tj. wypłacone przez Polski Komitet Olimpijski za medale począwszy od 2000 r. i nagrody od „R.J.” za dwa pierwsze miejsca na Igrzyskach Olimpijskich w 2000 r., została przeznaczona na kupno spornych certyfikatów depozytowych.

Przed zawarciem małżeńskiej umowy majątkowej strony zawarły porozumienie między innymi w celu ustalenia kwestii rozliczeń majątku wspólnego.

W ramach tego porozumienia strony ustaliły zasady podziału majątku wspólnego, w tym lokat bankowych i certyfikatów depozytowych, w ten sposób, że środki uzyskane ze sprzedaży lub likwidacji praw majątkowych zostaną podzielone w równych częściach po 50% dla każdej ze stron.

Sąd ustalił także, że w chwili rozpoczęcia sporu pozwana była związana umową z domem maklerskim, w którym zdeponowane były sporne certyfikaty, zakupione za środki pieniężne ulokowane wcześniej na wspólnym koncie, a ich nabycie zostało przez małżonków uzgodnione.

Ważność spornych certyfikatów wygasła w marcu 2011 r. i obecnie środki finansowe z tych certyfikatów znajdują się na prywatnym koncie pozwanej.

Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu pozwanej, że nagrody otrzymane przez R. K. od firmy „R.J.” weszły do majątku wspólnego, skoro przedmiotem umowy sponsorskiej nie było wyłącznie osiągnięcie określonego wyniku sportowego, ale przede wszystkim noszenie i reklamowanie odzieży tej firmy.

Treść umowy, jak wskazał Sąd Okręgowy, nie może pozostawać w oderwaniu od charakteru świadczenia, które miało zostać wypłacone powodowi za zdobycie określonego miejsca w zawodach.

O ile wypłacenie wynagrodzenia za usługi reklamowe wyrobów firmy „R.J.” nie było uzależnione od zdobycia medalu, o tyle otrzymanie nagrody wiązało się z osiągnięciem określonego wyniku sportowego.

W ocenie Sądu powód uzyskał taki wynik, który należy potraktować jako jego osobiste osiągnięcie, a nagrody firmy „R.J.” jako nagrodę za te osobiste osiągnięcia.

W związku z powyższym – zdaniem Sądu Okręgowego – otrzymana nagroda od firmy „R.J.” w kwocie 80 000 dolarów amerykańskich oraz nagrody uzyskane od Polskiego Komitetu Olimpijskiego w łącznej kwocie 300 000 zł są przedmiotem majątkowym, o jakim mowa w art. 33 pkt 8 k.r.o.

Zdaniem Sądu Okręgowego porozumienie zawarte pomiędzy stronami w dniu 28 lutego 2009 r. nie przesądza wejścia certyfikatów do majątku wspólnego.

Po podpisaniu tego porozumienia strony zawarły umowę małżeńską majątkową w formie aktu notarialnego, w ramach której dokonały częściowego podziału majątku wspólnego, zastrzegając, że w skład przedmiotów, które nie podlegają działowi objętemu umową, wchodzą między innymi certyfikaty depozytowe. Oznacza to, że w razie sporu sądowego powód mógł powoływać w tym zakresie wszelkie okoliczności faktyczne i prawne potwierdzające jego rację.

Na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 3 kwietnia 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo co do kwoty 60 000 zł z ustawowymi odsetkami.

W ocenie Sądu Apelacyjnego kwotę 80 000 dolarów amerykańskich wypłaconą R. K. przez firmę „R.J.” należy traktować jako dodatkowe wynagrodzenie, czyli premię wchodzącą w skład majątku wspólnego na podstawie art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o., bowiem wykładnia pojęcia „nagroda za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków”, użytego w art. 33 pkt 8 k.r.o., powinna być ścisła.

Sąd Apelacyjny wskazał jednocześnie, że zgodnie z domniemaniem wynikającym z art. 31 § 1 k.r.o. ciężar dowodu, czy – a jeśli tak, to jaka – kwota przeznaczona na kupno certyfikatów depozytowych pochodziła z majątku osobistego powoda, obciążał R. K. (art. 6 k.c.), czego ten nie wykazał.

Sąd podkreślił, że środki uzyskane tytułem nagród, jak i otrzymane od „R.J.”, zgromadzone początkowo na wspólnym rachunku, traktowane były przez strony jako majątek wspólny, a w kontekście art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o. decydująca jest wola stron o przeznaczeniu określonego składnika majątkowego.

Z tego względu Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację jedynie co do połowy dochodzonej przez powoda kwoty.

Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył skargą kasacyjną, opierając się na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, tj. art. 33 § 1 pkt 8 w zw. z art. 31 k.r.o. poprzez zakwestionowanie nagrody za osobiste osiągnięcie jako składnika majątku osobistego powoda, art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię postanowień kontraktu pomiędzy powodem a firmą „R.J.”, wyrażającą się w pominięciu dwoistości charakteru prawnego postanowień umownych, oraz art. 73 § 2 w zw. z art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 47 k.r.o. poprzez przyjęcie, że doszło do podziału majątku wspólnego umową w formie pisemnej.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.

Sąd Najwyższy stwierdził, że zasadniczą kwestią w sprawie jest przesądzenie, czy nagrody wypłacone przez firmę „R.J.” powodowi za zdobycie medali olimpijskich stanowiły jego majątek osobisty (odrębny), czy też weszły do majątku wspólnego (dorobkowego).

Decydująca jest treść art. 33 pkt 8 k.r.o., zgodnie z którym do majątku osobistego należą przedmioty majątkowe z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

Analizując znaczenie użytego w tym przepisie określenia „osobiste osiągnięcie”, obie strony powołały postanowienie Sądu Najwyższego z 24 marca 1975 r., sygn. III CRN 3/75 (OSNiKA 1976, nr 9, poz. 174), zgodnie z którym nagrodami za osobiste osiągnięcia są nagrody naukowe, artystyczne, literackie i techniczne oraz nagrody uzyskane na konkursach. Nie są natomiast nagrodami w tym sensie świadczenia pieniężne w postaci specjalnego dodatkowego wynagrodzenia, takie jak tzw. trzynasta pensja, należności za sporządzenie bilansu, wynagrodzenie za dodatkową pracę i innego rodzaju premie, jakie może otrzymać pracownik, np. za oszczędność paliwa, materiału, produkcję bez braków, czyli pracownicze nagrody specjalne.

Sąd Najwyższy podkreślił, że ze względu na kontekst historyczny tego orzeczenia oraz zawężenie w nim problematyki jedynie do stosunków pracowniczych może ono mieć dla rozpoznawanej sprawy znaczenie jedynie pomocnicze.

Na podkreślenie zasługuje jednak stwierdzenie zawarte w uzasadnieniu, że nagroda za osobiste osiągnięcia „musi być związana ze szczególnym wysiłkiem twórczym lub uzdolnieniami”.

W glosie do tego orzeczenia trafnie zaliczono do majątku odrębnego także nagrody za szczególne osiągnięcia sportowe, co spotkało się z akceptacją komentatorów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Nie ulega wątpliwości, że wyjątkowe i wybitne osiągnięcie, jakim jest zdobycie złotego medalu olimpijskiego, jest wynikiem ponadprzeciętnego talentu zawodnika i jego nadzwyczajnych wysiłków treningowych.

W związku z tym gratyfikacje otrzymane z tego tytułu w postaci nagród pieniężnych i rzeczowych należy zakwalifikować zgodnie z art. 31 pkt 8 k.r.o. do jego majątku osobistego jako „nagrody za osobiste osiągnięcie”.

Sąd Apelacyjny prawidłowo potraktował nagrody wypłacone przez PKOl, natomiast błędnie nagrody wypłacone przez firmę „R.J.”.

Zróżnicowanie przez Sąd Apelacyjny istoty wypłaconych nagród jest nieuzasadnione, „bowiem nagrody przewidzianej w umowie sponsorskiej nie można potraktować w kategorii zwykłej premii, czy «specjalnego dodatkowego wynagrodzenia», gdyż dotyczyła wyczynu wyjątkowego, zdobycia najwyższego lauru sportowca, stanowiącego bez wątpienia jego osobiste osiągnięcie”.

Wypłacone z tego tytułu powodowi nagrody stanowiły jego majątek odrębny (osobisty), a zatem na zasadzie surogacji przewidzianej w art. 33 pkt 10 k.r.o. nabyte za te środki finansowe certyfikaty depozytowe weszły również do tego majątku.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2 marca 2012 r., sygn. II CSK 363/11 (niepubl.), wyjaśnił, że o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego lub majątku osobistego (odrębnego) małżonków nie decydują złożone przez nich oświadczenia, że nabywany przedmiot wchodzi w skład określonej masy majątkowej, gdyż samo takie oświadczenie – w razie pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej – nie może stanowczo wyłączyć skutków wynikających z przepisów art. 31–34 k.r.o. Tak więc wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego zawarte w porozumieniu stron z 28 lutego 2009 r. oświadczenie, że certyfikaty depozytowe wchodzą do ich majątku wspólnego, nie wywołało skutków materialnoprawnych, które mogły być jedynie możliwe, gdyby powód złożył oświadczenie o rozporządzeniu określonym składnikiem swojego majątku odrębnego (osobistego) w postaci przeniesienia go na rzecz majątku wspólnego, a takiego oświadczenia nie ma ani w tym porozumieniu, ani w umowie notarialnej z 22 kwietnia 2009 r.

Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że kwota 120 000 zł odpowiadająca wartości tych certyfikatów stanowi majątek osobisty powoda.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy zaskarżony wyrok uchylił i oddalił apelację (art. 39816 k.p.c.).

Na wstępie stwierdzić należy, że zagadnienie poruszone w glosowanym wyroku jest interesujące zarówno z punktu widzenia problemów prawnych, jak i stanu faktycznego, którego on dotyczy.

Sam fakt, że glosowany wyrok dotyczy igrzysk olimpijskich i wysokich nagród za zdobyte medale, a rozliczenie ma miejsce między małżonkami, wzbudza zrozumiałe zainteresowanie.

Problem stał się szczególnie żywotny, gdy sport przerodził się z amatorskiego w zawodowy, a nagrody z „symbolicznych” stały się znaczącymi przysporzeniami majątkowymi.

Należy w pełni podzielić stanowisko Sądu Najwyższego, który słusznie stwierdził, że zasadniczą kwestią w sprawie jest rozstrzygnięcie, czy nagrody wypłacane powodowi przez firmę „R.J.” za zdobycie na igrzyskach olimpijskich medali stanowiły jego majątek osobisty (odrębny), czy stały się składnikiem majątku wspólnego (dorobkowego) stron. Artykuł 33 pkt 8 zalicza do majątku osobistego przedmioty majątkowe uzyskane za osobiste osiągnięcia każdego z małżonków. Są to nagrody za szczególne osiągnięcia twórcze: literackie, artystyczne, naukowe, techniczne, jak również nagrody osiągnięte na różnego rodzaju konkursach (śpiewany, recytatorski)Orzeczenie z 24 marca 1975 r., III CRN 3/75, OSPiKA 1976, poz. 174; uchwała SN z 17 lutego 1967 r., III CZP 115/66, OSNCP 1967, poz. 101..

Do nagród za osobiste osiągnięcia w rozumieniu komentowanego przepisu zalicza się także, jak trafnie wskazano w doktrynie, nagrody za osiągnięcia niemające charakteru twórczego, np. nagrody sportoweGlosa K. Nowickiej do orzeczenia III CRN 3/75, OSPiKA 1976, poz. 174; Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. J. Pietrzykowskiego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1993..

Nagrodą w rozumieniu art. 33 pkt 8 jest przyznanie danej osobie określonych walorów stanowiących wartość majątkową (uzasadnienie uchwały SN z dnia 9 stycznia 1986 r., III CZP 81/85, OSNCP 1986, nr 12, poz. 197)Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. K. Piaseckiego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2000..

Włączenie przedmiotów uzyskanych z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcie jednego z małżonków do majątku odrębnego jest uzasadnione szczególnym charakterem tych nagród (np. naukowym, literackim, artystycznym, sportowym itp.), będących wynikiem osobistych właściwości, osiągnięć i zasług nagrodzonego małżonka. Pozbawione są tego charakteru premie i dodatkowe wypłaty pozostające w ścisłym związku z pobieraniem wynagrodzenia i mające charakter dorobku, wobec czego wchodzą one w skład majątku wspólnego.

Do nagród za osobiste osiągnięcia zaliczane są także, jak trafnie wskazano w doktrynie, nagrody za osiągnięcia niemające charakteru twórczego, np. nagrody sportowe, nagrody za udział w różnego rodzaju teleturniejach, za ratowanie życia ludzkiego itp.J. Gajda, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 1999; Glosa K. Nowickiej do postanowienia SN z 24 marca 1975 r., III CRN 3/75, OSPiKA 1976, nr 9, poz. 174.

Podkreślić należy, jak trafnie stwierdza Sąd Najwyższy w uzasadnieniu, że nagroda za osobiste osiągnięcia „musi być związana ze szczególnym wysiłkiem twórczym lub uzdolnieniem”, dlatego też za słuszne uznać należy zaliczenie do majątku odrębnego także nagród za szczególne osiągnięcie sportowe.

Zdobycie złotego medalu na igrzyskach olimpijskich jest osiągnięciem wybitnym, będącym niewątpliwie rezultatem wyjątkowego talentu zawodnika i jego nadzwyczajnego, długoletniego wysiłku treningowego. Z tego też względu gratyfikacje otrzymane przez zawodnika w postaci nagród finansowych powinny być jego majątkiem osobistym jako „nagrody za osobiste osiągnięcia”.

Słusznie Sąd Najwyższy uznał za błędne ze strony Sądu Apelacyjnego zróżnicowanie  nagród wypłacanych przez PKOl i przez firmę „R.J.” Za nieuzasadnione uznać należy potraktowanie przez Sąd Apelacyjny nagrody przewidzianej w umowie sponsorskiej z firmą „R.J.” jako zwykłej premii czy też „specjalnego dodatkowego wynagrodzenia”, podczas gdy zdobycie złotego medalu olimpijskiego jest osobistym osiągnięciem zawodnika, będącym rezultatem wyjątkowego wyczynu.

Słusznie uznał Sąd Najwyższy, że zarówno nagrody wypłacone przez PKOl, jak i przez firmę „R.J.” są majątkiem osobistym R. K., a co za tym idzie – nabyte na zasadzie surogacji (art. 33 pkt 10) z tych środków finansowych certyfikaty depozytowe są również majątkiem osobistym powoda.

Sąd Najwyższy słusznie stwierdził w glosowanym wyroku, że wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego oświadczenie zawarte w porozumieniu stron z 28 lutego 2009 r., że certyfikaty depozytowe wchodzą do ich majątku wspólnego, nie wywołało skutku materialnoprawnego.

Nie można bowiem wyłączyć skutków wynikających z art. 31–34 k.r.o., w sytuacji gdy małżonkowie pozostają w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej.

Jedynie złożenie przez powoda oświadczenia o rozporządzeniu określonym składnikiem jego majątku osobistego w postaci przeniesienia go na rzecz majątku wspólnego wywołałoby skutek prawny.

Sąd Najwyższy podzielił pogląd Sądu Okręgowego, który trafnie przyjął, że kwota 120 000 zł odpowiadająca wartości certyfikatów depozytowych stanowi majątek osobisty powoda.

Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego jest ze wszech miar trafne, zasługujące na uznanie ze względu na zajęcie stanowiska w kwestiach dotyczących problemu ustawowego ustroju majątkowego w odniesieniu do przedmiotów majątkowych uzyskanych z tytułu nagrody za osiągnięcia sportowe jednego z małżonków.