Wstęp

Stan prawny obowiązujący na terenie Wielkiej Brytanii z polskiego punktu widzenia może wydać się bardzo skomplikowany. Wynika to z odmiennych tradycji tworzenia przepisów oraz braku kodyfikacji prawa karnego. Nie ma kodeksu karnego, a zwłaszcza istotny jest brak odpowiednika części ogólnej takiego kodeksu, co sprawia, że kwestie związane z zasadami odpowiedzialności zawarte są w poszczególnych ustawach, a to z kolei wpływa na liczbę oraz szczegółowość przepisów w nich zawartych. W dodatku państwo to jest podzielone na trzy obszary: Anglię i Walię, które pod tym względem stanowią jedność, a dalej Szkocję oraz Irlandię Północną, w których obowiązują odmienne regulacje. Poza tym każdy z tych obszarów ma własny system wymiaru sprawiedliwości wyposażony w zróżnicowane kompetencje, co sprawia, że ustalenie zakresu czynów będących podstawą odpowiedzialności karnej oraz zakresu tej odpowiedzialności nie jest dla polskiego prawnika sprawą prostą. Wynika to z odmiennego podejścia do prawa, którego celem jest nie tyle kompleksowe uregulowanie danej sfery życia, ile praktyczne rozwiązywanie pojawiających się problemów.

Środki prawne, które w Wielkiej Brytanii stosowane są w celu pozbawienia sprawców przestępstw uzyskanych nielegalnie dochodów oraz ścigania działań związanych z posługiwaniem się tymi środkami i ukrywaniem ich, ujęte są obecnie w jednej ustawie, a mianowicie Proceeds of Crime Act z roku 2002. Wejście w życie tej ustawy uprościło stan prawny, gdyż usunięty został istniejący poprzednio podział na „mienie terrorystyczne” (czyli pochodzące z przestępstwa o charakterze terrorystycznym bądź przeznaczone do sfinansowania popełnienia takiego przestępstwa, co zostało określone w Terrorism Act z 2000 r.) oraz korzyści pochodzące z pozostałych przestępstw.

Ustawa z roku 2002 zawiera zarówno przepisy dotyczące całego terytorium Wielkiej Brytanii, jak i takie, które przewidują odmienne rozwiązania dla każdego z obszarów  prawnych, czyli Anglii i Walii, Irlandii Północnej oraz Szkocji. Do pierwszej grupy przepisów zaliczyć należy Część 7, zatytułowaną „Money Laundering”, do drugiej natomiast np. Część 3, „Confiscation: Scotland”.

Zakres czynów zabronionych

Artykuł 327(1)A zawarty w Części 7 typizuje przestępstwo polegające na ukrywaniu mienia lub jego maskowaniu, przemieszczaniu, zamianie na mienie innego rodzaju, transferze oraz wyprowadzeniu z terytorium Anglii i Walii, Szkocji lub Irlandii Północnej. Nie ma wymogu, aby sprawca działał w jakimś określonym ustawowo celu.

Zgodnie z art. 328 przestępstwem jest wchodzenie w porozumienie co do nabycia, przyjęcia, wejścia w posiadanie lub korzystania w imieniu innej osoby z mienia, co do którego sprawca ma wiedzę lub podejrzewa na jakiejkolwiek podstawie, że pochodzi ono z przestępstwa. Za wejście w porozumienie w literaturze przedmiotu uznaje się każdy kontakt z inną osobą i wspólne z nią dokonanie czynności dotyczącej mienia pochodzącego z przestępstwa.

Natomiast w art. 329 określone zostało przestępstwo polegające na nabywaniu, używaniu lub posiadaniu mienia pochodzącego z przestępstwa. Jest to zgodne z art. I ust. 2 pkt c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (Dz.Urz. UE L 309/15 z 25 listopada 2005 r.)., który stanowi, że praniem pieniędzy jest też m.in. posiadanie mienia ze świadomością, iż pochodzi ono z działalności o charakterze przestępczym. Podkreślić w tym miejscu można, że treść art. 299 k.k. nie obejmuje sytuacji korzystania z mienia pochodzącego z przestępstwa popełnionego przez inną osobę. Nie jest też w Polsce karalne samo korzystanie przez sprawcę przestępstwa z uzyskanego w ten sposób mienia. Można się zastanawiać, czy w związku z tym treść art. 299 odpowiada treści dyrektywy z 2005 r. Przy okazji można jednak przedstawić wątpliwość, czy tak szerokie określenie czynów będących praniem pieniędzy jest właściwe.

Artykuł 340 zawiera wyjaśnienie pewnych terminów użytych w wyżej wymienionych przepisach. I tak podkreślone zostało, że „mienie pochodzące z przestępstwa” to każde mienie, nie tylko pieniądze, o którym wiadomo lub można podejrzewać, iż pochodzi z przestępstwa. Pozwala to na stwierdzenie, że podstawą odpowiedzialności może też być nieumyślność, w rozumieniu polskiego prawa karnego, co do pochodzenia przedmiotu wykonawczego przestępstwa. Ustawa nie wymaga, aby świadomość lub podstawy do podejrzeń obejmowały typ przestępstwa będącego źródłem brudnych pieniędzy. Wystarczy, że świadomość lub podstawy do podejrzeń dotyczą tego, że dane czynności mogą stanowić proceder prania pieniędzy. Artykuł 340(4) ustawy stanowi, że nie ma znaczenia ani to, kto dokonał przestępstwa, ani też to, kto uzyskał z niego korzyść. Wynika z tego, że sprawcą prania pieniędzy może być także sprawca przestępstwa pierwotnego. Od chwili, kiedy osoba np. handlująca narkotykami świadomie uzyskała  i posiada korzyść (np. zapłacone pieniądze), odpowiada nie tylko za to przestępstwo, ale też za pranie pieniędzy. Jeżeli następnie otrzymane pieniądze zostaną przetransferowane gdzieś dalej, będzie to następne przestępstwo, podobnie jak w przypadku zakupienia za nie czegoś, np. mogą być to papiery wartościowe, samochód, dom czy cokolwiek, dojdzie do konwersji korzyści, czyli kolejnego przestępstwa. Artykuł 340(4)(c) idzie nawet dalej: nie ma znaczenia, czy czyn (np. przestępstwo przynoszące korzyść) został dokonany przed wejściem, czy po wejściu w życie ustawy z 2002 r. Dlatego można pociągnąć do odpowiedzialności za pranie pieniędzy także, kiedy przestępstwo popełniono wiele lat temu. Należy zwrócić uwagę, że w przypadku jednego orzeczenia dotyczącego przestępstwa pierwotnego może mieć miejsce wiele różnych zarzutów dotyczących prania pieniędzy. Zwłaszcza że w prawie brytyjskim nie ma instytucji przedawnienia przestępstw. Prowadzenie postępowania karnego po wielu latach uwarunkowane jest względami społecznej opłacalności, czyli decyzja w tym względzie podejmowana jest na podstawie takich samych przesłanek, które stanowią podstawę wszczęcia postępowania karnego w każdej sytuacji.

Praniem pieniędzy są także czyny odpowiadające usiłowaniu oraz podżeganiu i pomocnictwu w rozumieniu polskiego prawa karnego. Ponadto Część 7 zawiera przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej pracowników instytucji finansowych za niedopełnienie obowiązków w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy.

Okoliczności uchylające odpowiedzialność karną za czyny określone w art. 327 do 329 określone zostały w tych przepisach. Polegają one na uprzednim poinformowaniu organów ścigania o dokonywanym czynie lub dokonanie go w ramach swoich czynności służbowych objętych kompetencjami do dysponowania przedmiotem przestępstwa.

Sankcje

Za przestępstwa określone w artykułach 327, 328 i 329 grozi, zgodnie z art. 334, kara więzienia do 6 miesięcy albo grzywna do 5 tysięcy funtów, albo obie te kary łącznie w przypadku summary conviction, natomiast w przypadku conviction on indictment – kara więzienia do 14 lat albo grzywna w nieograniczonej wysokości, albo obie te kary łącznie.

W tym miejscu istotne jest podkreślenie, że ustalenie wysokości kary grożącej konkretnemu oskarżonemu za pranie pieniędzy jest dosyć skomplikowane właśnie ze względu na podział kraju na trzy obszary prawne. Bardzo dobrze można to wykazać, porównując Anglię i Walię ze Szkocją. Istotny jest tutaj podział na przestępstwa summary conviction oraz conviction on indictment.

Na terenie Anglii, Walii i Irlandii Północnej summary conviction oznacza, że wyrok zostaje wydany przez Magistrates’ Court, sąd, który nie może wymierzać kar przekraczających 6 miesięcy więzienia i 5 tysięcy funtów grzywny. Magistrates’ Court to sąd, który jest właściwy w przypadkach drobniejszych przestępstw. Sprawy rozpatrywane są tam przez jednego urzędnika posiadającego odpowiednie przygotowanie zawodowe (District Judge) lub, co ma miejsce częściej, przez trzy osoby bez przygotowania zawodowego (Justices of the Peace). W tej drugiej sytuacji można by więc uznać Magistrates’ Court za brytyjski odpowiednik polskich kolegiów orzekających do spraw  wykroczeńPodkreślić należy, że brytyjskie prawo karne nie zna odrębnej kategorii wykroczeń. Wszystkie, nawet najdrobniejsze, czyny zabronione są przestępstwami.. Inaczej natomiast wygląda system sądów orzekających w pierwszej instancji w Szkocji. Tamtejszym odpowiednikiem District Judge jest Sheriff ’s Court, sprawy zaś, rozpatrywane w Anglii i Walii przez Justices of the Peace, tam należą do kompetencji District Court.

W przypadku conviction on indictment kompetentny jest Crown Court, rozpoznający sprawy o poważniejsze przestępstwa, kiedy przewiduje się, że konieczne będzie wymierzenie kary powyżej limitów przewidzianych dla Magistrates’ Court. W Anglii, Walii oraz Irlandii Północnej Crown Court składa się z 12 reprezentujących społeczeństwo członków ławy przysięgłych oraz przewodniczącego rozprawie sędziego zawodowego. Wyjątkowo, w Irlandii Północnej, sprawa o przestępstwo o charakterze terrorystycznym w Crown Court może być rozpatrywana przez samego sędziego zawodowego. Ostatnio tego rodzaju rozwiązanie wprowadzono także w Anglii i Walii, w przypadku racjonalnych przypuszczeń, że osoby powiązane z oskarżonym mogłyby zagrozić bezpieczeństwu członków ławy przysięgłych.

Zgodnie z treścią art. 334 postępowanie w sprawach przestępstw z art. 327, 328 i 329 może być prowadzone zarówno przez Magistrates’ Court, jak i Crown Court. Proces podejmowania decyzji co do właściwości sądu jest wielostopniowy. Przede wszystkim decyzja należy do Magistrates’ Court, który określa, czy uznaje się za kompetentny w danej sprawie. Jedyną przesłanką do podjęcia decyzji jest ciężar przestępstwa. Jeżeli Magistrates’ Court przyjmie daną sprawę do rozpoznania, może ją przekazać do Crown Court na dalszym etapie postępowania, co może mieć miejsce np. w przypadku stwierdzenia, że ponieważ oskarżony popełniał już przestępstwa w przeszłości (Magistrates’ Court nie ma wiedzy w tym zakresie przed rozpoczęciem rozprawy), należy wymierzyć karę powyżej 6 miesięcy więzienia lub 5 tysięcy funtów grzywny. W przypadku podjęcia decyzji o przekazaniu sprawy do Crown Court jest ona ostateczna. Jeżeli natomiast Magistrates’ Court zdecyduje o prowadzeniu postępowania, oskarżony może zażądać przekazania sprawy do Crown Court. Ma to miejsce najczęściej wtedy, gdy jest przekonany, że na pewno wykaże przed ławą przysięgłych swoją niewinność. Należy zaznaczyć, że Crown Court może, ale nie musi, wymierzyć karę powyżej 6 miesięcy więzienia lub 5 tysięcy funtów grzywny.

Ponieważ przedmiotem wykonawczym przestępstwa prania pieniędzy może być każde mienie bez względu na jego wartość, najprawdopodobniej Magistrates’ Court uznałby swoją kompetencję tylko w przypadku, gdy w grę wchodziłyby naprawdę niewielkie sumy.

Natomiast jeżeli chodzi o summary conviction na terenie Szkocji, to tego rodzaju sprawy mogą być rozpatrywane w District Court lub Sheriff Court. District Court może orzekać kary do 60 dni więzienia lub do 2500 funtów grzywny. Z kolei Sheriff Court jest kompetentny do wymierzenia kary w zakresie do 3 miesięcy więzienia lub do 5 tysięcy funtów grzywny.

W Szkocji odpowiednikiem conviction on indictment jest solemn procedure. Te sprawy należą do kompetencji Sheriff Court oraz High Court of Justiciary. W przypadku tego typu postępowania Sheriff Court może orzec grzywnę i nie jest w żaden sposób ograniczony co do jej wysokości, jeżeli zaś chodzi o karę więzienia, to pozostaje możliwość jej orzeczenia tylko do 3 miesięcy. Jeżeli sąd ten stwierdzi winę oskarżonego i uzna, że powinna zostać wymierzona kara surowsza, przesyła sprawę do High Court of Justiciary. Ten zaś sąd może orzekać kary do wysokości przewidzianej przez ustawy.

Przedstawione powyżej kompetencje sądów co do wysokości wymierzanej kary oznaczają, że w przypadku odpowiedzialności za pranie pieniędzy na terenie Szkocji i orzekania w danej sprawie przez District Court lub Sheriff Court górna granica zagrożenia karnego będzie niższa, niż wynikałoby to z przepisów Proceeds of Crime Act z roku 2002.

Zaznaczyć jednak należy, że zgodnie z art. 92 Proceeds of Crime Act sądami kompetentnymi do orzekania o konfiskacie są Sheriff Court oraz High Court of Justiciary.

Czasami nawet surowszą sankcję niż sama kara za pranie pieniędzy stanowi przepadek określony w przepisach Części 2 Proceeds of Crime Act. Jeżeli czyn przestępny (tj. przestępstwo popełnione w Wielkiej Brytanii lub za granicą) przynosi korzyść majątkową, może ona zostać skonfiskowanaProceeds of Crime Act 2002, art. 6. Należy zwrócić uwagę, że jeżeli sąd uzna skazanego za uzyskującego korzyści z przestępstwa, musi wydać nakaz konfiskaty.. Ale w rzeczywistości stan prawny jest nawet surowszy: w przypadku skazania za pewnego typu przestępstwa, umieszczone w specjalnym wykazie (jest tam pranie pieniędzy), dana osoba może zostać uznana za prowadzącą „przestępczy styl życia”. Jeżeli nawet dane przestępstwo nie znajduje się na tej liście, oskarżony zostanie uznany za prowadzącego przestępczy styl życia, jeżeli był zaangażowany w działalność przestępczą (np. wręczając lub przyjmując łapówki, czy też sprzeniewierzając lub kradnąc dane fundusze) przez okres co najmniej 6 miesięcy lub, alternatywnie, w ciągu poprzednich 6 lat był skazany za 2 inne przestępstwa (niekoniecznie tego samego rodzaju), z których uzyskał korzyść. Stanowi tak art. 75(2)(b), (c). Odmienne rozwiązanie przewidziane jest, jeżeli oskarżony został skazany w tym samym postępowaniu za co najmniej 3 przestępstwa, z których wszystkie przyniosły mu korzyść. Może to być stosowane na przykład za 3 przestępstwa łapownictwa lub za 2 przestępstwa łapownictwa i sprzeniewierzenie. Biorąc to pod uwagę, a także uwzględniając, że zarówno korupcja, jak i sprzeniewierzenie rzadko są popełniane jako jedno tylko przestępstwo, ale mamy do czynienia z ciągiem powtarzających się czynów, uznać należy, że instytucja „przestępczego stylu życia” często będzie miała zastosowanie w postępowaniach o przestępstwa korupcyjne.

Przepisy dotyczące „przestępczego stylu życia” zawarte w art. 10 ustawy z 2002 r. są drakońskie. W przypadku ich zastosowania sąd musi przyjąć domniemanie prawne (nie ma tu żadnej swobody decyzyjnej), że niżej wymienione mienie pochodzi w całości z czynów przestępnych i jako takie podlega konfiskacie:

• całe mienie uzyskane przez oskarżonego w ciągu ostatnich 6 lat;
• całe mienie przekazane przez oskarżonego w ciągu ostatnich 6 lat;
• całe mienie będące w posiadaniu oskarżonego w ciągu ostatnich 6 lat.

Te domniemania mogą być obalone, jeżeli oskarżony uprawdopodobni w sądzie, że jego majątek pochodzi z legalnych źródeł. Jednak w tym wypadku ciężar dowodu spoczywa na oskarżonym, w przeciwieństwie do „zwykłego” przepadku korzyści  z przestępstwa, gdy prokurator musi wykazać, że: a) oskarżony w ogóle uzyskał korzyść z przestępstwa oraz b) w jakim zakresie.

Nakaz konfiskaty może zostać wydany tylko w przypadku skazania za przestępstwo. W pewnych przypadkach, szczególnie gdy zachodzi obawa, że oskarżony może ukryć mienie lub po prostu przenieść je do państwa, po którym trudno spodziewać się współpracy przy jego odzyskaniu, mienie może być zajęte na podstawie decyzji sądu jeszcze przed procesem, ale pozostaje faktem, że jeżeli oskarżenie upadnie, to zajęte mienie musi zostać zwrócone. Ponieważ zgodnie z angielskim systemem prawa karnego oskarżenie musi przekonać sąd, że wina oskarżonego jest pewna, uzyskanie skazania nie jest łatwą sprawą. Jest to chyba szczególnie prawdziwe w sprawach o łapówki, ponieważ ani osoba przyjmująca korzyść, ani osoba korzyści udzielająca nie jest skłonna do przyznania tego publicznie Chociaż zdarzają się wyjątki. Na przykład znany, mieszkający w Wielkiej Brytanii, egipski biznesmen Mohammed al Fayed otwarcie przyznał, i to zarówno w prasie, jak i przed sądem, że wręczył łapówkę posłowi do Parlamentu.. Tego rodzaju trudności mają miejsce raczej w mniejszym stopniu w przypadku różnych form cywilnoprawnego (w przeciwieństwie do prawnokarnego) dochodzenia naprawienia szkody przy przestępstwach korupcyjnych.

Dlatego Proceeds of Crime Act z 2002 r. (PCA) przewiduje w Części 5 również cywilnoprawne sposoby odzyskiwania korzyści z przestępstwa. Ustawa stanowi, że tego rodzaju działania mogą być podjęte w przypadku uznania, że oskarżenie danej osoby o popełnienie przestępstwa nie przyniesie rezultatów. Wśród takich sytuacji przytoczono śmierć sprawcy, jego przebywanie na terytorium, z którego praktycznie nie można uzyskać ekstradycji, lub sytuację, gdy nie ma wystarczająco niezbitych dowodów jego winy – jakkolwiek mogą być wystarczające do uzyskania wyroku w postępowaniu cywilnymKiedy dowody są niewystarczające, czyli nie wykazują prawdopodobieństwa przynajmniej 50,01%, a postępowanie cywilne zostanie umorzone, tak jak postępowanie karne.. Jeżeli jednak można oczekiwać skazania, to oskarżenie powinno być wniesione, gdyż oskarżony może najpierw zostać ukarany, a następnie pozbawiony korzyści w drodze nakazu konfiskaty. Wszystko, co wówczas musi być udowodnione, to pochodzenie kwestionowanego majątku z jakiegokolwiek przestępstwa. W przeciwieństwie do postępowania karnego, w postępowaniu cywilnym nie trzeba udowadniać, że posiadacz majątku popełnił przestępstwo: jest to istotne narzędzie w sytuacjach, gdy sprawca przekazał majątek osobie trzeciej nie tylko w celu jego ukrycia, ale też aby uniknąć konfiskaty. Nie trzeba też wskazywać konkretnego przestępstwa, z którego dane mienie pochodzi. Jest to użyteczne rozwiązanie, kiedy uzasadnione jest przekonanie, że oskarżony nie mógł uzyskać majątku w sposób legalny, ale nie można precyzyjnie ustalić, z którego nielegalnego źródła pochodzi, lub kiedy uzasadnione jest przekonanie, że popełnił on wiele przestępstw, ale nie można jednoznacznie stwierdzić, które. To ostatnie może być główną przeszkodą: w każdym nakazie konfiskaty, który ma być wydany, za jakiekolwiek przestępstwo, musi być stwierdzone, że oskarżony popełnił to przestępstwo. Kiedy podejrzewa się, że oskarżony uczestniczył w przemycie narkotyków albo ludzi, w ten sposób, że użyczał łodzi i nie zadawał żadnych pytań, ale nie można wykazać z pewnością, że wiedział, iż łódź będzie wykorzystana do przemytu, będzie on uniewinniony w obu przypadkach. W istocie jedyny test, który musi być spełniony w postępowaniu cywilnym, to odpowiedź na pytanie: czy prawdopodobieństwo, że majątek został uzyskany w legalny sposób, jest mniejsze niż 50%. Oczywiście jeżeli może zostać wykazane, że źródłem majątku nie jest po prostu „jakieś przestępstwo, ale nie wiemy dokładnie jakie”, ale konkretne przestępstwo, pozycja oskarżenia będzie o wiele mocniejsza.

Zakres źródeł brudnych pieniędzy

Przypomnieć należy, że charakter procederu prania pieniędzy określony został w wielu dokumentach międzynarodowych, takich jak np. 40 rekomendacji Financial Action Task Force (FATF)http://www.fatf-gafi.org/ czy tzw. trzecia dyrektywa unijna z 2005 r. Ze względu na podobieństwo tych dokumentów można mówić o pewnym standardzie zakresu kryminalizacji zachowań określanych jako pranie pieniędzy. Dlatego PCA zbliżony jest w swojej treści do art. 299 § 1 polskiego Kodeksu karnego. Zwrócić jednak należy uwagę na szczególny element upodabniający, przynajmniej formalnie, brytyjski stan prawny do sytuacji w naszym kraju. Otóż w obu państwach przyjęto bardzo szeroki zakres kryminalizacji, uznając, że źródłem brudnych pieniędzy może być każdy czyn zabroniony. W innych państwach Unii Europejskiej przyjmuje się czasami odmienne rozwiązania. Zarówno rekomendacje FATF, jak i dyrektywa UE wskazują na przychody z „poważnych przestępstw”, czyli zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą rok, w przypadku zaś, kiedy przepisy prawa krajowego przewidują dolną granicę kary (co jest rzadkie w Wielkiej Brytanii), wynosi ona co najmniej 6 miesięcy. Również rekomendacje FATF zawierają wykaz przestępstw, które mogą zostać uznane za źródło brudnych pieniędzyKonkretnie zapis taki znajduje się w Glossary to the Recommendations.. Podobnie jest w przypadku dyrektywy z 2005 r., jednak tam lista ta jest krótsza. Wiele z państw Unii Europejskiej przyjęło natomiast swoiste ograniczenia co do zakresu przestępstw pierwotnych. Na przykład zgodnie z art. 324–1 francuskiego kodeksu karnego źródłem brudnych pieniędzy mogą być tylko crime i délit, czyli przestępstwa o dużym lub średnim ciężarze. Jednakże w praktyce stwierdzić można większe podobieństwo między polskim i francuskim, niż między polskim i brytyjskim stanem prawnym, gdyż we Francji obowiązuje trójpodział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia, natomiast w Wielkiej Brytanii w ogóle nie ma tych ostatnich. Czyli zarówno w Polsce, jak i w Wielkiej Brytanii, a w odróżnieniu od np. Francji, źródłem brudnych pieniędzy mogą być wszystkie przestępstwa, z tym że w Polsce czyny o najmniejszym ładunku społecznej szkodliwości, czyli wykroczenia, nie są przestępstwami, natomiast w Wielkiej Brytanii one również należą do kategorii przestępstw. Mechanizmem przeciwdziałającym prowadzeniu postępowań karnych w takich przypadkach jest kontrola społecznej opłacalności działań przez policję i prokuraturę. W Wielkiej Brytanii obowiązuje zasada oportunizmu Więcej na ten temat: A. Lach, Zasada oportunizmu w pracy Prokuratury Koronnej w Anglii i Walii, „Prokuratura i Prawo” 2005, z. 5, s. 108–115. . Ocena dokonywana w tym zakresie prowadzona jest zgodnie z odpowiednimi wskazaniami zawartymi w Code for Crown Prosecutors, a jednym  z podstawowych kryteriów jest ciężar popełnionego przestępstwa oraz przewidywana kara. Prawdopodobna surowa kara przemawia za oskarżaniem, natomiast przewidywana kara symboliczna przemawia przeciwko oskarżaniu.

Podkreślić też należy, że – w przeciwieństwie do ich odpowiedników w innych ustawodawstwach – zarówno Część 7 Proceeds of Crime Act z 2002 r., jak i art. 299 k.k. przewidują odpowiedzialność za pranie pieniędzy w przypadku czynności, których przedmiotem wykonawczym są nie tylko korzyści z popełnienia czynu zabronionego przez inne osoby, ale też korzyści z własnych przestępstw.

Aspekt terytorialny odpowiedzialności za pranie pieniędzy

Bardzo istotne jest to, że zgodnie nie tylko z pierwszą z czterdziestu rekomendacji Financial Action Task Force, ale również z art. 1(3) trzeciej dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy, brytyjska ustawa stanowi w art. 240(2)(b), że czyny stanowiące źródło brudnych pieniędzy to nie tylko przestępstwa popełnione na terenie Wielkiej Brytanii, ale także wszystkie czyny, które stanowiłyby przestępstwo, gdyby dokonano ich na jakimkolwiek obszarze Wielkiej Brytanii. Można stwierdzić, że stan prawny w tym zakresie jest podobny do polskiego, przy uwzględnieniu art. 113 k.k. oraz faktu, że Polska jest zobowiązana do ścigania prania pieniędzy wieloma konwencjami międzynarodowymi.

Jak słusznie wskazuje P. HofmańskiKodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2010, s. 561., w ślad za L. Gardockim0 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 48., u podstaw wprowadzenia do polskiego Kodeksu karnego przepisu o treści takiej, jaką ma obecnie art. 113, legło przekonanie, że są takie przestępstwa, których ściganiem jest zainteresowana cała społeczność międzynarodowa. Natomiast A. Marek w swym komentarzu z roku 1999 r., a więc napisanym wkrótce po uchwaleniu nowego wówczas Kodeksu, wskazywał, że zgodnie z tym przepisem możliwe jest ściganie, bez względu na obywatelstwo sprawcy oraz stan prawny obowiązujący na terytorium, gdzie dokonano czynu, następujących przestępstw: niewolnictwa i handlu niewolnikami, handlu kobietami i dziećmi, piractwa morskiego, fałszowania pieniędzy, uszkadzania kabli podmorskich i zanieczyszczania morza olejami, terroryzmu lotniczego, dyskryminacji rasowej, handlu środkami odurzającymi i psychotropowymi oraz szerzenia narkomanii, a także terroryzmu międzynarodowego A. Marek, Komentarz do Kodeksu karnego. Część ogólna, Warszawa 1999, s. 292..

Można podać wiele przykładów wskazujących na prawidłowość tego toku rozumowania. Co najmniej tolerowane niewolnictwo w niektórych państwach afrykańskich, prostytucja nieletnich w południowo-wschodniej Azji czy piractwo u wybrzeży Somalii to czyny zabronione na mocy konwencji międzynarodowych, a jednocześnie takie, co do których trudno o spełnienie wymogu podwójnej karalności.

Niemniej jednak sytuacja staje się o wiele bardziej skomplikowana w przypadku różnic szczegółowych regulacji dotyczących czynów zabronionych w ustawodawstwach państw co do zasady kierujących się tymi samymi wartościami, a mianowicie w państwach Unii Europejskiej. Przykładem może być wykorzystanie poufnych informacji. Czyn taki zawsze jest przestępstwem w Wielkiej Brytanii, natomiast zgodnie z art. 285 hiszpańskiego kodeksu karnego jest to przestępstwo tylko w przypadku osiągnięcia korzyści co najmniej w wysokości 450 760 €. Osoba, która nie przekroczyła tej granicy zysku, nie może ponosić w Hiszpanii żadnej odpowiedzialności karnej, a w Wielkiej Brytanii może być ścigana za pranie pieniędzy zgodnie art. 240(2)(b) Proceeds of Crime Act z 2002 r.

Co więcej, jak już wspomniano, terytorium Wielkiej Brytanii podzielone jest na trzy obszary prawne, w związku z czym zachowanie legalne w jednej części tego państwa może być przestępstwem w innej! Do niedawna bardzo jaskrawym przykładem takiej działalności gospodarczej, a więc przynoszącej zyski, które mogłyby być uznane za brudne pieniądze, było prowadzenie pubu. W Anglii i Walii do roku 2005 sprzedaż alkoholu po godzinie 23 była przestępstwem, podczas gdy na terenie Szkocji było to całkowicie legalne R. Alexander, Criminal Liability of Employees of Financial Intermediaries for Money Laundering: a British Perspective, (w:) Przestępczość gospodarcza z perspektywy Polski i Unii Europejskiej, red. A. Adamski, Toruń 2003, s. 237.. W związku z tym właściciel szkockiego pubu mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za pranie pieniędzy w Anglii lub Walii! Można dodać, że także właściciel polskiego pubu, gdyby miał pieniądze zarobione w tym pubie na rachunku w angielskim banku.

W tym kontekście zwrócić należy uwagę na szczególne znamię przestępstwa prania pieniędzy, a mianowicie usunięcie ich z danego obszaru prawnego. W większości państw nie jest to niczym szczególnym. Na przykład w Polsce mogłoby polegać na przesłaniu pieniędzy do banku w innym państwie. Jednakże ze względu na szczególną strukturę prawną Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej sprawa jest bardziej skomplikowana. Obecnie zakres odpowiedzialności w tym względzie został szczegółowo sprecyzowany. Podczas gdy art. 24 Drug Trafficking Offences Act z 1986 r. oraz art. 29–31 Criminal Justice Act z 1993 r., wprowadzający do brytyjskiego prawa karnego przestępstwo prania pieniędzy pochodzących z innych czynów niż handel narkotykami, zabraniały „usunięcia ich z danego obszaru prawnego”, co nie było jednoznacznie rozumiane, art. 327(1)(e) rozwiewa wszelkie możliwe problemy interpretacyjne, gdyż do znamion zaliczono tam wprost usuwanie mienia pochodzącego z przestępstwa z terytorium Anglii i Walii lub Szkocji albo Irlandii Północnej. Oczywiście zakaz ten obejmuje także przekazanie mienia na terytorium innego państwa, a więc na przykład Polski.

Podsumowanie

I. Lawrence nazywa ustawę z 2002 r. drakońską i wyraźnie niesprawiedliwą. Trudno się z tą opinią nie zgodzić, przynajmniej w przypadku podawanych przez niego przykładów stosowania omawianych przepisów w praktyce. W jednej ze spraw 16 współsprawców dopuściło się wyłudzenia nienależnego zwrotu podatku VAT na łączną sumę 3,2 miliona funtów. W wyroku skazującym każdy z nich został zobowiązany do zwrotu  całej tej kwoty, a nie tylko przypadającej na niego części. W rezultacie wszyscy oni powinni zwrócić łącznie 51,2 miliona. Co więcej, w przypadku popełnienia przestępstwa w zorganizowanej grupie każdy ze sprawców może zostać zobowiązany nie tylko do zwrotu całej zagarniętej kwoty, ale w przypadku przekonania sądu przez oskarżenie, że skazany ukrywa środki pochodzące z przestępstwa, niewypełnienie takiego zobowiązania zagrożone jest karą 10 lat więzienia I. Lawrence, Draconian and manifestly unjust: how the confiscation regime has developed, „Amicus Curiae”, Issue 76, Winter 2008, s. 22–24.. Aczkolwiek Proceeds of Crime Act nie przewiduje konfiskaty majątku jako takiej, wydaje się, że do sytuacji opisanej przez I. Lawrence’a w pełni odpowiednie są krytyczne uwagi wyrażone przez A. Spotowskiego jeszcze w stosunku do art. 46 i 47 Kodeksu karnego z 1969 r. Dz.U. z 1969 r. nr 13, poz. 94., w których przewidziana była konfiskata mienia, że przy stosowaniu tej kary trudno zachować współmierność do popełnionego przestępstwa A. Spotowski, Konfiskata mienia i przepadek rzeczy (uwagi de lege ferenda), „Państwo i Prawo” 1989, z. 3, s. 102.. Dodać można przy tym, że w brytyjskim prawie karnym istnieje tendencja do sumowania sankcji karnych za jedno przestępstwo. Przykładem tego może być nowa ustawa antykorupcyjna, czyli Bribery Act z 2010 r. Za określone tam przestępstwa, takie jak przekupstwo, sprzedajność czy przekupstwo zagranicznego funkcjonariusza publicznego, grozi kara więzienia do lat 10 oraz grzywna o nieograniczonej wysokości (o konkretnej kwocie decyduje sąd), przepadek mienia zgodnie z Proceeds of Crime Act 2002 oraz pozbawienie prawa do zajmowania stanowisk kierowniczych na podstawie Company Directors Disqualification Act z 1986 r.

Stwierdzić można, że pod względem surowości pewnych rozwiązań brytyjskie prawo karne porównywalne jest do polskiego Kodeksu karnego z 1969 r. Poza tym ustalenie obowiązujących przepisów nastręczać może pewne trudności ze względu na podział państwa na różne obszary jurysdykcyjne, a regulacje dotyczące poszczególnych części terytorium państwa wpływają na znaczenie treści poszczególnych przepisów, np. w zakresie grożącej kary. Podkreślić też należy kazuistyczność i szczegółowość poszczególnych przepisów, co powoduje, że ustawy regulujące daną problematykę są bardzo obszerne i skomplikowane.